Ана тили "Сөзләрни қурдин-қурға көчириш қаидилири" 4-синип

                                           Ана тили                                                        4-синип

20-дәрис

 Мавзуси: Сөзләрни қурдин-қурға көчириш қаидилири

Дәрис мәхсити:    а) Сөзләрни қурдин-қурға дурус көчириш һәққидә чүшәнчисини

                                    кәңәйтиш вә нәзәрийәвий билимини әмәлиятта нәтижилик

                                    пайдилинишқа шараит яритиш ;        

                                ә) Тонуп билиш, қобул қилиш, тәнқит нуқтисидин ойлаш

                                    қабилийитини вә диққәт, тәпәккүр, зеһин қатарлиқ

                                    психологиялиқ жәриянлириниң хизмитини, нутқини, оқуш вә

                                    йезиш маһаритини риважландуруш;

                                б) Мавзу бойичә издинишкә, төзүмчанлиққа, мәхсәтлик түрдә топ

                                    билән ишләшкә, өзиниң вә өзгиләрниң әмгигини адил баһалашқа

                                    тәрбийиләш.

Дәрис  түри: йеңи  билим бериш. 

Көрнәкликләр:оюн.

Пәнләр ара   бағлиниш:  оқуш, математика, дуниятонуш.  

Қоллинидиған  усул:   чүшәндүрүш, соал-жавап.

Күтүлидиған нәтижиләр:

-проблемини көрүп, ениқлап, йешиду;

- Сөзләрни қурдин-қурға көчириш қаидилирини билиду;

- Сөзләрни дурус боғумға ажриталайду, сөзләрни қурдин-қурға көчирәләйду;

-мавзу бойичә әхбарат топлайду; өз пикрини әркин баянлайду;

-тәнқидий ойлайду, тәпәккүр қилиду;

-өзини вә өзгиләрни адил баһалайду.

                                                Дәрисниң бериши:

І. Уюштуруш қисми.

Саламлишиш, синипни  түгәлләш.Психологиялиқ тәйярлиқ.

Тепишмақ:     Оңдин солға оқусаң,

                           солдин оңға оқусаң

                           Һеч өзгәрмәс мәнаси.

                           Бирақ алма сән уни!

                          Тапаламсән шу санни? (Икки)

Һәр бала карточкиларда берилгән  сөзләрни оқуп, «Очуқ боғум» вә «Йепиқ боғум» топлириға бирикиду

ІІ. Өй ишини тәкшүрүш вә баһалаш:

 90 -көнүкмә.

Владивосток, станция, тракторчи, планлиқ, фронт, трамплин, стакан, Тбилист, крест, стандарт, Мстислав, спорт.

ІІІ. Билимини тәкшүрүш.

Викторинилиқ соаллар:  "Қисқа жавап"- 3 минут. Жававиниң қандақ боғум екәнлигини ейтип бәр.

1. Светофорниң қанчә көзи болиду?     Үч.

2. Һазир қайси пәсил? Күз.

3. Икки тәвлүктә қанчә саат бар?      Атмиш.

4. Бир километрда қанчә метр бар?      Миң.

5. Лутпулла Мутәллипниң туғулған жути? Ақсу.

6. Тонурда пишқан нанни немә билән алиду? Лахшигир.

7. Тахтайни немә билән тәкшиләйду? Рәндә.

8. Бийил Қазақстан хәлқи  Ассамблеясигә нәччә жил толди?   Жигирмә.

9. Улуқ Ғалибийәткә нәччә жил?   Йәтмиш.

10. Қазақ ханлиғиниң қанчә жиллиқ тәвәллуди нишанлиниватиду?  Бәш йүз әллик.

11. Бийил Қазақстан Жумһурийитиниң конституциясиниң қобул  қилинғиниға нәччә  

         жил болди?  Жигирмә.

12.Һәрипләр жиғиндиси: Алфавит.

                «Очуқ боғум»                                                            

Партлиғучи үзүк тавушларни атап бериңлар:

                «Йепиқ боғум»

Сирлаңғу үзүк тавушларни атап бериңлар:

IV. Мәхсәт  қоюш қисми. 

1. “Аз” сөзигә әкси сөз 2.  Тохуниң балиси 3.  Ичидә қаттиқ уруғи бар қурғақ мевә 4.  Униңда һолуқ нан пишириду 5.  Мевиләрниң түри

                «Очуқ боғум»                                                          

                «Йепиқ боғум»

1.  Бир биригә интайин йеқин жайлашқан, қелин қоюқ дегән мәнада 2.  “Пайда” сөзигә әкси сөз 3.  Көмүқонақ унидин пиширилгән нан 4.  Униң билән таш – топа тошуйду 5.  Һайванатлар беғи

Жаваплирини қурдин-қурға қандақ көчирип язимиз?

-Бүгүн  балилар,   биз силәр билән «Сөзләрни қурдин-қурға көчириш қаидилири»  тоғрисида чүшиник елип көнүкмиләрни  орунлаймиз. 

V. Йеңи мавзуни  чүшәндүрүш.

Қаидә билән тонуштуруш.

Йезип келиватқанда жүмлиниң бирәр сөзи шу йезип келиватқан қурға сиғмай қалса, у сөзни боғумға бөлүп, иккинчи қурға көчиримиз. Амма сөзләрни бир қурдин иккинчи қурға көчәргәндә, уларни боғумларға айрип көчиримиз.

1.     Тәркивидә бир вә бирнәччә тавуши бар бир боғумлуқ сөзләрниң ялғуз бир һәрипини йезип келиватқан қурда қалдурушқа  яки иккинчи қурға көчирип йезишқа болмайду.М : ун, су, туз, торт в.б.

2.     Көп боғумлуқ сөзләрниң ялғуз бир һәрипини йезип келиватқан қурда қалдурушқа  яки иккинчи қурға көчирип йезишқа болмайду. М: е-ңизларға,

Ю-нус, ө-дәкләр в.б.

3.     Баш һәриплиридинла қисқартилған сөзләрни бир қурдин иккинчи қурға көчирип йезишқа болмайду.М : ШУАР, ХХЖ, АҚШ в.б. Дәсләпки боғум толуқ елинип, қалған сөзләрниң баш һәриплиридин қисқартилған сөзләрму бир қурдин иккинчи қурға көчирилмәйду.М: КазМУ

4.     Киши атлирининиң қисқартилип елинған баш һәриплирини йезип келиватқан қалдуруп, фамилиясини иккинчи бир қурға көчирип йезишқа болмайду.

М: Ш.- Аширова әмәс.

5.     Санлардин кейин келидиған қисқартилған сөзләрниму шу санлардин бөлүп, йеңи қурға көчирип йезишқа болмайду. М: 10мм,8см в.б.

Әсләтмә: Йезип келиватқанда, қош сөзләрниң иккинчи қисми шу қурға сиғмиса, уни йеңи қурға көчирип, алдиға сизиқчә (дефис) қоюп язимиз. М: көп-көк, ала-йешил в.б.

91-көнүкмә.Қениқ қара һәрипләр билән йезилған сөзләрни боғумларға ажритиш вә бу сөзләрни қурдин-қурға көчиришкә болидиғанлиғини яки болмайдиғанлиғини ениқлаш.

92-көнүкмә.Өз алдиға орунлаш. Шеирда кәлгән сөзләрни боғумларға ажритип көчириңлар. Қурдин-қурға көчиришкә болмайдиған сөзләрни айрим йезиңлар.

VІ. Мустәһкәмләш

1) Шеирларда қурдин-қурға көчиришкә болмайдиған сөзләрни ейтип бериңлар.

      «Очуқ боғум»                                                    «Йепиқ боғум»

Киндик қеним тамған йәр,

Әзиз ана жутум бар.

Әшу жутқа жүрәктин,

Өчмәйдиған отум бар.

Йәлпүлдисә көк байриғим,

Шатлинимән һәр қачан.

Мустәқил Вәтинимни,

Әл тонуйду бу күндә.

2) «Теннис» оюнини ойнитиш

Мустәқил әркин әлдә,

Дунияға кәлдуқ биз.

Көк байрақ, гербимиз,

Бар бизниң өз тәңгимиз.

Әжайипсән маканим,

Сәндә мениң һаятим.

Күн нурида шатлинип,

Гүллинивәр Вәтиним.

3) Мақалларниң ахирини чиқириңлар һәр икки топ бир биригә:

1.Иш қуралиң аз болса,   (мәшәқитиң көп болар)

2. Ишлисәң алисән қаплап  аш,   (ишлимисәң қалисән ач)

3. Төрт киши  түгәл болса ,    (таштин гүл үндирәр)

4)   Мақалниң иккинчи бөлигини тап:

1. Еринчәклик-биринчи дүшмән, көңүлчәклик-иккинчи дүшмән.

2. Мәктәп — кемә, билим — деңиз

3. Көңүлни кәң тутса, бир тал үзүм қириқ кишигә йетиду.

4. Икки нан тапса, бирини дап чалиду.

5. Алтә яшар йолдин кәлсә, атмиш яшар алдиға чиқипту.

6. Бир көргән-дост, икки көргән-туққан.

Бу мақаллар иидин бүгүнки дәрискә муапиқ немә байқидиңлар?

5) Тест

«Очуқ боғум»

1Уйғур алфавитида нәччә үзүк тавуш бар?

  А) 41

  Б) 10

  В) 26

2. Хас исимни тап:

    А) тағ

    Б) журнал

    В) Хантәңри.

3.Партланғучи үзүк тавушлар қатари:

     А) п,б,к,қ,т,д,м,н,ң,ч,ц.

      Б) в,ғ,ж,з,й,с,ф,х,һ,ш,щ,и,р.

      В) п,,б,к,қ,т,д,ф,х,һ,ш,щ,л,р.

4. «Тағлиридин» сөзидә нәччә боғум бар?

   А) 3.

   Б) 4

   В) 5

5. Йепиқ боғумни көрсәт:

     А) снайпер

     Б) кино

      В) шама

6.Қурдин-қурға көчиришкә болидиған сөзни тап:

      А) А.С Пушкин

       Б) ала -йешил

       В) Юнус

 «Йепиқ боғум»

1.Инчикә созуқ тавушлар қатарини тап:

  А) а,о,у,ы,е,и.

  Б) ә,ө,ү,е,и.

  В)а,о,у,е,и.

2. Умумий исимни тап:

   А) Сирдәрия

   Б) Гүлинур

   В) наһийә

3. Сирлаңғу үзүк тавушлар қатари:

   А) п,б,к,қ,т,д,м,н,ң,ч,ц.

   Б) в,ғ,ж,з,й,с,ф,х,һ,ш,щ,л,р.

   В)  п,б,к,қ,т,д,ф,һ,ш,щ,л,р

4.Очуқ боғумни көрсәт:

       В) ана

       А) спорт

       Б) спутник

5.Қурдин-қурға көчиришкә болмайдиған сөзни тап:

       А) БМТ

       Б) Гүлинур

       В) кәйнидин

6.Уйғур алфавитида нәччә созуқ тавуш бар?

  А) 41

  Б) 10

  В) 26

VІІ.Йәкүнләш  қисми.

Рефлексия

Шәрткә бағлиқ рәңлик стикерларни таллап елип, исмини йезип, тахтиға йепиштуриду. "Мән дәристә өз күчүмни көрситәлидим"- йешил стикер; "Мән дәристә өз күчүмни толуқ  көрситәлмидим"- сериқ стикер; "Кейинки дәристә тиришимән"- қизил стикер.

VІІІ. Өйгә тапшурма бериш: Қаидини ядлаш. Күз мавзусидики шеирни көчирип, шеирда кәлгән сөзләрни боғумларға ажритип көчириңлар. Қурдин-қурға көчиришкә болмайдиған сөзләрни айрим йезиңлар.