"Чăваш чĕлхи - тăван чĕлхе"

Чăваш чĕлхи кунĕ ячĕпе хатĕрленĕ уяв сценарийĕ

«Чăваш чĕлхи - тăван чĕлхе»

       Уяв тĕллевĕ:  ачасене тăван чĕлхене юратса вĕренме хавхалантарасси, халăх традицийĕсене упрама, чĕлхе илемĕпе пуянлăхне туйма, вĕсен пĕлĕвне ÿстерме пулăшасси.

       Уява хутшӑнакансем:  пусламăш класри  ачасем.

       Зала чăваш тĕррипе, плакатсемпе, чечексемпе илемлетнĕ.

      Ачасем чӑваш тумӗ тӑхӑннӑ. Уяв умĕн  залра хавас кӗвӗ янăрать.  

               Уяв юхӑмӗ

 Ертсе пыракан: Ырӑ кун  сире  ачасем, хисеплӗ ашшӗ-амӑшӗсем тата  курма килнӗ хӑнасем!

Паян пысăк уяв - чăваш чĕлхи кунĕ. Ҫак   уява И.Я.Яковлев ҫуралнӑ кунӗнче палӑртма пуҫланӑранпа кӑҫал (2019 султа) 27 ҫул ҫитрӗ. Ӑна эпир 1992 ҫултанпа паллӑ тӑватпӑр. И.Я.Яковлев чӑваш халӑхне питӗ юратнӑ, уншăн нумай ӗҫ туса хӑварнӑ. Вӗсенчен чи пӗлтерӗшлисем  Çаксем: ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхне йӗркелени, пĕрремĕш чӑваш букварьне кӑларни, шкулсем уҫса вӗсенче чӑваш ачисене вӗрентни тата чӑваш учителӗсем хатӗрлени. «Манӑн чунӑм пӗрмаях сирӗншӗн ҫунатчӗ, халь те ак манӑн мӗн пур шухӑшӑм сирӗн ҫийӗре куҫрӗ», - тесе ҫырнă И.Яковлев  «Чӑваш халӑхне панӑ халалӗнче».

2 класс ачисем  сцена  ҫинче (черетленсе калаÇÇĕ):

  1 ача:  Камсем эпир, мĕнле çынсем эпир?

  2 ача:  Мĕнле анне савса пире çуратнă?

  3 ача:  Мĕнле атте ура çине тăратнă?

  4 ача:  Мĕнле   çĕр парнеленĕ  хăйĕн çăкăрне?

 Пурте: Чăвашсемех эпир,

              Ырă çынсем эпир! 

  5 ача:  Чăваш анне   пире савса çуратнă.

              Чăваш атте ура çине тăратнă.

             Чăваш çěрě  парнеленě хăйěн  çăкăрне.

6 ача:  Кам-ха, кам çак халăха пĕлмест:

            Вăл çĕр пин сăмахпала пуплет,

            Çĕр пин юрă-çемĕ кĕвĕлет,

            Çĕр пин тĕслĕ тĕрĕ вăл тĕрлет.    (П.Хусанкай.)

Ертсе пыракан: Чăваш чĕлхипе пирĕн асатте- асаннесем калаÇнă. Чăваш чĕлхине вĕсем пире пехиллесе хăварнă.Чăваш чĕлхи- пирĕн тăван чĕлхе.  Вăл  пуян, илемлĕ, янăравлă та çепĕç.  Чăваш чĕлхи  чăваш юрри пекех  янăравлă, кĕвĕллĕ. 

             «Чăвашра» юрă

1.      Чăвашра вăрман та чăвашла  кашлать:

      Шăпчăк та юрлать кунта ав чăвашла.

      Сассăм пин чěлхеллě халăх хушшинче

      Янăрать сăпайлăн, уççăн чăвашла.

                     2.   Сăпкари  ача та кулчě  чăвашла,

      Сăнаса  ăна сап- сар хěвел савать.

      Ман мухтавлă паттăр халăх килěнче

      Çынна  çын хисеплěн ыр сунса савать .

             Сцена  çинче  3-мӗш класс ачисем:

                           « Илемлӗ, илемлӗ» юрă

1.      Илемлӗ, илемлӗ...

Илемлӗ чӑваш юрри.          

Илемлӗ чӑваш юрри те.

Юрлама пӗлсен кӑна.

2.    Илемлӗ, илемлӗ...

Илемлӗ чӑваш ташши.

Илемлӗ чӑваш ташши те.

Ташлама пӗлсен кӑна.

3.      Илемлӗ, илемлӗ...

Илемлӗ чӑваш тӗрри.

Илемлӗ чӑваш тӗрри те.

Тӗрлеме пӗлсен кӑна.                                         

4.     Илемлӗ, илемлӗ..

                                 Илемлӗ чӑваш чӗлхи.

                                 Илемлӗ чӑваш чӗлхи те

                                 Калаçма  пӗлсен кӑна.

1  вĕренекен: Калаçма именесси те

                       Тӑрса юлчӗ ӗлӗке,

Ирӗккӗн, илемлӗн, уççӑн

Янӑрать пирӗн чӗлхе.

2  вĕренекен: ÇепĕÇÇĕн, сулмаклӑн,

                       Савккӑн, хăватлăн

                       Янăратăн эсĕ,

                       Ман тăван чĕлхем. 

                         3  вĕренекен: Савар, мухтар, чĕлхемĕре,

                     Ăна усрар чыс- хисепре.

                         5  вĕренекен: Упрар тăван чĕлхемĕре,

                    Чун - чĕрери хĕлхемĕре.

                    Унпа эпир ялан  Çĕнтернĕ,

                    Çĕр- шыв ятне ҫӳле Çĕкленĕ.

                         6  вĕренекен: Чăваш чĕлхи – эс ман тăван чĕлхем,

                    Ялан чунра Çунса  тăран хĕлхем.

                    МиÇе поэт ҫырман пуль сан Çинчен,

                    Эс чăннипех калама Çук чечен.

                         1  вĕренекен: Чӑваш чӗлхи – тӑван чӗлхе!

                    Эс – чи пахи, эс – чун уҫҫи.

                    Тӑван чӗлхе - чӑваш чӗлхи,

                    Пин чӗлхерен чи ҫепӗҫҫи.

                        2  вĕренекен: Вут-Çулăм пек хăватлă та кăра

                   Хĕмлентеретĕн манăн кăкăра,

                   Эс ылтăн- кĕмĕлтен те хаклăрах,

                   Хĕрӳ те хӳхĕм хĕвелпе танах.

                   Чуна пырса тивет кашни сăмах,

                   Тавах, тăван чĕлхем, тавах!

                                «Сарă кун Çĕршывĕ» юрă

1.     Сарă кун ҫĕршывĕ

                      Илĕртет чуна,

                      Кам унта Çул хывĕ?

                      Курнă кам ăна?

                          Хушса              Çук унта хаярлăх,

                      юрламалли:         Çук унта инкек,

                                                    Çыннисем хаваслă

                                                    Пурте улăп пек.

2      ПурăнаÇÇĕ варлă,

                     Выляса- кулса,                             

                     куÇĕсем кăварлă                                

                     Çутă та таса.

3. Сарă кун ҫĕршывĕ

        Илĕртет чуна,

        Кам унта Çул хывĕ?

        Курăп- ши ăна?

3  класс  ачисем:

1 ача:    Кам Тăван  чĕлхене юратмасть,

              Вăл тăван амăшне юратмасть.

                     2 ача:    Кам тăван амăшне юратмасть,

              Вăл тăван халăхне юратмасть.

1 ача:   Кам тăван халăхне юратмасть,

             Вăл Тăван ҫĕршывне  юратмасть.

                               «Юратнă Тăван ҫĕршыв» юрă

1.      Эпир ҫуралнă вырăнсем

                  Ытарма Çук хитре.

                  Уя тухсассăн тăрисем

                                       ЮрлаÇÇĕ тӳпере.

                      Хушса            Тăван Çĕршыв, тăван Çĕршыв, тĕнчере пĕрре,

                   юрламалли:      Тăван Çĕршыв, тăван Çĕршыв,  ĕмĕр- ĕмĕре .

2.      Тăван кассем, тăван хирсем,

       Епле вĕсем хитре,

       Асаттесем те, асаннесем те

       Юратнă Çак Çĕре.

3.      Тăван Çĕре упра, юрат,

       Тăван Çĕре чысла,

       Вара сан пурăма юрать:

       ,Çле, ташла, юрла.

1 ача:  Эп- чăваш ачи саватăп

            Хамăрăн чăваш Çĕрне.

            Вăл кипке те ман, сăпка та,

            ăна манмăп ĕмĕрне.

2  ача: Эп- чăваш ачи саватăп

            Чĕвĕл- чĕвĕл чĕлхене.

            Юратап юрра- сăвва та,

            Купăса та, кĕслене.

           «Чăваш ачи» юрă

1.    Чăваш ачи чăвашах, чăвашах, чăвашах,

       Чунĕ ĕсре яланах, яланах.

       Пĕр Çул хушши сăпкара, сăпкара,

       Ачашланса Çитĕнет, Çитĕнет.

2.      Ик  Çул хушши вăйăра, вăйăра,

       Ирĕкленса Çитĕнет, Çитĕнет,

       ВиÇĕ Çула ситсессĕн

       Витре йăтма вĕренет, вĕренет.

                    3.  Тăват Çула Çитсессĕн, ситсессĕн,

      Тукмак тытма тĕлленет, тĕлленет.

       Пилĕк сула Çитсессĕн, Çитсессĕн

      илĕк авма тытăнать, тытăнать.

                  4.   Ултă Çула Çитсессĕн, ситсессĕн

      Уя тухса вĕÇтерет, вĕстерет,

      Чăваш ачи чăвашах, чăвашах,

      Чунĕ ĕÇре яланах, яланах.

                          1 ача:  Сан Çинчен юрлатпăр юрă

      Чаплă  Чăваш Ен,

      Сан яту ытла та ырă,

      Çав тери чечен…     Л. Смолина

                         2 ача:  Пурăнах эс ĕмĕр сывă

      Халăхсен кил йышĕнче,

      Савна Çĕр Чăваш Çĕршывĕ

     Аслă Атăл хĕрринче.

                                                 «Асамат» юрă

 Çут ҫанталăкăн илемĕ

 Тыткăна илет пире,

 Çумăрта хĕвел пăхсассăн,

 Савăнса тапать чĕре.

                              Асамат, асамат,

                               асамат кĕпер хывать,

                               асамат, асамат,

                               савăнса чăваш юрлать,

                               Асамат, асамат,

                               Пĕр енчен хĕвел пахать,

                               асамат, асамат,

                               Тепринчен Çумăр Çăвать.  

3 ача:  Чăвашла паян юрлатпăр,

Чăвашла сăвă калатпăр,

Чăвашла тум тăхăнатпăр,

Выляма кĕҫех тухатпăр.

          «Атьӑр  вăйă пуҫлар-и?»   композици

 Ачасем вăйă уҫланкине пĕрин хыҫҫăн тепри утать.

1 ача(чĕнсе):  Эп чĕнетĕп выляма

                        Йышăнăр йыхравăма,

                        Йышăнăр ман салама

                        Килĕр, килĕр выляма.

  2 ача:  Килĕр  выляма,

                            Килĕр  юрлама,

                            Килĕр  ташлама,

                            Килĕр  туслашма.

3  ача: Кам пире юратать,

                           Килĕр ςакăнта,

                           Кам пире кăмăллать,

                           Выльăр пирĕнпе

5 ача: Эпир – маттур  ачасем,

                           Пĕр ушкăна пухăнар,

                           Выляр, юрлар, савăнар,

                           Унтан киле саланар.

                    Юрă- чĕнÿ «Миша, теп»

-  Мишша, теп, Миша, теп, илтетни?

- Илтетĕп!

- Эс, ăçта, эс, ăçта?

- Пахчара!

- Вăййа тух, вăййа тух, вăййа тух!

- Мĕн тума?

- Савăнса, савăнса выляма.

- Тухатăп.

 Арςын ачасем юрласа кĕреççĕ.  «Атя, Ванюк, урама»

1.     Атя, Ванюк, урама

                                                      Унта сана кĕтеςςĕ,

                                                      Миша, Анна, Хĕветле

                                                      Вылямашкăн чĕнеççĕ.

2.   Малтан выляр лашалла,

                                               Унтан вара хурчкалла,

                                               Кайран эпир ушкăнпа

                                               Вăйă карти тăвăпăр.

Арҫын ача:  Халь пĕрле выляр- и,

Шавлă ушкăн пулар-и?

Вăйă картине тăрар,

Выляма часрах пуςлар.

      Пĕр хĕр ача  шут сăвви калать:

- Урам урлă курница,

   Курницара сар ача.

  Мĕн тăватăн сар ача?

- Хитре шăхлич калатăп

- Хитре шăхлич каличчен

  Кил иксĕмĕр выльăпăр.

Хĕр ача: Халĕ айтăр-ха татах выляса илер. Эпĕ- хурчка, эсĕ – чăххи, ыттисем- чĕпписем.

 «Хурчкалла» вăйă

(Хурчка пĕр ачине тытать.)

- Мĕн  тутаратпăр?

Арҫын ача:  Эпĕ  «Икĕ автан»  ятлă сăвă калатăп.

 Икĕ пĕчĕк сар автан

 Тытăннă  вăрςма паян

 Эх, сăхаççĕ, эх, такаççĕ

 пĕр- пĕрне питрен, куςран.

 Патак илтĕм те пĕрне

 Хăваларăм кил енне:

- Мĕн пустуй ςапăςмалла,

 Тус- юлташлă пулмалла!

 Хĕр ача:     Ачасем, айтăр, айтăр «Ылтăн алăкла» вылятпăр.

Ылтăн, ылтăн алăксем

Кăлармаҫҫĕ яланах,

Малтан вĕсем уҫлаҫҫĕ

Кайран ак хупăнаҫҫĕ,

1,2,3

                            Алăксем хупăнчĕҫ.

 Ачасем: …… Мĕн тутаратпăр?

- Эпир сире  юрă юрласа  паратпăр.   Юрă «Пулăра»

1.      Тĕлĕрет пек Атăл,

   Шăп ларать вăрман.

   Кам-ши пулмĕ хапăл

   Пул тытса ларма.

2.      Эпĕ халь пĕчĕккĕ,-

  Эпĕ саккăрта,

  Хам пĕчĕк пулин те,

  Пулă вăлтара.

3.      Ак каллех чĕтренчĕ,

 Сар хăва хулли.

 Туртрăм та ςĕкленчĕ

  Кайăк пек  пулли.

Пĕр ача аллинче патак. Тепĕр ачи чупса пырать, «Качă- мăчи, тет.

-Качă- мăчи

-Качă- мăчи

……

Çиелте  Уртеми пулчĕ.

Уртеми, сана эпир ташлаттаратпăр.

Юрă- ташă «Тух-ха, Ванюк пирĕн ума»

1. Тух-ха, Ванюк, пирĕн ума

  Эсĕ ташша пит ăста.

Х.ю:  Кăвва, кăвва, кăвва, кăвва,

          кăвва, кăвва, кăвва,  тут, тут

3.      Ташласа пар, савăнтар,

    Эпир алă ҫупăпăр.

4.      ,нтĕ Ванюк хыҫҫăн эпир

    Пурте ташша ярăпăр

Ертӳҫĕ: Ванюк, питĕ маттур.

(Тепĕр вăйă выляма мăшăр тумалла, ҫавăнпа  хĕр ачасем  машăр тума  ҫак юрра юрлаҫҫĕ, мăшăрĕсене тупаҫҫĕ).

Ким чечек, ким чечек

Килме кура пĕр кура.

Сала, сала, салашки

Эс те яш, эп те яш

Кил иксĕмĕр пĕр пулар,

 Çеруш! (пурте мăшăрсемпе)

                           Ача:  «Сик, сик кĕтесле» выряр.

Сик, сик кĕтес

Сик, кĕтес

Сикмесĕрех пĕр кĕтес.

Малти кĕтес, кайри кĕтес,

Мана  пуласси хăш кĕтес

Сик, кĕтес!

Хĕр ача:  Паян ҫитĕ выляса

                          2 ача: Паян ҫитĕ выляса

                                     Пире килте кĕтеҫҫĕ,

 Ыран каллех тухăпăр

 Шавлă  вăйă выльăпăр.

Юрă «Атьăр, атьăр ачасем»

1.    Атьăр, атьăр ачасем,

Атьăр, атьăр ачасем,

Хупах татса хитре кĕпе ҫĕлеме,

Хупах татса хитре кĕпе ҫĕлеме.

2.    Йĕппи, йĕппийĕсене

Йĕппи, йĕппийĕсене

Йĕпписене йĕплĕ хул, йĕплĕ хул,  

Йĕпписене йĕплĕ хул, йĕплĕ хул.

3.    Тÿмми, туммийĕсене,

 Тÿмми, туммийĕсене,

Тÿммисене куршанак, куршанак

Тÿммисене куршанак, куршанак.

4.    Атьăр, атьăр ачасем

Атьăр, атьăр ачасем

Хапха витĕр килелле, килелле

Хапха витĕр килелле, килелле.

Ертӳҫĕ: Тǎван чĕлхе – атте-анне чĕлхи.  Ашшĕ-амǎшне хисеплекен çын тǎван чĕлхене те хисеплĕ, нихǎçан та, нимĕнпе те улǎштараймĕ. И.Я.Яковлев халалĕсене асра тытса пурǎнас. Чǎваш халǎхĕ пурǎннǎ чухне унǎн чĕлхи те ĕмĕр-ĕмĕр чĕрĕ, тĕрĕс-тĕкел пулě.

Краткое описание документа:

Данное мероприятие посвящено дню чувашского языка, который проводится ежегодно в конце апреля месяца. Проводится в день рождения великого чувашского просветителя И.Я.Яковлева. Будет способствовать формированию у детей устойчивого интереса к чувашскому языку, к произведениям чувашского устного народного творчества;