«Қазақ отбасындағы салт-дәстүрлері» тақырып бойынша қорытынды сабақ.

Жайлибаева Набира Ахметовна, қазақ тілі мен әдебиет оқытушысы

КМҚК Қостанай ауылшаруашылық  колледжі, Затобол кенті

«Қазақ отбасындағы салт-дәстүрлері»

тақырып бойынша қорытынды сабақ.

Мақсаттары:

    І. Білімділік: 1. Естіген мәліметтің негізгі мазмұнын есте сақтау арқылы айта білу. 2. Өткен тақырыптар бойынша лексикалық және грамматикалық білімдерін қорыта білу. Оқушыларды сөз мағынасына мән беруге, сөйлемді синтаксистік жолмен талдай білуге үйрету.

    ІІ. Дамытушылық: 1. Қазақтың мұсылмандық заңдары бойынша сөйлемдерді жөндеп, дұрысын жазып алу, тыйым сөздерді жатап алу арқылы оқушылардың сөздік қорын байыту. 2. Мақал-мәтелдердің мағынасын ашу арқылы өз пікірлерін айту, сонымен қатар фразеологиялық тіркестерді енгізу. 3. Ата-ана туралы, отбасы «айрандай ұйыған» туралы өзара сөйлесу, көз қарасын қалыптастыру. (Күй «Ана жүрегі»)

    ІІІ. Тәрбиелік: Әр ұлттың салт-дәстүрін, әке-шешенің маңыздылығын түсіну, құрметтеу, сақтау, жауапкершілікпен қарауына тәрбиелеу.

    Сабақтың түрі: білім мен дағдыны бекіту сабағы.

    Сабақтың әдісі: әңгіме, пікірлесу, жүйелеу, қайталау, тексеру, талдау.

    Көрнекіліктер: компьютер арқылы күй «Ана жүрегі», электрондық тест сұрақтары, «Қазақ салт –дәстүрлері» - суреттер, кеспе карточкалар, «Қызықты грамматика», б.33- б.34. Мақал-мәтелдер жиынтығы.

І. Ұйымдастыру кезеңі. «Миға шабуыл»

ІІ. Синтаксистік талдау жасау.

Тақтаға жазу. Кеспе карточкалардағы тапсырманы орындау.

3) Синтаксистік талдау жасау.

 а).Әке – шешесі ақылдасады да, тұрмысқа шыққан қызына жасау береді.

ә) Еліктеуіш сөздерді мағынасына қарай бөлу, қызметін анықтау, сызу:

Ырыл, ырылдайды, ырылдап, қиқалаң, ебелең- ебелең, жарқ-жұрқ, жарқылдайды, жарқылдап, гүріл, гүрілдейді, тарс-тұрс, ызың, жарқылдайды, жарқ-жұрқ, қарқылдап.

       ІІІ. «Қазақ халқының отбасындағы салт- дәстүрлері» бойынша  білімдерін тексеру. Картинки «Дүниеге сәби келді!»

Сұрақ – жауаптар:

Ең әуелі қосымша сабақтан өткен  «Жеті жарғы» - алғашқы Ата заңын еске түсірейік. Неше тараудан тұрады және кім жасаған?

    (7 тараудан, Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би.)Неге жеті тарау?

 1-нші тарау не туралы? (Жер дауы – Атадан балаға қалған еншісі, оны сатуға болмайды.)

 2-тарау –(Отбасындағы адамдардың өзара қарым-қатынасына байланысты құқық ережелері. Онда үлкенді сыйлауға, ата-ананы құрметтеуге жастарды адамгершілікке, имандылыққа (благо)тәрбиелеу.

 3- тарау- ұрлыққа, барымтаға кедергі қою, халықты адалдыққа, таза еңбекпен күнелтуге бағыттау.

 4- тарау- ел бірлігін сақтау, Отанды қорғау.

5. «Қанға қан» жолды қарастыру, құн төлеу.

6-ншы тарау – ел мен ел, ру мен ру арсындағы дау-жанжалды әділдікпен шешу. Құн төлеу.

7. Ел арасында бүлік (смуту) тудырып, жұрт шоқпарға ұмтылып дауласқан.  Оның орнына құн төлеу.

Бұл заңдар – ұлы бабаларымыздың парасаттылығының айнасы.

«Жеті жарғы » қазақ халқының бүгінгі болмысымен  де сабақтасып жатыр.

ІІІ. Диалог жасау.

ІV. Фразеологиялық сөз тіркестерінің синонимін тауып жазу. МАБ-ға дайындық

  (Презентация №1)

Жылқы мінезді – (изменчивый, непостоянный)- айнымалы.

Қой аузынан шөп алмас- (скромный , застенчивый) – момын.

Тойған қозыдай – (вежливый, учтивый) - әдепті, сыпайы.

Құлан таза – (честный, справедливый) - әділ, адал.

Айрандай ұйыған – (дружный) – дос, тату-тәтті.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

1). «Тәрбие, үлгі, өнеге» туралы мақал – мәтелдерді тексеру.

- Бала тәрбиесі – бесіктен.

-Жақсы келін- қызындай, жақсы күйеу - ұлындай.

- Ананың ізін қыз басар, атаның ізін ұл басар.

2). «Жеті қазына мен жеті ырыс» туралы түсініктерін тексеру.

- Жүйрік ат  - көшпенді халықтың ең қажетті асыл қазынасы. «Жігіттің қанаты – жүйрік ат»- дейді қазақ халқы.Қазақтар өз баласын «құлыным» деп атайды. Нағыз жігіттерді «тұлпар» деп атады.

- Берен мылтық – 17 ғасырда пайда болған.

- Құмай тазы – адамның серігі. Ерте кездегі тастарда аңшылар мен ит бірге бейнеленген.

«Қарғыбау» - кішкентай күшіктерді алу деген түсінік. Алған адамдар үйдің иесіне сыйлықтар әкеледі. Туыстарға күшікті сыйлауға тыйым салады. Өйткені олар бірін-бірі ит сияқты кеміріп тастайды дегенді түсіндіреді.

Жақсы ит – малдың серігі. Ол малды бағады, қорғайды. «Иесі итті қуса, үйге бақытсыздық, жамандық келеді,»- дейді халық. Ит – ауланың тыныштығы, байлығы.

- «Жеті ырыс» - 1). Адамның ақылы, ой санасы. 2). Денсаулық. 3). Ақ жаулық. 4). Бала. 5). Көңіл. 6). Жер. 7). Ит.

3) Мақал-мәтелдердің мағынасын ашу.

1. «Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер.»

2. «Әдепті бала – арлы бала, әдепсіз бала – сорлы бала.»

VІ. Қосымша мәлімет беру «Қырқынан шығару».

Мұғалім: 1) Мәтінді оқу. 2) Сұрақтар арқылы түсінгенін тексеру.

          Сұрақтар: (компьютерде.)

1. Баланы қырқынан қашан шығарады?
2. Қазақ халқының ұғымында 40 саны қандай сан?
3. Кімдер жиналады?
4. Тегешке нені салып шомылдырады?
5. Неше қасық су құяды? Денесі не істеуі үшін?
6. Сақиналарды кімдер алады?
7. Баланың несін алады?
8. Шашын неге түйеді, қадайды?
9. Тырнағын қайда көмеді?
10. Ит жейдесіне нені түйеді, ненің мойнына байлайды?
11. Баланы қырқынан шығару дәстүрі қандай тоймен бірге өткізіледі?

VІІ. Қызықты грамматикадан алынған қазақтың мұсылмандық заңдарын оқып, жөндеп, дұрысын жазып алу. Болымсыз түрде жазу.

(Презентация №2)

- Өтірікті айт -  ..................................................................Не лги

- Ұрла – ..............................................................................Не воруй

- Күш көрсет- ....................................................................Не дерись

- Өсек тасы – .....................................................................Не сплетничай

- Алдап кет – .....................................................................Не обманывай

- Соқырды алда – ..............................................................Не обманывай слепого

- Сөз бөл –..........................................................................Не перебивай

- Жолды бұз – ......................................................................Не руши дороги

- Кітапты жырт – .................................................................Не рви книги

- Нанды бас – ...................................................................... Не наступай на хлеб

- Мақтан – ............................................................................Не хвались

- Ата – анаға тіл тигіз – ......................................................Не перечь родителям

- Өтірік дос бол – ........................................................... Не будь лживым другом

- Әдепсіз бол - ................................................................ Не будь невоспитанным

- Жаманшылық істе - ......................................................Не делай зла

VІІІ. Тыйым сөздерді оқып, аудармасын бер. Тұрақты сөз тіркесін тап.

(Презентация №3)

1. Ұмытып кетпе: есікті теппе!
2. Ізет танытып, әдепті сақта да, жатқан кісінің үстінен аттама!
3. Құр бекерге ермекке, бос бесікті тербетпе.
4. Шаршасаң сәл аялда, бірақ та жер таянба.
5. Кеңеске салақ қарама, кір жайма түнде далаға.
6. Ұлттық салтан бұлжыма, жұма күні кір жума.
7. Өзім қумын деме, кісі ақысын жеме!
8. Қашанда болсын есте, үлкеннің алдын кеспе!

ІХ. Күй кезеңі. «Ана жүрегі».

Тапсырма: Күйді тыңдау, өз пікірлерін айту.

Мұғалім: Мына күй керісінше, мамасы өз өмірін ұлына сарп еткен, ұлы оның ақ сүтін ақтаған жоқ. Мұнда кім кінәлі?

«Айрандай ұйыған» фразеологизмнің мағынасын ашу.

Х. Электрондық тест сұрақтарын орындау.

Үй тапсырмасы:  Балаға байланысты «Қазақтың салт – дәстүрлері» бойынша шығарма жазу.

 №2 кесте

Еліктеуіш сөздерді мағынасына қарай бөлу,қызметін анықтап астын сыз.

Ырыл, ырылдайды, ырылдап, қиқалаң, ебелең-ебелең, жарқ-жұрқ, жарқылдайды, жарқылдап, гүріл, гүрілдейді, тарс-тұрс, ызың, қарқ-қарқ,

қарқылдайды.

Мысалы,

Дыбысы бар                                                            бейнелеуіш еліктеуіш сөздер

Тарсыл – не?,	Жылт-жылт – қалай?

Сұрақтар:

1. Жәңгір ханның баласы (Тәуке хан)
2. «Жетісу тарихы  шежіресі»- (В.Бартольд.)
3. 250-ден астам ғылыми – зерттеу еңбектерін жазған (Ғ.Айдаров)
4. Кино өнерінің негізі (1930ж.) Алғашқы кино ?
5. Қостанай обл. неше аудан бар? (16)
6. Географиялық қайнар көзі – Карталар.
7. Түйінді ойды білдіретін нақыл сөздер – Мақал-мәтелдер.
8. Әйтеке бидің шын аты – Айтық
9. Төле биді қалай атады? Қайда туды, қайда жерленген?

(Қарлығаш әулие, Жамбыл обл. туды, Ташкентте жерленген)

10. Тыйым сөздер – Табу сөздер.
11. Ұлттық валютаның авторы – Тимур Сулейменов.
12. ҚР Тәуелсіздік мереке қай жылы басталды (16.12.91. )
13. Ең тұщы көл (Марқакөл)
14. Елтаңбаның авторлары: (Ж.Малібеков, Ш.Уәлиханов)
15. Алғашқы астана ( Орынбор)

Краткое описание документа:

Естіген мәліметтің негізгі мазмұнын есте сақтау арқылы айта білу. Өткен тақырыптар бойынша лексикалық және грамматикалық білімдерін қорыта білу. Оқушыларды сөз мағынасына мән беруге, сөйлемді синтаксистік жолмен талдай білуге үйрету. Қазақтың мұсылмандық заңдары бойынша сөйлемдерді жөндеп, дұрысын жазып алу, тыйым сөздерді жатап алу арқылы оқушылардың сөздік қорын байыту. Мақал-мәтелдердің мағынасын ашу арқылы өз пікірлерін айту, сонымен қатар фразеологиялық тіркестерді енгізу. Ата-ана туралы, отбасы «айрандай ұйыған» туралы өзара сөйлесу, көз қарасын қалыптастыру. (Күй «Ана жүрегі»)