Инфоурок Белорусский язык СтатьиАналіз практычнага вопыта далучэння малодшых школьнікаў да нацыянальна-культурнай спадчыны ў межпрадметных сувязях (частка 2)

Аналіз практычнага вопыта далучэння малодшых школьнікаў да нацыянальна-культурнай спадчыны ў межпрадметных сувязях (частка 2)

Скачать материал

Аналіз практычнага вопыта далучэння малодшых школьнікаў да нацыянальна-культурнай спадчыны ў межпрадметных сувязях                (частка 2)

                                                                                  Склала Высоцкая О.А.

 

На ўроках выяўленчага мастацтва можна і трэба казаць пра багатыя геаметрычныя арнаменты, якія ўпрыгожвалі вопратку, аб каляровай гаме як аб своеасаблівай сімвалічнай мове, у якой нашы продкі імкнуліся выказаць свае думкі і пачуцці, сваю духоўную сувязь з прыродай. Дзеці на ўроках знаёмяцца з творамі мастацтва, народжанага ў сялянскім асяроддзі, з вытокамі  вобразнай мовы, узнаюць, што выказваюць старажытныя вобразы і сімвалы. Гэта дапаможа маленькім вучням зразумець і палюбіць народнае мастацтва. У творах народнага мастацтва шырока адлюстроўваюцца людзі, жывёлы, расліны. Таму асабліва шырока народ выкарыстоўваў арнамент. Так чалавек свае паняцці аб свеце выказваў з дапамогай умоўных знакаў:

• гарызантальная прамая лінія - зямля;

• хвалістая гарызантальная - вада; 

• сонца паказвалася крыжам або колам з крыжам; 

• вертыкальная лінія - дождж. 

 З гэтых элементаў і складаўся ўзор. 

 На ўроках працоўнага навучання пры працы з тканінай трэба знаёміць дзяцей з народным дэкаратыўна - прыкладным мастацтвам, даваць паняцце аб вышыўцы, казаць аб упрыгожваннях і прыбраных аздабленнях на вопратцы, на ручніках, аб каляровым ладзе нітак, аб ўзоры і яго магічным сэнсе. Варта звяртаць увагу на тое, што колькасць і насычанасць упрыгожванняў залежала ад прызначэння адзення і ўзросту яе ўладальніцы: штодзённае, святочнае, дзявочае, маладой замужняй жанчыны, старыку. Асаблівае месца ў народнай творчасці займае народная цацка. Цацкі былі драўлянымі, шытымі і глінянымі. Хочацца звярнуць увагу на гліняную цацку. Шмат стагоддзяў і тысячагоддзяў існуе на зямлі ганчарства, і, напэўна, столькі ж гліняная цацка, своеасаблівая і ў чымсьці загадкавая вобласць народнай творчасці. Гісторыя беларускай глінянай цацкі пачынаецца удалечыні стагоддзяў. Керамічныя фігуркі - вылепленыя рукамі, без якіх-небудзь спецыяльных прыстасаванняў, найстаражытныя цацкі, іх ляпілі яшчэ да паўсюднага вырабу глінянага посуду, да вынаходства ганчарнага круга. Выраблялі іх, каб задобрыць духаў - ахавальнікаў чалавека. У іх ярка адбіліся старажытныя вераванні, забабоны, у іх непасрэдна і ярка выяўляецца душа, псіхалогія аўтара. Наіўная і вясёлая народная цацка, якая адлюстроўвае ва ўмоўнай форме многія бакі жыцця, спрытна вылепленая, ярка распісаная, прыцягвала ўвагу майстроў. Старажытныя цацкі вырабляліся як гліняныя (птушкі, кошкі), так і драўляныя. Асаблівым попытам карысталіся свістулькі, бразготкі.

Таму неабходна знаёміць дзяцей з гэтым відам народнага промыслу. Дзеці на ўроках працы могуць вылепіць сваю цацку, а на ўроках выяўленчага мастацтва могуць намаляваць яе. Гэта развівае ўяўленне дзяцей, абуджае іх творчыя здольнасці, выхоўвае акуратнасць, працавітасць, выклікае станоўчыя эмоцыі.

Асаблівую ўвагу хочацца звярнуць на ўрокі музыкі, дзе дзеці знаёмяцца з народнымі песнямі. Народныя песні адрозніваюцца незвычайнай вобразнасцю. Народныя песні - гэта цэлы паэтычны і філасофскі свет. У іх - душа народа. Без песні не жыў ні адзін чалавек, ён нараджаўся і паміраў, акружаны роднымі напевамі. Песне ўласціва высокая паэтызацыя усіх бакоў народнага жыцця, уключаючы i выхаванне падрастаючага пакалення. Педагагічная каштоўнасць песні ў тым, што прыгожаму спеву вучылі, а яно, у сваю чаргу, вучыла прыгожага і добраму. Песняй суправаджаліся усе падзеі народнага жыцця - праца, святы, гульні, пахаванне і т. п. Усё жыццё людзей праходзіла ў песні, якая найлепшым чынам выяўляла этычную і эстэтычную сутнасць асобы. Поўны песенны цыкл - гэта жыццё чалавека ад нараджэння да смерці. Песні спяваюць немаўляці, які не навучыўся яшчэ разумець, старцу ў труне, які перастаў ўжо адчуваць і разумець. Навукоўцы даказалі дабратворную ролю пяшчотнай песні ў псіхічным развіцці дзіцяці ва ўлонні маці. У песнях раскрываецца знешняя і ўнутраная прыгажосць чалавека, значэнне прыгожага ў жыцці; яны - адно з лепшых сродкаў развіцця эстэтычных густаў ў падрастаючага пакалення. Прыгожыя мелодыі ўзмацняюць эстэтычнае ўздзеянне паэтычнага слова песень. Ўплыў народных песень на дзяцей заўсёды было велізарна, прычым іх значэнне ніколі не вычэрпвалася толькі прыгажосцю верша і мелодыі (знешняй прыгажосцю, прыгажосцю формы). Прыгажосць думак, прыгажосць мелодыі  адносяцца таксама да моцных бакоў народных песень. І самі словы песень, і ўмовы, і характар ​​іх выканання спрыяюць умацаванню здароўя, развіццю працавітасці. У песнях апяваецца здароўе, яно называецца шчасцем, вышэйшай дабром.

Гэта толькі некаторыя магчымасці выкарыстання на ўроках розных жанраў беларускага фальклору ў якасці  сродку далучэння вучняў да нацыянальна-культурнай спадчыны. Пажадана на занятках па ўсіх прадметах пастаянна ў адпаведнай сітуацыі выкарыстоўваць прыказкі, прымаўкі, загадкі, лічылкі, народныя прыкметы, казкі, гульні.Трэба знаёміць дзяцей з беларускімі традыцыямі, абрадамі, звычаямі, святамі, па магчымасці, шырока ўжываць на ўроку народнае дэкаратыўна-прыкладное мастацтва.

Вялікую магчымасць для творчага далучэння да народных традыцый  дае пазакласная работа. Гэта становіцца магчымым дзякуючы таму, што тут найбольш натуральна могуць праяўляцца сувязь з жыццём, навакольным светам, выхаванне ў працы, гуманізм, адзіны і ўсебаковы падыход да выхавання, пераемнасць у выхаванні, заахвочванне ініцыятывы і творчасці дзяцей, бесперапыннасць выхаваўчага ўздзеяння. Найбольш эфектыўныя, на наш погляд, формы пазакласнай работы такія: класны час,гульня, гутарка. І як вынік гадавой працы – тэатралізацыя нацыянальных святаў.

Аднымі  з самых  эфектыўных формаў  выхаваўчай работы з’яўляюцца класныя гадзіны, а таксама сумесныя бацькоўскія сходы з тэатралізаванымі прадстаўленнямі. Арганізуючы выхаваўчую работу ў гэтых формах,  працэс выхавання праходзіць ненавязліва, без лішняга маралізавання, цікава, у адпаведнасці з схільнасцямі дзяцей. Напрыклад, у народзе здаўна існуе такая апрабаваная форма выхавання, як «Вячоркі», «Пасядзелкі». У час доўгай зімы моладзь збіралася ў якой-небудзь хаце разам рукадзельнічаць: хто вязаў, хто ткаў, хто кудзелю праў, хто кошыкі плёў ці тое-сёе выразаў з дрэва. Але ж ніводныя вячоркі-пасядзелкі не абыходзіліся без жартаў, песень, загадак, прыказак, прымавак, нават гульняў, танцаў, казак. Як правіла, тут жа прысутнічалі прадстаўнікі старэшага пакалення, найчасцей пажылыя жанчыны, якія таксама рукадзельнічалі, і не толькі навучалі моладзь рукадзеллю, але ў гутарках перадавалі свой багаты жыццёвы вопыт, сачылі за паводзінамі моладзі, умела накіроўвалі яе дзеянні, настаўлялі моладзь дзе казкай, дзе прыказкай, дзе прымаўкай, дзе прыкладам свайго асабістага жыцця.

Выхаваўчы эфект такіх пасядзелак быў настолькі значным, што ў 20-я гады XX ст. пасля пашыранай дыскусіі на гэты конт у педагагічным друку пасядзелкі набылі новы статус і былі ўключаны ў сістэму бесперапыннай адукацыі пад назвай «чырвоныя пасядзелкі».

У сёняшніх умовах гэта традыцыя і важная форма народнай педагогікі набыла новае жыццё. У некаторых школых уваходзіць  у традыцыю арганізоўваць «Беларускія вячоркі», якія знаёмяць дзяцей з гісторыяй народа, яго традыцыямі, звычаямі, шматгранным фальклорам. Гэта, безумоўна, добрае пачынанне, аднак калі пасядзелкі праводзяцца эпізадычна, то нясуць нязначную выхаваўчую нагрузку, паколькі аднаразовае выхавўчае ўздзеянне дае матэрыял толькі для развіцця пачуццяў, не закранаючы глыбока свядомасць дзяцей, а тым больш прыкметна не уплываючы на іх паводзіны, учынкі. Мы ж прапануем зрабіць пасядзелкі звычайнай формай выхаваўчага ўздзеяння. У форме пасядзелак могуць праходзіць і бацькоўскія сходы (1  раз  на год).

Для таго часу, каб пасядзелкі не толькі па форме, але і па зместу адпавядалі пастаўленай мэце, настаўнік на адной з першых класных гадзін павінен пазнаёміць вучняў з гэтай народнай традыцыяй і прапанаваць адрадзіць яе ў класе. Ён сумесна з выхаванцамі раскрывае магчымасці варыятыўнага выкарыстання народнай педагогікі на пасядзелках. Так, напрыклад, на пасядзелках  звычайна ў натуральных абставінах, у давяральнай форме гутаркі абмяркоўвалі набалелыя пытанні: як паступаць у той ці іншай сітуацыі, што лічыць дабром і злом, як будаваць свой распарадак дня, каго лічыць сваім сябрам, як планаваць сваё будучае жыццё, каго выбіраць у якасці суджанага, як адносіцца да старэйшых, да бацькоў. Усе гэтыя пытанні вырашаліся ў апоры на жыццёвыя прыклады, на вопыт старэйшых. Парада, пажаданне, навучанне, перакананне нярэдка перадаваліся ад старэйшых або равеснікаў у выглядзе прыкмет, якія народ разглядаў у якасці найбольш распаўсюджанага і звычайнага сродку выхавання,  а таксама пры дапамозе зафіксаванай грамадскай думкі, заключанай у прыказках і прымаўках. Часта звярталіся па дапамогу ў вырашэнні той ці іншай жыццёвай сітуацыі да народных казак, якія ўтрымліваюць гатовыя адказы на многія этычныя праблемы, вучаць дабру.

У такіх жа натуральных абставінах і форме на класнай гадзіне-пасядзелках могуць вырашацца ўсе пытанні, якія звычайна вырашаюцца на класнай гадзіне. Выбар неабходных сродкаў і метадаў належыць настаўнку. Галоўнае, каб у пасядзелках актыўна і зацікаўлена прымалі ўдзел усе вучні, каб усё гэта праходзіла ў радаснай, захапляючай, займальнай форме, без маралізавання, каб дзеці не адчувалі ніякага ціску і навязвання зверху.

Акрамя звычайных  для класнай гадзіны пытанняў, мерапрыемства павінна ўключаць разнастайныя сродкі і метады народнай творчасці: прыказкі і прымаўкі, казкі, прыкметы, гульні, грамадскую думку, прыклад і г.д. На пасядзелках кожны раз магчыма знаёміцца з якімі-небудзь народнымі традыцыямі, звычаямі, развучваць народныя гульні, танцы, песні, дзяліцца назіраннямі за з’явамі прыроды, пацвярджаючы іх народнымі прыкметамі і г.д.

У залежнасці ад тэмы пасядзелак настаўнік дэталёва павінен абмяркоўваць перш за ўсё, якія віды народнай творчасці ён можа уключыць для найбольш эфектыўнага ўздзеяння на вучняў і якім спосабам падаць іх. Неабходна памятаць, што традыцыйна на пасядзелках панавалі натуральнасць, радасная атмасфера, што стварала добры настрой. І такі эмацыянальны настрой фарміруе спрыяльную глебу для глыбокага ўспрыняцця ўсяго таго, што адбываецца. Гэта азначае, што пры добрай арганізацыі пасядзелак яны дадуць вялікі выхаваўчы вынік.

Вопыт выкарыстання пасядзелак можа быць удалым толькі ў выпадку, калі настаўнік будзе прыкладам і аўтарытэтам ва ўсім, носьбітам лепшых якасцей народа, набліжацца да яго ідэала чалавека, беражліва і любоўна адносіцца да народных традыцый.

Адным з найбольш дзейсных метадаў, якім неабходна кіравацца настаўніку ў сваёй выхаваўчай дзейнасці на класнай гадзіне-пасядзелках у кожнай адпаведнай сітуацыі, з’яўляецца гутарка. У апошнія часы з’яўляецца шырокая магчымасць у ходзе гутарак знаёміць вучняў з самымі разнастайнымі відамі народнай творчасці. Прыкладнымі гутаркамі могуць быць: якія дайшлі да нас «Дзіцячыя гульні і цацкі», «Народнае адзенне», «Народнае дэкаратыўна-прыкладное мастацтва», «Традыцыі і звычаі беларускага народа» і г.д.

Адзін з найбольш распаўсюджаных тыпаў гутаркі – этычныя. Галоўнай іх  мэтай з’яўляецца выхаванне дзяцей у духу лепшых народных традыцый, на аснове правіл і норм паводзін, зафіксаваных у маральным кодэксе народа. Правядзенне гутарак такога тыпу прадугледжвае пастаянны зварот да народных традыцый, вопыту маральнага выхавання, да вуснай народнай творчасці.

Праводзячы этычныя гутаркі, неабходна паказаць дзецям, што маральная прыгажосць чалавека праяўляецца ў адносінах да людзей і да працы. Тут дарэчы правесці такія прыказкі: «Не цані чалавека па твары, а цані па душы», «Не той харош, хто прыгож, а той харош, хто для справы гож».

Мы лічым, што гутаркі павінны весціся вакол кожнай маральнай якасці, якія ўключае беларускі народ у свой маральны кодэкс. Так, напрыклад, адна з іх – высокі гуманізм, дабрыня: «На свет лепш не радзіцца, чым ліхім чалавекам быць», «А людзям трэба людзьмі жыць». У гутарках можна выкарыстаць беларускія народныя казкі, дзе заўсёды пераважае дабро і чалавечнасць, а таксама песні, прыказкі. На прыкладзе казак, а таксама канкрэтных жыццёвых узораў  можна паказаць, што герой беларускага народа – праўдзівы, сумленны чалавек.

Вельмі вялікім выхаваўчым патэнцыялам з’яўляецца беларуская народная гульня. У іх адлюстравана ўся разнастайнасць жыцця беларускага народа. Сюжэтна-ролевыя гульні, створаныя фантазіяй дзіцяці, аднаўляюць рэальныя з’явы і падзеі, паўтараюць увесь уклад сямейнага, грамадскага, працоўнага жыцця.

Так, гуляючы ў сям’ю, дзеці паўтараюць інтанацыі, жэсты, міміку сваіх бацькоў, бабуль і дзядоў, братоў і сясцёр. Кожны ігрок імкнецца паводзіць сябе так, як паводзіць сябе той член сям’і, чыю ролю ён выконвае. І галоўная задача настаўніка, які выкарыстоўвае гульню ў якасці сродку і метаду выхавання, - умела карэкціраваць паводзіны дзяцей, накіроўваючы іх у той бок, які б садзейнічаў развіццю маральна значымых рыс і якасцей дзіцяці.

У кіраванні дзіцячай гульнёй трэба ўлічваць тыя характэрныя асаблівасці, якія нарадзіла народная практыка. Дарослыя не павінны перашкаджаць ім. Можна толькі ненадакучліва кіраваць дзіцячай гульнёю, падказваючы яе традыцыйныя правілы.

Настаўнік мае магчымасць навучыць дзяцей тым гульням, у якіх паказаны традыцыі сямейна-абрадавага і каляндарна-абрадавага жыцця беларусаў.У іх пераносяцца прымаўкі і прыказкі, казкі, прыкметы, звычаі, абрады, якія раней шырока ўжываліся ў паўсядзённым жыцці. Гэтыя гульні паўтараюць і замацоўваць маральны кодэкс беларускага народа. Аднак іх асаблівасцю з’яўляецца тое, што многія з традыцыйных элементаў гэтых гульняў сёння не знаходзяць ужытку ў рэальным жыцці. Таму для таго, каб адрадзіць народную традыцыю, спачатку гульні такога тыпу лепш за ўсё праводзіць у выглядзе тэатралізаваных сюжэтна-ролевых. І тут надаецца вялікая роля настаўніку, які павінен не толькі ўмела кіраваць правядзеннем гэтых гульняў, але і па-майстэрску арганізоўваць работу па падрыхтоўцы дзяцей да іх. У гэтым выпадку ў дзіцяці  ёсць магчымасць грунтоўна вывучыць сваю ролю, дасканала авалодаць тымі элементамі народнай традыцыі, якія адпавядаюць той ці іншай ролі і сюжэту (песні, прыказкі, прымаўкі, загадкі, звычаі, абрады і г.д.).

Пасля свядомага авлодання традыцыяй адбываецца творчае вар’іраванне гульнёвых сітуацый і, гуляючы ў адпаведную традыцыйную гульню, дзіця пераймае  багаты маральны вопыт беларускага народа, выхоўваецца ў духу яго традыцый. Гульні трэба разглядаць перш за ўсё як своеасаблівую школу жыцця.

Адным з прыкладаў пазакласнай работы па далучэнню да народных традыцый можа быць фальклорны гурток. У яго мэтазгодна ўключаць вучняў розных класаў. Вызначыўшы мэту – садзейнічаць далучэнню да народных традыцый беларускага народа праз тэатралізацыю  фальклорных святаў, удзельнікі гуртка могуць вырашыць шэраг задач: 1)сабраць, вывучыць і сістэматызаваць фальклорныя матэрыялы 2)на аснове знаходак разам з настаўнікам стварыць музычна- харэаграфічныя кампазіцыі 3)прапагандаваць культурную спадчыну і г.д.

Кожны вучань індывідуальна альбо  сумесна з іншымі ўдзельнікамі гуртка, бацькамі выконвае пэўнае заданне па збору матэрыялаў народнай творчасці. Адны збіраюць узоры вуснай народнай творчасці, іншыя – вывучаюць народныя танцы, традыцыі, звычаі, абрады, святы, гульні, народнае адзенне, збіраюць прадметы дамашняга ўжытку, нейкі рэквізіт робяць сваімі рукамі. Усё залежыць ад узроставых і індывідуальных асаблівасцей і магчымасцей дзяцей і дарослых.

Выкарыстоўваючы лепшыя ўзоры народнай культуры – найбагацейшую паэтычную творчасць, народныя танцы, гульні, элементы народнага тэатра, звычаі, абрады, інтэр’ер беларускай хаты, народнае адзенне – настаўнік мае магчымасць сумесна з дзецьмі, удзельнікамі фальклорнага калектыву, ствараць тэатралізаваныя фальклорныя святы. Выступленне перад вучнямі школы, бацькамі будзе садзейнічаць далучэнню да народных традыцый, народнай творчасці перш за ўсё тых школьнікаў, якія прымалі непасрэдны ўдзел у падрыхтоўцы гэтага свята.

Пазакласная работа  павінна мець выразны нацыянальны каларыт, каб дзіця, выхоўваючыся на лепшых узорах культуры, створанай чалавецтвам, усвядоміла месца беларускай культуры ў агульным кантэксце сусветнай цывілізацыі.

Такім чынам, сёння створаны спрыяльныя  ўмовы для выкарыстання нацыянальна-культурнай спадчыны ў адукацыйным і выхаваўчым працэсе ў школе. Мы паказалі, што знаёміць дзяцей з традыцыйнай культурай можна не толькі на ўроках беларускай мовы і літаратурнага чытання, а  амаль што на любым  уроку, а таксама яна можа быць асновай выхаваўчай работы ў класе. Толькі неабходна памятаць, што арганізуючы  працу на аснове народнай культуры ў першыя гады навучання  дзяцей  ў школе пажадана, каб народнае слова ўваходзіла як навучальны працэс, так   і ў жыццёвых сітуацыях, па меры неабходнасці.

 

 

Просмотрено: 0%
Просмотрено: 0%
Скачать материал
Скачать материал "Аналіз практычнага вопыта далучэння малодшых школьнікаў да нацыянальна-культурнай спадчыны ў межпрадметных сувязях (частка 2)"

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 3 месяца

Экономист по планированию

Получите профессию

Бухгалтер

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 626 106 материалов в базе

Скачать материал

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 11.07.2017 1433
    • DOCX 29.9 кбайт
    • Оцените материал:
  • Настоящий материал опубликован пользователем Высотская Ольга Александровна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал
  • Автор материала

    Высотская Ольга Александровна
    Высотская Ольга Александровна
    • На сайте: 8 лет и 6 месяцев
    • Подписчики: 0
    • Всего просмотров: 9881
    • Всего материалов: 5

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой

Курс профессиональной переподготовки

Менеджер по туризму

Менеджер по туризму

500/1000 ч.

Подать заявку О курсе

Курс повышения квалификации

Управление образовательной организацией в сфере трудовых отношений: применение профессиональных стандартов и ЕКС руководителями образовательных организаций

36 ч. — 144 ч.

от 1700 руб. от 850 руб.
Подать заявку О курсе

Курс повышения квалификации

Актуальные проблемы обучения детей с нарушением слуха в образовательных организациях общего и среднего профессионального образования

36 ч. — 144 ч.

от 1700 руб. от 850 руб.
Подать заявку О курсе

Курс повышения квалификации

Страхование и актуарные расчеты

72 ч. — 180 ч.

от 1750 руб. от 1050 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Проектный подход к рекламе: эффективные стратегии и инструменты

8 ч.

1180 руб. 590 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Аспекты эмоционального благополучия и влияния социальных ролей на психологическое состояние

3 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Эффективное управление проектами

6 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе