Урок по башкирскому языку на тему "Имя числительное"

Скачать материал

Тема: Ябай һәм ҡушма һандар. Ҡабатлау. (дәрес-сәйәхәт)

Маҡсат:

1. Һан һүҙ төркөмө тураһында алған белемдәрҙе нығытыу , ябай һәм ҡушма һандарҙы айырырға өйрәтеү;

2. уҡыусыларҙың фекерләү ҡеүәһен арттырыу, телмәрен үҫтереү;

3. Башҡортостан тәбиғәтенә һөйөү, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: компьютер, проектор, экран, дәреслек, эш төрҙәре менән карточкалар.

Һүҙлек һүҙҙәре:

сәйәхәт – путешествие

мөғжизә - чудо

йылға – река

тау – гора

күл – озеро

мәмерйә - пещера

Дәрес барышы:

1. Ойоштороу мәле

- Уҡыусылар! Башҡорт теле дәресен бөгөнгө матур көндө, тирә – яҡты, бер – беребеҙҙе сәләмләүҙән башлайыҡ. ( уҡытыусының уҡыуы)Мин шиғырҙы уҡыйым, ә һеҙ эстән генә минең менән уҡығыҙ:

Ултырығыҙ.

1. Инеш. Һаумыһығыҙ, уҡыусылар! Һеҙҙең янып торған күҙҙәрегеҙҙе, йылмайып торған йөҙҙәрегеҙҙе күреүгә мин сикһеҙ шатмын.

Әйҙәгеҙ әле, уҡылған шиғырға иғтибар итәйек. Ҡалын хәрефтәр менән бирелгән һөйләмде уҡыйыҡ..

Беҙ йәшәйбеҙ бер ерҙә – (Ҡайҙа йәшәйбеҙ һуң?) Башҡортостанда.

Башҡортостан буйынса сәйәхәтебеҙҙе башлайбыҙ.

Балалар, ә Башҡортостан ниндәй ил ул?

Эйе, ҡалын урмандар, мул һыулы йылғалар, бейек тауҙар, зәңгәр күлдәр иле ул.

Беҙҙең бөгөнгө дәрес- сәйәхәтебеҙҙең 1-се туҡталышы «Йылғалар иле»

Әлбиттә,беҙҙең Башҡортостаныбыҙ бик матур һәм бай республика. Ул бигерәк тә йылғаларға бай республика. Әйҙәгеҙ әле, Башҡортостаныбыҙҙы данлап бер нисә һөйләм төҙөйөк. Таҡтала һеҙгә һүҙҙәр теҙмәһе бирелгән. Һеҙ ошо һүҙҙәрҙе ҡулланып һөйләмдәр төҙөгөҙ.

Был һөйләмдәрҙә Ағиҙел нисек тасуирлана? Оҙон, ҙур

Ә Һаҡмар йылғаһы ниндәй? Һалҡын һыулы. Был һүҙҙәрҙе беҙ нимә тип атайбыҙ? Сифаттар. Афарин.

2. Башҡортостан йылғалары тураһында һөйләшеүҙе дауам итеп киләһе һөйләмдәрҙе уҡыйыҡ:

Беренсе ике һөйләмдә беҙ сифаттар ярҙамында йылғаларҙың ҙурлығы, һалҡын һыулы икәнен белдек.

Ә бына был һөйләмдәр беҙгә ниндәй мәғлүмәт бирә?

Ә улар нимә менән бирелә?

Һандар. Дөрөҫ.

Тимәк, бөгөн беҙ ниндәй темаға һөйләшәсәкбеҙ? “Һан” темаһына. Дәресебеҙҙең маҡсаты ла “Һан” һүҙ төркөмө тураһында алған белемдәрҙе нығытыу , ябай һәм ҡушма һандарҙы айырырға өйрәтеү;

“Һан” темаһы менән һеҙ түбәндәге кластарҙа ла таныштығыҙ. Нимә ул һан? (Уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау)

Ҡағиҙәне сығарыу. Уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау.

Һан (урыҫ. числительное) — предметтың иҫәбен, уның һаналыу тәртибен белдергән һүҙ. Нисә, күпме, нисәү, нисәшәр, күпмешәр һорауҙарына яуап бирә. Ун йыл (нисә йыл?), йөҙләп өй (күпме өй?),биш бала (нисә бала?), 5-се автобус (нисәнсе автобус?).

Уҡыусылар, тесктағы һандарҙы ҡабаттан уҡыйыҡ әле. Ун өс, илле ете, бер мең дүрт йөҙ утыҙ, ике йөҙ утыҙ биш, туғыҙ йөҙ ун һигеҙ, биш йөҙ утыҙ биш, ете йөҙ алтмыш, биш йөҙ етмеш бер, мең.

Һандарҙың яһалышына иғтибар итегеҙ. Тимәк, яһалышы яғынан – улар ҡушма һандар. Мең – ниндәй һан.

Был - ябай һан. Сөнки ул бер һүҙ менән генә яҙылған.

Тимәк, һандар яһалышы яғынан ябай һәм ҡушма һандарға бүленә.

Бөгөнгө темабыҙҙы һәм числоны дәфтәрегеҙгә яҙып ҡуйығыҙ.

Ябай һәм ҡушма һандарға икешәр миҫал яҙығыҙ. (Дәфтәрҙә эш)

Һандар – беҙҙең тормошобоҙҙа ҙур роль уйнай. Беҙ уларҙы телмәребеҙҙә көн дә ҡулланабыҙ. Мәҫәлән: ете һанын алайыҡ.

Ниндәй һан ул ете һаны ? (Изге һан)

- Бөтә донъяны ете һаны менән бәйле тиҙәр, һеҙ килешәһегеҙме?

- Ете һаны менән бәйле беҙҙең тормошобоҙҙа нимәләр бар ?

Мөғжизәне нисек аңлайһығыҙ? Башҡортостандың мөғжизәләре бармы? Уҡыусыларҙың фекерҙәрен тыңлау.

Сәйәхәтебеҙҙең 2-се туҡталышы « Мөғжизәләр иле » тип атала.

Һығымта яһау: Эйе, матур һәм мөғжизәле шул беҙҙең Башҡортостаны-быҙ. Ләкин матурлыҡ һаҡлауға мохтаж. Нисек уйлайһығыҙ йылғаларҙы, шишмәләрҙе, урмандарҙы ҡайһылай һаҡларға була? ( фекерҙәр тыңлау).

Дөрөҫ, уҡыусылар. Тәбиғәтте һаҡлау - бөтә кешененең бурысы. Йылға буйҙарын таҙа тотайыҡ, ағастар ултыртайыҡ. Йәнлектәрҙе, үҫемлектәрҙе һаҡлайыҡ.

Ял минуты. Башҡортостандың ете мөғжизәһе тураһына бәләкәй генә видеоролик ҡарап үтәйек.

Дәресебеҙҙең киләһе туҡталышы « Математика мәмерйәһе » тип атала.

1. Һандарҙы башҡаса әйтегеҙ. (Таҡтала яуаптарҙы тура килтереп ҡуйып сығырға.)

60 секунд – 1 минут

60 минут – 1 сәғәт

24 сәғәт – 1 тәүлек

7 көн – 1 аҙна

12 ай –1 йыл

365 көн – 1 йыл

100 йыл – 1 быуат

1000 грамм – 1 кг.

10 миллиметр - 1 см.

2. «Математик йомаҡтар» (Экрандан уҡып йомаҡтарҙы сисеү. )

1. Ағас һайын ботаҡ, ботаҡ һайын оя, оя һайын ете йомортҡа (йыл, ай, аҙна, көн)

2. Ике ағай теҙҙән, ҡалышмайҙар беҙҙән. (итектәр)

3. Ултыра бер сүлмәк, өçтөнә кейгән йөҙ күлмәк (кәбеçтә)

4. Бер ағаста ике япраҡ (ҡолаҡ)

5. Биш саталы һәнәк, аҙым һайын кәрәк (ҡул, бармаҡтар).

3. Түбәндә ниндәй һүҙҙәр яҙылған? ( Төркөмдәрҙә эш. Һандарҙы һүҙгә әйләндереп янында торған хәрефтәрҙе ҡушып һүҙҙәр төҙөп яҙырға. )

6Н, К 3, Һ 2, Т 10, 7 М, 5 ЕК, 100 ӨК, 5 МӘТ, Б 6 РҒАН.

Балалар, беҙ киләһе туҡталышҡа ла килеп еттек. Ул «Тауҙар иле» тип атала.

- Һеҙгә хәҙер текстар таратып биреләсәк. Һеҙ төркөмдәрҙә эшләргә тейеш.Текстан рәт һандарына дөрөҫ ялғау ҡуйып яҙып алығыҙ. Ҡайһы төркөм эшен шәберәк тапшырыр.

Башҡортостан – минең тыуған илем. Уның бер... баш ҡалаһы – Стәрле-тамаҡ. Урал тауҙарында бейек тау түбәләре күп. Бейеклеге буйынса бер... урында – Ямантау, ике... урында – Ирәмәл, өс... лә - Йелмәрҙәк. Рәсәйҙә бер... тау институтын ун туғыҙ... быуатта Санкт- Петербург ҡалаһында үҙ аҡсаһына Исмәғил Тасимов асҡан.

Дәресебеҙҙең һуңғы туҡталышына ла яҡынлашабыҙ. «Мәҡәлдәр күле» туҡталышы.

Башватҡыс. Һандар ярҙамында мәҡәлдәрҙе сисергә: 8, 4, 8, 26, 14, 8, 34, 8, 4, 40, 8, 26, 17, 8, 34, 26, 21, 23, 16, 21, 31, 21, 18. 40. 23, 7, 40, 1, 7. ( егет кешегә етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ ); 2, 8, 16, 8, 17, 8, 2, 1, 23, 7, 37, 19, 15, 40, 7, 8, 23, 8, 2, 1, 23. (белеме барҙың ҡәҙере бар); 8, 4, 8, 26, 31, 28, 7, 4, 2, 8, 23, 2, 27, 16, 37, 23.( егет һүҙе бер булыр); 1, 26, 1, 19, 1 18, 12, 1, 16, 6, 37, 19, 1 34, 24, 16 12, 12, 16, 8, 23 (атаңа ни ҡылһаң, алдыңа шул килер)

Ә хәҙер һәр кем үҙе дәресте нисек үҙләштергәне тураһында рефлексия ярҙамында беләйек. Һеҙҙең алдығыҙҙа ҡағыҙ биттәре ята. Һеҙ ошонда һөйләмдәрҙе тулыландырып яҙып, һуңынан үҙегеҙгә баһа ҡуйығыҙ. Мин уларҙы йыйып алып, тикшерермен.

Өйгә эш биреү.

1. Өйҙә ҡушма һәм ябай һөйләмдәрҙе индереп Башҡортостан тураһында ике һөйләм яҙып килергә.

2. Тыуған ил тураһында ике мәҡәл табып яҙырға.

3. «Башҡортостан » һүҙенә кроссворд яһарға.

Йомғаҡлау. Уҡыусылар, дәрестә әүҙем ҡатнаштығыҙ, афарин! Киләсәктә лә актив булығыҙ, белем алырға ынтылығыҙ. Бөгөнгө дәресебеҙ тамам. Иғтибарығыҙ өсөн рәхмәт! Һау булығыҙ!

Һандар менән фразеологик берәмектәр.

- Ике ятып бер төшөмә инмәне.

- Берәүгә ала, берәүгә ҡола.

- Ете ҡат ер аçтындағын ишетер

- ҡырҡҡа ярылырҙай булып йөрөү.

- Ҡырк һүҙгә етеү.

- Ике ҡуянды бер юлы тотоу.

Һандар менән мәҡәлдәр.

- Бер көн артта ҡалһаң, биш көн йүгерерһең.

- Бер атыуҙа ике ҡуян

- Беләге бар берҙе йығыр, белеме бар меңде еңер

- Ике уйла, бер һөйлә.

- Ике кәмәнең ҡойроғон тотоп булмай

- Ике тәкә башы бер ҡаҙанға һыймай.

- Өс таған таймаҫ, яңғыҙ ағас янмаҫ.

- Дүрт аяҡлы ат та абына

- Бишектәге бала бишкә төрләнә

- Биш тинлек ҡуян – ун тинлек зыян

- Биш тапҡыр эшләгәнсе, бер тапҡыр еренә еткер.

- Алғанға алты ла аҙ, бтргәнгә биш тә күп

- Алты йәшәр юлдан ҡайтһа, алтмыш йәшәр күрешә барһын.

- Алтмыш аҙым алға атла, алты тапҡыр артыңа ҡара.

- Ете ҡат үлсә, бер ҡат киҫ.

- Етеһендә ни булһа, етмешендә шул булыр.

- Һигеҙ һыйыр аçрағансы һимеҙ һыйыр аçра.

- Йөҙ һум аҡсаң булғансы, йөҙ дуҫың булһын.

- Һигеҙ көн ғүмергә, туғыҙ көн тырышлыҡ кәрәк.

- Ир аҡылы – бер алтын, ил аҡылы мең алтын.

- Ил өçтөндә илле дуçың булһын.

- Батыр бер үлә, ҡурҡаҡ ҡырҡ үлә.

Башватҡыс. Һандар ярҙамында мәҡәлдәрҙе сисергә: 8, 4, 8, 26, 14, 8, 34, 8, 4, 40, 8, 26, 17, 8, 34, 26, 21, 23, 16, 21, 31, 21, 18. 40. 23, 7, 40, 1, 7. ( егет кешегә етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ ); 2, 8, 16, 8, 17, 8, 2, 1, 23, 7, 37, 19, 15, 40, 7, 8, 23, 8, 2, 1, 23. (белеме барҙың ҡәҙере бар); 8, 4, 8, 26, 31, 28, 7, 4, 2, 8, 23, 2, 27, 16, 37, 23.( егет һүҙе бер булыр);1, 26,1,19, 1 18, 12, 15, 37,16,31,19, 1, 16, 6, 37, 19, 1, 34, 24, 16, 12, 12, 16, 8, 23 (атаңа ни ҡылһаң, алдыңа шул килер)

.........................................................................................

Башватҡыс. Һандар ярҙамында мәҡәлдәрҙе сисергә: 8, 4, 8, 26, 14, 8, 34, 8, 4, 40, 8, 26, 17, 8, 34, 26, 21, 23, 16, 21, 31, 21, 18. 40. 23, 7, 40, 1, 7. ( егет кешегә етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ ); 2, 8, 16, 8, 17, 8, 2, 1, 23, 7, 37, 19, 15, 40, 7, 8, 23, 8, 2, 1, 23. (белеме барҙың ҡәҙере бар); 8, 4, 8, 26, 31, 28, 7, 4, 2, 8, 23, 2, 27, 16, 37, 23.( егет һүҙе бер булыр);1, 26,1,19, 1 18, 12, 15, 37,16,31,19, 1, 16, 6, 37, 19, 1, 34, 24, 16, 12, 12, 16, 8, 23 (атаңа ни ҡылһаң, алдыңа шул килер)

.................................................................................................................................

Башватҡыс. Һандар ярҙамында мәҡәлдәрҙе сисергә: 8, 4, 8, 26, 14, 8, 34, 8, 4, 40, 8, 26, 17, 8, 34, 26, 21, 23, 16, 21, 31, 21, 18. 40. 23, 7, 40, 1, 7. __________________________________________________________________; 2, 8, 16, 8, 17, 8, 2, 1, 23, 7, 37, 19, 15, 40, 7, 8, 23, 8, 2, 1, 23;

__________________________________________________________________; 8, 4, 8, 26, 31, 28, 7, 4, 2, 8, 23, 2, 27, 16, 37, 23;

__________________________________________________________________;1, 26,1,19, 1 18, 12, 15, 37,16,31,19, 1, 16, 6, 37, 19, 1, 34, 24, 16, 12, 12, 16, 8, 23.

__________________________________________________________________.

__________________________________________________________________; 8, 4, 8, 26, 31, 28, 7, 4, 2, 8, 23, 2, 27, 16, 37, 23;

__________________________________________________________________;1, 26,1,19, 1 18, 12, 15, 37,16,31,19, 1, 16, 6, 37, 19, 1, 34, 24, 16, 12, 12, 16, 8, 23.

__________________________________________________________________.

...............................................................................................................................

…………………………………………………………………………….

.............................................................................................................

........................................................

6Н, К 3, Һ 2, Т 10, 7 М, 5 ЕК, 100 ӨК, 5 МӘТ, Б 6 РҒАН.

..................................................................

6Н, К 3, Һ 2, Т 10, 7 М, 5 ЕК, 100 ӨК, 5 МӘТ, Б 6 РҒАН.

.............................................................

6Н, К 3, Һ 2, Т 10, 7 М, 5 ЕК, 100 ӨК, 5 МӘТ, Б 6 РҒАН.

60 секунд – 1 минут

24 сәғәт –

1 тәүлек

7 көн –

1 аҙна

12 ай –

1 йыл

365 көн –

1 йыл

100 йыл –

1 быуат

1000 грамм –

1 кг.

10 мм. -

1 см.

.............................................................................................................

Мин бөгөн дәрестә _______ белдем.

_________ ҡыҙыҡлы булды.

Мин ________ аңланым.

Минең _______ килеп сыҡты.