Абылай хан. Ашық сабақ

Сабақтың тақырыбы: Абылай    хандығы

Білімділік  мақсаты: Абылайдың қазақ хандығының тәуелсіздігін сақтау жолындағы сыртқы,ішкі саясат саласындағы тарихи еңбегін,мәмілегерлігін ашып көрсету.

Дамытушылық мақсаты: Оқушыларға жоғарыда айтылғандарды өздігінен ізденулеріне бағыт бағдар беру.

Тәрбиелік мақсаты: Оқушылар бойында Абылай хан   тұлғасына,оның кемеңгерлігіне, дипломатиялық  шеберлігіне деген қызығушылық пен құрмет сезімін қалыптастыру.

Сабақтың түрі: Танымдық сабақ       

Әдісі: Сұрақ – жауап, баяндау, топтық жұмыс

Көрнекілігі: Слайд,карта,тірек сызба,суреттер, буклеттер.

Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, математика

Сабақтың барысы:

 І.  Ұйымдастыру

 ІІ.  Үй жұмысына арналған тапсырмалар

  Тапсырмалар :

1.Қазақ-қалмақ қатынастарының қандай ерекшеліктері бар?

2.Патша үкіметі неліктен қалмақтардың Жоңғарияға көшуіне қарсы болды?

3.Ресей қалмақтарға қарсы қандай шаралар қолданды?

4.Қазақтардың Еділ қалмақтарын талдауда негізгі рөл атқарғанын қалай түсінесіңдер?

ІІІ .   Жаңа сабақ

1.         Абылай аса көрнекті саяси және мемлекет қайраткері .

2.         Абылайдың ішкі саясаты

3.         Абылайдың сыртқы саясаты

4.         Абылайдың қазақ жерін біріктіру жолындағы күресі

5.         Абылай хан саясатының бүгінгі күнмен сабақтастығы

6.         Топтастыру

     Абылай – қазақ феодалдық  мемлекетінің бұрынғы шекарасын қалпына келтіріп, өз хандығы кезінде елдің  саяси  - экономикалық дамуына түбірлі өзгерістер енгізген атақты мемлекет қайраткері.

      Орта жүздің сұлтаны Уәлидің баласы Абылай (Әбілмансұр) 1711жылы дүниеге келген. Атасы Түркістан қаласының  билеушісі (оның да есімі Абылай) кейбір озбырлық әрекеттерінің нәтижесінде “қанішер”  деген жағымсыз атқа ие болған.

     Абылайдың он үш жасында ауылын жау шауып, әке-шеше, туыстарынан айырылған бала, әкесінің қызметшісінің көмегімен жаудан қашып құтылған. Ол Сабалақ деген жасырын атпен жүруге мәжбүр болды.

     Сұлтан Абылай мұсылманша жақсы білім  алды. Ол Шығыстың жеті тілін білді. Он бес жасқа келгенде жоңғар қалмақтарының атақты батыры Шарышты жекпе-жек ұрыс үстінде өлтіреді, оған  “Абылайлап” ұран тастап “Абылай ” деген жаңа атқа ие болады. Оған орта жүздегі Арғын тайпасының Атығай атты ірі руына басшылық ету сеніп тапсырылады.

     Абылайдың  сыртқы саясаты өзінің икемділігі әрі алыстан болжайтын көрегенділігімен ерекшеленеді. 1740 жылы тамыз айында Орта жүз ханы Әбілмәмбет пен Абылай Орскіге келіп,Ресей империясының билігін мойындады.

Абылай өзінің негізгі күшін Жоңғар шапқыншылығын әлсіретуге бағыттады. Қалдан Церен қайтыс болғаннан кейін мұрагерлер арасындағы тақ таласын тиімді пайдаланып,олардан қазақ жерін қайтарып алды.

   Жоңғар мемлекеті жойыла сала қазақ билеушілері мен Қытай үкіметі билігі арасында жер қатынастарына байланысты дау туды. Қазақ басшылары Жоңғария басып алған жердің өздеріне қайтарылуын талап етті.

        Бірақ  Қытай үзілді-кесілді бас тартты. 1761 жылы Қытай боғды ханы Аягөз өзенінің оңтүстік бөлігіне көшіп-қонуға тиым салды. Абылай қытайлықтар мен келіссөз жүргізуді күшейте түсті. Соның нәтижесінде 1767ж Қытай Тарбағатай аймағындағы және Іле өзені бойындағы жайылымдарды қайтарып беруге мәжбүр болды.     

    Абылайдың қырғыздар мен де қарым-қатынасы күрделі болды. Қырғыз жасақтары Жетісу жеріндегі қазақтардың малын барымталап, тыныштықтарын алды.

    Абылай екі рет шабуыл жасап, үшіншісінде келісімге келіп,қырғыз манаптарының балаларын аманатқа алып,көптеген қырғыздарды айдап алып келеді. Олардан екі болыс ел құрап,атығай руының арасына қоныстандырады. Абылай ханның бұл шаралары қазақ –қырғыз шекарасында тыныштық  орнауына үлкен себепкер болды. Абылай хан қазақ халқының тарихында ерекше маңызды орын алады.

   Абылайдың күш-жігері ең алдымен күшті және тәуелсіз Қазақ мемлекетін құруға жұмсады.

 Топтастыру: ол қазақ даласында темір ұстаханаларын салудың бастамасы болды.

  Абылай хан ақын-жырау,әнші – күйшілер мен діни қайраткерлерге қамқорлық жасап отырды. Қазақ халқының мерейі тасып, рухы көтерілді. 1781 жылы Абылай хан Түркістанда қайтыс болды,оның денесі қасиетті Қожа Ахмет Яссауи кесенесінде жерленген.

     ІV.Қорытындылау: Қазақстан қалаларының басты-басты көшелері Абылай ханның атымен аталады. Алматыда Қазақ мемлекеттік халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетіне Абылай ханның есімі берілген. Алматы мен Көкшетаудың етегінде Абылай ханның құрметіне алып ескерткіш стелла орнатылған. Бұл – халқының ұлы ханына берген әділ бағасы және көрсеткен құрметі.

     V. Жаңа сабақты бекіту.

    Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы бойынша әр түрлі тапсырмалар:

І.Міндетті деңгейі: Проблемалық сұрақтар.

1. Қалдан Церен қай жылы қайтыс болды?

2.Қытай империясының билеушісі?

3.Жоңғария қай жылы талқандалды?

4.Абылай хан қай жылы жоңғарлардың қолында тұтқында болды?

5.Үш жүздің басын қосқан хан?

6.Жоңғар шапқыншылығы неше жылға созылды?

7.Абылай хан тұсындағы қазақ хандығының астанасы?

8.Абылай хан кезіндегі қазақ батырлары?

9.Абылай қайтыс болғаннан кейін хан тағына отырған ұлы?

10.Абылай хан атындағы республикамыздағы оқу орындары?

ІІ. Алгоритмдік деңгейі: Сандар сөйлейді (есептер шығару)

1.         808+903=

2.         535+536+70*10=

3.         500*2+70*10+40=

4.         500*2+391+390=

ІІІ. Эвристикалық деңгейі:  Криптограмма шешу.

1.         (Абылай хан – Жошы ханның ұрпағы)

1*3*37*16*1*13*30*1*18*10*20*34*37*30*1*18*18*37*19*27*23*22*1* 6*37

2.         (Абылайдың бала кездегі лақап аты - Сабалақ)

1*3*37*16*1*13*7*37*19*3*1*16*1*14*8*11*7*8*5*38*16*1*15*1*22*1*25*37*24*1*3*1*16*1*15

3.         (Абылай ханның кеңесшісі- Бұқар жырау)

1*3*37*16*1*3*30*1*18*18*37*19*14*8*19*8*24*34*38*3*8*24*38*3*27**15*1*23*10*37*23*1*26

    ІV.Шығармашылық деңгейі: Көрініс көрсету.

                            Сөзжұмбақ:Абылай

1.   Абылай  ханның  шын  есімі?

2. Абылай бала кезінде кімнің түйесін бақты?

3 Абылайдың баласы, Хан Кененің әкесі?

4 Жоңғарияға елшілікке барған батыр?

5 Абылай тұсындағы қазақ хандығының ордасы?

6 Абылайдың атасының аты кім?

7 Абылайдың кеңесшісі?

8Абылай 15 жасында Жоңғардың қай батырын жеңді?

9 Жоңғар нойоны, Давацидің бақталасы?