Ана тілі: Абайдың қара сөзі

Ашық  сабақ

Ана тілі пәнінен

Тақырыбы:    Абайдың  қара  сөзінен

Мақсаты:     Білімділік:    Қара сөздерді мәнерлеп оқу,нақыл сөздерді танып білу, нақыл

                                                 сөздің  мәнін  бүгінгі  өмірмен  байланыстыру.

                       Дамытушылық:   Оқушылардың ойлау тілін дамыту, сөздік қорын молайту,

                                                     есте сақтау қабілеттерін дамыту, өз ойларын еркін айтуға

                                                      дағдыландыру.

                      Тәрбиелік  мәні:    Жақсы мен жаман әдет - қылықтарды ажырата білуге,

                                                      өздігінен талпынып жауапкершілікті сезінетін өнегелі

                                                      тұлғаны тәрбиелеу.

Көрнекілігі:          интерактивті  тақта,  оқулық.

Сабақтың түрі:      жаңа  білім  беру.

Сабақтың әдісі:        сұрақ – жауап,  түсіндірмелі.

Сабақ формасы:      жеке,  топтық,  ұжыммен.

Пән аралық байланыс:   музыка

Сабақтың  барысы

1.      Ұйымдастыру  кезеңі:  (Сабаққа әзірлік)

М:  Білген  сайын  келеді  біле  бергім,

       Біле  беру  емес  пе  тілегі  елдің.

       Белден  ассаң,  алдыңда  бел  көрінсе, 

       Қызыққаннан  келмей  ме,  жүре  бергің.

       Сондықтан да келеді біле бергім,- деп білуге,білімге жиналған жас өрендер кезекті ана тілі сабағымызды бастаймыз. 

1 – слайд    « Қайталау – білім  анасы»

М:   - Балалар, енді «Қайталау -  білім  анасы» айдарымен үй тапсырмасын тексерейік.

Біз өткен сабақтарымызда «Менің алыстағы достарым» тарауы бойынша шетел әдебиеті өкілдерінің шығармаларымен оқып таныстық, шетелдік ақын, жазушылардың есімін білдік.

«Бәйге» ойыны арқылы өткен тақырыпты  сұрау, пысықтау. (Онда оқушылар өздері ұпай таңдайды)

2 – слайд     «Бәйге» ойыны

            30            40            20

            20            50            30

            10            60            10   

1.      Ортадағы  60 :     Әйгілі қырғыз жазушысы  (Ш. Айтматов)

2.      Ортадағы  50 :     Мюнхаузеннің қазақ халық шығармасындағы ұқсас кейіпкері кім?

3.      Ортадағы  40 :     Қасқыр асыраған үнді баласының таңғаларлық тағдыры туралы                         

                                    әңгіме қалай аталады?    (Маугли)

4.      Сол жақтағы  30 :       Мауглиді асырап баққан нелер еді?    (Бөрілер)

5.      Оң жақтағы   30 :       Таро қай шығарма кейіпкері?     (Құмыр. бал)

6.      Сол жақтағы  20 :   «- Бірақ, адам – күйреу үшін жаралмаған.   Адамды  жойып

                                                жіберуге болады, ал жеңу мүмкін емес», - деген үзінді кімнің        

                                          шығармасынан алынған?   (Э.Хемингуэй АҚШ «Шал мен            

                                          теңіз»)

7.      Оң жақтағы   20 :   Жатқа  «Санамақ»  айт.

8.      Сол жақтағы  10 :  Бөлімде танысқан орыс жазушыларын ата.  (Л.Толстой, А.Чехов)

9.      Осы тараудағы шығармалар нені меңзейді? (Достықты)

М: - Жөн екен. «Мінген атың жер – ортақ, Жанған отың күн - ортақ» дегендей Жер – Ананың үстінде, алтын күннің астында тұрып жатқан соң, бір – бірімізбен дос, жолдас, бауырлас болғанға не жетсін!Аяқтап отырған тараудың достыққа шақыратынын білдік.

3 – слайд      «Достар қандай болу керек?» деп ойлайсыңдар?

О: - адал,  шыншыл, мейірімді, әдепті, ізетті.  т.б.

4 – слайд   «Әдептілік, ар – ұят адамдықтың белгісі»

М: Бұл жолғы айтар әңгімем де адамдық, инабаттылық, ізеттілік жайында.

«Әдептілік , ар – ұят адамдықтың белгісі ,

Тұрпайы мінез, тағы жат надандықтың белгісі» дегендей, осы тарауды Талапбек пен Зерделі атасына ізеттілікпен амандасудан бастаған екен.Бұның өзі үлкен адамдықтың белгісі.

«Ой  қозғау»

Ғылым  таппай  мақтанба

Орын  таппай  баптанба

Құмарланып  шаттанба

Ойнап  босқа  күлуге

Бес  нәрсеге  асық  бол

Бес  нәрседен  қашық  бол

Адам  болам  десеңіз.

М:   - Өлеңнің авторы кім?

О:    - Абай

М:    - Абай кім?

О:    - Абай – ақын, Абай – дана, ойшыл. Абай – аудармашы, Абай – сазгер, композитор.

М:   - Жиырмасыншы ғасырдың Гомері атанған жыр алыбы Жамбылдан:  «Абайдың ақындығы туралы не айтасыз?» деген сұрағына «Абай – ақын емес, ол ғұлама» деп жауап берді.

Қазақтың ұлы ақыны, данышпан ойшылы, ғұлама Абай Құнанбаевтың қара сөзінен жаңа тарау басталды.

                  Дәптерге  күннің  жады,  жаңа  тақырып  жазылады.

а)   Мұғалім  түсіндірмесі:

5 – слайд    ( Абай --------- Жидебай  суреттері )

а)   Абай 1845 ж Семей өңіріндегі қазіргі Абай ауданы, Шыңғыс тауында дүниеге келіп, 1904 ж 60 жасында Семей уезінің Шыңғыс болысында дүниеден өткен.Абай әке жағынан алғанда Тобықтының белгілі отбасынан шыққан. Өз әкесі Құнанбай, атасы Өскенбай, арғы атасы – Ырғызбай – бәрі билеуші, ірі феодалдар болған. Негізгі хатқа түскен есімі Ибраһим болса да, әжесі Зере еркелетіп абай деп атаған. Анасының есімі – Ұлжан.

     Абай 10 – 12 жас аралығында мұсылманша оқып, хат таныған.14 жасында үш ай орыстың приходская школасында орысша сабақ оқиды. Үздік оқыған.  14 жасынан бастап сықақ өлеңдер шығара бастаған. Абай атамыз өлең жазумен қоса қарасөздер де жазған. 45 қарасөзі бар. Осы қарасөздері арқылы адамдарды сынға алған, имандылыққа шақырған.Адамгершілік, ұлтжандылық, татулық, адалдық, талапкерлік туралы қозғаған. Олай болса, Абай қарасөзімен танысайық.

ә)   6 – слайд    ( табиғат сюжеттері )

Мұғалімнің  мәнерлеп  оқуы.       (оқулықпен  жұмыс)

б)   түсінік:   «Данышпан  ойшыл» адам баласы үш нәрседен: Біріншісі - надандықтан; Екіншісі – еріншектіктен;  Үшіншісі – залымдықтан қор болады, яғни, нағыз кісі болудан қалады дейді. Бұдан нағыз адам атына лайық болу үшін білімді, еңбекқор, басқаға қиянат жасамайтын болу керек деген қорытынды шығады. Білім – ғылымсыз адам ешнәрсенің байыбына, мәніне түсінбейді, демек мал есепті.

Еріншек ештеңені үйренбейді, яғни қолынан түк келмейді. Демек, нағыз қор, нағыз сорлы сол.

Залымның адам баласына жаны ашымайды. Демек, оны адам санатына қосуға болмайды.

7 – слайд

в)   Мәтінді оқушылардың оқуы.         ( Сұрақтар  қою )

г)    Сөздіктермен  жұмыс.

          Күллі – бүкіл, барлық

          Хисабына – қатарына, есебіне

          Өнер – кең мағынада, яғни, қолынан іс келу

ғ)     Шығармашылық  жұмыстар:

  М: «Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын танытамыз,Абай әрқашан біздің ұлттың ұраны болуы тиіс» - деп Н.Ә. Назарбаев айтқандай,

      Қазақ поэзиясының қалыптасуы мен дамуындағы Абай рөлінің зор екендігін анық көрсету үшін бірнеше тапсырмаларды орындауға ат салысайық. Өз білімімізбен «Абай» шыңына көтерілейік.

1 .  а)   «Ғылым таппай мақтанба» өлеңін жатқа оқыту.

    Бес нәрседен қашық бол, бес нәрсеге асық бол деп адамдық,адамгершілік жайын қозғайды.

   Ақылды, парасатты адамның бейнесін көрсете отырып , Абай жақсылықты жамандықтан ажырата білмейтін, надан, қараңғы адамды қарсы қойған.

      ә)  8 – слайд     Тәрбие – тал  бесіктен  басталады  

           9 – слайд       Диаграмма         (1 - қатар)

талап	адам    болам десеңіз	өсек
еңбек		өтірік
терең ой		мақтаншақ
қанағат		еріншек
рақым		бекер мал шашпақ

2.Абайдың қара сөзінде кездескен күллі өнердің дұшпаны саналатын еріншектіктің неден шығатынын талдайық.

10 – слайд      (Еріншек)      (2 - қатар)

                                  талапсыз                                                       жігерсіз

 

                                      ұятсыз                                                         кедейлік

3 . Мақал – мәтелдер  айту.   (3 - қатар)

2 .    11 – слайд       (Табиғат  сұлулығы  Абай  шығармаларында)

М:   - Абай – алғаш қазақ әдебиетіне табиғат лирикасын енгізді. Ол жырлаған табиғат түр жағынан да , мазмұны жағынан да өзгеше. Ендеше алдарыңызға Абайдың табиғат лирикасына арналған өлеңдерінен үзінді келтірілген, толықтырып оқиық.

1 – қатар:  Қыс    (жатқа оқу)

2 – қатар:   Жазғытұры     (жатқа оқу)

3 – қатар:    Күз       (жатқа оқу)

12 – слайд     (Төрт  мезгіл)

ӘН:     «Желсіз  түнде  жарық  ай»     (Абай)

13 – слайд       Абай – дана,  Абай – дара  қазақта.

14 – слайд        Сөзжұмбақ 

					А
					б
					а
					й
					ж
					о
					л
					ы

1.      Абай кім?    (ақын)

2.      Абайдың атасы?   (Өскенбай)

3.      Абайдың әкесі?    (Құнанбай)

4.      Абайдың туған жері?     (Семей)

5.      Абайдың анасы?   (Ұлжан)

6.      Абайдың шыққан тегі кімдер?     (феодалдар)

7.      «Абай ақын емес, ғұлама» деген кім?     (Жамбыл)

8.      Абайдың руы.     (Тобықты)

«Абай жолы» роман эпопеясын заманымыздың заңғар жазушысы М. Әуезов жазған. Роман әлемнің көптеген тілдеріне аударылған. Шетел халқы Абай десе қазақты білген.     (Шетелдік балалар қазақ шығармаларын оқитынын айтып өту)

4 . Топтастыру.   Міне, балалар өз білімімізді көрсете отырып Іле Алатауының Кіші Алматы сілемінде үш найзатастан тұратын, қызыл граниттен түзілген 4 км 1 м биіктігі «Абай»  шыңына  да  көтерілдік.

Негізгі  ойды  түйіндеу:   

    Абай  қарасөздері  неге  шақырады?

     Не  білдік?

5 . Үйге  тапсырма  беру.   Қарасөздерді  оқу, жатқа  айту.

6 . Бағалау.

М:        Парасатты  болып  туған,

            Шыңғыстаудың  Абайы

            Ән  мен  жырын  мұра  қылған,

            Сарыарқаның  Абайы.

            Нақылымен  сана  құйған,

            Қазағымның  Абайы

             Ақылымен дана  болған,

             Бүкіл  әлем  Абайы.

7 . Сабақты  аяқтау.