Ақмола облысы, Целиноград ауданыны «Ақмола-Феникс» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің машина-трактор паркі құрамын негіздеп және пайдалануын жоспарлау

Скачать материал

Выберите документ из архива для просмотра:

курстық жұмыс.doc

Выбранный для просмотра документ курстық жұмыс.doc

Мазмұны

Кіріспе

1 Шаруашылықтың өндірістік-техникалық сипаттамасы

1.1 Шаруашылық бойынша жалпы мәліметтер

1.2 Шаруашылық орналасқан аймақтың топырақ-климаттық жағдайы

1.3 Шаруашылық салаларының әрекетінің негізгі көрсеткіштері

1.4 Шаруашылықта қабылданған дақылдарды өндіру технологиясы және оған талдау

1.5 Шаруашылықтың материалдық-техникалық базасы және оны пайдалану

1.5.1 Машина-трактор паркі

1.6 Шаруашылық қожалықтың қысқаша сипаттамасы

Бөлім бойынша тұжырым

2 Шаруашылықтың өсімдік саласына қажетті машина - трактор паркі құрамын негіздеп және пайдалануын ұйымдастыру

2.1 Жобалауға алғашқы мәліметтер

2.2 Машина- трактор паркі құрамын негіздеудің және механизаторлар еңбегін ұйымдастырудың тәсілдеріне шолу және таңдау

2.3 Механикаландырылған дала жұмыстарының көлемін анықтау

2.3.1 Ауыл шаруашылық дақылын өсіру және жинау технологиялық картасын құрастыру

2.4 Машина- трактор паркі құрамын есептеу

2.4.1 Механикаландырылған дала жұмыстарын орындаудың календарлық жоспары мен сызықтық кестесін жасау

2.4.2 Ауыл шаруашылық машиналары құрамын есептеу және олардың жүктелуін анықтау

2.5 Шаруашылықтың дала жұмыстарын орындауға жанар- жағармай материалдарына қажеттілігін есептеу

Бөлім бойынша тұжырым

3 Жобаның технико- экономикалық бағасы

3.1 Машина- трактор паркін пайдалану көрсеткіштер есептеу және талдау

3.1.1 Техникалармен жабдықтандыру деңгейі көрсеткіштері

3.1.2 Тракторларды пайдалану көрсеткіштері

Жоба бойынша қорытынды

Әдебиеттер

Қосымшалар

Кіріспе

Бұрынғы өндірістік қатынастар күйреуінің және жақсы қалыптасуының әсерінен қатты дағдарыс кезеңін бастан кешірген ауыл шаруашылық өндірісі соңғы жылдары тұрақтанды. Елімізде ауыл шаруашылық өнімін өндіру жыл сайын ұлғаюда. Салада оңды қаржылық нәтижелер көрінуде. Осы артықшылықтар шаруашылықтың көтерілуіне оң әсерін тигізуде.

Дәнді дақылдардың түсімі, өзіндік құны, теханалогияның дұрыс орындалуы шаруашылықтың машина – трактор паркінің құрамына, жағдайына және олардың пайдалануын ұйымдастыруға тікелей байланысты. Бірақ осы мәселеге байланысты кездесетін кедергі, ол ауыл шаруашылығындағы машина – трактор паркінің тозуы және толығымен ауыстыруды қажет етуі. Тракторлар мен комбайндар паркін пайдаланудың нормативтік мерзімі 7 – 10 жыл болса да, олардың қазіргі орташа пайдалануы 13 – 15 жылға созылып отыр.

Осылардың ішінде Агрофирма «Талды» ЖШС арпа өндірудің индустриялдық технологиясы жөнінде еңбекті қорғау туралы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкестендіріліп жасалады.

Агроөнеркәсіп кешенінің зкономикалық өсуі мен бәсекеге қабілеттігінің тұрақты дамуына білім беру жүйесін қалыптастырудың әлемдік тәжірибелер мен ғылыми- техникалық жетістіктерді өндіріске енгізудің стратегиялық маңызы бар. Бұл ауыл шаруашылығы дақылдарын өндіруге, сонымен бірге оның өнімділігін арттыруға, сондай -ақ мемлекеттің аграрлық ғылымға бөлетін қаржысының қайтарымдылық деңгейін көтеруге толық мүмкіндік жасайды.

Ауыл шаруашылығында өндірілетін өнімнің дүниежүзілік және отандық нарықта бәсекеге қабілеттілігін арттыру - агроөнеркәсіп өндірісін дамытудағы негізгі әрі өзекті мәселе. Соңғы жылдары экономиканың аграрлық секторын тұрақтандыруға мемлекет тарапынан көптеген іс- шаралар жүргізілуде, “2006-2010 жылдары агроөнеркәсіп кешенін тұрақты дамыту концепциясында” республикамыздағы ауыл шаруашылығы өндірісін нарықтық экономикалық жағдайды ескере отырып, одан әрі дамыту міндеттелген.

Бұл процестің жүзеге асуы экономикалық және экологиялық тұрғыдан негізделген егін шаруашылығы жүйесін тиімді игерумен және агротехнологиялық жағдаймен тығыз байланысты екені мәлім.

Егін шаруашылығында қалыптасқан жағдайда топырақ өңдеу жұмыстарын қыруар энергия шығыны жұмсалуда, нақтырақ айтар болсақ, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруде жалпы технологиялық процестерге жұмсалатын энергетикалық шығындардың жартысына жуығы осы топырақты өңдеу еншісінде. Сондықтан әлемнің көптеген мемлекеттерінде ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруде, топырақты тиімді өңдеуде немесе қарапайым тілмен айтқанда “Топырақты жеңіл өңдеу” тәсілі кеңінен қолданысқа енуде, ал, кей жағдайларда тіпті егістік танапты күзде өңдеусіз қалдыру мүмкіндіктері ашылып отыр.

1 Шаруашылықтың өндірістік-техникалық сипаттамасы және МТП пайдалануды талдау.

1.1 Шаруашылық бойынша жалпы мәліметтер.

«Ақмола-Феникс» акционерлік қоғамы Целиноград құс шаруашылығы болып 1994 жылы құрылды. Астана қаласынан 35 шақырым, Ақмола облысының, Целиноград ауданының, Ақмол ауылында орналасқан. «Ақмола-Феникс» Акционерлік қоғамы Целиноград өндірістік бірлестігін жекешелендіру жолымен 1993 жылы құрылды. Өнеркәсіпті 30 жылдан астам, социалистік еңбек ері, Шарф И.И. басқарды. 2007 жылдың қаңтар айынан бастап, бас директор болып бұрынғы бірінші орынбасар қызметін атқарған, Юрьев А.Ф. тағайындалды. «Ақмола-Феникс» Акционерлік қоғамын, акционерлік қоғам жарғысына сәйкес директорлар кеңесі басқарады. Директорлар кеңесіне акцияларға иелік ететін барлық акционерлер кіреді. Атқарушы орган болып директорлар кеңесі тағайындаған атқарушы директор саналады. Ол «Ақмола-Феникс» Акционерлік қоғамының күнделікті шаруашылығын басқарады. Оған бас мамандар, өнеркәсіп меңгерушілері бағынады. Бас мамандарға өз кезегінде орта болім мамандары, жұмысшылар бағынады. Қаржы бөлімін қадағалау мақсатында, Акционерлік қоғам заңына сәйкес, жылына бір мәрте аудитерлік тексеріс жүргізіледі.

«Ақмола-Феникс» Акционерлік қоғамының жарғы капитал мөлшері 210386612 мың теңге. Қазақстан Республикасының заңына сәйкес резервтік капитал жарғы капиталдың 15%-ын құрайды яғни 2104100 мың теңге.

Өнеркәсіптің жарғы капиталы 592938 дана акцияға бөлінген, номиналды акция құны 39,74 теңге. Акционерлік қоғамда акциялардың келесі түрлері тіркелген:

1) Жалпы атаулы акциялар 495682 дана, номиналды құны 39,74 теңге.

2) Ерекше атаулы акциялар 33756 дана, номиналды құны 39,74 теңге.

1.2 Топырақ-климаттық жағдайы

Шаруашылық Ақмола облысының, Целиноград ауданында орналасқан. Климаты шұғыл континентальді. Қысы желі мен бораны жиі болып тұратын суық та ұзақ. Қыс кезінде 70-100 мм жауын-шашын болады, бұл жылдық норманын үштен бір бөлігін құрайды.

Көктемдегі жылылықтың келуі көктемдегі қатқақтардың әсерінен болып тұратын суықтардың кеш қайталануымен қабысып жатады. Көктемгі эрозиялық қатерлі желдер кәдімгідей қауіп туғызады.

Жазы әдетте құрғақ, әрі ыстық болады. 10 градус С жоғары қолайлы орташа тәуліктік температуралардың жиынтығы 2200-2500 градус құрайды. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы 100-120 күнге жуық созылады.

Жауын-шашынның саны терістіктен түстікке дейінгі 350-ден 250 миллиметрге дейін өзгеріп отырады. Тамыз-шілде айларында 120-170 миллиметр түседі, бұл орташа жиынтықтың 45-50 процентін құрайды. Шамамен бес жылдың үш жылы құрғақ, біреуі құрғақшылық және біреуі қолайлы болады. Құрғақшылық Ақмола Облысында табиғи қалыпты жағдай болып саналады, сондықтан құрғақшылықтың ауыл шаруашылығы дақылдарының өніміне тигізетін залалын әлсірету мен сақтандыру жөніндегі шараларды тұрақты жүргізіп отыру керек.

Ақмола Облысының топырақ қабаты қара топырақты және қызыл-қоңыр топырақты болып келеді. Қара топырақты аймақтан сілтісіздендіріл-ген қара топырақты аймақшалар бөлініп шығарылады (9 процентке дейін қарашірік болады), қалыпты жағдайдағы орташа қарашірікті қара топырақтарда 6-8 процент қарашірік, ал оңтүстік қарашірігі аз қара топырақтарда 4-6 процент қарашірік болады.

Қызыл-қоңыр топырақты аймақта қүңгірт-қызыл топырақты аймақшалар (3-4 процент қарашірігі болады), ашық қызыл-қоңыр топырақтар (2-3 қарашірігі болады) бөлініп шығарылады. Ақмола Облысы топырақтарының құнарлылығын шектейтін факторлар ылғалдың жетімсіздігі мен фосфордың жылжымалы формасының аздығы болып табылады. Жыртылатын жерге жататын топырақтардың барлығы дерлік жел эрозиясына төзімсіз болып келеді және оларды қорғаудың қосымша шараларын қажет етеді.

Табиғи мал азықтық жерлердің едәуір көлемі сортаң топырақты болып келеді. Олардың құнарлылығын арттыру үшін арнайы мелиоративтік өңдеу тәсілдерін жүргізген жөн.

Ақмола облысын егіншілігінің топырақты қорғау жүйесі буындарының ерекшеліктері. Тың жерлерді игеру тәжірибесі көрсеткендей, СССР-дің европалық аймақтарына тән егіншіліктің дәстүрлі тәсілдері Ақмола Облысының жағдайларында қолдануға тиімсіз. Өйткені, егіншіліктің тұрақтылығын қамтамасыз етпейді және жел эрозиясына әкеп соқтырады. Плугті қолданған кезде құрғақшылықтың зиянды әрекеттерін азайтуға немесе жоюға және топырақты жел эрозиясынан қорғауға мүмкіндік бермейді.

Егіншіліктің топырақты қорғау жүйесі құрамды буындарының негізгі ерекшеліктеріне жататындар:

1. Территорияның эрозияға қарсы ішкі шаруашылық ұйымдары, қысқа айналымды дәнді-пар ауыспалы егісі мен дақылдарды жолақтап орналастыру және парды дәнді дақылдармен толықтыру. Жеңіл механикалық құрамды топырақтарда , дәнді дақылдарды жолақтап , парға және көп жылдық шөптерді топырақты қорғау ауыспалы егісіне орналастыру қолданылады.

2. Жазықтілгішті топырақ оңдеу құралдарының комплексі мен топырақты эрозиядан қорғайтын , егін аңыздарын сақтауды қамтамасыз ететін егіс машиналарын қолдану.

3. Таза парларды өңдеуде дәнді дақылдар мен жүгері егістерінде атпатамырлы арамшөптермен күресу үшін гербицидтер қолдану.

4. Дәнді-парлы ауыспалы егістеріне жалпы және тұқым себу алдында фосфор тыңайтқыштарын енгізу.

5. Ләнді дақылдарды майдың екінші жартысында себу және себу алдындағы кезеңде арамшөтерді құртуды қамтамасыз ететін және топырақтың ылғалы мен жазғы жауындарды тиімді пайдалануына жағдай жасайтын себудің азайтылған нормасын қолдану.

1.3 Өндірістік әрекетінің сипаттамасы.

Өндірісті өзінің тұкымымен қамтамасыз ету жобасы алға қойылды. көлемі ұлғайтылды. Бұл жобаны іске асыру мақсатында жаңадан сепкіш комплекстер және астық жинайтын комбайндар сатып алынды, егістік көлемі ұлғайды. Егістіка алқап жұмысшылары 2009 жылы жоғары өнімге қол жеткізді. Гектарынан 14,3 центнер астық жиналды.

Акмол ауылындағы сауда үйіне, дүкенге күрделі жөндеу жүргізілді. Жаңадан жабдықтар сатып алынды. Наубайхана толықтай жаңадан құрылды. Нан өнімдері жоғары сапаға ие. Бұған дәлел: өңдеу саласының барлық сатысында сапа қадағаланады, жабдықтардың санитарно-гигиеналық жағдайы. Бұның барлығы халықаралық сапа стандарттарына сәйкес.

«Ақмола-Феникс» Акционерлік қоғамының мамандарының пікірінше Астана қаласын ауылшаруашылық өнімдерімен қамтамасыз ету бойынша жұмыртқа өнімдерінің 40-45%, ал ет өнімдерінің 5%-ы «Ақмола-Феникс» Акционерлік қоғамына тиесілі.

Шаруашылытың 32 өнеркәсіп цехында 760тан астам жұмыскерлер еңбек етеді. Бұл көп салалы өнеркәсіп өнімнің көптеген саласын ұсынады. Атап айтсақ:

- «Целиноград» құс фабрикасы жұмыртқа, құс еті, және жұмыртқа ұнтағын өндіреді. «Целиноград» құс жұмыртқасы Астана қаласының базарында белгілі.

- «Ориксмен»(Турция) және «Бюлер» (Швецария) фирмадарының құрылғыларымен жабдықталған Ұн тарту комплексі. Комплекс тәулігіне 40 тонна бидай тартады.

- Германияның және Американың құрылғыларымен жабдықталған мамық өңдейтін завод жұмыс істейді. Ол жастыққа және киімдерге арналған жоғары сапалы мамық өңдейді.

- «Зингер» Германия құралдарымен жабдықталған тігін цехі. Әр-тірлі жұмыс киімдерін сонымен қатар, төсек жабдықтарын тігеді.

- Америка фирмаларының құралдарымен жабдықталған, көп салалы шұжық цехі сатып алынған еттен және құс етінен көптеген шұжық өнімдерін өндіреді.

1.1 кесте – Ауылшаруашылық жерлердің құрылымы

Көрсеткіштер	Жылдар						Орта есеп. бонитет балы
	2008		2009		2010
	га	%	га	%	га	%
А/ш жер ауданы, барлығы	19206	100	25875	100	35491,5	100	33,96
жыртынды	18266	95,1	24935	96,36	33895,4	95,62
шабындықтар					562	1,47
жайылымдар	940	4,9	940	3,64	988,9	2,78
көпж-қ екпелер					46	0,13

АҚ «Акмола-Феникс» шаруашылығының ауылшаруашылық жер ауданының құрылымының анализі жылсайын жер көлемінің өсуін көрсетеді. 2010 жыл бойынша толықтай мәліметтер А қосымшасында келтірілген.

1.2 кесте – Жыртынды жерлерінің құрылымы

Көрсеткіштер	Жылдар
	2006		2007		2010
	га	%	га	%	га	%
Егістік ауданы, барлығы	18266	100	24935	100	33895,4	100
Оның ішінде бидай	12291	67,29	13729	55,05	23826,2	70,3
арпа	2254	12,34	5112	20,5	3974,9	11,7
бұршақ					979	2,9
пар	3721	20,37	6094	24,45	5115,3	15,1

1.1 кестесінде АҚ «Акмола-Феникс» шаруашылығының жалпы жер ауданы және оны құрайтын бөлімдердің аудандары келтірілген. 1.2 кестесінде жыртынды жерлерінің құрылымы көрсетілген. Жердің басым бөлігі 2010 жыл бойынша айтсақ, (95,62 пайыз) жыртынды жерге арналған, екінші ретте жайылымдарға (2,78 пайыз), шабындықтарға (1,47 пайыз) және көпжылдық екпелерге (0,13 пайыз) болып бөлінген. Орта есептелген бонитет балы 33,96. 2010 жыл бойынша жыртынды жерлерінің құрылымы бойынша айтсақ. 82,78 пайызы (23826,2га) бидайга арналған, арпаға 13,82 пайыз (3974,9га), бұршаққа 3,4 пайыз (979га) бөлінген.

1.3 кесте – Ауыл шаруашылық дақылдарына кеткен шығындар.

Дәнді дақылдар	1 гектарға, тг.	1 тоннаға, тг.	Барлығы, мың тг.
бидай	9384,17	9384,17	223589,117
арпа	9025,069	7520,89	35873,748
бұршақ	18472,64	15393,86	18084,711
пар	6583,989	0	33679,077

1.3 кестеде АҚ «Акмола-Феникс» шаруашылығының дақылдарының шығымы келтірілген (толығырақ мәліметтер Б қосымшасында). Көріп отырғандай, 1 гектарға ең көп шығын бұршақ талап етеді (бидаймен салыстырғанда, шамамен, екі есе), одан кейін бидай, арпа және пар. Айта кететін жағдай, мұнда, бұршаққа кеткен салыстымалы шығыны жоғары болғанмен де, оның өсіруі бидайға жағымды әсер етеді. Шығындардың тұрақтандыруы ұзақ уақытты келісім-шарттар жасауда көрінеді. Тіпті ауа райының дұрыс болжауының озінде де көптеген шығындардаң аман етеді. Көрсеткіштердің жақсарылуы жаңа техника мен технологияларды пайдаланудан, шаруашылықтың жұмыс үрдісінің жақсаруы және уақытта орындалуынан болады.

1.4 Шаруашылықта қабылданған ауылшаруашылық дақылдарын егу, жинау технологиясы және оған талдау

«Ақмола-Феникс» Акционерлік қоғамында дәнді дақылдардан бидай, арпа, бұршақ, егіледі (Б қосымша). Жалпы егістік көлемі 33895,4 гектар. Соның ішінде, бидай 2382,6 гектар, арпа 3974,9 гектар, бұршақ 979гектар, ауыспалы алқап 5115,3 гектар. Айналыстағы дақылдар 297708,8 центнер, бидай 238262 центнер, арпа 47698,8 центнер, бұршақ 11748 центнер. Дақылдарды себуге кететін жалпы шығын 59855577,6 теңге. Бидайды себуге кететін шығын 48319533,6 теңге. Бидайды гектарына себуге кететін шығын 2028 теңге. Бидайға кететін гербицидтер шығыны 50804500 теңге. Бидайдың әр гектарына кететін жалпы шығын 9384,17. Бидайдың әр центнеріне кететін жалпы шығын 938,417 теңге.

Техникалық картасына сәйкес (В қосымша) жоспар бойынша түсімділік гектарынан 10 центнер. Тұқым себу нормасы гектарына 120кг. Бидай дәндері 6-8 см тереңдікте себіледі. Себу науқаны мамыр айының 18 мен 31 аралығында жүргізіледі. К-744, және Джон-Дир тракторлары қолданылады. 2382 гектарға минералды және органикалық тыңайтқыштар себілген, тыңайтқыштарға кеткен шалпы шығын суммасы 1692000 теңге. Енисей-1200-1 және Вектор комбайндары егін оруға қолданылды. Қомбайннан қырманға КаМАЗ-55102 тасымалданды. Жинақ науқаны қырқүйек айының бірінен жиырма бесіне дейін созылды.

2- сурет - Джон Дир 9330

Шаруашылықта Джон Дир 9330 маркалы трактор қолданылады. Трактор 2008 жылы жаңадан сатып алынған. Трактор қозғалтқышының максималды қуаты 420 а.к. Техникалық қамту бұл тракторға диллерлік фирманың мамандырылған жұмысшылармен орындалады. Мотор майы 250 мото-сағаттан кейін ауыстырылады. Тракторда автотрек, GPS құрылғылары бар. Тракторист кабина ішінен жұмыс үрдісін толықтай бақылап отырады. Кабина ішінде бірнеше жарықтандырылған дисплейлер бар. Олардан айналдырушы момент, себу нормасы, жылдамдық, иіндібіліктің айналу жиілігі т.с.с. ақпарат көрінеді.

3– сурет. Себу кезінде

4 – сурет – С. Сейфуллин атындағы КАТУ тракторы. Бюллер

5– сурет – Пневматикалық бункер

6 – сурет – Егін басында

1.4 кесте – Егіншіліктің өндірістік бағдарламасы (бидай).

Көрсеткіштер	2010 жыл бойынша
Егістік ауданы, га	23826,2
Барлық түсім, тг	238262
Тұқым, тг	48319533,6
Гербедцидтер құны, тг	50804500
Гербедцидтер көлемі, т	4800
Еңбек ақы фонды, тг.	23123432,9
ЖЖМ көлемі, кг	545213,8
ЖЖМ құны, тг.	57247465,8
Электр энергия көлемі, кВт/сағ	81150,99
Электр энергия құны, тг.	714128,712
Амортизация, тг.	9473297,12
Ағымдық жөндеу, тг.	5894601,88
Әуеөңдеу, тг.	7740900
Өзге шығындар, тг.	20271256,85
Тасымалдау шығындары, тг.	16890867,4
1 центнерге шығын, тг.	938,417
1 гектарға шығын, тг.	9384,17
Барлық шығындар, тг	223589116,9

Осы кестедегі мәліметтер «Ақмола-Феникс» акционерлік қоғамының бидай өсіру бойынша өндірістік бағдарламасы (Б, В қосымшалары). Бұл кестеде қай операцияға немесе сатып алуға қай көлемде (теңге, кг, кВт/сағ) шаруашылық шығындалатыны (жоспар бойынша) көрсетіледі. Байқап отырғандай, ең көп шығын тұқым, жанар-жағармай, гербедциттер сатып алуы қажет етеді.

Шаруашылықтың материалдық-техникалық базасы

1.5.1 Машина-трактор паркі

Машино-трактор паркінің техникалық эксплуатациясы төмендегідей операцияларды өзіне косады: техникалық қызмет көрсету және оны жоспарлау; эксплуатациялық жөндеу, машина-тракторлық және автомобильдік паркті сақтау; ТҚС жұмысы мен арнайы буындардың жұмысын жоспарлау; МТП-нің материалды техникалық қамтамасыз ету, бұл жерде бірінші орында мұнай өнімдерімен қамтамасыз ету, оны қолдану және сақтау; көліктер жұмысын ұйымдастыру және материалды техникалық қамтамасыз ету.

1.5.1 кесте – 31.01.2009 жылға шаруашылықтағы негізгі жабдықтар. Доңғалақты тракторлар

Атауы	Тіркелген жылы	Саны, дана	Баланстық (қалдық) құны, тг.
К – 701	12.89	1	325000
	01.92	1	350000
	09.81	3	83332
	09.98	1	350000
	12.98	1	390000
Барлығы		7	1314996
К – 700	08.81	3	62500
	12.98	1	250000
Барлығы		4	437500
К – 744 Р2	05.07	3	8444830
Барлығы		3	25334490
МТЗ – 80	02.87	1	207100
	02.88	2	95375
	12.98	2	245250
	07.99	1	245250
	12.98	2	122625
	12.98	3	81750
Барлығы		11	1242600
МТЗ – 82	04.90	1	190750
Барлығы		1	190750
Т - 25	06.89	1	93750
Барлығы		1	93750
JOHN DEERE	05.88	1	21116339
Барлығы		1	21116339
Нәтиже		28	25638535

Шаруашылықтағы доңғалақты тракторлардың көбі ТМД елдерінде шығарылған, тек 1 трактор шетел елде жасалған. Олардың жартысы 20 жылдам астам эксплуатацияда. 7 трактор 10 жылға жуық пайдаланылып жатыр.

1.5.2 кесте – 31.01.2009 жылға шаруашылықтағы негізгі жабдықтар. Шынжыр табанды тракторлар

Атауы	Тіркелген жылы	Саны, дана	Баланстық (қалдық) құны, мың тг.
ДТ - 75	08.86	2	18750
	06.87	1	56250
	09.90	1	150000
Барлығы		4	243750
Т – 4	09.86	3	23440
	04.88	7	26784
	25.90	6	31248
	09.98	8	131250
	05.94	2	65625
Барлығы		26	1626546
Нәтиже		30	1870296

Шынжыр тракторлары негізінен Т – 4 құрайды. Бұл тракторлардың көбі ескі техника, көбі 20 жылдан астам эксплуатацияда.

1.5.3 кесте – 31.01.2009 жылға шаруашылықтағы негізгі жабдықтар. Комбайндар және сепкіш комплекстар

Атауы	Тіркелген жылы	Саны, дана	Баланстық (қалдық) құны, тг.
Енисей	12.91	5	27270
	07.01	10	75000
Барлығы		15	886350
Вектор	09.05	5	6122479
	09.07	4	6956037
Барлығы		9	58436543
МКК - 6	09.90	1	105922
Барлығы		1	105922
с.к. Кузбасс	05.07	3	6282124
Барлығы		3	18846372
Нәтиже		28	78275187

Комбайндардың жартысын (15 дана) «Енисей» комбайндары құрайды. Бұл техника салыстырмалы ескі, осы шаруашылықтағы басқа комбайндарға қарағанда. Шаруашылқта «Вектор» комбайндар жаңа техникаға жатады (9 дана).

1.5.4 кесте – 31.01.2009 жылға шаруашылықтағы негізгі жабдықтар. Жүк тасушы автомобильдер

Атауы	Саны, дана	Баланстық (қалдық) құны, тг.
КАМАЗ – 55102/5410	7	12168606
ГАЗ – 53/2705/ 2702/3302/ 2410/31105	18	6771880
УРАЛ – 375/376	2	130000
ЗИЛ - 130/61-29/4503/	8	1892500
ММЗ - 554	5	1922865
КРАЗ - 250	1	161109
Нәтиже	41	23046960

1.5.5 кесте – 31.01.2009 жылға шаруашылықтағы негізгі жабдықтар. Бороналар, сепкіштер және т.б.

Атауы	Тіркелген жылы	Саны, дана	Баланстық (қалдық) құны, тг.
Борона БИГ – 3А	05.07	19	4210
Борона БИГ – 3А	12.84	11	3411
Борона 3ПГ - 24	04.09	1	2214321
Сепкіш СТС - 6	05.95	20	22500
Сепкіш СТС – 6 - 12	07.99	17	11250
Сепкіш СТС – 2	04.04	8	8435
Сепкіш СТС – 12В	04.92	1	225000
Сепкіш СЗС – 2,1	05.09	4	14037
Жатка ЖВР 10/20	08.03	3	22500
Жатка ЖВ3 – 10,7	08.09	2	2689971
Культиватор КТС - 10	05.08	1	200521
Культиватор КПШ - 9	08.08	1	275000
Культиватор КПШ	09.06	1	104500
Культиватор КПШ - 19	02.06	1	96979
Культиватор ПТС - 10	06.05	1	83125
Жазықкескіш ПГ - 3	08.03	2	11250
Жазықкескіш ПГ – 3,5	02.03	2	11250
Жазықкескіш ПГ - 5	09.05	2	123875
Жазықкескіш ГУН - 4	12.05	2	93020
Нәтиже		99	10008068

1.5.6 кесте – 31.01.2009 жылға шаруашылықтағы негізгі жабдықтар. Тіркемелер

Атауы	Саны, дана	Баланстық (қалдық) құны, тг.
2 ПТС - 4	1	37500
2 ПТС - 6	10	250000
2 ПТС - 9	4	892668
2 ПТС - 12	20	6912480
өзге модельдер	28	3256896
Нәтиже	63	11349544

1.5.2 Механизаторлар кадрлары.

1.6 кесте – «Ақмол-Феникс» АҚ инженерлік қызметтің құрамы және құрылымы.

Атқаратын қызметі	Білімі	Стаж	Жасы
Бас инженер	жоғарғы	21	48
ТҚ б-ша инженер	орта	6	34
Гараж меңгерушісі	арнайы орта	13	40
Мұнай шар. меңгерушісі	арнайы орта	12	44
Маш. ауласының меңгерушісі	орта	9	43
МТС меңгерушісі	жоғарғы	8	45

1.6 кесте анализі инженерлік-техникалық қызметтің жұмысшыларының көбінде жоғарғы білім бар екенін көрсетеді.

Инженерлік – техникалық қызметті басқару үшін шаруашылықта инженерлік-техникалық жұмысшылар жеткілікті.

Себу және жинау кезінде барлық тракторлар және комбайндар механизаторлармен және комбайншыларлен толықтай қамтамасыз етіледі. Жұмысшылардың квалифкациясың және техникалық сауаттылығын көтеру үшін шаруашылық үлкен назар аударады. Сол үшін жоғары көлемде қаражат және материалдық база бөлінеді.

1.7 кесте – Механизаторлар кадрлары.

Квалификация	Жылдар
Квалификация	2008	2009	2010
1 класс	19	21	20
2 класс	35	13	17
3 класс	21	29	25
Барлығы	75	63	62

Шаруашылықтың диспетчерлік пунті телефон және рациямен жабдықталған.

Шаруашылықтағы тракторлық паркты техникалық қамту келесі түрде ұйымдастырылған: күн сайынғы техникалық қамтуды жұмыс алдында тракторист-машинист өзі орындайды, ТҚ-1 инженердің басқарумен және тракторист машинистің көзінше далалық тұрақтарда шебер баптаушылар орындайды, ТҚ-2 орындалады, К-700 типті тракторларға ТҚ техникалық қамту пунктарында жасалады. Және де сол пунктарда, шебер-баптаушылардың көмегімен ТҚ-3 және МТҚ орындалады.

1.6 Шаруашылықта ауылшаруашылық техникасын жөндеу, техникалық қамту, сақтау, қосалқы бөлшектермен және мұнай өнімдерімен қамтамасыз ету жағдайы, материалдық-техникалық базасы және ұйымдастыру.

Ауылшаруашылығында жөндеу базасы көптеген түрлі өнеркәсіптерден құралған, толық жұмысқа қабілеттілігін машина-трактор және автомобиль шаруашылық паркінде - совхоз колхоз және т.б. өнеркәсіптерде тұрақты дәрежеде жұмыс істеуіне арналған.

Шаруашылықта төмендегідей жөндеу өнеркәсіптері қарастырылған: 1. Жекеленген жөндеу шеберханалары ауылда орналасқан (техникалық қызмет пунктары); 2. Шаруашылықтағы шеберханалар; 3. Қозғалмалы жөндеу шеберханалары. Жөндеу шеберханалары тракторларға, комбайндарға және ауылшаруашылық машиналарына күнделікті техникалық қызмет көрсетуге және жөндеу жұмыстарын атқаруға арналған. Шеберханаларда бөлшектерді қайта қалпына келтіру, бөлшектеп жөндеу қарастырылған.

Шаруашылықта мамандандырылған жөндеу цехтары орналасқан. Жөндеу цехтары қазғалткыштарды, автомобильдерді, тракторлардың және комбайндардың гидрожүйелерін, дизельді қозғалтқыштардың жанармай насостарын, автотракторлардың және комбайндардың электржүйелерін жөндеуге арналған.

1.8 кесте - жөндеу барысында атқарылатын жұмыстар

Жөндеу кезіндегі негізгі технологиялық үрдістер	Операцияларды атқару үрдісі
Жөндеу кезіндегі негізгі технологиялық үрдістер	Алдыңғы үр-діске қатысты	Үрдіс барысында
Жөндеуге қабылдау	-	Тізбектеп
Жөндеуге дайындау	Тізбектеп
Агрегаттарды бөлшектеу	Тізбектеп
Бөлшектерді және агрегаттарды жуу	Араласқан	Тізбектеп
Бөлшнетерді детальдарға бұзу	Тізбектеп	Параллельді
Деталдарды жуу	Тізбектеп
Детальдарды қалпына келтіру	Тізбектеп	Параллельді
Агрегат детальдарін жинақтау	Араласқан	Параллельді
Агрегаттарды жинау шынықтыру, сынау, бояу	Тізбектеп	Араласқан
Машинаны жинау	Араласқан	Тізбектеп
Шынықтыру және дефектілерін жою	Тізбектеп
Бояу және кептіру
Жөндеуден шығару

1.6.1 Шаруашылықтың жөндеу базасы, ауыл шаруашылық техникасын жөндеуді ұйымдастыру.

Шаруашылықтың орталық жөндеу шеберханасы тракторлардың, комбайндардың, автомобильдердің, жерқазу және мелиоративтік техникалардың, ауыл шаруашлық машиналарының, энергетикалық және электротехникалық жабдықтардың және т.б. ағымдық жөндеуі және техникалық қамтуын жүргізуге арналған.

Орталық жөндеу шеберханасы

· Ғимарат ауданы – 560 м²

· Жұмысшылар саны – 13 адам

· Шеберхана цехтары және бөлімшелері (7-сурет):

1. Токарлық цех;

2. Дәнекерлеу цехі;

3. Фрезерлеу цехі;

4. Аккумулятор жөндеу цехі;

5. Мотор цехі (дизельді қозғалтқыштар);

6. ЖҚЖН жөндеу цехі;

7. Ұсталық цех;

8. Бас бригадир;

9. Құрал-сайман цехі;

10. Автотракторлық құрылғылар цехі;

11. Дәнекерлеу цехі;

12. Жездеу цехі (радиатор жөндеу);

ОЖШ құрамы 18 шебер-баптаушы: машина ауласының меңгерушісі-1адам, қойма меңгерушісі-1адам, инженер-1адам, электрик-1адам, дәнекерлеуші-2адам, токарь-2адам, слесарь-2адам, қаңылтыршы-1адам, аккумуляторшы-1адам, ТНВД бойынша-слесарь-1адам, құрал слесры-1адам, күзет-1адам, механик-2адам, ұста-1адам.

Токарь цехында үш 1к62, 1м61, 1А616 винтті кескіш станок, екі ЗЕв31 қайрау аппараты, 6М82М фрезорлық станок орналасқан. Қаңылтырлау цехында 2М-112 типті тігінен бұрғылау станогы, қаңылтыр кесу барысында қолданылатын металл кескіш, механикалық қайшылар бар. Слесарь цехында 2М-112 типті тігінен бұрғылау станогы, тормоз ленталарына арналған ОПР-5013 стенд, стационарлы пресс ОР-14575 станогы, резба тесіктерін жөндеуге арналған құралдар жиыны, май насостарын және сүзгіштерін жөндеуге және реттеуге арналған КИ-5278 стенд орналасқан. Ұста цехында МЕСТ-11398 типті көрік, қысқыштар, МА-4129А пневматикалық балға, 2М-12 типті тігінен бұрғылау станогы орналасқан. Дәнекерлеу цехында ТД-300 типті дәнекерлеу трансформатор, УПИ-8, ГС-5-1,25 газдыдәнекерлеу құаылғысы, электрдәнекерлеу жұмысына арналған стол орналасқан. Ажарлау цехында Зк634 типті ажарлау станогы, 312М типті әмбебап дөңгелентіп ажарлау станогы, КПК-0,5 типті консольно-бұрылу краны орналасқан. Аккумулятор цехында ОПР-2241 типті стол, ПТ-7300 типті аккумулятор жөндеу және реттеу құрылғылары, 2М112 стөлде бұрғылау станогы, ЗКВ31 типті ажарлау станогы орналасқан. Құрал-жабдықтар цехында МЕСТ-4045-75 стол қысқыштары, бұрғылау, қайрау, құрылғылары орналасқан. Моторлы цехта слесарға арналған О.РГ-1367 комплект, ЦКВ-Р-1013 клапандарды ажарлау стенді, тонналы аспалы көтеру краны, қозғалтқыштарды тасуға арналған ОПР-2322 тіркемелері орналасқан. Жоғарғы қысымды жанармай жөндеу цехында бүрккіштерді сынауға арналған КИ-22205 құрылғысы, жоғарғы қысымды жанармай насосын жөндеуге және реттеуге арналған ОР-15717 құрылғысымен жабдықталған.

1.6.2 Шаруашылықтың техникалық қамту базасы, ауылшаруашылық техникасынқамтуды ұйымдастыру.

Жөндеу шеберханасын машина паркының меңгерушісі басқарады және ол шаруашылық басшысына тікелей бағынады. Техниклық мәселелерді шешу барысында бас инженерге жүгінеді. Машина паркінің меңгерушісіне барлық машина паркінің жұмысшылары және қойма меңгерушісі бағынады.

Жөндеуге келген әр техникаға бухгалтерлік есеп бойынша қажет бөлшектерге тапсырыс қағазы толтырылады және реттік нөмір беріледі. Бухгалтерияда жөндеу шеберханасының журналында әр тапсырысқа жеке есеп шоты толтырылады. Әр техникаға жөндеуге қабылдау актсы толтырылады, және актде техникалық жағдайы, жиынтығы, шығын есебі көрсетіледі. Ведомостьпен бірге жұмыс шығыны, бөлшектер құны көрсетілген акт толтырылады. Ведомостьқа машина паркінің меңгерушісі, механик-механизатор қол қояды және бас инженер бекітеді.

Шығындарды есептеу үшін әр машинаға инвентарлық номер беріледі және машина паркінің журналында жеке есеп шот ашылады.

Машина жөндеуден өткен соң жөндеуден қабылдау актсы жазылады. Актде техникалық жағдайы және бағасы көрсетіледі.

Жаңа техниканы қабылдағанда „ауыл шаруашылық техникаларын механизатормен бекіту актсі“ толтырылады.

1.6.3. Шаруашылықтың техникасын сақтау базасы, ауылшаруашылық техникасын қамтуды ұйымдастыру.

Шаруашылықта машина ауласы және техниканы сақтау алаңы бар. Орталық машина алаңында „Вектор“ комбайндарын, калбағайларды, жаңа техникаларды сақтауға арналған жабық бокс орналасқан. Түрі мен маркаларына байланысты машиналар рет-ретімен орналасады.

Сепкіштер, культиваторлар, соқалар, бороналар бригада алаңдарында орналасады. Тұтастай бригада алаңдары МЕСТ 7751-85 стандарттары бойынша салынады.

1.6.4 Шаруашылықтағы мұнай базасы, ауылшаруашылық техникасын мұнай өнімдерімен қамтамасыз етуді ұйымдастыру.

Шаруашылық мұнайөнімдерін аудандық орталықтан алады. ЖЖМ өнімдерін сақтау үшін шаруашылықта мұнай базасы бар, одан басқа, ауа райы қолайсыз жағдайлар кезінде, жанар және жағар майларды сақтау үшін ыдыстар бар. Мұнай өнімдерін жіне тракторларға жанармай құю бензин көздері орнатылған орталық мұнай базасында орындалады. Мұнай базасында мұнай өнімдерінің есебі мұнай базасының операторымен жүргізіледі

1.9 кесте – Мұнай базасының негізгі жабдықтары.

Жабдық атауы	Марка	Саны, дана	Көлемі, м³ (қос.)
Автомобиль - цистерна	ГАЗ-53(АЦ-42)	3	12,6
Автомобиль – цистерна майқұюшы	ГАЗ-53(АТЗ-42)	2	4,4
Қабылдағыш-таратқыш тұрғы	ОЗ-9721	5	-
Жанармай таратқыш көзі	КЭР-50-0,5	3	-
Жағармай таратқыш көзі	-	2	-
Цистерна д/ж үшін	75 м³	7	525
Цистерна д/ж үшін	50 м³	9	450
Цистерна д/ж үшін	25 м³	15	375
Цистерна бензин үшін	50 м³	3	150
Цистерна бензин үшін	25 м³	6	150
Цистерна д/май үшін	10 м³	5	50
Цистерна нигрол үшін	5 м³	2	10
Цистерна автол үшін	10 м³	2	20
Цистерна қалдық үшін	5 м³	1	5

Бөлім бойынша тұжырым

Қорытындылай келе, «Акмола-Феникс» АҚ шаруашылығының негізгі бағыттары төмендегідей:

I. Егін шаруашылығы, дәлірек айтқанда, бидай, арпа, бұршақ өсіру. Бидайдың өсірудің себептері, ол: қазіргі кездегі дүние жүзінде бидайға үлкен сұраныс, мемлекет ішіндегі сұранысты қанағаттандыру. Қазақстан Республикасынын осы саласындағы мүмкіншіліктері өте зор. Мысалы, былтыр біздің ел бидай экспорттаушы елдердің ішінде бірінші орында алды. Тағы да айта кетудің қажеті бар, ол: еліміздің географиялық орны, яғни климаттың қолайлығы, астық егуге жарамды жердің мол болуы; Қытай, Ресей (ірі тұтынушылар) сияқты елдермен шектескеніміз. Оған қоса, Казақстан өңірінде өсірілген бидайдың сапасы кейбір елдердің бидайының сапасы жоғары болып келеді. Мысалы, қазақ даласын бидайының клейковинасы көп болудың себебінен бізде қатты сортты бидай алынады. Ол сұрыптар жоғары сапалы макарон өнімдерін дайындауға мүмкіншілік береді, ал, мысалы, Ресейде өсірілетің бидайдың кейбір сұрыптарынан дайындалған макарондар суда езіліп піседі. Осы және тағы басқа себептерінен Қазақстанда бидайдың өсірілуі ел экономикасына тиімді әсер етеді. Шаруашылықта дақылдарды өсіруге бағытталған барлық агротехникалық талаптар сақталған.

II. Құс шаруашылығы, «Акмола-Феникс» АҚ-ның негізгі саласы болып табылады, бірақ бұл салада біздің қолымызға мәліметтер, өкінішке орай, тимеді.

III. Студент үшін өндірістік практиканың маңызы ерекше. Кәсіби білімімізді шыңдап, біліктілігімізді көтеріп келдік. Жаңа техникамен жақын танысып, оған техникалық көмек, техникалық қызмет көрсетуді, жөндеуді меңгердік.

2 ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ (БӨЛІМШЕНІҢ) ӨСІМДІК САЛАСЫНА ҚАЖЕТТІ МАШИНА-ТРАКТОР ПАРКІ ҚҰРАМЫН НЕГІЗДЕП ЖӘНЕ ПАЙДАЛАНУЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ

2.1 Жобалауға алғашқы мәліметтер

Есепті орындауды алдымен операцияларды орындауға қажетті энергетикалық құралдардың (бірінші кезеңде тракторлардың) типажын және сандық құрамын анықтаудан бастадым, себебі бір операцияны әртүрлі агрегаттармен орындауға болады, ал бірақта олардың жұмыс өнімділігі, әрі орындалған жұмысқа шығындар көлемі әртүрлі. Сондықтан барлық механикаландырылған жұмыстардың жоғарғы сапада, белгіленген агротехникалық мерзімде және мүмкіндігінше аз еңбек және қаражат шығындарымен орындалуын қамтамасыз етуге тырыстым.

Шаруашылықтың (бөлімінің) МТП құрамын анықтау және жұмысын жоспарлау үшін алғашқы мәліметтер келесідей:

- жоспарлаудағы және келесі жылдарға (ауыспалы егіс) егістік алаңы құрылымы;

- жоспарланған ауыл шаруашылық дақылын егіп-өсіру бойынша технологиялық карта;

- шаруашылықта бар тракторлар мен ауыл шаруашылық машиналары паркі;

- шаруашылықта қабылданған жұмыстар өнімділігі мен отын шығыны нормативтері;

- дақылдар түсімі мен материалдар шығыны нормативтері бойынша жоспарлық көрсеткіштер;

- жүктерді тасымалдаудың орташа қашықтығы;

- «А.И.Бараев атындағы астық шаруашылығы ҒӨО» ЖШС нұсқаулары;

- технология және машинапайдалану мәселелері бойынша Солтүстік Қазақстан аймағы шаруашылықтарының озық тәжірибелері.

Қазіргі шаруашылық жүргізу жағдайында, ұжымдық және жалдық мердігерлік енгізуге, ішкі шаруашылық маңызы мен ролінің ұлғаюына байланысты, еңбек ұжымдарының шаруашылықтың түпкі нәтижелеріне қызығушылығы мен жауапкершілігі артқандықтан техникалардың потенциалдық мүмкіндіктерін толық пайдалануға үлкен мән беріледі.

Қазіргі таңда агроөнеркәсіп кешені шаруашылықтарында қолда бар әртүрлі техникаларды тиімді пайдалану көптеген факторлармен бірге, тікелей оның сандық және сапалық құрамына байланысты. Осыған байланысты МТП тиімді құрамын негіздеп, оның дұрыс пайдаланылуын жоспарлай білу келешек мамандардың ісінде маңызы зор.

Бөлімшенің МТП құрамы қалыптасқан парк құрылымы негізінде анықтаймыз, ал техника жетіспеген жағдайда аймақтық жағдайға сәйкес келетін жаңа, жоғары өнімді техникалармен толықтыру жоспарланады.

Қазіргі таңда МТП құрамын есептеуде үш негізгі тәсілдерді қолданады:

1. Технологиялық карталар негізінде тракторлардың жүктеу графигін салу және ауыл шаруашылық жұмыстарының жылдық жоспарын жасау [ССТ 70.2.20-73];

2. Электронды есептеу машиналарын пайдалану арқылы МТП оптималды құрамын есептеу [5];

3. 1000 га жыртылған жерге ауыл шаруашылығының тракторлар мен ауыл шаруашылық машиналарына мұқтаждығы нормативі негізінде нормативтік тәсіл [15].

Технологиялық карталар негізінде тракторлардың жүктеу графигін салып МТП құрамын анықтау ең қолайлы тәсіл, бірақ есептеулерінің көптігінен кең қолданбаймыз. Электронды есептеу машиналарын пайдалану арқылы МТП оптималды құрамын есептеу өте жоғары дәлдікпен орындалады. Бұл әдісті көбіне ғылыми-зерттеу және басқа мамандандырылған мекемелер қолданады. Ақпараттар дайындауға жғне оны шешуге білікті мамандардың көп уақыты кететіндіктен әр шаруашылық үшін оптималды МТП құрамын анықтау пайдалы емес. Сонымен қатар жағдайдың өзгеруіне, жаңа техникалардың түсуіне, жаңа технологиялар енгізуге, жұмыстың ұйымдастырылуына және т.б. байланысты есептеулерге әрқашан түзетулер енгізіп отыру қажет.

Бір салада мамандандырылған шаруашылықтардың МТП құрамының айырмашылықтары шамалы, ал саны жағынан шаруашылық көлеміне сәйкес болатынын ғылыми-зерттеу институттарының зерттеулері көрсетті. Бұл елеулі залалдарсыз модельді шаруашылықтар үшін МТП құрамын анықтауды электронды есептеу машиналарында экономикалық-математикалық әдістермен өте жоғарғы дәлдікпен есептеуге және оныњ негізінде жекелеген аймақтар, аудандар мен ауыл шаруашылық мекемелері үшін ауыл шаруашылық техникаларына қажетті нормативтерін дайындауға мүмкіндік береді (нормативтік тәсіл).

Бірақта жоғарыда келтірілген тәсілдер шаруашылықпен, олардың

бөлімшелерінің нақты жағдайының өзгермелігін, қолда бар еңбек ресурстарын, ұйымдастыру формаларын және т.б. ескермейді.

Техникаларды пайдаланудың тиімділігін арттыру үшін МТП оптималды құрылымымен бірге еңбекті ұйымдастыру формаларын таңдаудың және оны пайдалануды дұрыс жоспарлаудың маңызы зор.

Ұйымдастыру формалары мен шаруашылық бөлімшелерінің көлемдері шаруашылықтың материалдық-техникалық базасы мен экономикалық жағдайына, ғылыми-техникалық прогрестің деңгейіне сәйкес болуы қажет. Қазіргі таңда ауыл шаруашылығында еңбекті ұйымдастырудың цехтық формалары, механикаландырылған бригадалар, топтар мен звенолар негізінде жинау-тасымалдау кешендері кең таралған.

Өсімдік шаруашылығындағы бөлімшелердің шаруашылық ісінің шаруашылық есепке, ұжымдық, жалдық мердігерлікке өтуін жеделдететін, еңбек ресурстары мен техникаларды пайдалануды жақсартудың бірден бір жолы ағымдық – циклдік әдісті енгіземіз.

Ағымдық–циклдік әдістің [11] мазмұны - барлық ресурстарды берілген кезеңдегі (циклдегі) ең басты жұмысты қысқа мерзім ішінде орындауға жұмылдыру, соңынан осы ресурстарды басқа операцияларды орындауға ауыстыру. Мұндайда механизаторлардың екі ауысымдық жұмысы ұйымдастырылады, ал барлық технологиялық циклдар ағымды орындалады.

Осы бөлімді орындау алдында жоғарыда келтірілген қысқаша шолуды, оқулықтарды пайдаланып, сонымен қоса тапсырма мен егіс көлемінің құрылымын ескере отырып, бөлімшедегі еңбекті ұйымдастыру жғне МТП құрамын негіздеу тәсілін таңдау керек. Мұнда, студенттің қалауы бойынша, МТП құрамын негіздеудің кез келген әдісін қолдануға болады.

МТП құрамын қалыпқа келтірерде және оны пайдалануды жоспарлағанда, алынған әдіске тәуелсіз, механикаландырылған жұмыстарыдың түрлері мен көлемін білу қажет. Бұл үшін индустриалды және қарқынды технологияларды ескере отырып, тапсырмада берілген ауыл шаруашылық дақылдарын өсіру және жинау технологиялық карталарын құрастырып, механикаландырылған жұмыстардың жоспарын жасау қажет [6,7, 8, 9, 10].

2.3 Механикаландырылған дала жұмыстарыныњ көлемін анықтау

Ресурстар мөлшері мен операцияларды орындаудың мерзімдеріне тығыз байланысты жоспарланған астық түсімін алып, еңбек шығынын азайту және өнім сапасын жақсартудың ең маңызды жолы–ауыл шаруашылық дақылдарын индустриалдық жғне қарқынды технологиялармен өндіру.

Ауыл шаруашылық өндірісінде индустриалдық жғне қарқынды технологияларды енгізу – сәйкес материалдық–техникалық базаны құрастыруды талап етеді.

Осыған байланысты курстық жобада бөлімшелердегі қолданылған технология мен қолда бар техникалар негізінде ауыл шаруашылық дақылдарын өсірудің озық технологиялары негізделеді, механикаландырылған дала жұмыстарының көлемі есептеліп, оларды орындауға қажетті машиналар жүйесі анықталады. Сондықтан бөлімшеде өндірілетін барлық дақылдарға технологиялық карталар жасалынады.

Сонымен қатар тракторларды біркелкі жүктеу үшін, бөлімше бойынша, негізгі технологиялық картаға енбеген, басқа барлық тракторлық жұмыстарды ескеретін қосымша карталар жасалынады (сүрі еңдеу, мал шаруашылығы мен құрылыстағы жұмыстар, жол тазалау, тасымалдау және т.б. жұмыстар). Бұл жұмыстардың көлемі, жобамен, дақылдардың технологиялық карталарындағы сәйкес графалар мәліметтерін қосқанда алынатын шартты эт. га өлшеміндегі барлық тракторлық жұмыстар көлемінің 15–20 пайызын құрайды.

Құрастырылған технологиялық карталар шаруашылықтың материалдық және еңбек ресурстарын үнемді пайдалануды, алдыңғы қатарлы агротехниканы, прогрессивті технологияларды кең енгізуге, аз шығындармен өнім түсімін ұлғайтуға мүмкіндік берумен бірге, ауыл шаруашылығында кешенді механикаландыруды енгізуге көмектеседі.

Технологиялық карталар негізінде техникаға, тасымалдау құралдарына және еңбек ресурстарына қажеттілік айқындалады, жұмсалатын қаражат мөлшері, жоспарлы өзіндік құнның деңгейін есептеуге және шаруашылық есепке тапсырма жоспарлауға түпкілік жадығаттар анықталады, неғұрлым тиімді агрегаттарды таңдау, оларды үнемді пайдалану тәсілдері мен жүктеу, машиналарды техникалық пайдалануды жоспарлау үшін бастапқы жабдықтарға негізделеді.

Технологиялық карталарды құрастыруға нақты шаруашылық жағдайды көрсететін келесі көрсеткіштер: егістік көлемі, материалдарды (тұқым, тыңайтқыш, улы химикаттар) жұмсаудың бекітілген агротехникалық нормативтері, ауыл шаруашылық дақылдарының түсімі, жүктерді тасу арақашықтығы, сонымен бірге 1.6 кестеде келтірілген мәліметтер бастапқы материал болып табылады.

2.3.1 Ауыл шаруашылық дақылын өсіру және жинау

технологиялық картасын құрастыру

Технологиялық картаға шаруашылықта берілген дақылды өсіріп және жинауда, алдыңғы қатарлы агротехникалық әдістер мен аймақтық ерекшеліктерді ескере отырып, жоспарланған барлық операциялар: далалық жғне тұрақты, тасымалдау жғне арту, механикаландыралған және ат-қол жұмыстары енгізіледі. Операциялар картаға календарлық орындалу реті бойынша (2, 3 бағандар) жазылады. Әр операция үшін негізгі агротехникалық талаптар (3 баған): жер қыртысын ендеу, тұқым сіңіру терендігі, жіберілетін ауытқулар және т.б. көрсетілуі керек.

Картаның сәйкес бағандарында әр операцияның көлемі (га, т, т-шақ) (4 баған), жоғары өнімді алуды қамтамасыз ететін календарлық (5 баған) және жұмысты орындаудың ыңғайлы жұмыс мерзімі (6 баған) көрсетіледі.

Операциялардың агротехникалық орындалу мерзімі ғылыми мекемелердің нұсқаулары және алдыңғы қатарлы шаруашылықтардың өткен жылдардағы тәжірибесі негізінде алынады [7, 8, 9, 10] (немесе Қосымша Е).

Календарлық мерзім негізінде ауа райыныњ құбылмалылығын, демалыс күндерін және МТП–ның техникалық дайындығы коэффициентін ескере отырып жұмыс күнінің (6 баған) санын анықтайды. Осы жағдайлардың бәрі түзету коэффициенті арқылы ескеріледі. Операция ұзақтығы 10 күнге дейін болса, түзету коэффициенті – 0,9, егер ұзақтығы 10–15 күн жғне 15–20 күн болса, онда түзету коэффициенті де осыған сәйкес 0,85 және 0,8 болады. Жұмыс күнінің саны картада бүтін сан түрінде беріледі.

Мысал. Операцияның календарлық орындалу мерзімі 11 күн, яғни мамырдың 15 – нен 25 не дейін болса, онда жұмыс күндері саны:

Д_ж = Д_к·α = 11· 0,9 = 9,9 (2.1)

Яғни 10 күн деп қабылдаймыз.

Тәулік бойы жұмыс ұзақтығы (7 баған) шаруашылықтағы сол кезеңге қабылданған жұмыс күні тәртібі негізінде қабылданады.

Жұмыс бірлігіне қаражат және еңбек шығынын аз жұмсап, жоғары жұмыс сапасын қамтамасыз ету қажеттігінен әр операцияны орындау үшін машина–трактор агрегатының құрамы (8, 9, 10, 11 бағандар) таңдалып алынады. Әсіресе, осы аймаққа арналған жылдам, экологиялық таза, қуатты тракторларға, көптен шығарылатын жања ауыл шаруашылық машиналарына мғн беру қажет.

Тракторлар мен ауыл шаруашылық машиналарының негізгі параметрлері мен жұмыс көрсеткіштері өзара сәйкес болуы қажет.

Мысалы. Себу машиналары мен культиваторлардың алым ендерінің

сәйкестігі, жатқалардыњ алым ені мен комбайындардың өткізу мүмкіншілігі, трактор дөңгелектерінің өлшемдері мен аралығы қабылданған қатар аралыққа сәйкес келуі керек.

Агрегаттарды іріктеген кезде шаруашылықта бар тракторлар мен ауыл шаруашылық машиналары, олардың келген кезі мен пайдалануға берілген уақыттары, 1 га -ға тура пайдалану шығындарын ескерілуі тиісті. Агрегаттағы машиналар саны (11 баған) сипаттамалары негізінде, жергілікті жер жағдайын ескере отырып, ең жоғары өнімділікті қамтамасыз ететіндей болып алынады [11,12].

Қабылданған агрегатта қызмет ету сұлбасы бойынша агрегатта қызмет ететін жұмысшылар саны алынады (12, 13 бағандар).

Операцияны орындау кезіндегі агрегаттың ауысымдық өнімділігі (14 баған) шаруашылықтағы 7 сағаттық жұмыс ауысымына қабылданған норматив немесе типтік технологиялық карталардан белгіленеді [8, 9, 10], (немесе Қосымша З). Агрегаттың күндік өнімділігі (15 баған), қабылданған ауысымдық өнімділік пен операцияныњ тәулік бойында орындалу ұзақтығын есеріп келесі қатынастан анықталады:

W_т=W_саѓ*Т_т немесе W_т=W_ауыс*α (2.2)

мұндағы W_сағ, W_ауыс – сәйкес сағаттық жғне ауысымдық өнімділік, га;

Т_т = тәулік бойында операциялардың орындау ұзақтығы, сағ;

- ауысымдық коэффициент (Т_д = 7 сағ болғанда α=1;

Т_т = 10 сағ болса ; Т_т=14 сағ болғанда Т_т=21 сағ

болса α=3)

1978 жылдың 1 қантарынан бастап тракторлармен орындалатын шартты эт. гектардағы механикаландырылған жұмысты тек қана орындалған норма – ауысым саны бойынша есептеу тәртібі енгізілген.

Шартты эталон гектардағы тракторлық жұмыс көлемі (19 баған) барлық жұмыс көлеміне норма-ауысым санының (17 баған) берілген трактордың эталондық ауысымдық өнімділігіне (18 баған) көбейтіндісі түрінде анықталады.

Барлық жұмыс көлеміне норма–ауысым саны (17 баған) физикалық өлшемдегі барлық жұмыс көлемін (4 баған) агрегаттың ауысымдық өнімділігіне (14 баған) бөлу арқылы табылады.

Норма-ауысымның шартты эталон гектар мәні (18 баған) физикалық тракторды шартты эталондық тракторға алмастыру коэффициентін ауысымның ұзақтығына көбейту арқылы табылады.

Мысал: Құрамында К-701 тракторы және үш СВУ-2,6А қартоқтатқыштары бар, ауысымдық өнімділігі 52 га агрегат 5200 га жерге қар тоқтату операциясын орындайды. Барлық жұмыс көлеміне норма-ауысым саны: 5200:52=100. Ауысым уақытының ұзақтығы заң бойынша 7 сағат, ал К-701 тракторын физикалық бірліктен шартты эталондық тракторға алмастыру коэффициенті (Қосымша Р) 2,7 болса, онда осы трактордың эталондық ауысымдық өнімділігі 2,7*7=18,9 шартты эталон га болады. Сонда трактордың жұмыс көлемі (19 баған) 100*18,9=1800 шартты эт. га тең.

Тракторлармен сағатпен есептелетін жұмыстар орындалған жағдайда және оларға техникалық негізделген өнімділік нормативі бекітілмеген болса, онда орындалған норма-ауысым саны нақты жұмыс істеген сағат санын 7 сағатқа бөлу арқылы есептейді.

Мысал: МТЗ – 82 тракторы 5 сағат бойы машиналар ауласына ауыл шаруашылық мүліктерін тасуға пайдаланылды. Орындалған норма-ауысым саны 5 : 7 = 0,71

0,71 *5,25 = 3,72 шартты эталон гектар орындалған.

Операцияларды орындауға қажет тракторлар мен ауыл шаруашылық машиналар саны келесі жолмен анықтаймыз:

а) агрегаттар (тракторлар) саны (20 баған) физикалық бірліктегі жұмыс көлемін (4 баған) бір агрегаттың агротехникалық мерзім ішіндегі өнімділігіне (16 баған) бөлу арқылы табамыз;

б) тракторлар санын (20 баған) бір агрегаттағы машиналар санына (11 баған) көбейту арқылы қажет ауыл шаруашылық машиналарының санын (22 баған) анықтаймыз.

Егер бір операцияны орындауға әр түрлі құрамдағы агрегаттар пайдаланылса, онда ең алдымен әр агрегат істейтін жұмыс көлемін анықтаймыз, сонан кейін әр топтағы агрегат қажеттілігін есептейміз.

Қаралған операцияны тәулік бойында орындауға қажет тракторист–машинистер саны (23 баған) келесі жолмен анықталады;

М_т = Х_а ·К_с (2.3)

мұнда М_т – тракторист– машинистер саны;

Х_а – қаралған операцияны тәулік бойы орындауға қажет

агрегаттар саны;

К_с – тәулік бойында жұмыс істеу ауысым (1...3) саны.

Егер операцияларды орындауға әр түрлі маркалы тракторлар қолданылса, онда қажет механизаторлар саны әр типті агрегаттар бойынша қосынды түрінде алынады.

Қаралған операцияны тәулік бойы орындауға қажетті көмекші жұмыскерлер саны (24 баған) келесі өрнекпен анықталады:

М_в = Х · К_с ·m_в (2.4)

мұнда m_в – бір агрегаттағы көмекші жұмыскерлер саны (13 баған)

Бір гектар үшін жеке операциялар бойынша еңбек шығындары (25 баған, адам– сағат) ауысым бойында агрегатта қызмет етуші жұмыскерлер саны (12 баған  13 баған), ауысымдық өнімділік нормасы (14 баған) және ауысым ұзақтығы (Т_ауыс =7 сағ) негізінде анықталады:

Н=(М_т+Мк)*Т_ауыс/W_ауыс, адам-сағ/га (2.5)

14 бағанда сағаттық өнімділік келтірілген жағдайда еңбек шығындары ауысым бойы агрегатта қызмет етуші жұмыскерлер санын сағаттық өнім- ділікке бөлу арқылы анықталады, яғни

Н=(М_т+Мк)/W_саѓ, адам ·сағ/га (2.6)

Барлық жұмыс көлеміне еңбек шығындары (26 баған) орындалған жұмыс бірлігіне жекелеген шығынды барлық (4 баған) жұмыс көлеміне көбейту арқылы табамыз.

Операциялар бойынша барлық жұмыс көлеміне жанар-жағар май шығыны (28 баған) шаруашылық (бөлімше, бригада) үшін операциялар бойынша агрегаттарға бекітілген шығын нормасы негізінде немесе типтік технологиялық карталардан (27 баған) алынады [10]:

Q= q_м· U, (2.7)

мұндағы Q - операциялар бойынша барлық жұмыс көлеміне жанар–

жағар май шығыны, кг;

q_м - жанар– жағар май жұмсау нормасы, кг/га;

U - қаралған маркадағы тракторлы агрегат үшін операциялар

түрі бойынша жұмыс көлемі (4 баған), га.

Ауыл шаруашылық дақылдарын егіп және жинау технологиялық карталарын құрастырғаннан кейін оның техникалық-экономикалық көрсеткіштерін анықтаймыз. Олар келесі көрсеткіштерден тұрады:

- ауыл шаруашылық дақылы бойынша шартты эт. га жұмыс көлемі (19 бағана);

- барлық технологиялық операциялар бойынша еңбек шығыны қосындысы (26 бағана);

- дақылдарды өсіруге жанар–жағармай шығыны (28 баған);

Жекелеген көрсеткіштерден:

- дақыл бойынша механикаландырылған жұмыс тығыздығы (шартты эт. га. жұмыс көлемін берілген дақылдың егістік көлеміне бөлу арқылы);

- бір гектар егіске және өнім бірлігіне (дақыл бойынша қосынды еңбек шығынын осы дақылдың жер көлемі мен жалпы түсіміне бөлу арқылы);

- өнім бірлігі мен түрлері бойынша жұмыс бірлігіне жанар май жұмсау (дақыл бойынша жалпы жанармай шығынын шартты эт. га өлшеміндегі механикаландырылған жұмыс көлеміне және жалпы түсіміне бөлу арқылы). Бұл көрсеткіштер 2.1 кесте түрінде келтіріледі.

2.1 кесте- Технологиялық карта есептеу нәтижесі

Көрсеткіштер	Бидай
Көрсеткіштер	Бар– лығы	1 га-ға_а	1 т-ға
1.Механикаландырылған жұмыс көлемі, шартты эт. га.	33309	-	-
2.Тракторлық жұмыс тығыздығы, шарт. эт.га. га	-	3,4	-
3.Еңбек шығыны, адам. Сағ.	33264	-	2,2
4.Жанар май шығыны, барлығы оның ішінде: дала жұмыстарына тасымалдау жұмыстарына артып-түсіру жұмыстарына	390715	16,1	11,7
5. Дақылды өндіруді механикаландыру дәрежесі, %	100

Дақылды өндіруді механикаландыру дәрежесін (деңгейін) әрбір дақылдың технологиялық карталары бойынша механикаландырылған жұмыстардың жалпы көлемін не санын дақыл бойынша жалпы жұмыс көлеміне немесе санына бөлу арқылы анықтаймыз:

τ_мех = Н_мех/Н_жалпы*100 (2.8)

2.1 кесте бойынша бидайдың механикаландырылған жұмыс көлемі 17189 шартты эт. га., ал тракторларға жұмыс тығыздығы 2,88 шарт.эт.га. Еңбек шығыны барлығы 13284 адам.сағ болса, т-ға 1,48 адам.сағ.

2.4 Машина-трактор паркі құрамын есептеу

2.4.1 Механикаландырылған дала жұмыстарын орындаудың

календарлық жоспары мен сызықтық кестесін жасау

Технологиялық карталар негізінде механикаландырылған жұмыстың жылдық көлемі жоспарланып, орындау кестесін жасаймыз.

Мұндай біріктірілген жоспар мен кестелер дайындау осы жұмыстарды тікелей орындаушылар: механизаторлар, звено жетекшілері, бригадирлер және басқалар үшін нақты ұйымдастыру жоспарын әзірлеу және де техникамен, еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуін анықтау және оларды толықтыру мақсатында қажетті шешімдер қабылдау қажеттігімен туындайды. Сонымен қатар, осындай жоспар мен кесте болса, бөлімшелерде техникаларды пайдалануды басқару тиімділігі артады.

Бұл кестенің сол жағы жоспардан (1…5 бағандар), ал оң жағы дала жұмыстарын орындаудың сызықтық кестесінен тұрады. Төменгі жағы айдың күндері бойынша еңбек және энергетикалық құралдарға қажеттілігі мәліметтерімен толтырамыз. Технологиялық операциялар атауы (1 баған) технологиялық карта жасалған барлық дақылдар бойынша орындау ретімен жазамыз. Атауы бір операцияларды, егер олар бір агрегатпен орындалатын болса, жұмыс көлемін қосып бір жолға жазуға болады. 2…5 бағандарды мәліметтерімен толтырған соң, технологиялық картада келтірілген операциялардың календарлық орындалу мерзімін пайдалана отырып, үлгінің оң жақ бөлігінде (6…13 бағандар) механикаландырылған жұмыстарды орындалу мерзімін сызықтар түрінде саламыз. Сызықтар үстінен осы операцияны орындайтын агрегаттар саны көрсетіледі. Соңынан негізгі операциялардың өткізілуі мерзіміне байланысты, әр кезеңге (көктемгі, жазғы, күзгі) жұмыс циклі дәлдейміз.

Жекелеген циклге негізгі технологиялық операциялардың орындалуын қамтамасыз ететін (себу, шөпті жинау және шөмелеу, астық дақылдарын бастыру, жүгері дақылдарын шабу, жер қыртысын негізгі өндеу және басқалар) барлық жұмыстар енгіздім. Календарлық мерзімдер мен бұл жұмыстардың орындалу ұзақтығы агротехникалық талаптармен қатаң реттеледі, яғни астықтың жоғалуына және өнім сапасының төмендеуіне байланысты басқа уақытқа ауыстыруға болмайды.

Сонымен қатар, бір циклде орындалатын жұмыстар санын қысқарту мақсатында бекітілген ауылшаруашылық дақылдарын өсіру типтік технологиялық карталарына қарасақ, басталу мерзімін және орындалу ұзақтығын өзгертетін жұмыстар да бар.

Энергетикалық құралдар мен еңбек ресурстарына қажеттілік кестенің төменгі жағында толтырылады. Мұнда механизаторлар, көмекші жұмыскерлер саны – барлық маркадағы тракторлар саны бойынша жинақтап, ал бір мезгілде істейтін бір маркадағы тракторлар саны жинақталып сәйкес өз жолына толтырдым.

Мұндай кесте жыл бойында шиеленіскен кезеңдерде әрбір күнге тракторлар мен механизаторларға деген қажеттілікті жеткілікті түрде көрнекі бейнелейді. Тракторлар санындағы айырықша ауытқулар олардың жыл бойында біркелкі жүктелмейтінін дәлелдейді. Машина–трактор паркін пайдалануды жоспарлағанда барлық тракторларды неғұрлым толық және біркелкі жүктеуге тырыстым. Бұл, технологиялық карта мен механикаландырылған жұмыстардың орындалу кестесіне түзетулер енгіздім.

Технологиялық карталар мен механикаландырылған жұмыстардың орындалу сызықтық кестесіне түзетулер келесі тәсілдермен орындалады:

1 Агротехникалық мерзім шегінде жұмыс күн ұзақтығын және санын көбейту, яғни екі немесе үш ауысымдық жұмыс негізінде ауылшаруашылық жұмысының тәулік бойында орындалу ұзақтығын өзгерту арқылы;

2 Әр маркадағы тракторлар арасында жұмыс көлемін қайта бөлу, неғұрлым өнімділігі жоғары агрегаттарды пайдалану жолымен;

3 Қаралған ауылшаруашылық жұмысының календарлық мерзімінің жекелеген күндерінде орындауға арналған тракторлар санын өзгерту арқылы.

Әр кезеңдегі агрегаттар санын, тракторлар маркаларын, ауысым ұзақтығын өзгерту жөніндегі шешімдер технологиялық карталарға енгіздім. Технологиялық карталар мен сызықтық кестедегі түзетулер – неғұрлым оптималды трактор паркіне ізденіс болып есептеледі.

Есептеме-түсіндірме жазбада кестені салу және орындалған түзетулер жөнінде қысқаша мағлұматтар келтіріледі. Түзетулер енгенгізілген операциялар бойынша есептеулер беріледі.

Әр маркадағы қажет тракторлар саны сызықтық кесте бойынша ең шиеленіскен кезеңге анықталады. Алынған маркадағы тракторлардың жүктелуін дұрыс жоспарлаудың көрсеткіші, олардың жыл бойында орындаған жұмыс көлемі (сағат немесе ш.эт.га) болып табылады, ол облыстың жақсы шаруашылықтарында қол жеткен немесе нормативке жақын болуы қажет. Есеп-түсіндірме жазбаның осы бөлімінің мәтінінде шаруашылыққа қажетті тракторлар саны маркалары бойынша көрсетіп, шаруашылықта қолда бар тракторлар санымен салыстырылып айырмашылығын талдадым. Есептелген тракторлар паркі мен қолда бар тракторлар паркінде айырмашылық болған жағдайда қолда бар паркті есептелген паркке келтіру жолдарын көрсеттім (артық болса тізімнен шығарылатын, ал жетіспесе сатып алынатын тракторлар санын, маркасын көрсетіп).

Технологиялық карталар бойынша бөлімше тракторларының жүктелу мағлұматтарын 2.2 кестеге жинақтадым.

2.2 кесте- Бөлімшеде (бригадада) тракторлардың жүктелуі

Трактордың Маркасы және шаруашылық номері		Көрсеткіштер	Айлар бойынша жоспарлық жүктеу
Трактордың Маркасы және шаруашылық номері		Көрсеткіштер	қаңтар	Ақпан	Наурыз	Сәуір	Мамыр	Маусым	Шілде	Тамыз	Қыркүйек	Қазан	Қараша	Желтоксанн
К - 701	№1	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№1	кг.ж.	3340				1587			5623				3104
	№2	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№2	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№3	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№3	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№4	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№4	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№5	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№5	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№6	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№6	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№7	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№7	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№8	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№8	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№9	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№9	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№10	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№10	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№11	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№11	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№12	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№12	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№13	Ш.эт.га	257				566			272				283
	№13	кг.ж	3340				1587			5623				3104
	№ 1	Ш.эт.га				79				41
	№ 1	кг.ж				1411				486
	№ 2	Ш.эт.га				79				41
	№ 2	кг.ж				1411				486
	№ 3	Ш.эт.га				79				41
	№ 3	кг.ж				1411				486
	№ 4	Ш.эт.га				79				41
	№ 4	кг.ж				1411				486
	№ 5	Ш.эт.га				79				41
	№ 5	кг.ж				1411				486
	№ 6	Ш.эт.га				79				41
	№ 6	кг.ж				1411				486
	№ 7	Ш.эт.га				79				41
	№ 7	кг.ж				1411				486
	№ 8	Ш.эт.га				79				41
	№ 8	кг.ж				1411				486

№ 9	Ш.эт.га	79	41
№ 9	кг.ж	1411	486
№ 10	Ш.эт.га	79	41
№ 10	кг.ж	1411	486
№ 11	Ш.эт.га	79	41
№ 11	кг.ж	1411	486
№ 12	Ш.эт.га	79	41
№ 12	кг.ж	1411	486
№ 13	Ш.эт.га	79	41
№ 13	кг.ж	1411	486
№ 14	Ш.эт.га	79	41
№ 14	кг.ж	1411	486

№ 15	Ш.эт.га	79		41
№ 15	кг.ж	1411		486
№ 1	Ш.эт.га	65	76	49
№ 1	кг.ж	563	828	703
№ 2	Ш.эт.га	65	76	49
№ 2	кг.ж	563	828	703

2.4.2 Ауыл шаруашылық машиналары құрамын есептеу және

олардың жүктелуін анықтау

Жоспарланған жұмыс көлемін қолайлы агротехникалық мерзім ішінде орындау үшін қажет ауыл шаруашылық машиналары саны технологиялық карталардан және механикаландырылған жұмыстарды орындаудың күнтізбелік жоспары мен сызықтық кесте бойынша анықталады.

Жылына бір-ақ рет қолданылатын арнайы ауыл шаруашылық машиналар саны (мысалы, жүгері жинайтын, картоп жинайтын комбайндар және т.б.) технологиялық карталардағы сәйкес операциялар есептеулері нәтижесінде қабылданады.

Түрлі дақылдарды өсіруде қолданылатын жалпы мақсаттағы ауыл шаруашылық машиналары (мысалы, соқалар, қопсытқыштар, жазық тілгіш-терең қопсытқыштар және т.б.) төмендегідей есептедім.

Бір маркадағы ауыл шаруашылық машиналарының қажетті санын анықтау үшін сызықтық кестеден операцияларды орындаудың күнтізбелік мерзімін салыстырдым. Егер бір маркадағы ауыл шаруашылық машиналарының пайдалану мерзімі сәйкес келсе, онда олардың осы кезеңге қажет санын қосу арқылы алдым. Ауыл шаруашылық машиналарның саны ең көп қажет болатын кезең бойынша анықтадым.

Техникаларға қажеттігі және олардың жыл бойы жүктелулері жөніндегі мәліметтерді 2.3 кестесіне енгіздім.

2.3 кесте- Шаруашылықтағы дақылдарды егіп-өсіруге қажетті техника және олардың жүктелуі

Машиналар атауы	Машиналар маркасы	Саны, дана			1 машинаның жүктелуі, сағат
Машиналар атауы	Машиналар маркасы	шаруашылықта	жоба бойынша		нормативтік	жоба бойынша
Доңғалақты тракторлар	К-701 МТЗ-80	4 5	13 2	1100 1000			29532 1393
Шынжыр табанды тракторлар	Т-4А	9	15	600			2384

Бұл кесте бойынша, біз шаруашылықта 4 К-701болса, жоба бойынша 5дана К-701 тракторы есептелінді. Ал МТЗ-80 шаруашылықта 5дана болса, жоба бойынша 6дана болды. Осы мәліметтерге қарап бұл есеп оңтайлы деп есептеймін.

2.5 Шаруашылықтың дала жұмыстарын орындауға жанар–

жағармай материалдарына қажеттігін есептеу

Бөлімше машина-трактор паркінің дизель жанар майына қажеттілігі трактор мен комбайндар маркаларына жылдың тоқсандары бойынша есептелдім. Майлау материалдары мен тұтандыру бензиніне қажеттілік негізгі жұмсалатын жанар майға пайыздық қатынаспен анықтадым.

Комбайындар жұмысы үшін жанармай технологиялық карталардағы сәйкес операцияларды орындауға қажеттігі бойынша қабылдадым.

Техникалардың маркалары бойынша жанар–жағармай материалдарына қажеттілік есептеулерінің нәтижелері тоқсандар бойынша 2.4 кестесіне, ал жалпы тоқсандық және жылдық қажеттіліктер 2.5 кестесіне енгізіледі.

2.4 кесте- Бөлімшеге (бригадаға) дала жұмыстары үшін жанар-

жағармай материалдарына қажеттілік

Техника маркасы	Т о қ с а н	Жанармай шығыны, т	ЖЖМ мен тұтандыру бензиніне қажеттілік, т
			дизель май		индустриалдық май		литол		трансмисиялық май		бензин
			%	барлығы	%	барлығы	%	барлығы	%	барлығы	%	барлығы
К- 701	I II III IY	837772 20631 73099	4,1	343465 84587 299705 -	0,2	16754 4126,2 14619,8 -	0,02	1675,4 412,6 1461,9 -	- -	- - - -	- - - -	- - - -
Т–4А	I II III IY	- 21165 7290 -	4,1	- 86776,529889 -	0,1	- 2116,5 729 -	0,02	- 423,3 6561 -	0,9	- 19048 6561 -	1	- 21165 7290 -
МТЗ- 80	I II III IY	- 1126 3056 -	3,5	- 3941 10696 -	0,1	- 112,6 305,6 -	0,06	- 67,56 183,3 -	1,1	- 1238,6 3361,6	1	- 1126 3056

2.5 кесте- Бөлімшеге (бригадаға) дала жұмыстары үшін жанар-жағармай

материалдарына жылдық қажеттілік, т.

Квартал	Дизель отыны	Дизель майы	Индустриалдық май	Литол	Трансмисиалық	Бензин
I	83772	343465	16754	1675,4	-	-
II	42922	175304,5	6355,3	903,4	20286,6	22291
III	73099	299705	15654,4	1790,4	9922,6	10346
IY	-	-	-	-	-	-

2.5 кестесін шығару барысында, мен қыста 46400т дизель отының, 190200т дизель майын, ал жазда 96401т дизель отының, 388756т дизель майын пайдаландым.

Бөлім бойынша тұжырым

Шаруашылықтың өсімдік саласына қажетті машина трактор паркі құрамын негіздеп және пайдалануын ұйымдастыру атты бөлімде, мен механизаторлар еңбегін ұйымдастырудың тәсілдеріне шолу және таңдау жасадым. Сонымен қатар механикаландырылған дала жұмыстарының көлемін анықтадым. Ауыл шаруашылық дақылын өсіру және жинау технологиялық картасын құрастырдым. Технологиялық карта есептеу нәтижесі бойынша, механикаландырылған жұмыс көлемі барлығы 17189 ш.эт.га , тракторлық жұмыс тығыздығы 1 га-ға 2,88 ш.эт.га.Еңбек шығыны барлығы 13284 адам сағ.

Механикаландырылған дала жұмыстарының орындаудың календарлық жоспары мен сызықтық кестесін жасадым.Сонымен қатар, дала жұмыстарын орындауға жанар жағармай материалдарына қажеттілігін есептедім. Бұл есептеулерде қыста дизель отыны 46400т болса, жазда 96401т жетті. Ал индустриалдық май қыста 9280т болса, жазда 15650т жетті.

3 ЖОБАНЫҢ ТЕХНИКО-ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАСЫ

Жобаның бұл бөлімінде есептеу нәтижесінде алынған көрсеткіштерді шаруашылықта қол жеткен нақты немесе нормативтік мәліметтермен салыстыру арқылы орындалған жұмыстың нәтижесіне баға бердім. Мұндай бағалау бірнеше бөлімдерден тұрады:

- машина–трактор паркін пайдалану көрсеткіштерін есептеу және талдау;

- машина-трактор паркін есептеуде және пайдалануын жоспарлауда ұсынылған технологиялар мен машиналар жүйесінің тиімділігін есептеу.

3.1 Машина–трактор паркін пайдалану кµрсеткіштерін есептеу

және талдау

3.1.1 Техникалармен жабдықтандыру деңгейі көрсеткіштері

Энергиямен жабдықталу мәнін анықтаймыз:

Эт = Σni*λi/F; ш.э.тр./1000 (3.1)

мұнда n_i – жоба бойынша есептелген әр маркадағы физикалық

тракторлар саны, дана;

λ_i – сәйкес физикалық тракторларды эталондық тракторларға ауыстыру коэффициенті;

F – шаруашылықтағы жыртылған жер ауданы, га:

Энергиямен қаруландыру деңгейі:

Эм = ΣNeэ/М_т; кВт/механизаторлар (3.2)

мұнда Neэ – барлық тракторлар мен өздігінен жүретін

машиналардыњ пайдалы қуаты,кВт;

М_т – механизаторлардың орташа жылдық саны;

Физикалық тракторлардың орташа қуаты келесі өрнек бойынша анықталады:

Nср = ΣNeэ/Σ n, кВт / трактор (3.3)

мұнда Σ n-жоба бойынша барлық физикалық тракторлар саны,

дана.

3.1.2 Тракторларды пайдалану кµрсеткіштері

Әрі қарай есептеулерді орындау ыңғайлы болуы үшін әр дақылдың технологиялық карталары бойынша түпкілікті мәліметтер толтырылатын 3.1 кестесін жасадым.

3.1 кесте- Тракторларды пайдалану көрсеткіштерін есептеуге

алғашқы мәліметтері

Дақылдар

Тракторлар маркасы бойынша істелінген

Шартты эт. га

трактор-күндері

трактор-ауысым

трактор-сағат

К-701

Т–4А

МТЗ80

К–701

Т–4А

МТЗ80

К–701

Т–4А

МТЗ80

К–701

Т–4А

МТЗ80

Бидай

29532

1393

2384

149

1400

260

414

9804

1820

2899

Шартты эталон гектар өлшеміндегі тракторлар жұмыстарының көлемі сәйкес технологиялық карталардың 19 бағанынан алынады, ал трактор-күндер саны технологиялық картаның 6 бағанының мәнін 20 баған мәніне, трактор-сағат санын 6 ,7 және 20 бағандар сандарын бір-біріне көбейту арқылы анықтадым. Трактор-ауысым сандары сәйкес маркадағы тракторлардың трактор-сағаттар санын 7-ге бөлу арқылы табылады. Бұл мәліметтер төмендегі көрсеткіштерді есептеуге қажет.

Физикалық Wф_ауыс және эталондық Wэ_ауыс тракторлардың орташа ауысымдық орындаған жұмыс көлемі:

Wфiауыс = ΣWф_i/Кауысі, ш.эт.га (3.4)

Wэ_ауыс = ΣWф_жиын/Σnі*λі*Кауысі, ш.эт.га (3.5)

мұнда ΣWфі – і-тілі маркадағы физикалық трактордың орындаған

жиынтық жұмыс көлемі, ш.э.га, (3.1 кестеден);

nі – і-тілі маркадағы физикалық тракторлар саны, дана (2.3

кестеден);

Кауысі – і-тілі маркадағы трактормен істелінген

ауысым саны (3.1 кестеден);

λі – -тілі маркадағы тракторды эталондық тракторға

алмастыру коэффициенті;

ΣWф_жиын– барлық физикалық тракторлардың орындаған

жиынтық жұмыс көлемі, ш.эт.га. (3.1 кестеден).

Физикалық тракторлардың және жалпы парк бойынша орташа тәуліктік орындаған жұмыс көлемі:

Wфiтғу = ΣWф_i/ Д_ж±мi,ш.эт.га (3.6)

Wэ_тғу = ΣWф_жиын/Σnі*λі*Д_ж, ш.эт.га (3.7)

м±нда Д_ж±мi; Д_ж– сәйкес әр маркадағы физикалық тракторлардың

және жалпы трактор паркінің орындаған жұмыс

күндері сандары

Физикалық Wфж және эталондық Wэж тракторлардың жылдық орындаған жұмыс көлемі:

Wфiж = ΣWфі/n_i ш. эт.га. (3.8)

Wэж = ΣWфжиын/Σnі*λі, ш.эт.га (3.9)

3.4; 3.6; және 3.8 өрнектері бойынша көрсеткіштер әрбір физикалық тракторлар бойынша жеке-жеке, ал 3.5; 3.7; жғне 3.9 өрнектері бойынша көрсеткіштер бір-бірден барлық парк бойынша есептеліп 3.2 кестеге жазылады.

Әрбір маркадағы физикалық тракторлардың алмастыру коэффициенті істелінген жиынынтық трактор–ауысым сандарының жыл бойына істелінуге тиісті календарлық трактор–күндер санына бөлу арқылы табылады:

Кауыс = Σnі*Дж_i/Σnі*Дк_i (3.10)

мұнда Дж_i; Дк_i – сәйкестілік маркадағы трактордың жұмыс және

календарлық күндер саны.

Парк бойынша алмастыру коэффициенті жалпы істелінген жиынынтық трактор–ауысым сандарының жыл бойында істелінуге тиісті календарлық трактор–күндер санына қатынасы арқылы анықталады:

Кауыс = Σni λi*Дж_i/Σni λi *Дк (3.11)

Әрбір маркадағы трактор бойынша бір шартты эталон гектарға жанармай шығыны осы трактордың механикаландырылған жұмыстарды орындауға жұмсаған жиынтық жанармай шығынын ΣQ_i шартты эталон гектардағы жылдық жұмыс көлеміне ΣWж_i қатынасымен анықталады:

q_i = ΣQ_i/ΣWж_i, кг/га ; (3.12)

Парк бойынша бір шартты эталондық гектарға отын шығыны барлық тракторлардың жылдық жұмсаған отынын ΣQ_жбарлық жылдық тракторлардың жұмыс көлеміне ΣWж қатынасы арқылы анықталады:

q = ΣQ_ж/ΣWж, кг/га ; (3.13)

Берілген маркадағы тракторларды пайдалану коэффициенті:

Кпi = Σnі*Ді/Σnі*Дк ; (3.14)

Жалпы парк бойынша пайдалану коэффициенті істелінген машина-күндер ΣnλіДж санының календарлық машина-күндер ΣnλДк санына қатынасы түрінде анықталады.

Кпп = Σ n λ Дж / Σ n λ Дк ; (3.15)

мұнда Дк – календарлық күндер саны, Дк=300

Барлық жоғарыда есептелген көрсеткіштер 3.2 кестеге толтырылады.

3.2 кесте-Тракторларды пайдалану көрсеткіштері

а) Кластары бойынша

Көрсеткіштері

Тракторлар кластары, тс (кН)

1,4 (МТЗ-80)

3 (Т-4А)

5 (К-701)

жоба бойынша

шаруаш-

ылықта

жоба бойынша

шаруаш-

ылықта

жоба бойынша

шаруаш-

ылықта

Тракторлар саны: физикалық

шартты

Жыл бойына істелінген: күндер

сағаттар ауысым

1,46

1449

207

3,65

21,75

130

13,1

13,5

4902

700

35,1

Алмастыру коэффициенті

Тракторлар өндірімі, ш.э.га.

жылдық

күндік

ауысымдық

1 ш.э.га–ға жанар май жұмсау, кг.

Пайдалану коэффициенті

1192

29,1

5,8

10,8

0,14

750

6,8

5,2

9.6

0.37

696,5

116

20,1

0,003

870

3,85

10,15

12,2

0,2

14766

198

21,1

15,8

0,04

2970

14,3

8,6

11,6

0,35

б) жалпы парк бойынша

Көрсеткіштер

Жоба бойынша

Шаруашылықта

Тракторлар саны: физикалық

шартты

Энергиямен жабдықталу, кВт/га

Энергиямен қарулдандыру, кВт/адам

Шартты трактордың күндік өндірімі, ш.э.га

Алмастыру коэффициенті

1 ш.э.га–ға жанар май жұмсау, кг.

Паркті пайдалану коэффициенті

0,007

236

12,6

8,5

0,027

Жоба бойынша қорытынды

Шаруашылықтың өндірістік-техникалық жағдайын сипаттай келе келесідей тұжырым жасауға болады:

1 Агрофирма «Талды» ЖШС аудан бойынша ең ірі және табысты шаруашылықтардың бірі.

2. Шаруашылықтың негізгі саласы егіншілік.

3. Егіншілік саласы бойынша шаруашылықтың өндіретін негізгі дақыл бидай (55,8%), содан кейін - арпа (19,3%).

4. Шаруашылықта дақылдардың түсімі жыл сайын тұрақты, бірақта бидаймен салыстырғанда арпаның бір га-дан түсімі жоғары. Оған себеп мүмкін шаруашылықтың климат-топырақ жағдайы арпа өсіруге қолайлы болуы мүмкін.

5. Шаруашылықта машина-трактор паркі бар. Бірақта оның көбі ескірген. Пайдалану көрсеткіштерін талдауға мәліметтер жоқ, себебі олар тіркелмейді.

6. Шаруашылықта техникаға жөндеу, техникалық қызмет көрсету, сақтау, мұнай өнімдерімен қамтамасыз ету біршама жақсы ұйымдастырылған.

Дегенмен, шаруашылықта машина-трактор паркін пайдалану бойынша біршама кемшіліктер бар. Сондықтан осы жобаның мақсаты жоғарыда аталған кемшіліктерді болдырмау болып табылады.

Шаруашылықтың өсімдік саласына қажетті машина-трактор паркі құрамын негіздеп және пайдалануын ұйымдастыру атты бөлімде, мен механизаторлар еңбегін ұйымдастырудың тәсілдеріне шолу және таңдау жасадым. Сонымен қатар механикаландырылған дала жұмыстарының көлемін анықтадым. Ауыл шаруашылық дақылын өсіру және жинау технологиялық картасын құрастырдым. Технологиялық карта есептеу нәтижесі бойынша, механикаландырылған жұмыс көлемі барлығы 17189 ш.эт.га , тракторлық жұмыс тығыздығы 1 га-ға 2,88 ш.эт.га.Еңбек шығыны барлығы 13284 адам сағ.

Жобаның технико экономикалық бағасын есептеу барысында біз техникалармен жабдықтандыру деңгейі көрсеткіштерін есептедік. Сонымен қатар тракторларды пайдалану көрсеткіштерін анықтадым.

Әдебиеттер тізімі

1 Қазақстан Республикасының 2003 -2005 жылдарға арналған мемлекттік аграрлық азықтүлік бағдарламасы. Алматы, 2002. 704б.

2 Әбдіров А.М., Сапаров О. Дипломдық жобалау. /Оқу құралы. –Астана, 2006. -133 бет

3 Завгородный В.И. и др. Экономический анализ хозяйственной деятельности сельскохозяйственных предприятий./Завгородний В.И., Скляр В.А., Трубилин М.Т., 2– е изд., перераб. и доп. – М.: Колос, 1987. – 366 с.

4 Смекалов П.В., Ораевская Г.А. Анализ хозяйственной деятельности сельскохозяйственных предприятий: Учебник. М.: Финансы и статистика, 1991 -304с.: ил.

5 Формирование оптимального состава машинно-тракторного парка на сельскохозяйственных предприятиях. Обзорная информ. /Госагропром СССР. Агро НИИТЭИИТО: Сост. Н.И. Петрова, В.Н. Кузьмин. – М, 1988.

6 Методические рекомендации по интенсивной технологии возделывания яровой пшеницы. – М.: ВАСХНИЛ, 1985. –32 с.

7 Практическое руководство по освоению интенсивной технологии возделывания яровой пшеницы. – М.: ВАСХНИЛ, 1986. – 80 с.

8. Типовые технологические перспективы карты возделывания и уборки основных культур и заготовки кормов в Казахской ССР на 1986…1990 годы. Алма–Ата, 1987.

9 Система технологии и машин для комплексной механизации растениеводства РК на период до 2005 года./Рекомендации ч.2./ НАЦАЙ РК, ЦелинНИИМЭСХ, Алматы: РНИ Бастау, 1998 ,150 с.

10 Солтүстік Қазақстанның өсімдік өсіруіндегі механикаландырылған жұмыстардың жанармай шығыны нормативтері /„АШМЭТың ҒЗИ“ ЕМК. –Қостанай, 2007. -160 бет.

11 Внедрение поточно-циклового метода выполнения механизированных работ: Обзорная информ. /Госагропром СССР. АгроНИИЭИИТО: Сост. И.Г. Насыпайко., В.А. Силагин., С.П. Суглобов. – М.: 1988.

12 Нормы и нормативы для планирования механизации и электрификации в отраслях АПК. /Сост : М.В. Шахмаев, В.И. Юрпин. – М.: Агропромиздат, 1988. – 591 с.

13 Тұрарбеков А.Т., Иванников А.В. Солтүстік Қазақстан егіншілігі.  Алматы: Қайнар 1990-216 бет.

4 Рекомендации по технологическому, техническому оснащению крестьянских фермерских хозяйств РК. Алматы: РНИ Бастау, 1997- 50 с.

15 Справочник по тарификации механизированных и ручных работ в сельском, водном и лесном хозяйстве. –М.: Агропромиздат, 1987. – 79 с.

16 Справочник по планированию и экономике сельскохозяйственного производства: в 2 ч. ч.I. / Сост. Г.В. Кулик, Н.А. Окунь, Ю.М. Пехтерев. – 2 – е изд., перераб. и доп. – М.: Россельхозиздат. 1987. –512 с.

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

«Техникалық сервис» кафедрасы

«Ақмола облысы, Целиноград ауданыны «Ақмола-Феникс» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің машина-трактор паркі құрамын негіздеп және пайдалануын жоспарлау» тақырыбындағы курстық жобаның

ЕСЕП – ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБАСЫ

Орындаған - техникалық факультеттің 050806-«Агроинженерия» мамандығының 402 топ студенті Бұғыбай Жұлдыз Еженханұлы

Кеңес беруші т.ғ.к.д. Сапаров О.С.

Жобаның кафедраға тапсырылған күні

Қорғайтын күн

Бағасы (рейтинг) (Қабылдаған комиссия мүшелерінің қолдары)

Астана, 2011

Курстық жобаға тапсырманың бланкісінің үлгісі

Студент _______________________

/Т.А.Ж./

Шифры _________________________

КУРСТЫҚ ЖОБАНЫ ОРЫНДАУҒА ТАПСЫРМА

________________________________________________________________

(Облыс, ауыл шаруашылық кәсіпорнының атауы жғне оның бөлімдері) ________________________________________________________________

________________________________________________________________

Дақылдарды өсіру және жинау технологиялық карталарын дайындау:

I. _______________________________________________________, га

(Дақылдардың атаулары және аудан көлемі)

2.________________________________________________________, га

3.________________________________________________________ , га

____________________________________(Тапсырма берген оқытушының қызметі, тегі, аты, жөні және қолы)

« _ »________________2011 ж

Скачать материал

Скачать материал "Ақмола облысы, Целиноград ауданыны «Ақмола-Феникс» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің машина-трактор паркі құрамын негіздеп және пайдалануын жоспарлау"

Как учитель может зарабатывать на Инфоуроке?

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 663 802 материала в базе

Найти материалы

Скачать материал

Другие материалы

docx

Тест по административному праву на тему "Формы осуществления исполнительной власти"

Рейтинг: 3 из 5

07.10.2016
6220
10

docx

Рабочая программа по татарской литературе (тат. гр.) для 6 класса

07.10.2016
563
0

docx

Статья на тему: "Современные тенденции в профессиональном образовании"

07.10.2016
977
1

docx

Рабочая программа по татарскому языку (тат. гр.) для 6 класса

07.10.2016
574
0

docx

Сценарий праздника " День защиты детей"

07.10.2016
1555
5

docx

Сценарий праздника в летнем лагере " Открытие лагеря"

07.10.2016
642
0

docx

Сценарий праздника в летнем лагере " Загадки лета "

07.10.2016
474
0

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

Скачать материал
- 07.10.2016 3039
- RAR 1.7 мбайт
- 16 скачиваний
- Оцените материал:
Настоящий материал опубликован пользователем Бұғыбай Жұлдыз Еженханұлы. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Автор материала

Бұғыбай Жұлдыз Еженханұлы
- На сайте: 8 лет и 9 месяцев
- Подписчики: 4
- Всего просмотров: 57433
- Всего материалов: 31