Алтай тилдиҥ кӱӱнине учурлалган сценарий: «Алтай тилим-кару тилим»

 Алтай тилдиҥ кӱӱнине учурлалган сценарий:

«Алтай тилим-кару тилим»

   Тургузаачызы:  Ертакова Сурая Васильевна

   алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчизи

   ӧткӧн ойи: 20.10.2016 ϳ

 Акϳол, 2016

Сценарий

«Алтай тилим-кару тилим»

(топшуур кÿÿзи jаҥыланат.)

(Келген улусты озолондыра белетелген 1ерлерге окруктарла отургызар. Бугунги байрам маргаан кепту одор деп, 1артап берер. Камыстын турчыларын талдап алар.)

1 ведущий: Jакшылыкту кунле, кару jерлештер, ага карындаштар, эjе-сыйындар, айылчылар!

2 ведущий: Кÿндÿлÿ Ак1ол 1урттын албаты-1оны, байрамдык кÿнниҥ туружаачылары. Алтай Республикада алтай тилдиҥ ле литератураныҥ кÿндери улурген айдын 20-чи кунинде оокылу темдектелип, келерликке сöс телекейинде jаркынду ла кöрÿмjилÿ, оморкудулу ла быйанду jол ачылып jатканыла Ак1ол 1урттын албаты-1онын акту кÿÿнибистеҥ  изÿ  уткуп турубыс.

                                      (изÿ колчабужулар)

1 ведущий: Сен мениҥ ырызым, бажырып алкайын

                     Кöк айас алдына jаранып, тилим öс.

                   Сеге мен база нени  айдайын?

                   Алтай тилим, кару тилим, бÿгÿн сеге сöс!

2 ведущий: Алтай, Алтай, Алтай

                   Бу сöстö Кÿн,

                   Бу сöстö Ай.

                   Туулар, Туулар, Туулар

                   Бу Сöстöр улу ла кару угулар.

1ведущий:Кижинин бастыра 1уруми тилле колбулу. Тилдин болужыла улус бой-бойыла куучындажып, бой-бойын ондожып, куун-санаазын, сезимин оосло до, бичип те чыгара айдып 1ат. Торол тилин билери, оныла бастыра 1уруминде куучындап, ондожып 1урери 1аан учурлу. Торол тил – ол кижинин эди-каныла, тазыл-тамырыла тудуш.

2 ведущий: 2016 (мечин) jылда алтай албаты бойыныҥ кÿÿн- санаазыла Арасей тергеезине киргенинеҥ ала 260 jылдык юбилейи темдектелет. Бу jаан учурлу керек Алтай албатыныҥ тÿÿкилик салымында ундылбас ис артыгыскан. Jеҥил эмес jÿрÿм jолында, албаты тилин корулап алган. Агару jÿрÿмле бирлик болуп, Алтай адын бийик туткан.

1ведущий: Бугунги кунде алтай тил, орус тилле коштой Алтай Республиканыҥ государственный тили болуп jат.  Алтай тил – алтай калыктыҥ тили. «Тöрöл тил, тöрöл сöс – ол бистиҥ эҥ jаан байлыгыс. Оныҥ келер öйдö салымы, öзÿми бистеҥ камаанду.

2 ведущий: Кÿреҥ кÿсте, кÿр кöгÿстеҥ сызылып чыккан агару состорин,  байрамдык кунге учурлалган уткуулын айдып jат  Ак1ол 1урттын  муниципал тöзöлмöниҥ jааны  Александр Егорович Егузеков. 

1 ведущий: Эленчик jерис Эл-Алтай!

                   Эрмектешкен тилис алтай.

                   Öзöктö согылган каныс алтай,

                   Öзöтöн jерис Эне Алтай!

2 ведущий: Уткачы ла чечен, jалакай ла jараш сÿрлÿ алтай тилге учурлалган байрамдык состорин  Ак1ол 1урттын школынын директоры Елена Николаевна Капчикаева айдып 1ат.

1 ведущий: Алтай тилдÿ алтай эл jон.

                   Эл тергелÿ калык эдибис.

                   Тöрöл тилис омок угулзын!

                   Тагылда одыс öчпöй кÿйзин.

2 ведущий: Ас та калык тилинде

                   Ай – солоҥы сöстöр бар.

                   Албатылар ортодо

                   Аргымак кептÿ макталар.

1 ведущий: Тил- ол кумран чактан бери келген, эне судиле эди-каныска таркаган, 1айылган эр1инебис. Чактар улай-телей одуп, башка-башка ук калык-1он биригип, чачылып та турза, тил бойынын тазыл-тамырын 1ылыйтпайт. 1е тил озогызынан сап-тудунып, тонуп калган неме эмес. Ол бойынын ич –озуминен ле тыш айалгалардан камаанду болуп, озум 1олын ичкери аппарат.

1 ведущий:Кöгÿстеҥ чыккан санаалар

                   Кÿреҥ кÿстий кеен jараш.

                   Ай кеберлÿ алтайлар

                   Айдып ийзе, тил jараш.

1 ведущий:                   Кÿÿни бийик улустар

                                      Кÿÿ, кожоҥ баштазын.

                                       Алтай тилдиҥ байрамы

                                      Алтын кÿстий айланзын.

2 ведущий:  Бугунги кунде «Алтай тилдин учуры» деген 1урук 1ураар 1акылта берилген аайынча, алтай тилдин учурын канайда коруп турганысты ээчиде маргааннан коруп ийели.

2 ведущий: Алтай тилле кееркедим литература чумделет, театр иштейт, республиканын школдорында балдар торол тилин уренет. Радио ло телеберилтелер откурилет, газеттер ле журналдар кепке базылып чыгат, олор ажыра торол тилле алтай албаты телекейде 1уртаган калыктардын культуразыла, телекейлик айалгала, политикала, 1урумле таныжат. Ого узеери, алтай калык бойынын тилиле телекейлик культурага 1омолтозин 1етирет

1 ведущий: Культура (кееркедим) деп сос- коп учурлу сос. Бу ондомолго улустын, калыктын текши озуми, ич-когус (материальный эмес) ле энчи (материальный) байлыктары, 1анжыгулары; 1ер-телекейди, кеендик санатты(искусство), айландыра улусты, ар-буткенди канайда баалаганы, кичеегени; кижинин когус-санаазы, иште, омодо эн бийик 1едимдери кирет.

1 ведущий:Айдардакееркедим болуктин маргаанына кочоли. Кажы ла округтан бир кожон, би1е ол эмезе улгер белетеп алар керек болгон. Сценага 1-кы округты кычырып турубыс!...

(Худ.номерлер)

1 ведущий: Алтай тил- алтай албатынын торол тили. Торол тилиле алтай албаты 1ебреннен бери табышкак, чорчок, кожондорын айдып келген. Алтай албатынын оос чумделгези, ондо салынган санаа-шуултези, корум-сезими озо-озо чактардан эмдиги ойго 1еткени, келер ойго улалып барары – тилдин шылтуузы.

2 ведущий:Озогызын ойгортып, эмдигизин эзедип билгирлерибисти ченеп короли. Эмди бис слерге табышкактар айдарыс, а слер олорды табыгар. Камыстын турчулары  кажы ла чын каруу учун баа тургузар.

1.Уч бутту, 1аныс курлу, кызыл 1албышту э1ебис (Очок);

2. Чанкыр арчуулда, кызыл орт (тенери ле кун);

3. Онду колон, оло тууны орой тартты (солоны);

4.Тутса тудулбас, корзо корунбес, соксо согылбас кожончы уул (салкын);

5.Агаштын бажында 99 кат тонду кок бука отуры (тобого);

6. 1араш чачы 1ердин устинде, 1аражай бойы 1ердин алдында (моркоп);

7.Отурза 1ажыл, 1атса-сары, тужуп калза-кара. (1албырак);

8.Эки карындаш, бой-бойын корушпейт (кос);

9.Бирузи эрмектенет, экузи корот, экузи угат (тил, кос, кулак);

10.Буды талтак, ичи чарбак, кози тозырак, оозы 1айбак, кургак 1ерге коп 1урбес (бака);

11. Кызыл одукту, 1албан-1албан базытту, кы1ыран кылыкту, кызыл-1албак тумчукту. (кас);

12.Алдымда менин- айруш, кийнимде менин -1алмууш, тороон-туган келгежин, тойо-кана кундилейдим. (Уй);

13. Чумду 1араш куйрукту, чуп-чумеркек чырайлу. Бойы 1араш будумду, 1ылбындууш буткен … (тулку);

14. 1ус кучыйак кол карады (кирбиктер);

15. Кыл кажаанду кылыр торбок (кос);

16. Одус эки боро ат, ортозында ойлок 1еерен ат (тиш ле тил);

17. Тындаачынын эжигинде, тым сары ат туру. (Сырга);

18.Бойым 1етпеген 1ерге, болчок карам 1етти. (кос);

19.1араттан 1аратка кечире, 1араш шили кур салынды. (тош);

20. Бирузи: «1угурелик»- дийт, бирузи «1адалык»-дейт. (суу ла таш).

2 ведущий: Алтай улус 1олыгып танышканда, элден озо 1акшылажатан. Онон слер кажы 1ердин деп суражатан. Айылга кирген кижини кундулеп, аш-курсагын салатандар. Улустан эзен сурап, ачык-1арык 1акшылажып 1урген кижи- кылык-1аны 1акшы, ак-чек санаа-шуултелу кижи.Ажындыра берилген 1акылта аайынча аш-курсактын маргааны 1арлалалат.

1 ведущий: Алтай албатынын кийимдери эл-1оннын откон 1олыла, 1уртаган 1еринин айалгаларыла, ижи-тожыла, 1урген 1урумиле колбулу. Бугунги кунде алтай албаты бойынын когус культуразын ичкери оскурип, тозолго болгон энчизине баштанат. Алтай кеп-кийим деген маргаанды баштап турубыс.           

1 ведущий:Торол тил, торол сос-ол бистин эн 1аан байлыгыс. Оны 1ылыйткан кийнинде, ойто табарга ла орныктырарга куч эр1ине. Онын салымы бистен камаанду. Онын унин оско калыктарга угузарга литература керек. А литературанын тозолгози – тил. А ол оско калыктарла колбу тургузатан, на1ылыкты ла 1арашты коргузетен куску, кос, кулак ла сезу – ончо бар ла айдынатан арга.

1 ведущий:Тилди байыдарга, бала-барказынын санаазын теренжидерге, тапкырын элбедерге, шуултезин тыныдарга алтай албаты чоло ойдо отурып, сананып, шууп табатан ойындар ойнодотонтор. Айдарда, бис бугун слерле кожо ребустар табарыбыс. Ребустар коп сабада предметтен турат. Ол предметтерден келишкедийин бедиреп, созлик, табыш, 1аны учурлу сос, состордон албатынын поэтический ойгор шуултелу кеп состорин таап айдат.

(кажы ла окрукка ребустар улеер)

1 ведущий:Алтай албаты ойгор когусту калык. Узе 1анынан 1айалталу эл-1он. Ойноор болзо ойноп ийер, кожондоор тушта кожондоп то берер, бийелеер 1ерде бийелеп те ийер.  Бугунги кунде 1аныс ла каткы биске 1етпейт ошкош.

1 ведущий:Онын учун бис слерге «Каткырмалар» белетеп салдыс. Берилген кыска ойдин туркунына белетенеле коргузип берзин деп сурап турубыс. Камыстын турчулары кажы окруктын коргузузи каткымчылу ла солун болгоны аайынча баалар.(Инценировка)

1 ведущий:Тилим ол ай-канадым

                            Айас теҥеридий ару

                            Алтай jеримдий агару

                            Айаҥ кöлдöрдий агару

                            Тилим – ол мениҥ öзÿмим

                            Тазылым болгон албатым

                            Тилим – ол мениҥ магым,

                            Тöрöл jерим, алтайым.

(   Кожоҥ «»  )

1 ведущий:Алтай тил –

                   Тыным,

                   Канадым,

                   Оныла

Öрö öзöрим

Оныла

Оморкоп jÿрерим.

1 ведущий:         Jÿрекке томылар алтай тилим

         Кÿн jаркындый ийделÿ бол.

         Jолы jайылган аргымак аттый

         Jÿрÿм маҥында öчпöс бол.

1 ведущий:Мынайып бистин энир учуна jедип келди, ээчиде сости камыстын турчыларына берели.

1 ведущий:Кару 1ерлештер, ончогорды куунду-курееге кычырып турубыс!

1 ведущий:Бугунги байрамда турушкан туружаачыларга, айылдап келген улуска,камыстын турчуларына ла кӧрӧӧчилерге jаан быйан. Келер туштажулар мынан да бийик кеминде ӧдӧр деп иженедис. Jакшыболзын, келер 1ылга 1етире!

Кош материалдар.

1)  Кастый айлына орой 1анып келерде, энези сурады:

- Сен кайда болгон?

- Аткырдын айлында уроктор будургенис.

Энези Аткырга телефон сокты:

- Кастый сенле кожо болгон бо?

- Ол эмди де мында отуры!

2) - Бистин тайгыл нени ле эдип билер. Эмди бичип ле кычырарга уренип алган.

- Билерим – деп, Кастый айтты.

- Сен оны кайдан билерин?

-Меге оны менин тайгылым куучындаган – деп, Кастый тынзынды.

3) Кастый нокоринен сурайт:

-Сен 1ус метрди канчага 1угурерин?

- Бежен салковойго 1угурер эдим.

-1о-ок, канча секундка 1угурерин?

- Калас 1угурбезим.

4) -Эне, мен 1орыкчы, шинжуучи болор кууним бар. Соок 1ерлерге-Арктикага, Антарктидага 1орыктап барарым –деп, Кастый айтты.

- Сурекей 1акшы – деп, энези 1омоди.

- Меге эмди ле белетенип баштаар керек.

-Канайып?

-Меге кажы ла кун бир тондырманан (морженый) 1иир керек. Онын учун слер меге кажы ла кун акча берер учурлу.

5) -Балдар, кандый куш уйа тартпай 1ат? – деп, уредучи сурады.

- Куук! – деп, Амат каруу берди.

-Ненин учун куук? – деп, уредучи кайкады.

- Ненин учун дезе ол частын ичинде 1уртайт –деп, Амат 1артады.

6) –Кастый, сен физикала экинди качан тузедерин?

- Та, билбей турум. Уредучи журналды колынан божотпой турган да.

7) – Кастый, урокко орйтыган?

- Айлымнан орой чыккам да.

-Ненин учун эрте чыкпаган?

- Эрте чыгарга, орой болгон.

.