Қазақ әдебиеті 9- сынып
Сабақ тақырыбы: М.Әуезов
«Абай жолы» роман –эпопеясы, мазмұны, кейіпкерлері
Сабақтың мақсаты:
Білімділік-
М.Әуезов шығармашылығының идеялық-эстетикалық мұраты мен табысына
тоқталу.Эпопеяның негізгі оқиғаларын басшылыққа ала отырып, мазмұнын түсіндіру,
кейіпкерлер бейнелерін сомдау;
Дамытушылық –
жеке тұлға ретінде оқушылардың ізденімпаздық қасиеттерін дамыту. Шебер де шешен,
өткір сөйлей білуге машықтандыру;
Тәрбиелік-адамгершілікке,
мейірімділікке, білімге ұмтылуға, сана-сезімінің өркендеуіне тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:
жаңа білімді меңгерту сабағы
Сабақ типі:
іздендіру сабағы
Әдіс-тәсілі: түсіндіру,
проблемалық сұрақтар төңірегінде әдеби талдау, іздендіру, ой қорыту, топтау
стратегиясы.
Пәнаралық байланыс: қазақ
тілі, тарих, сурет
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті
тақта, ақын портреті, шығармалар жинағы, слайдтар.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Қ.Бітібаева
«Әдебиет пәнін оқытудың тиімді жолдары», Рауан-1990ж.
- М.Қаратаев
«Қазақтың тұңғыш эпопеясы» А., 1980ж.
- Қазақ
әдебиеті журналы, №12. 2000ж.
- «Біздің
Мұхтар» (М.Әуезов туралы естеліктер)
Абайды Абай еткен Мұхтар ғана,
Мұхтарды Мұхтар еткен Абай дана.
Қалайша бас имессің оған, сірә.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі: а)
сынып даярлығын тексеру;ә) кезекші арқылы түгендеу.
-
Оқушылар, бүгінгі біздің сабағымыздың
айдары:
Сен жанбасаң лапылдап,
Мен жанбасам лапылдап,
Аспан қалай ашылмақ.
(Назым
Хикмет)
Ендеше біз де лапылдап
жанып, нәтижелі сабағымыздың туын желбіретейік.
І Үй тапсырмасын тексеру
Оқушыларды 3 топқа бөліп,
тірек- сызба арқылы әңгімелейді.
|
Мұхтар Әуезов
|
|
І топ Өмірі
|
ІІ топ Шығармашылығы
|
ІІІ топ Кейіпкерлер әлемі
|
|
1897
жылы 28 қыркүйекте
|
Алғашқы
шығармасы
|
Құнанбай-
|
|
Атасы
Әуез бен әжесі Дінасыл
|
1917
жылы сахналанған пьесасы
|
Әйгерім-
|
|
Абай
өлеңдері
|
«Алаш»
газетінде басылған мақаласы
|
Жиренше
|
|
1908
жылы
|
1921
жылы
|
Ербол-
|
|
1910-
1915 жылдары
|
«Шолпан»
және «Сана» журналында жарияланған әңгімелері
|
Керімбала,
Үмітей, Балбала-
|
|
«Алаш
жастары» одағы
|
Повестері
|
Базаралы-
|
|
1918
жылы 5- 13 мамырда
|
Пьесалары
|
Еркежан-
|
|
«Абай»
|
Романдары
|
Ділдә-
|
|
Ғылыми-
көпшілік журналы
|
|
Айғыз
|
|
1919
жылы желтоқсанда
|
|
Оспан
|
|
1922
жылы
|
|
Дәркембай-
|
|
1923
жылы маусым айында
|
|
Тоғжан
|
|
1928
жылы
|
|
Бөжей
|
|
1930
жылы
|
|
|
|
1946
жылы
|
|
|
|
1961
жылы
|
|
|
Жаңа
сабақты түсіндіру.
Мұғалімнің кіріспе сөзі: Әр
елде, әр кезде халық анадан халық ұлы болар ұрпақ туады, ол сол халық –анасының
есімін, өзінің үздік таланты, өнері не батырлығымен мәңгілікке танытып кетеді.
Қазақ халқының сондай ұлдарының
бірі-Мұхаң. Бүгінгі таңда өзінің саф алтындай жарқыраған, інжу-маржандай
жалтылдаған сұлулық жағынан Микелонджеланың мүсіндеріне пара-пар, биіктігі
жағынан Египет пирамидаларындай аспанмен таласқан, халық өмірін жырлауда
гректің «Илиадасымен» тең түсетін «Абаймен» әлем халқын шарлауда.
Сұрақ:
Қазақ сахарасында дүниеге келіп, сол сахарасын оның талантты әдебиетін
дүниеге паш етіп отырған жазушы табысының сыры неде?
Жауап: оның
сыры-жазушының халық өмірін, оның рухани жан-дүниесін, оның бақытқа, болашаққа
ұмтылған, адал махаббатқа талпынған қасиетті сапаларын ұлттық бояумен, ғажайып
сырлы сөзбен жеткізе білуінде. Әуезов эпопеясынан ХІХ ғасырдағы қазақ халқының
ғана үнін емес, бостандықты, азаттықты, теңдікті аңсаушы бүкіл әлем халқының
асқақ даусын естиміз. Сол себептен де ол әлемнің түпкір-түпкіріне тоқтаусыз
сапар шекті ақ па, қара ма, сары ма, мұсылман ба, христиан ба- барлық адамзат
баласының жүрегіне жол тапты.
- Эпопея
дегеніміз не?
«Абай жолы» роман эпопеясы туралы
не білеміз?
Әуезов алғашқыда романға «Телғара» деген
ат бермек болды. Автордың алғашқы мөлшерлеуінде роман 3 кітаптан құралмашқы
болатын. Алайда жұмыс барысында оның шеңбері кеңейе түсті. Әуезов алғашқыда
екі кітаптан тұратын «Абай», одан кейін мұның жалғасы болып табылатын «Абай
жолы» романын жазды. 1- кітабы: 1942 жылы, 2- кітабы: 1947 жылы, 3- кітабы:
1952 жылы, 4- томы 1956 жылы жарыққа шықты. «Абай жолы» дүние жүзі халықтарының
116 тіліне аударылған. 200 томдық «Әлем әдебиеті кітапханасы» топтамасында екі
том болып табылды.
|
І том
1. Қайтқанда
2.
Қат-
қабатта
3.
Жолда
4.
Шытырманда
5.
Бел-
белесте
6.
Өрде
7. Қияда
|
ІІ том
1. Тайғақта
2.
Жайлауда
3.
Еңісте
4.
Оқапта
5.
Асуда
6.
Тарауда
7.
Биікте
8.
Эпилог
9. Түсініктер
|
|
ІІІ том
1. Абай аға
2.
Кен
жолында
3.
«Қарашығың»
4.
Өкініште
5.
Қақтығыста
6. Қоршауда
|
ІҮ том
1. Түн- түнекте
2.
Құз-
қияда
3.
Қапада
4.
Қастықта
5.
Шайқаста
6. Жұтта
|
- Тараулар
арқы Абай жолын, Құнанбай жолын
көрсету.
|
«Қайтқанда»
«Шытырманда»
«Бел-белесте»
«Өрде»
«Қияда»
«Биікте»
|
Қат-қабат
шытырмандар арқылы өрге, қияға, биікке шығып келе жатқан Абайды көреміз.
|
|
«Қияда»
«Өрде»
«Бел-белесте»
«Шытырманда»
«Қайтқанда»
|
Жоғарыдан
ылдилап төмендеп келе жатқан Құнанбайды көреміз.
|
І. Атаның ұлы емес, адамның ұлымын
(Абай бейнесі)
- Абай
неге халық жағына шықты?
Жауап:
Абай оқудан келгеннен кейін Құнанбайдың
қасында жүріп, ел есіне араласа бастайды. Ел ішінде болып жатқан зомбылықты,
қараңғылықты, теңсіздікті өз көзімен көреді. Әрі сол қарапайым халық ішінен
өзіне дос таба біледі. Жуан бел надан, содыр ру басшыларынан бөліне кеткен
бетінде, біреуден халықты, халықтың мұңын таба білді. Сол халықтың жоғын берер
жаңалығын іздеді. Оған: «Әкесінің баласы-адамның дұшпаны, адамның
баласы-бауырың» деген ойы дәлел. «Алда өмір, тартыс.Сол тартыста бұл жалғыз.
Қуаты –ақылдық, үміті-халық. Өмірдің беліне шығыпты. Сол өткен жолында
жоғалтқаны көп пе, тапқаны көп пе? Рас, жоғалтқанының көбіне өкінбейді.
Жақында әке-Құнанбай кетті жат болып.
Туысқаннан-Тәкежан... Тәкежандар кетті жауығып. Келер, кете берсін.Бірақ халық
қалса, халыққа жалынды
ІІ.
... Қарашығым қоңыр қозым... (Абайдың сүйікті аналары – Зере, Ұлжан)
Романға үңілсек, біздің көз алдымыздан
біріне-бірі ұқсамайтын, бірін-бірі қайталамайтын әрқайсысы өз қалпымен,
кескін-келбетімен, ерекше ішкі сырымен соны, тың туынды болып көрінетін,
көптеген әйелдер бейнесі бар.
2. «Ел анасы
» атанған Зере баласы Құнанбай алдында неге әлсіз?
Жауап:
1.Зере Құнанбай алдында ешқандай да
әлсіздік көрсетпейді. Қайта оны ықтырып отырады. Мысалмен дәлелдесек:
-Қорқытпа келіндерімді!... О, несі?-деп
қатты зекіп қап. Ілгері жылжып кеп екі қолымен жер тіреп отырып, баласының
жүзіне суық қарайды. Құнанбай шешесінің ажарын сезді де, жуаси түсті. Заман
басқа, әйел сөйлеп, әйел ел басқаратын, билік айтатын заман емес еді.
Әдет-ғұрып, ескі салттың заманы болатын. Ол сол феодалдық замандағы әйелдер
теңсіздігі тудырған әлсіздік, замана әлсіздігі. Туған анасы туған баласына үкім
айта алмайды. Себебі: әйел қоғамдық іске араласпауы керек. Өйткені ол қандай
ақылды болса да «төмен етекті», отбасының ғана адамы.
ІІІ. Ұлжан бақытты әйел ме?
ІІІ Бекіту
1. АБАЙ ЖОЛЫ
ӨМІР ЖОЛЫ. ӨМІР ДЕГЕН ТУЛАП АҚҚАН ТЕҢІЗДЕН ӨЗ ОРНЫМЫЗДЫ ТАБУ. Абайша айтсақ,
«Атаның ұлы болмай, адамның ұлы болу» біздің мақсатымыз. Біз қандай мамандық
таңдасақ та, қандай өмір жолында жүрсек те, біз Абай атамыздың әділдігін,
оқу-білімге ұмтылуын ту етіп биік ұстауымыз парыз!
І топқа
1.М.Әуезов
қай жылдары өмір сүрді?
А) 1900-1973
Ә) 1897-1961
Б) 1895-1960
В) 1894-1959
2.Мұхтар 11 жасынан бастап кімнің тәрбиесінде болды?
А) Немере ағасы Қасымбектің
Ә) Әкесі Омарханның
Б) Нағашыларының
В) Атасы Әуездің
3. М.Әуезов «Қорғансыздың күні» әңгімесін жазғанда қанша жаста еді?
А) жиырмадан енді асқан
Ә) жиырмада
Б) Отызда
В) он сегізде
4.М.Әуезовтің пьесасын белгілеңіз.
А) «Бақыт жолына»
Ә) «Бәйбіше-тоқал»
Б) «Ш.Уәлиханов»
В) «Ант»
5.Абай Ділдәға үйленгенде бас құда болып барған адамды белгілеңіз.
А) Майбасар
Ә) Тәкежан
Б) Ызғұтты
В) Ербол
6.М.Әуезовтің 1917 жылы жарық көрген тырнақ алды мақаласының атын табыңыз.
А) «Мәдениет һәм ұлты»
Ә) Философия жайынан»
Б) Адамдық негізі-әйел»
В) Оқу ісі
Жауабы:
1-ә, 2-а,3-а, 4-ә,5-б,6-б
ІІ
топқа
1.М.Әуезовтің
«Абай жолы» эпопеясы арқылы өзінің қалай қазақ болып кеткенін білмей қалғанын
жазған жазушыны белгілеңіз.
А) Б.Матип
Ә) К.Федин
Б) Бельгер
В) Л.Арагон
2.М.Әуезовтің әңгімесін табыңыз.
А) «Қаракөз»
Ә) «Абай жолы»
Б) «Еңлік-Кебек»
В) «Жетім»
3.М.Әуезовтің «Абай жолы» романында Абайға:»Бөжекеңді көрген жерде сәлеміңді
түзу бер»,-деп айтқан адамды табыңыз.
А) Зере
Ә) Айғыз
Б) Ұлжан
В) Күңке
4. М.Әуезовтің «Абай жолы» романындағы Сүйіндіктің қандай адам екенін белгілеңіз.
А) Табанды , қырсық адам
Ә) Сыр бермес
Б) Жалтақ адам
В) Сұм адам
5.М.Әуезовтің тұңғыш көркем туындысы қалай аталатынын белгілеңіз.
А) «Абай жолы»
Ә) «Қилы заман»
Б) «Қаракөз»
В) «Еңлік-Кебек»
6.М.Әуезов Санкт-Петербург университетін қай жылы бітірді?
А) 1922
Ә) 1928
Б) 1924
В) 1926
1-а,2-в,3-ә,4-б, 5-в, 6-ә
ІІІ топқа
1«Қорғансыздың күні» әңгімесінің басты кейіпкері кім?
А) Рабиға
Ә) Ғазиза
Б) Жәмила
В) Қадиша
2М.Әуезовтің «Абай жолы» романындағы Абай қол ұшын бере алмай, қыршын кеткен
қарындасының атын табыңыз.
А) Кәмшат
Ә) Айгүл
Б) Мағыш
В) Салиха
3.М.Әуезовтің қай шығармасында Жарасбай, сәлмен, Қатша деген кейіпкерлер
кездесетінін белгілеңіз.
А) «Қилы заман»
Ә) «Қаралы сұлу»
Б) «Қараш-қараш оқиғасы»
В) «Оқыған азамат»
4. «Абай жолы» романындағы асы берілген адамның атын табыңыз.
А) Бөжей
Ә) Байдалы
Б) Қодар
В) Қаратай
5.М.Әуезовтің 1956жылы қандай кітабы басылып шықты?
А) Абай жолы» ІІ кітап
Ә) «Абай жолы» І,ІІ кітап
Б) «Дос-бедел-дос»
В) «Абай жолы» І кітабы
6.М.Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясының І кітабында Абайдың кім ретінде
қалыптасқанын белгілеңіз.
А) Азамат
Ә) ақын
Б) Ел қамқоры
В) Азамат-ақын
Жауабы:, 1-ә, 2-а, 3-б, 4-а, 5-а,6-а
IX. Қорытынды.
Туған
әдебиеттері үшін Сервантес, Шекспир, Бальзак, Диккенс, Тиккери, Толстой,
Достоевский, Тагор мен Кавабата не бітірсе, Әуезов те қазақ әдебиетінде дәл
соны бітірді. Өз ұлтын адамзатқа тегіс танымал, рухани туысқан етсе, ұлттық
әдеби дамуымызды әлемдік биікке алып шығып, қазақ сөзі мен қазақ пікірін жалпы
адамзаттық мәшурада алғаш рет паш етті.
Туған
елімізді, жерімізді, тілімізді өліп-өшіп сүйіп өтуде Абай жолынан, Әуезов
жолынан айнымайық..
Бағалау. Сабаққа
қатысуларын айта отырып бағалау.
Үйге тапсырма. М.Әуезов
өмірі мен шығармашылығын оқу. Кейіпкерлер галереясына сипаттама жазу.
|
Оқушылардың аты- жөні
|
Үй тапсырмасындағы баға
|
Сыныптағы баға
|
Тест тапсырмасындағы баға
|
Қорытынды баға
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Оқушылардың аты- жөні
|
Үй тапсырмасындағы баға
|
Сыныптағы баға
|
Тест тапсырмасындағы баға
|
Қорытынды баға
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Оқушылардың аты- жөні
|
Үй тапсырмасындағы баға
|
Сыныптағы баға
|
Тест тапсырмасындағы баға
|
Қорытынды баға
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.