Амет - Хан Султан Конспект урока

Къырымтатар эдебияты                                                                                 5 сыныф

Мевзу:  Риза Фазыл « Амет – Ханнынъ балалыгъы».                                                                                                                                            («Амет – Ханнынъ йылдызы» повестинден парча).

Макъсат: Риза Фазыл акъкъында малюмат берюв. Амет –Ханнынъ яшайышы иле талебелерни якъынджа таныш этюв. Метинни  ифадели окъув,  парчаларгъа болип, оларгъа серлева къойып, план тизюв. Эвель  огренильген мевзуларны текрарлав. Нутукъ инкишафы. Ватанперверлик  дуйгъуларны ашлав.

Донатма: Амет – Ханнынъ портрети, интерактив тахта, презентациялар: «Амет –Хан Султан  акъкъында», «Амет – Хан Султангъа абиделер»; булмача, « учакъ», китап, даркъатма – карточкалар, «йылдызчыкълар», зарфлар, абзацларгъа серлевалар – даркъатма. Серги (китап, меджмуа, газетелар). Талебелернинъ ресимлери.

Дерснинъ кетишаты

I.                   Тешкилий къысым

Оджа:

-Алейкум селям, балалар.

Талебелер:

- Селям алейкум

Оджа:

- бугуньки дерсимизде бизим  халкъымызнынъ  тарихына  буюк иссе къошкъан белли  инсанларымызнен  таныш олувымызны девам этемиз.

Амма дерсимизни башламаздан эвель, биз сизлернен меракълы булмачаны чезип, дерсимизге  «Анахтарны»  тапмагъа керекмиз. Булмачамызны догъру чезсек, онынъ артында ресим пейда олмаджакъ.

1)

а

Й

н

е

дж

и

2)

я

з

Ы

дж

ы

3)

б

а

Л

а

4)

А

й

Д

а

м

а

къ

5)

д

у

а

с

Ы

6)

ф

а

З

ы

л

Булмачагъа суаллер (эвель огренильген эсерлер боюнджа):

1)      Эюп Дерменджининъ масалында тилькиге насыл характеристика бериле?

2)      Эсуф Болат ким эди?

3)       Мемет Нузетнинъ эсеринде ана иле ким арасында субет алып барыла эди?

4)      « Туфанда къалгъан къой сюрюси»  эсеринде Чобан Асаннынъ досту ким эди (Алим ……………..)?

5)      Номан Челебиджихан язгъан эсернинъ серлевасы не эди?(Къарылгъчлар…..)

6)      «Наврез»  шиирининъ муэллифи?

 -  Булмачамызнынъ анахтары, келинъиз берабер окъуйыкъ: – йылдыз.  -  -Йылдыз сёзюни сиз насыл анълайсыз? Йылдыз – бу не?

( йылдыз – кокте ола;    йылдыз деп, белли инсанларгъа айталар).

- Эльбет, йылдыз сёзюнинъ эм догъру, эм де кочьме манасы бар. Амма умумен алгъанда,  козь алдымызгъа мына бойле шекиль пейда ола

(оджа йылдызны косьтере, ве оны тахтагъа япыштыра)

Булмачанынъ артында исе, бакъайыкъ,  насыл ресим пейда олды? (учакъ)

- я учакъ ве йылдыз – оларны озь ара сиз насыл багълап олурсыз? Бу сёзлерни, дерсимизнен келиштирип, насыл багъламагъа мумкюн?

Талебелер:

- халкъымызнынъ белли инсаны – Амет – Хан, учакъ исе –  Амет –хан учучыджы эди.

Оджа:

- догъру.

(фильмден парча – Амет –Хан ве учакъ  )

- Таныдынъызмы? Бу ким эди?

- Амет – Хан Султан ким олгъаныны билесизми?

(учучыджы, учучыджы – сынавджы, белли къараман, джиан дженкининъ къараманы, советлер бирлигининъ  эки дефа къараманы).

Эльбет, Амет – Хан Султан Улу къараман эди ве озь къараманий  арекетлери ичюн о, йылдызлар къазангъан эди.

Ве  бугуньки дерсимизде сиз де фааль чалышып йылдызчыкълар къазанаджасыз.

II.                Талебелернинъ бильгилерни актуаллештирюв:

Эв вазифесини тешкерюв: янъы мевзумызгъа кечмезден эвель, сизге эвге мустакъиль шекильде  Шамиль Алядиннинъ «Корюшюв» очеркинден Амет – Хан Султан акъкъында малюмат азырлап кельмеге эвге вазифе берильген эди

(талебелер метинни (метинден парчаларны невбет иле тариф этелер) )

III.              Дерснинъ мевзу, макъсатны илян этюв.

IV.              Мевзу устюнден иш:

1.      «Амет – Ханнынъ яшайышындан» - презентация (оджа)

2.      Дефтерлерде мевзу языла

3.      Риза Фазыл акъкъында къыскъа малюмат

- Гафарова Шемсинурнынъ    чыкъышы - РЕФЕРАТ

Талебелер рефератнынъ мундериджеси боюнджа карточкада иш алып баралар.        (Иляве 1 )          

Сонъра толдурылгъан карточка тахтада пейда ола.  (интерактив тахта) 

Талебелер беджерильген вазифени тешкерелер.               

 ( Талебелерге йылдызчыкълар.)

4.      - «Амет – Ханнынъ балалыгъы» - окъув, эр абзацкъа серлева къойып, план тизюв (талебелер невбет иле  метинни окъуйлар, серлева къоялар)

( тахтада ве эр талебеге айры – даркъатмада  -  серлеваларнынъ вариантлары бериле. Талебелер  догъру джевапны сайлайлар, анълаталар ве даркъатмаларда  бельгилейлер).      (Иляве 2 )

- суаллерге джевап (метинден сонъ)

- Метиннинъ мевзу ве гъаеси.

5.      Оджа: Амет – Хан къырымтатар халкъынынъ къараманы,  экинджи джиан дженки къараманы. Озь арекетлеринен Амет – Хан Султан тек Къырымда дегиль де бутюн дюньяда белли инсан. Амет – Хангъа тикленильген абиделер бунъа исбаттыр.

6.      Амет – Хангъа абиделер. (презентация)

7.      Амет – Хан эр даим яшайджакъ бизим акъылымызда, бизим хатырымызда (зеинимизде). Онъа багъышлап  китаплар нешир олунгъан (оджа сергиге дикъкъат эте), чешит газеталар, меджмуаларда чокъ макъалелер басылгъан.

V.                Нетидже чыкъарув: 

Талебелер:  схема боюнджа;

Оджа:  баларнынъ ресимлерине дикъкъат айырув.

Баалав: талебелер, ким не къадар йылдыз къазангъаныны айталар, оджа озюнде бельгилей. Бааларны айта. Бойлеликнен, балалар, сиз дерсте чалышып, кичкене, кягъыттан йылдызчыкъларны къазандынъыз. Амма мен эминим, сиз эпинъиз осип, буюк, муим  арекетлер япып,  акъкъикъий ватанпервер инсанлар  оладжакъсынъыз. Ве сиз де бизим тарихымызгъа буюк иссе къошып,  халкъымызнынъ йылдызлары  олурсыз.

-  Амет – Хангъа шиир (Адиль Амет  «Эки къанат».  (Султание ве Адиле тариф этелер):

  - фильмден парча

Оджа: (ЧЕРКЕЗ АЛИНИНЪ «АМЕТ – ХАНГЪА»   шииринден сёзлери)

Ольмеди, ольмеди, ольмеди Амет – Хан,

Яшар о, яшайджакъ несиллер анъында.

Унутмаз ич оны урь Ватан, догъмуш халкъ,

Батырнынъ чин руху яшаркен къанында.» 

- Ралелер устюнде зарфлар бар. Бу зарфларынъызны ачып бакъынъыз, ичлеринде не сакълангъан.  О йылдызлар устюнде не язылгъан? Келинъ, балалар, берабер окъуйыкъ:

  бизим тарихымыз бай, зенгин амма келеджегимиз исе эр даим айдын, ярыкъ олсун. бир вакъыт сёнмеген йылдыз киби, эбедий парылдасын. (йылдызчыкъларны талебелер учакъкъа япыштыралар).

VI.            Эвге вазифе:

1)      планны дефтерге  кочюрип алмагъа ве тизильген план боюнджа метинни тариф этмеге .

2)       2) Риза Фазылнынъ терджимеийалыны текрарламагъа.

(Азырлады: къырымтатар ве эдебияты оджасы Абдураманова Г.А.)

РИЗА ФАЗЫЛНЫНЪ ЯШАЙЫШЫ

  Риза Фазыл1929 сенеси майыс 30- да Къарасувбазар районында кой оджасынынъ къорантасында догъды. 1944 сенеси Кострома виляетине сюргюн олунды. 1955 сенеси Кастрома шеэрининъ тиджарет окъув юртуны, 1959 сенеси исе Самарканд тиджарет институтыны битирди. 1964 сенеси къадар Къыргъызстанда чалышты. 1965 сенеси Ташкентке кочьти ве «Ленин байрагъы газетасында» чалышты. 1980 сенесинден 1994 сенесине  къадар «Йылдыз» меджмуасында чалышты. 1992 сенеси Къырымгъа кочип кельди.

  Риза Фазылнынъ иджадий фаалиети 1964 сенеси «Ленин байрагъы» газетасында башлады.

1982 сенеси  Риза Фазыл Лютфие Софу иле бирликте эки дефа къараман  Амет –ан Султаннынъаятына багъышлап  язгъан «Амет –хан Султаннынъ йылдызы» адлы повести нешир олунды.

Иляве 1

РИЗА ФАЗЫЛНЫНЪ ЯШАЙЫШЫ

…….. сенеси майыс 30- да	Риза Фазыл Къарасувбазар районында кой оджасынынъ къорантасында догъды.
……. Сенеси	Кострома виляетине сюргюн олунды.
……. Сенеси	Кострома шеэрининъ тиджарет окъув юртуны битирди
……. Сенеси	Самарканд тиджарет институтыны битирди.
……..сенесине	къадар Къыргъызстанда чалышты.
…….. сенеси	Ташкентке кочьти ве «Ленин байрагъы газетасында» чалышты.
……...сенесинден ……… сенесине  къадар	«Йылдыз» меджмуасында чалышты.
……….сенеси	Къырымгъа кочип кельди.
……… сенеси	Риза Фазылнынъ иджадий фаалиети «Ленин байрагъы» газетасында башлады.
…….. сенеси	Риза Фазыл Лютфие Софу иле бирликте эки дефа къараман  Амет –Хан Султаннынъ аятына багъышлап  язгъан «Амет –Хан Султаннынъ йылдызы» адлы повести нешир олунды.

Иляве 2

Амет – Ханнынъ балалыгъы.

( Эсерге план тизюв. Абзацларгъа серлева берюв)

I.                   Абзац

1.      Беязлы – морлу глициниялар

2.      Аметнинъ мектепке ёлу

3.      Къушларнынъ чивильдиси

II.                Абзац

1.      Амет  мектепте

2.      Ёлда

3.      Одунгъа кетмеге анълаштылар

III.             Абзац

1.      Чатал къая

2.             Балалар дагъгъа ёнедилер

3.             Шеэрнинъ тёпеси

IV.             Абзац

1.чам тереклери

2.чамлыкъ дагъы

3.къуру карпасиналар

V.                Абзац

1.      Амет чувалларны толдурды

2.      Сейдаметнинъ чувалы

3.      Кичиклерге ярдым эткен Амет

VI.             Абзац

1.      Баларнынъ чуваллары

2.      Сыранен тизильдилер

3.      Эвлерине ёл алдылар

VII.          Абзац

1.      Бир мешребе сув

2.      Чешме

3.      Насибе аптенинъ алгъышлары

VIII.       Абзац

1. Амет достуны озгъарды

2. Амет ёлгъа чыкъты

3. Ат башы