"Ағашты өңдеудің негіз"і cабақ жоспары

Сынып: 5

Уақыт: 45 мин.

Сабақтың тақырыбы: Ағашты өңдеудің негізі

Сабақтың мақсаты: Ағаш өңдеудің бастапқы әдістеріне үйрету

Оқыту – Ағаш өңдеу түрлерінне, оның технологиясына

Дамыту – Ағаш өңдеу шеберліктерін дамыту

Тәрбиелеу – эстетикалық тәрбиеге, еңбекқорлыққа, тиянақтылыққа

Сабақтың түрі: аралас,

Сабақты оқыту әдісі: нұсқау беру, көрнекілік арқылы түсінік беру

Құрал – жабдықтар: ұста үстелі, ара, сүргі, сызғыш, қарындаш

Көрнекіліктер: өңделген ағаш түрлері көрсету

Жұмыстың ұйымдастыру түрі: топтық

Пәнаралық байланыс: бейнелеу өнері, сызу, тарих, биолигия

Әдебиеттер: 1) Оқушыға: Өстеміров К.Ө «Технология» 5-сыныпқа арналған оқулық

2) Мұғалімге: Өстеміров К.Ө «Технология» 5-сыныпқа арналған оқулығы, дидактикалық әдістемелік оқулықтар, қосымша әдебиеттер - Қазақ қолөнері. Әмірғазин Қ. Қазақ халқының қолөнері. Қасимов С

Сабақтың барысы: I – Себептік бөлім.

II – Іс - әрекеттік бөлім.

III – Рефлекциялық бөлім.

Сабақтың мазмұны: I Себептік бөлім.

Сәлеметсіңдер ме балалар? Бүгін сабақта кім жоқ? Олай болса балалар бүгін жаңа тақырып өтеміз. Жаңа тақырыбымыз «Ағашты өңдеудің негізі». Яғни, Ағаш өңдеудің негіздерімен, бастапқы түрлерімен танысамыз. Түсінікті ме балалар? Олай болса сендердің дайындықтарыңды тексерейік. Жаңа сабаққа дайынбыз ба?

II Іс - әрекеттік бөлім

1. 1. Сабақты тереңдеп ашып түсіндіру.

Ағашты арамен кесудің маңызы. Аралау процесі - өсіп тұрған ағашты кесу, одан бөренелер, тақтайлар дайындап, ұзындығы және ені бойынша қысқарту үшін қолданылады. Ағашты қол арамен немесе механикаландырылған әдіспен тіледі. Ара көптеген тістері бар лента немесе дискі тәрізді болып келеді.

Араның құрылысы. Араның әр тісінің үш кесу жиегі бар: біреуі алдыңғы қысқа жиек, екеуі бүйір жак жиектері. Ара тістерінің мынадай параметрлері бар: екі тістерінің арасы адым, ал аралық негізі мен тіс ұшының арасы тістің биіктігі деп аталады. Аралау кезінде пайда болған үгіндіні шығарып тұру қызметін ойпат атқарады.

Қол араларының түрлері, қолданылуы.

Қол аралар – қолданылуына, құрылысына, формасына байланысты әртүрлі болады.

Қол арамен жұмыс істеу әдістері

Ағаш тақтайды немесе кеспелтек ағашты бойлай аралағанда оны верстактың немесе үстелдің үстіне оның кесілетін бөлігі біршама шығып тұратындай, яғни верстак тақтайынан салбырайтындай етіп жатқызады да струбцинамен (қысқышпен) бекітеді. Сонан соң аралайтын тұсты карындашпен сызғыш немесе рейсмус арқылы белгілейді.

Дәл ойықты кей кезде «тырнақпен» немесе бас бармақтың буыны бойынша жасайды. Сол қолының бас бармағын сызатқа дәл қойып, араны тырнаққа жымдастыра ақырындап өзіне қарай тартады. Ағашқа сәл басыңқы тұрған тырнаққа жақындаған кезде, ара тістері бата түсіп ойық жасайды, сонан соң қолын сәл жылжытып, араны құлаштап сермемей, ара полотносының орта тұсымен аралайды. Тек қана ойыққа ара әбден кірген соң құлаштай тартуға болады. «Тырнақ» бойынша аралағанда өте сақ болу керек. Кеспелтек ағаштарды кесу де шамамен осылай болады.Ағашты тесу аспаптары. Ағашты тесу үшін қол аспатарын да пайдаланады. Солардың бірі – бұрғы, оның тескішінің диаметрі 10 мм-ге дейін жетеді. Қол бұрғыларының да сан алуан түрлері кездеседі.

Ағашты сүргілеу

Ағаш бұйымдардың беті тегіс болу үшін, оны сүргілейді, ол арқылы ағаштың қажет пішіні мен өлшемі алынады. Сүргілеу барысында ағаштың бетінен оның жұқа қабаты алынанып тасталады. Оны жоңқа деп атаймыз.

Қолмен сүргілеу реті.

Ағашты сүргілеу жұмыстары мынадай негізгі жұмыстардан тұрады: сүргіленетін материалдарды іріктеп алу; пышақты қайрау; аспапты жұмысқа әзірлеу; істелінген жұмыстың сапасын тексеру.

Өңдеуге тиіс материалды тексергенде, оның бет жағын, талшықтарының бағытын және оның бетінде сүргілеуге жататындай дөңестері мен ойықтары бар жағын анықтау қажет. Ағаштың кемшілігін айқындап, осындай материалдан детальдар жасауға болатынын немесе болмайтынын анықтау қажет.

Сүргілеу тәсілдері: Сүргілеу процесі – белгілі бір детальды тегістеу, жұқарту немесе бет тегістігін жақсарту, формасын сәл өзгерту мақсатында (дәл өлшемге келтіру) орындалады.

Ағашты қолмен бұрғылау. Шабақтар, ағаш шегелер, болттар үшін және басқа да дөңгелек тесікшелерді бұрғымен жасйды. Бұрғылар қол айналдырғысынан және кескіш бөліктен тұрады. Кескіш бөлігінің формасы қанат тәрізді, бұрандалы, үшкір жүзді және спиральды болып келеді. Бұрғының кескіш бөлігін тесікшенің көлеміне байланысты ауыстыруға болады.

2) Сарамандық жұмыс.

Кіріспе нұсқау 25 мин. Енді мына берілген технологиялық карта бойынша жұмысқа кірісеміз. Аралағанда араны «құлаштай» тартады, оны кесілетін жағын төмен қарай жылжытқанда ағаш түбіне барынша батырады, ал жоғарыға қарай тартқанда сәл бір жағына қарай жылжытады. Түзу, оқыс қимылсыз және қатты батырмай, қисайтпай аралау керек. Ағашты бойлай тілгенде қысқа тақтайларды көрсетілген белгілеріне қарай, сызаттары жұмыс істейтін адамның көзіне түсетіндей етіп қысқышқа бекітіледі. Араны белгіге тістестіре қойып, ақырындап өзіне қарай тартып онша терең емес ойық жасап алап, сонан соң құлаштап кесуге болады.

Кесте 4. «ағашты кесу, сүргілеудің» технологиялық картасы

№

Жұмыстың орындалу кезеңдері

Қолданылатын құрал-жабдықтар

Графикалық бейне

1

Ағашты көлденеңнен өлшем бойынша кесу

Қол ара

2

Ағашты ұзынынан кесу

Қол ара

3

Ағашты қара дүрсін сүргілеу

Сүргілер

4

Ағашты соңғы сүргілеу

Сүргілер

3) Ағымдағы нұсқау 40мин. Қол құралымен сүргілеуді бастамай тұрып, өңделетін детальды мұқият қарап шығып, оң бетін және талшықтар бағытын анықтау қажет. Ағашты талшықтарын бойлай сүргілеу қаже, өйткені бұл жағдайда оның беті тегісірек болып және сүргілеуге күш азырақ жұмсалады.

Сүргілеу тек қолдар қимылы есебінен жүргізіліп, адам корпусы қозғалмайды, өйткені жұмыс істеп тұрған адам тез шаршамайды.

Верстактың бойымен сол аяқты сәл ілгері жіберіп, ал оң аяқты сол аяққа қатынасы жағынан 70 град. Бұрыш жасап верстакқа қарай сәл еңкейтіп тіреп тұру қажет. Оң қолмен корпустың артқы бөлігінен, ал сол қолмен мүйізшеден ұстап, өңделетін дайындама үстіне қояды. Сүргілеуді бастар алдында сол қолмен сүргінің алдыңғы бөлігін, ал оң қолмен артқы бөлігін ақырындап басады.Сүргілеудің орта тұсында сүргіні бірқалыпты біркелкі салмақпен басады, ал сүргілеу бітерде, сүргі өңделетін дайындаманың ұшына жылжыған кезде, оны «ұшы ұшып кетпеуі» үшін оң қолды баса түсу қажет.

4) Қорытынды нұсқау 5мин. Бүгінгі жасаған жұмыстарыңды өте жақсы деп бағалаймын. Балалар енді үйге тапсырма алыңдар. Үйге тапсырма ағашты кесіп, сүргілеп орындап келесіңдер. Ал енді жұмыс жасаған орнымызды жинаймыз.

III Рефлекциялық бөлім – 3 мин

Балалар ағаш өңдеу технологиясын меңгердіңдер. Құрал – саймандармен дұрыс жұмыс жасауға үйрендіңдер. Енді бүгінгі сабаққа талдау жасайық. Ара деген не? Сүргілеу дегеніміз не? Бұрғылау дегеніміз не? Ол не үшін қолданылады?