Чувашский язык. Урок - обобщение по теме "Антонимы, синонимы, омонимы"

Предмет: Чǎваш чĕлхи

Класс: 5-мĕш класс

литература вĕрентекенĕ.

Урок теми: Синоним, антоним, омоним çинчен вĕреннине аса илесси

Урок тĕсĕ: вĕренинине аса илсе çирĕплетмелли урок.

Сапǎрлǎх тĕллевĕ:  çут çанталăк илемне курма хăнăхтарасси,  пуянлăхне упрама вĕрентесси;

Пĕлÿ тĕллевĕ: синоним, антоним,  омоним çинчен вĕреннине аса илсе çирĕплетсе хăварасси, вĕсемпе вырăнлă усă курма хăнăхассси.

Аталантару тĕллевĕ: калаçу чĕлхине аталантарни: синонимсемпе антонимсене тупасси, чăваш чĕлхи илемĕпе калаçу перекетлĕхне туйма вĕрентесси, ачасен пуплевне аталантарасси.

Урокра усǎ куракан мелсемпе меслетсем: ыйту - хурав,учитель сăмахĕ, харпăр хăйне тĕрĕслени, хăнăхтарусем пурнăçлани, пĕтĕмлетÿсем туни, ĕçе хаклани, таблицăсене тултарни, ÿкерчĕкпе  ĕçлени.

Словарь ĕçĕ: хÿшĕ - шалаш

Урок эпиграфĕ:

Урок юхǎмě.

1.Урока йěркелени

2.Урок темипе тата тěллевěпе паллаштарни.

- Паянхи урок теми доска çинче -  « Синоним, антоним, омоним çинчен вĕреннине аса илесси”,иртнě уроксенче вěреннине те çирěплетсе хǎварǎпǎр.

3. Ачасем, чи малтанах тупмалли юмах тупсăмне пĕлмелле сирĕн.

Каян-каян – вĕçĕ çук. (Çул).

Эпир те паян сирĕнпе çула тухăпăр, тĕлĕнмелле çĕр-шыва çитĕпĕр. Хăш çĕр-шыва хăнана чĕннине пĕлес тесен пирĕн пĕр ĕç туса иттермелле. Кроссворд ыйтăвĕсемпе ĕçлĕпĕр.

4. Маттурсем!. Халĕ пирĕн малалла кайма çул уçă. Ку çĕр-шывра тĕрлĕ хуласем пур. Анчах та çав хуласене кĕмешкĕн тирĕн тĕрĕслевсем витĕр тухмалла.

1-мĕш ĕç. Сăмахсене юлташĕсене тупса памалла.

Ерипен	кахал	йĕр	тутлă,	илемлĕ	пупле	усăллă
майĕпен	наян	макăр	пылак	чипер	калаç	сиплĕ

Ерипен, макăр, кахал, йĕр, наян, усăллă калаç, тутлă, пылак, пупле, илемлĕ, майĕпен, чипер, сиплĕ. Ĕçе тĕрĕслеме пире Илемпи пулăшĕ.

Мĕнле хулана лекрĕмĕр эпир, ачасем. Тĕрĕс, кунта синоноимсем пурăнаççĕ.

Ыйту – мĕнле сăмахсене синонимсем тетпĕр?

2-мĕш ĕç. Хăшĕ ытлашши? Сăмахсен ретĕнче синоним пулманнине тупăр.

1)     Пысăк, çинçе, мăнă.

2)     Врач, тухтăр, хирург

3)     Аякра, инçетре, темĕнле

3-мĕш ĕç. Кирлĕ синонимсене суйласа ил.

вăрăм, çинçе – çул

тутлă, пылак – çăкăр

илемлĕ, чипер – кĕнеке

усăллă, сиплĕ – ĕç

хура, тĕксĕм, тĕттĕм – ĕне

çÿллă, вăрăм – йăмра.

Малалла кайма çул уçă. Тепĕр хулана çул тытăпăр. Анчах та кунта пире тÿрех кĕртмĕç. Тĕрлĕ йывăрлăхсене çĕнтермелле пулать.

1-мĕш ĕç.

			к	а	ç
			к	у	н
			т	у	х
		ă	ш	ă	т
		а	с	л	ă
	ç	ă	м	ă	л
к	ă	н	т	ă	р

Мĕнле сăмахсене антоним теççĕ?

Антонимсемпе чĕлхере анлăн усă кураççĕ. Вĕсем пулăшнипе пурнăçăн, ĕç-хĕлĕн, пулăмăн хире-хирĕçлĕхне витĕмлĕреххĕн те уççăнраххăн кăтартма пулать. Чăвашсем авалах антонимсемпе усă курнă. Чăваш  халăх юррисенче те, ваттисен сăмахĕсенче те, тупмалли юмахсенче те  антонимсем тĕл пулаççĕ.

Хитри курăк ешерсен,       Килет хирĕн илемĕ,       Хирти курăк типсессĕн,       Каять хирĕн илемĕ…

Çĕмĕрт çеçки çурăлсан                   Килет вăрман илемĕ,                   Çĕмĕрт çеçки тăкăнсан,                   Каять вăрман илемĕ.

2-мĕш ĕç.

Çак предложенисенчи антонимсене тупăр

1.      Ǎшă пуçтарать, сивĕ салатать.

2.      Ẽçчен çынна пĕр сăмах, кахал çынна çĕр сăмах.

3.      Хырăм тутă та, куç выçă.

4.       Пур пĕрле, çук çурмалла.

5.      Пăсасси çăмăл та,  тăвасси йывăр.

3-мĕш ĕç.

Предложени шухăшне кура  антоним суйласа илсе çырасси.

1. Унтрин хулари пурнăçĕ пĕртте çăмăл мар, килтинчен те ..................
2. Вĕренни çутă, вĕренменни .....................
3. Урăх вăл ырă та, ............ та чĕнмерĕ.
4. Ватта итлес пулать, ................. вĕрентес пулать.
5. Пир тĕртме çăмăл пулсан ака тума ................ пулать.

Çул пире виççĕмĕш хула патне илсе çитерчĕ, анчах та  ыйтусем çине хуравсем памасăр пире унта кĕртмĕç.

1-мĕш ĕç. Мĕн вăл?

Эпир  чĕлхери сăмахсемех

 Пĕр пекех çырнатпăр.

Пĕр евĕрлех илтĕнетпĕр.

Анчах эсĕ ан васка.

Тимлĕ пул та шухăшла.

Пĕр евĕрлĕ пулсан та

Пĕлтерĕшпе пачах расна.

Ачасем, мĕнле хулана çитрĕмĕр-ши эпир? Мĕнле сăмахсене омонимсем теççĕ?

2 -мĕш ĕç. Омонимсене тупса палăртăр.

А) Манăн йăмăк Урине

Ыраттарнă урине.

Ă) Пÿрте час ан кăр

Тулта ылтăн кĕр.

Б) Эс хăнана кил

Ялта нумай кил.

В) Кил картинчи ватă хур

Кăтартатчĕ мана хур.

Г) Карчăк пĕрре ирхине урай шăлнă шăпăрпа.

Ярăнтарса, явăнса, Шăпăр кĕвви ташлатать.

3-мĕш ĕç. Предложенире омонимсене туртса паллă тăвăр.

1) Хур шăмми тытан хур пулман. 2) Шăпăрçăшăн шăпăр калама хушман. 3)Утă салатнă хыççăн анне салат хатĕрлерĕ. 4) Пирĕн çĕр лаптăтăкĕ çинчи тислĕк çĕрсе пĕтнĕ. 5) Паян каç пирĕн пата каç. 6) Эпир çулла хатĕрленĕ çу хĕл каçма çитет.

Уçланкă.

Эпĕ, Уçланкă, чиперччĕ, эпĕ, Уçланкă, чеченччĕ -  халĕ акă мана паллама та çук ĕнтĕ! Ачасем курăка таптаса пĕтерчĕç, тĕмсене хуçа-хуçа  тухрĕç. Хĕр ачасем чечексене татса кайрĕç. Ешĕл хурăна вут тума касрĕç, çăра чăрăша – хÿшĕ тума. Ман çине пушă банка, лÿчĕркенчĕк хут, таса мар çĕтĕк татки пăрахса тултарчĕç. Кайрĕç – чĕртнĕ вутне те сÿнтерсе хăвармарĕç. Питĕ кÿрентерчĕç мана. Мĕн тăвас, пуçа ăçта чикес? Эпĕ вăрман уçланкиччĕ, халĕ çÿп-çап тăкмалли вырăн пулса юлтăм.

Текстри çак сăмахсен синонимĕсене тупăр – 1) чипер, ешĕл, çăра, кÿрентер.

2) чĕрт сăмахăн антонимĕ.

Текст тăрăх калаçу ирттересси.

Пĕтĕмлетÿ.

Киле ĕç парасси. 

№1. Сăмахсене юлташĕсене тупса памалла.

Ерипен, макăр, кахал, йĕр, наян, усăллă калаç, тутлă, пылак, пупле, илемлĕ, майĕпен, чипер, сиплĕ.

                                                                                                     Паллă   __________

№2. Предложени шухăшне кура  антоним суйласа илсе çырасси.

1. Унтрин хулари пурнăçĕ пĕртте çăмăл мар, килтинчен те ..................
2. Вĕренни çутă, вĕренменни .....................
3. Урăх вăл ырă та, ............ та чĕнмерĕ.
4. Ватта итлес пулать, ................. вĕрентес пулать.
5. Пир тĕртме çăмăл пулсан ака тума ................ пулать.

                                                                                                                                                                                                                           Паллă   __________

№3. Предложенире омонимсене туртса паллă тăвăр.

1) Хур шăмми тытан хур пулман. 2) Шăпăрçăшăн шăпăр калама хушман. 3)Утă салатнă хыççăн анне салат хатĕрлерĕ. 4) Пирĕн çĕр лаптăтăкĕ çинчи тислĕк çĕрсе пĕтнĕ. 5) Паян каç пирĕн пата каç. 6) Эпир çулла хатĕрленĕ çу хĕл каçма çитет.

                                                                                                     Паллă   __________

№4 Теста вуласа паллашăр, çак сăмахсен синонимĕсене тупăр:

1) чипер, ешĕл, çăра, кÿрентер.

2) чĕрт сăмахăн антонимĕ.

                                                    Уçланкă.

Эпĕ, Уçланкă, чиперччĕ, эпĕ, Уçланкă, чеченччĕ -  халĕ акă мана паллама та çук ĕнтĕ! Ачасем курăка таптаса пĕтерчĕç, тĕмсене хуçа-хуçа  тухрĕç. Хĕр ачасем чечексене татса кайрĕç. Ешĕл хурăна вут тума касрĕç, çăра чăрăша – хÿшĕ тума. Ман çине пушă банка, лÿчĕркенчĕк хут, таса мар çĕтĕк татки пăрахса тултарчĕç. Кайрĕç – чĕртнĕ вутне те сÿнтерсе хăвармарĕç. Питĕ кÿрентерчĕç мана. Мĕн тăвас, пуçа ăçта чикес? Эпĕ вăрман уçланкиччĕ, халĕ çÿп-çап тăкмалли вырăн пулса юлтăм.

Текстри çак сăмахсен синонимĕсене тупăр – 1) чипер, ешĕл, çăра, кÿрентер.

2) чĕрт сăмахăн антонимĕ.

Сăвă йĕркисенче синоним, антоним е омоним тупмалла.

1. Сна калатăп тепĕр хут

Ку – маншăн питĕ кирлĕ хут,

Кăмаканаунпа ан хут.

2. Тăван кĕтесĕм, эсĕ пĕчĕк,

Эс пысăк та тепре тепре пăхсан.

     Чуна хавас та тунсăх кĕчĕ

      Сан сăнару ума тухсан.

3. Туятпăр хул пуççи çинче паян

Çулсен сулмаклă, йывăр аллине.

4. Сисĕнмесĕр иртрĕ çĕр,

      Çăлтăр пинччĕ, халĕ – çĕр.

5. Ахăрса та макăрса,

Пĕр йĕрсе, ĕсĕклесе

Кĕвĕлерĕ вăл чи ватă

Тантăшне хисеплесе.

6. Улăх тăрăх турăм утма çул

     Уйăх улăхсассăн ÿреме.

7. Суран пулсан çын чĕрине, шала,

Юлать пĕри – усал та сăнсăрри.

8. Хур тăвас мар хурсене –

Хур тунине хур пĕлет.

      Хур тусассăн вĕсене

       Хурăн сăхас йăли пур.

9. Çул хĕррирчи уттине

Çава ил те хытă çул.

10. Кашлать ик ÿплĕ кукăр хыр

    Çил çурçĕртен вĕрет хаяррăн.

    Ыран каллех юр хыр та хыр

    Черетлĕ физкультура манăн

	1.	с	а	р	л	а	к	а
	\\\\	2.	и	л	е	м	л	ĕ
	\\\\	4.	п	ы	с	ă	к	\\\\
	\\\\	\\\\	4.	к	и	ч	е	м
	6.	ĕ	л	ĕ	к	х	и	\\\\
	7.	п	ы	л	а	к	\\\\	\\\\

1. Ансăр сăмахăн антонимĕ.

2. Хитре сăмахăн синонимĕ.

3. Вăрăм сăмахăн антонимĕ.

4.Пĕчĕк сăмахăн антонимĕ.

5. Тунсăх сăмахăн синонимĕ.

6.Авалхи сăмахăн синонимĕ.

7. Тутлă сăмахăн синонимĕ.