Арал теңізі (8 сынып)

• 1 слайд

  
  Арал теңізі
  Және оның тартылуы
  
  

• 2 слайд

  Арал
  теңізі
  

• 3 слайд

  Арал теңізі – жас Тұран тақтасының үстінде орналасқан тұйық көл.
  Ауданы: 66 мың км²
  Суының көлемі жағынан Қазақстанда, тіпті бүкіл ТМД елдерінде 2-ші, ал Дүниежүзі бойынша 4-ші орынға ие көл.
  Ұзындығы 428 км, ені 235 км.
  Қазіргі Аралдың жасы 8-10 мың жыл шамасында.
  Геологиялық тарихына қарағанда,
  Каспий теңізінен едәуір жас.
  

• 4 слайд

  Арал теңізінің тұздылығы табиғи жағдайда 9-11‰ болатын. Соңғы 40 жылда суармалы жер ұлғайды, Шардара, Арнасай, Сарықамыс бөгендері пайда болды. Соған байланысты теңіздің тұздылығы 35 ‰-ге жетті.
  

• 5 слайд

  Теңіз суының түсі қара көк, мөлдірлігі 25 м. Теңіз суы тұнық. Бұндағы органикалық дүние Каспий теңізіне қарағанда әлдеқайда кедей. Теңізде балықтың 20-дай түрі бар. Кәсіпшілік жөнінен құндылары: бекіре, сазан, қаяз, шабақ, ақмарқа ауланады. Жерсіндірілген балықтардан каспий шоқыры мен балтық салакаласын атауға болады.
  

• 6 слайд

  Арал теңізінің
  тартылуы
  1957 ж
  1987 ж
  1998 ж
  2002 ж
  

• 7 слайд

  Арал теңізінің тартылуы
  

• 8 слайд

  Тартылуының салдарынан болған жағдайлар
  

• 9 слайд

• 10 слайд

• 11 слайд

• 12 слайд

  Арал теңізін апаттан сақтау үшін көптеген жобалардың ұсынылғаны белгілі. Алайда олардың көпшілігі тенізді толтыруды емес, оны тек бүгінгі деңгейде ұстап қалуды көздейді. Ол ұсыныстар мынандай болатын:
  1. Сыр және Амудария өзендерінің суларын тиімді пайдалану;
  2. Оңтүстіктен солтүстікке карай Возрождение аралын пайдаланып дамба салу. Кіші Аралдан тұз өндіріледі, ал Үлкен Арал Сыр және Амудария есебінен сақталады;
  3. Жел тұрғанда аспаннан тұз жаумас үшін жағалауларға сексеуіл т.б. жасыл желек ағаштарды отырғызу;
  4. Арал аймағын Иран еліндегідей жер асты суларымен камтамасыз ету;
  5. Сібір өзендерінің бір бөлігін Аралға бұру.
  Бұл шаралардың теңізді бұрынғы қалпына келтіре алмайтыны анық. Әрине Сібір өзендерінің бір бөлігін Аралға тартуға болар еді, бірақ ол біріншіден қымбатқа түседі, екіншіден Ресей оған келісе коймайды.
  АҚШ, Жапония, Канада ғалымдарының Арал теңізінің суын бұрынғы деңгейіне жеткізу үшін 200 миллиард доллар қажет дейтін көрінеді. Аралды бұрынғы қалпына келтіру үшін іргелі зерттеу жолымен Каспий-Арал каналының ғылыми-техникалық дәлелдемесі жасалынады. Сол жоба бойынша Арал апатын шешу үшін 300 млн доллар жеткілікті екеніне көз жеткізген.
  

• 13 слайд

  Тыңдағандарыңызға рақмет!
  

Краткое описание документа:

Арал теңізі (өз. Orol dengizi; қарақ. Aral ten'izi) — Қазақстан мен Өзбекстан шекарасында орналасқан ірі көл. Теңіз XX ғасырда ауданы жағынан (68 мың км²) әлемде төртінші орында болатұғын, бірақ 1960 жылдардан бастап теңіздің суыазайып келеді.

Арал теңізінің тарихы

Арал теңізінің картасы, 1853 жыл, Royal Geographical Societyжурналы, Лондон.^[1]

Бірінші орыс қайықтары, 1848

Әр жылдық анимациялық карта

Арал теңізі, Кайнозой дәуірінің орта шетінде, яғни бұдан 21 млн. 1200 жыл бұрын Каспий теңізіне қосылып жатқан. Бұған теңіздің терістік бетіндегі қазіргі Сарышығанақ, Ақеспетұсынан 80 метр тереңдіктен Олигоцен уақытында өмір сүрген қызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектерінің тасқа айнала бастаған күйінде табылуы дәлел болмақ. Бұл теңіздің кезінде мұхитпен қосылып жатқандығын көрсетеді. Сондай-ақ Арал маңынан акуланың тісі мен сүйегі табылды. ХІХ ғасырдың орта кезіндегі Арал-Каспий ойпатының пайда болуы жөніндегі болжамдардан Арал бассейнінің геологиялық ерте кезеңде Жерорта теңізімен тұтасып жатқан су айдыны екенін, оның кейінгі Альпілік дәуірлерде жер қыртысының көтерілуіне байланысты ұсақ су айдындарына бөлінгенін білеміз. Сондай-ақ, Арал теңізінің көлемі жайлы, Арал теңізі жайлы ұғымдар сонау ерте дүние әдебиеттерінде де кездеседі.