Ашық сабақ "Буынның түрлері"

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым

министрлігі

№63 негізгі орта мектеп

                                                                         Пән мұғалімі: Н. Абилдабекова

Шымкент

Пәні: Қазақ тілі                          Сыныбы 5а

Сабақтың тақырыбы:   Буынның түрлері

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік:                                  оқушыларға буын және оның түрлері,           

                                                          жасалу жолдары туралы толық мағлұмат  

                                                          беру.

ә) дамытушылық:                         логикалық ойын дамыту, дұрыс, анық

                                                          сөйлеуге жаттықтыру, тапқырлық,

                                                          ізденімпаздық қасиеттерге жетелеу,

                                                          шығармашылық қабілеттерін дамыту.

б) тәрбиелік:                                   сатылай кешенді талдау, талдаудың нысаны

                                                          болатын мысалдар арқылы оқушы бойына 

                                                          танымдық, адамгершілік, эстетикалық,

                                                          имандылық қасиеттерін сіңіру, халықтық 

                                                          педагогика үлгісін құрмет тұтуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:                              ауызша журнал сабағы.

Сабақтың әдісі:                             түсіндіру, салыстыру, сұрақ-жауап, жұмбақ

                                                          шешу, талдау, семантикалық картамен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі:                 дауыссыз дыбыстарға тірек-сызба, плакат,  

                                                          Венн диограммасы, интерактивті тақта.

Сабақтың пән аралық байланысы: әдебиет, тарих, математика.

Сабақтың барысы:

1.     Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды түгендеу. Балалардың назарын сабаққа аудару

2.     Жаңа сабақ.

3.     Сабақты бекіту.

Сабақтың барысы, жүргізілуі.

Қайталау – сабақ анасы

Балама тест.

1)    Дауысты дыбыс өкпеден ешбір кедергісіз шығады. (ия)

2)    Дауысты дыбыстың саны – 12. (ия)

3)    Жақтың қатысына қарай үшке бөлінеді. (жоқ)

4)    У дыбысы бірде дауысты, бірде дауыссыз болады. (ия)

5)    Қ, к, т, ф  үнді дауыссыз дыбыс. (жоқ)

6)    Дауыссыз дыбыс өкпеден кедергіге үшырап шығады. (ия)

7)    Дауыссыз дыбыстың төрт түрге бөлінеді. (жоқ)

8)    Фонетика тіл дыбыстарын зерттейтін сала. (ия)

9)    Дауысты дыбыс үн мен салдырдың қатысына қарай. (жоқ)

10)                       Дыбыс – сөздің ең кішкене бөлігі. (ия)

11)                       Б, в, г, д, ж, з-ұяң дауыссыз дыбыстар. (ия)

12)                       Үнді дауыссыз дыбыс пен салдардан тұрады. (жоқ)

Үй тапсырмасын сұрау.

Оқушыларды парта бойынша үш топқа бөліп, сабақты «Бақытты сәт» ойынның ережесі бойынша жүргіземіз.

І. гейм. «Бой сергіту» әр топқа сұрақтар беріледі.

«А» тобына сұрақтар:

1.     Тіл дыбыстарын жасайтын сөйлеу мүшелерін ата.

2.     Сөз құрамында дыбыс көп бола ма, буын көп пе?

3.     Буын дегеніміз не?

4.     Әліпби сөзі қай тілден алынған.

5.     Әріп деген не?

«Ә» тобына сұрақтар:

1)    Дауыссыз дыбыстар туралы не білесің?

2)    Қазақ халқы қай жылы орыс әліпбиіне көшті?

3)    Екі әріппен жазылып, үш дыбыспен айтылатын аңның аты.

4)    Буын жасайтын дыбыс.

5)    Әліпби деген не?

«Б» тобына сұрақтар:

1)    Фонетика дегеніміз не?

2)    Қатаң дауыссыз дыбыс деген не?

3)    Бірдей дыбыстан басталатын сөздерден екі сөйлем құраңдар.

4)    Сыныптағы аты үнді дыбыстан басталатын балалардың есімдерін ата, буынға бөл.

5)    Үнді дауыссыз дыбыстар деген не? атап бер.

«Жаңа сабақтың құпиясы».

Буын жеке дауыстыдан және дауысты мен дауыссыз дыбыстардың тіркесінен жасалатын болғандықтан оның құрамы үнемі бір қалыпты болмайды.

Сондықтан қазақ тілінде буынның үш түрі бар.

1.     Ашық буын

2.     Тұйық буын

3.     Бітеу буын

1.Ашық буын. Жалғыз дауыстыдан құралған немесе дауыссыздан басталып, дауыстыға аяқталған буын.

Мысалы: А-ға, ба-ла, қа-ла, а-дам, а-та, а-па.

2.Тұйық буын. Дауыстыдан басталып, дауыссызға аяқталған буын.

Мысалы: Ат, аз, ақ, өрт, ұл, ант егер қосымша жалғанса өрт+і=өр-ті, оқ+ы=оғ-ы, еп+і=еб-і, болып өзгереді.

3.Бітеу буын. Дауыссыздан басталып, дауыссызға аяқталған буын.

Мысалы: тал, төрт, бар, жаз, мек – теп, кең, қант, кел.

Оқушыларға буын түрлерін интерактивті тақта бойынша түсіндіремін.

«Кітап – досың, ақылшың»

302 – жаттығу. Әр топтан 3 оқушы тақтаға шығып, 3 сөз жазып талдайды.

303 – жаттығуды ауызша орындаймыз.  І топ

304 – жаттығу    ауызша                           ІІ топ

305 – жаттығу    ауызша                           ІІІ топ

ІІ гейм. «Қапшықтан шыққан басқатырғылар»

Топ мүшелері нөмірленген шарларға жауап береді.

1 – сұрақ. «Мен қандай буынмын» интерактивті тақтада беріледі.

М

а

ж

ы

ң

қ

а

л

Ж

ы

л

л

ы

ш

қ

ы

Х

а

н

н

а

ш

а

2 – сұрақ. Мақал – сөздің мәйегі.

1-слайд.

Ақылдыға Білімдіге Аспазға Талаптыға

жарық

Жауабы: «Білімдіге дүние – жарық, білімсіздің күні - ғаріп»

2-слайд.

Суын Жерін Елін Күнін

ер болар

Жауабы: «Елін сүйген ер болар»

3-слайд.

Күшті Бірлігі Тірлігі Кеңдігі

Ел озар

Жауабы: Бірлігі күшті ел озады, бірлігі жоқ ел тозады.

3 – сұрақ. Суреттер сөйлейді.

Берілген сурет бойынша 5 сөйлем айтып 3 сөзін буынға бөл.

4 – сұрақ. «Сөзден - сөзге».

Екі оқушы бір-біріне сөздердің соңғы буынынан жаңа сөз құрап айту керек.

Мысалы: кітап – тапқыр, дәптер – терек, кептер – телефон – фонетика, мақал – алатау.

5 – сұрақ. Жұмбақ шешу.

1)    Бір ағашта отыз сегіз алма

     Оны алып жемек болсаң,

     Он шақтысы тамағыңнан еркін өтіп кетеді

     Қалғандары қақтығып барып өтеді. (дауысты, дауыссыз дыбыстар)

2)    Дыбыс емес таңба

     Оқылмайды, жазылады.

     Бірақ сөзден табылады

     Ол қандай әріп еді,

     Ойлап көрші, есіңде бар ма?  (ь, ъ)

6 – сұрақ. «Сандар сөйлейді».

Берілген сандардың сырын фонетикаға қатысты етіп шеш.

 

«Бақытты сәт» шарын алған оқушыға сыйлық беріледі. «Ән» деген шар алған оқушы ән айтады.

ІІІ гейм. «Жұмбақтас - тас».

Тақтамен, дәптермен жұмыс.

Интерактивті тақтадағы ұлы ақын Абайдың ұлағатты сөзін талдау.

«Адамның адамшылығы – ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан басталады».

3 топтан үш оқушы шығып, фонетикалық талдау.

ІҮ гейм. «Көсемдікке ұмтылу». Оқушыларға тақырып таңдау ұсынылады. Ол жасырылған.

Қызыл  «Бақытты балалық шақ»

Жасыл   «Олар Отан үшін шайқасты»

Сары  «Біз – бейбіт елдің ұланымыз»

«Ой қорытайық». Семантикалық картамен жұмыс.

1)    Дауысты дыбыстар

Дыбыстар	жуан жіңішке	ашық қысаң	еріндік езулік
а, о	+	+	+
ә, е	+	+	+
ө, ү, у	+	+   +	+
і, и, ы	+   +	+	+
э, ұ	+   +	+   +	+   +

2)    Дауыссыз дыбыстар

Дыбыстар	қатаң	ұяң	үнді
п, ч	+
в,г		+
р, л, м			+
щ, х, ч	+
ж, з, д		+
у			+
ц	+
к, ң	+
й, л			+
ш, с	+

3)    Буын түрлері.

Буын	ашық	тұйық	бітеу
А - та	+
Өрт		+
Тең			+
Ал		+
Ба – ла	+
Кең			+

Сабақты бекіту.

Венн диограммасы бойынша қорыту.

Дауысты дыбыс                            Ортақ қасиеті                          Дауыссыз дыбыстар

 

1)    Буын дегеніміз не?

2)    Буынның негізгі белгілерін ата.

3)    Буынның қандай түрлері бар?

Мысал келтір.

Үйге тапсырма. 307 – жаттығу. Буын түрлерін оқып келу.

Дауысты дыбыстар

Дыбыстар	жуан жіңішке	ашық қысаң	еріндік езулік
а, о
ә, е
ө, ү, у
і, и, ы
э, ұ

Дауысты дыбыстар

Дыбыстар	жуан жіңішке	ашық қысаң	еріндік езулік
а, о
ә, е
ө, ү, у
і, и, ы
э, ұ

Дауысты дыбыстар

Дыбыстар	жуан жіңішке	ашық қысаң	еріндік езулік
а, о
ә, е
ө, ү, у
і, и, ы
э, ұ

Дауыссыз дыбыстар

Дыбыстар	қатаң	ұяң	үнді
п, ч
в,г
р, л, м
щ, х, ч
ж, з, д
у
ц
к, ң
й, л
ш, с

Дауыссыз дыбыстар

Дыбыстар	қатаң	ұяң	үнді
п, ч
в,г
р, л, м
щ, х, ч
ж, з, д
у
ц
к, ң
й, л
ш, с

Дауыссыз дыбыстар

Дыбыстар	қатаң	ұяң	үнді
п, ч
в,г
р, л, м
щ, х, ч
ж, з, д
у
ц
к, ң
й, л
ш, с

Буын түрлері.

Буын	ашық	тұйық	бітеу
А - та
Өрт
Тең
Ал
Ба – ла
Кең

Буын түрлері.

Буын	ашық	тұйық	бітеу
А - та
Өрт
Тең
Ал
Ба – ла
Кең

Буын түрлері.

Буын	ашық	тұйық	бітеу
А - та
Өрт
Тең
Ал
Ба – ла
Кең

3 – сұрақ. Суреттер сөйлейді.

Берілген сурет бойынша 5 сөйлем айтып 3 сөзін буынға бөл.

4 – сұрақ. «Сөзден - сөзге».

Екі оқушы бір-біріне сөздердің соңғы буынынан жаңа сөз құрап айту керек.