А.Е.Кулаковскай «Байанай алгыьа» (Медиаурок по якутской литературе 8 классе).

• 1 слайд

  А.Е.Кулаковскай «Байанай алгыьа»
  (Медиаурок по якутской литературе 8 классе).
  
  Гаврильева Екатерина Николаевна,учитель якутского языка и литературы МБОУ «Хатын-Арынская СОШ им.И.Е.Винокурова» Намского улуса РС(Я)
  
  

• 2 слайд

  Былыр-былыргыттан сахалар айыл³аны кытта алтыьан уескээбит буоламмыт, айыл5алыын ыкса сибээстээхпит. Ол иьин саха киьитэ тулаллыр эйгэтин тыынын, ис дууьатын, отун-маьын, уунээйитин кытта мэлдьи утуе санаанан салайтаран кэпсэтэ-ипсэтэ, кердеье-ааттаьа, унэ-суктэ сылдьар урдук итэ5эллээх, киьини айыл5а аьатан, биэбэйдээн, иитэн олорор диэн саныыр. Онон саха киьитэ айыл5аны «Ийэ сир, сир ийэ» диэн минньигэстик ааттыыр, бэйэтин «айыл5а оотобун» диэн ейдуур ...
  

• 3 слайд

• 4 слайд

  1900 сыллаахха А.Е.Кулаковскай «Байанай алгыьа» диэн 133 строкалаах саха литературатын бастакы айымньытын ахсааныгар киирэр хоьоонун Амма сиригэр булчут уоьуттан истэн суруйбута.
  

• 5 слайд

  
  
  
  
  
  Уруок темата:
  
  «Байанай алгыьын»
  сыныйан аахтахха . . . »
  
  
  
  
  
  
  
  

• 6 слайд

  АЛГОРИТМ
  (уерэнээччи дьарыгын былаана)
  
  Биирдиилээн улэ. уерэнээччи бэйэтин улэтэ, гипотеза оноруута.
  
  Пааранан улэ (сытыары). Тобулбут санааны бэйэ-бэйэ5 кэпсэтии, тумук санааны тобулуу.
  
  Пааранан улэ (туруору). Тугу эрэ сананы холбоон тобулуу.
  
  
  
  Группанан проблеманы быьаарыы, тумук санаа5а кэлии.
  
  
  
  
  Проблеманы быьаарыы. Бэйэ ылыммыт форматынан комускээьин.
  
  Рефлексия (тумук санаа).
  
  

• 7 слайд

  БЕЛЕ5УНЭН УЛЭ
  
  
  Ис хоьоонун илдьирит.
  
  Уобараьы онор.
  
  Чинчийэн кер.
  
  
  

• 8 слайд

  «Байанай алгыьын» туьумэхтэрэ
  
  1. Иччилэргэ туьаайыы.
  2. Алгыс этиллэр кунун уратытын то ьо5олоон бэлиэтээьин.
  3. Уруккуну санатыы (кылгастык).
  4. Кердеьуу
  - уопсайынан;
  - биир-биир арааран (чуолкайдаан).
  5. Иччилэргэ айах тутуу.
  6. Атын иччилэргэ туьаайыы.
  7. Сэрэтии.
  8. Туерэх кэбиьии.
  

• 9 слайд

• 10 слайд

  «Байанай алгыьа» жанра угус уратылаах, манна хоьоонунан сэьэргээьин сурун миэстэни ылар. Элбэх мифологическай образ баар.
  
  «Байанай алгыьа» норуот тылынан уус-уран айымньыттан силис тардыбыт буолан, саха фольклорун уус-уран ньымаларын: параллелизмы (биир кэм хатыланар эбэтэр хардары-таары, уустук тутуллаах), хатылааьыны, тэннэбиллэри, гипербола, метафора, тыыннаа5ымсытыы ча5ылхай холобурдарын – бутуннуу илдьэ сылдьар.
  «Байанай алгыьын» тыла - еье
  

• 11 слайд

  
  Бардам «бэйэтин кыа5ар наьаа эрэнэр, харса-хабыра суох майгылаах» диэн саха билинни тылыгар киьи майгытын судургу уерэтэн бэлиэтиир хаачыстыба да5ааьына елгем, бойом, олус элбэх» диэн суолта5а туттуллубут. Бардам да5ааьын аат тюрк тылларыгар (тэннээ: кирг., каз., бардам «много», ккалп., бардаслы «человек щедрый, с большим размахом»), монгол тылларыгар (монг. бардам «гордый, хвастливый») ханыылардаах. [СТКБТ:29]
  

• 12 слайд

  Айымньыга Баай
  барылаах кэнниттэн
  Бараахы суурук,
  Кура5аччы суурук,
  Куралай Бэргэн,
  Тынырахаан Быьый,
  Туолдьут бэргэн,
  Элик бэргэн,
  Алып самна5ай,
  Куесчут кекееней
  ахтыллаллар.
  То5ус убайдыы –
  бырааттыыларга тус-туьунан
  эпитет туттуллар.
  
  

• 13 слайд

  Ол иьин алгыс тылыгар харыс тыллар кестеллер: адаар муостааххыттан, атырдьах атахтааххыттан, бодо½ноох тобуктааххыттан, буомнаах суьуохтээххиттэн, сымна³ас сыалааххыттан, ардай ана5астааххыттан.
  Бодон диэн тыл киьи бол5омтотун тардар. Э.К.Пекарскай тылдьытыгар бодон «болезненный» диэн тыл омонимнаа5а кестер: (бодон модун), бодон халырык турбут «поднялся жестокий вихор» [Пек. 487].
  

• 14 слайд

  Баай Байанай уобараьа
  Кыьыл саьыл кыалыктаах,
  Хара саарба хаппардаах,
  Быалаах кэрэмэс кымньыылаах,
  Ойдоох буурай оонньуулаах,
  Бардам тутуу,
  Барылы кэскил
  Баай барылаах
  Тойон эьэм
  Истэ сэргэ5элээ,
  Кере будуулээ!
  

• 15 слайд

  АЙЫЛ²А Ч°Л БУОЛЛА²ЫНА,
  КИ´И ТУРУГА ЭМИЭ Ч°Л БУОЛАР!
  Билинни келуенэ ыччат, кырдьа5ас муударай саха норуота тереебут айыл5атыгар киьилии сыьыаннаьар утуе угэьин умнуо суохтаахпыт.
  

• 16 слайд

• 17 слайд

  Рефлексия
  
  Айымньы туохха уерэттэ?
  «Булчут алгыьын» туьунан тугу биллигит?
  Билинни булчут хайда5ый?
  Сиэри-туому тутуьар дуо?
  Уруок хайдах барда?
  Туох сананы биллин?
  Себулээтин дуо?
  Туох итэ5эстээ5ий?
  Бэйэн хайдах улэлээтин, сыаналаа.
  Кылаас хайдах улэлээтэ?
  Уруокка уопсай сыанабылла биэр.