Инфоурок Физика Рабочие программыАсық ату ойынындағы механика

Асық ату ойынындағы механика

Скачать материал

 

Мемлекеттік тілде оқытатын Заречный орта мектебі.

Тақырыбы: Асық ату ойынындағы механика.

Дайындаған: физика пәні мұғалімі Алпысова Кулайм  Абдикаримовна.

Асық ату ойнындағы механика

Кіріспе

Бала ойынмен өседі. Осыны жақсы түсінген бабаларымыз ұлттық  ойынның небір түрлерін ойлап тапқан.Зерделеп қарасақ, ұлттық ойындардың сан-салалы тәрбиелік мәнімен бірге,оның білімдіілік мазмұны да орасан зор.Сондай ойынның бірі асық ойыны –өте кең тараған қазақ халқының ежелгі  ұлттық ойын түрлерінің бірі. Оны көшпелі этномәдени өмір тудырған төлтума өнер деп танимыз. Ойынның басты объектісі де, құралы да – асық. Аталмыш ойын әсіресе балалар арасында кең тараған. Оларды ептілікке, мергендікке, ұқыптылықа, сергектікке баулыйтын тәрбиенің көзі.                                                                                                                                                                Асық – төрт түлік мал мен аңдар тілерсегінде болатын, бітісі бөлек, қызметі аса күрделі, буынға біткен шымыр сүйек. Ешкі, қой, сиыр, түйе асығы үлкен-кішілігіне қарамастан сыртқы формасы бір пішіндес, мүсіндес зат.

I.Асық ойыны туралы түсінік

"Асық ойыны –қазақ халқының дәстүрлі ұлттық  ойыны. Жалпы асық ойыны тек көңіл ашу, құмарлық ойыны ғана емес. Бейне шахмат ойынының төркініндегі әскери стратегия сияқты. Бұл да халқымыздың ел болуы мен Тәуелсіздігі жолындағы ішкі-сыртқы қорғаныс мәселесін терең зерттеуден туған. Ұлттың ілкідегі елдік ішкі кемелін, ірге бекітуін, хан мен қараша арасындағы бірлік пен байланысты нығайтуды ойлауы арыдан жалғасын тауып келген ұлттық негіздің ойын түріндегі көрінісі.  Асық сыйпатына қарай – алшы, тәйке ,бүгеігемпы ,шоңқай ал атуға арнап арнайы қорғасын құйып жасалғаны- сақа,жақсылары– оңқай деп аталады.  Ауылдан шыққан қай –қайсымыздың да бала күнімізде асық ойнағанымыз белгілі, дегенмен бұл күнде аық ойнайтын бала кеме-кем, қалалы жердегі балалар болса мұндай ұллтық ойынның барын ұмытып барады.

Ал негізінде асық ойыны халқымыздың тұрмыс- салтының ажырамас бөлігі,ұрпақ тәрбиесінің бір бөлігі емес пе еді?Жалпы ұлттық ойын түрлерінің астарында игілікке айналған істің, оқиғаның, негіздің болатыны даусыз. Ол тағы уақыт өте келе сөзсіз дәстүр түрінде істелетін салттық іске не ойнайтын ұлттық ойынға айналып, жалпы ұлттық өң алып, халықпен бірге жасайды.

II.Асық  ату ойынындағы механика

Асық ату ойынындағы іс-әрекетерді физикалық құбылыстар тұрғысынан түсіндіре отырып,сабақ үрдісіне білім беру дағдыларын қалыптастыру мәселелеріне тоқталмақпын.Әрине,асық атудың  физикалық механизімін діл баяндау мектеп бағдарламасынан тыс  күрделі математикалық   талдауларды қажет ететін болғандықтан , біз құбылыстардың жуық есептеулерімен ғана шектелмекпін.Асық атіу мектеп физикасының механика бөлімінің материалдарымен тығыз байланысты.

Асық шиырғанда бетке жатуына байланысты бүк,шік, алшы,тәйке,омпы  болып бөлінеді де ,бұлар бетке үйкелісі және орнықтылығы жағынан бір-бірімен ерекшеленеді.

Асық ату ойнында сақа басты рөл атқарады. Сақа- қорғасын құю арқылы массасы  артылып жасалады.Оңқай асық бас бармақпен,алшы қырын басып ұстағанда оның шік жағы   құйылған қорғасын жер бетімен оңай сырғанауға және соққыны  дә қабылдауға мүмкіндік туғызады.

 Сақаның массасын арттыру қажеттілігі неде? Оны4  физикалық тұрғыдан екі мәнісі бар.

Біріншіден, сақаның міндеті сызық ішінде соғылған асықты неғұрлым алысқа ұшыра отырып, өз тігілген асық қатарынан ұзамауы керек.Ал, өзара әсерлескен денелердің үдеулері мен массалары арасындағы қатынас теңдігімен анықталатындығы физикадан белгілі.Демек,сақа массасы,асықтан қанша есе көп болса,үдеу одан онша есе аз болады және ол асыцққа салыстырғанда теріс үдеу алады.

Екіншіден, қозғалыстағы дененің кинетикалық энергясы оның массасына тура пропорционал болатындығы белгілі.Демек,сақа массасын арттыру оның екпінін сонша есе артуына мүмкіндік береді.

Сақаны лақтыру. Сақа жер бетінен H биіктікте көтеріліп, V жылдамдықпен лақтырылады.Сонджа ол,параболалық сызық бойымен қозғалаотырып асыққа V жылдамдықпен келіп соғады.(1 сурет)

Егер,ауа кедергісін ескермесек сақаның асыққа соғу жылдамдығы    0+2gh формуласымен анықталады.

Расында да 1-суретте көрсетілгендей асықтың көкжиек  бағытында жылдамдығы V 0,ол қозғалыс кезінде өзгермейді, ал тік бағытта жылдамдығыV=gt. Сонда жылдамдық бұрышынан0+2Gh.                                                                                Ал,жылдамдық бағытының көкжиекпен жасайтн бұрышының тангенсі tgV0.

V0 жылдамдықпен лақтырылған сақа L қашықтықта жатқан асыққа жеткенше ол H биіктікте төмендейді,сонда осы үш шама арасындағы байланыс өрнегімен анықталады.Асық ойнаушының есепшілдігі,ойын барысында осы шамалардың өзгеруіне сәйкес әрекет жасай білуінде.

Қарапайым мысал арқылы түсінік берсем.L=2 қашықтықтағы асыққа  H=54 см биіктіктен сақаны дәл тигізу үшін,ойыншы сақаны сол бағытта шамамен 6 м\с  жылдамдықпен  лақтыру керек. Мына  жағдайларды қарастырайық

1)  H=const тұрақты болсын,онда V0= t(1) тәуелділігі  тура пропорционал тәуелділік болады (V 0/2                                 
Егер H
54 см болса,онда V

 

2) 1=const болсын,онда V0=t(H)   тәуелділігі V0=2   /2*1/ H  түрінде  жазылады.Егер12 м болса,онда тәуелділік  графигі 3- суретте берілген.

Ойыншы,лақтыру жылдамдығын өзгерту үшіниілу арқылы  H  биіктікте реттейді,оны ойын кезінде  айқын байқауға болады.

3) V =const тәуелділігітүріне келеді. Егер V= 5 м/с десек,онда1 2,26|  деп жазылады.

   тәуелділіктің сызбасы 4- суретте бейнеленген.Шын мәнінде  ойыншы тұрақты жылдамдықпен әрқашан сақаны лақтыра алмайды,сондықтан бұл тәуелділік практикада  сирек кездеседі.

Сақа шиырылып лақтырылғандықтан,ол бір мезетте әрі ілгерілемелі, әрі белгілі бір ось бойымен айналмалы қозғалысқа қатысады,сондықтан мұнда айнымалы қозғалыс  заңдарын есепке алуымыз керек.Төменгі кестеде сақа қатысатын қозғалыстың екі түрі салыстырылып көрсетілген.

     Инерция моменті айнымалы қозғаоыстағы дененің инерттілігінің өлшемі.Егер асықты өлшемдер а,в және с параллелопипед пішінді дене есебінде қарастысақ, онда оның осьтер бойынша инерция моменті былай анықталады.

 

Демек, лақтырған  сақаның  толық  кинетикалық  энергиясы  формуласымен есептелінеді.Соынымен сақаның асыққа соғу  екпіні үш тәсілмен арттырылады екен.Олар екпінде Vжылдамдығын, шиырып w және J–ді қорғасын құйып массасын көбейту арқылы.

 

 

 Сақаның асыққа соғуы. Өте аз уақыт аралығында сақаның асыққы соқтығысуы кезінде, олардың екеуі де деформацияланып орасан зор соққы күші пайда болады.Бұл күштердің импульстері сол кездегі асықтарға әсер

ететін сыртқы күштердің импульстерінен анағұрлым көп болады.                             

Осы жағдайда  сыртқы күштердің әсерінен елеусіз қалдырып,өзара соқтығысқан асық-сақа  жиынын тұйық жүйе ретінде қарастыру керек.Сөйтіп бұл жүйеге қозғалыс мөлшерінің ,қозғалыс мөлшері моментінің ,инерция моментінің және энергияның сақталу заңдарын қолдануға болады.

 Сақаның асықпен өзара жанасу нүктесіне жүргізілген жазыққа тұрғызылған ортақ нормаль соққы сызығы деп аталады.Егер асық және сақа инерция центрлерінің  жылдамдық бағыттары соққы сызығына параллель болса, онда соққы тік деп,ал басқа жағдайларда қиғаш деп аталады.

Ал,асық және сақа инерция центрлері соғысу кезінде соққы сызығында жатса,онда мұндай соққы центрлік болады.

Сақа жерде жатқан асыққы қиғаш соққандағы ілгермелі қозғалтумен қатар айналдырады.Осы құбылысты кеңірек түсіндірейін.

Егер  асықтың ауырлық центрінің әсер ету сызығы осы аудан ішінен өтсе,асық тепе-теңдігі сақталадыы,яғни ол сақа соққысынан аударылып кетпецйлі.Мұндағы О- ауырлық центрі.А,В және С нүктелері. Сақа үшбұрыштың ішкі аумағынан тыс жатады.Және де көп ждағдайда асықтың аударылуы тіреу сызығы айналасында жүзеге асады.Мсыалы АС жіне СД т.с. Тағы бір ескеретін жайт,сақа соққысынан кейін тіреушпен жанасу нүктеслерінің кейбіреулер өзгеруі мүмкін.

Сақаның бағыты ауырлық центрі арқылы баолса,онда асық тек ілгермелі қозғалысқа қатысады.Басқа жағдайларда асық соққының бағытына байланысты не сағат тілі немесе оған қарама- қарсы бағытты айнымалы қозғала отырып ұшады яғни,ілгермелі қозғалады

 

 

Қорытынды.

Ал,асық және сақа пішіндері күрделі болып келетіндіктен, оған есептеулер жүргізу біршама қындық туғызғандықтан,құбылыстың сапалық талдауларына ғана тоқталдық. Асық қандай қалпында жатпасын, оның тіреуішпен жанасу нүктесі үштен кем болмайды.Оның екеуі асықтың бір қырында орналасады да, осы үш нүкені қосатын түзулермен шектелген асықтың тіреу ауданын әрқашан табуға боады. Сақаның асыққа соққысы кезінде қозғалыс мөлшерінің ,инерция моментінің және энергияның сақиалу заңдарын пайдалана отырып жазылады.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.А.В. еришкин "Физика курсы". II Курс

2. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық.

"Алматы" баспасы. 2005ж, 656 б.

3.М.Н.Алексеев.Физикаға құмар өренге. Алматы 1984

4.Математика және Физика журналдары.

5.С.Кенжеахмет.Жеті қазына" 2006

 

 

 Асық атаулары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Просмотрено: 0%
Просмотрено: 0%
Скачать материал
Скачать материал "Асық ату ойынындағы механика"

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 2 месяца

Инструктор по футболу

Получите профессию

Бухгалтер

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Краткое описание документа:

Бала ойынмен өседі. Осыны жақсы түсінген бабаларымыз ұлттық ойынның небір түрлерін ойлап тапқан.Зерделеп қарасақ, ұлттық ойындардың сан-салалы тәрбиелік мәнімен бірге,оның білімдіілік мазмұны да орасан зор.Сондай ойынның бірі асық ойыны –өте кең тараған қазақ халқының ежелгі ұлттық ойын түрлерінің бірі. Оны көшпелі этномәдени өмір тудырған төлтума өнер деп танимыз. Ойынның басты объектісі де, құралы да – асық. Аталмыш ойын әсіресе балалар арасында кең тараған. Оларды ептілікке, мергендікке, ұқыптылықа, сергектікке баулыйтын тәрбиенің көзі. Асық – төрт түлік мал мен аңдар тілерсегінде болатын, бітісі бөлек, қызметі аса күрделі, буынға біткен шымыр сүйек. Ешкі, қой, сиыр, түйе асығы үлкен-кішілігіне қарамастан сыртқы формасы бір пішіндес, мүсіндес зат.

I.Асық ойыны туралы түсінік

"Асық ойыны –қазақ халқының дәстүрлі ұлттық ойыны. Жалпы асық ойыны тек көңіл ашу, құмарлық ойыны ғана емес. Бейне шахмат ойынының төркініндегі әскери стратегия сияқты. Бұл да халқымыздың ел болуы мен Тәуелсіздігі жолындағы ішкі-сыртқы қорғаныс мәселесін терең зерттеуден туған. Ұлттың ілкідегі елдік ішкі кемелін, ірге бекітуін, хан мен қараша арасындағы бірлік пен байланысты нығайтуды ойлауы арыдан жалғасын тауып келген ұлттық негіздің ойын түріндегі көрінісі. Асық сыйпатына қарай – алшы, тәйке ,бүге,шіге,омпы ,шоңқай ал атуға арнап арнайы қорғасын құйып жасалғаны- сақа,жақсылары– оңқай деп аталады. Ауылдан шыққан қай –қайсымыздың да бала күнімізде асық ойнағанымыз белгілі, дегенмен бұл күнде аық ойнайтын бала кеме-кем, қалалы жердегі балалар болса мұндай ұллтық ойынның барын ұмытып барады.

Ал негізінде асық ойыны халқымыздың тұрмыс- салтының ажырамас бөлігі,ұрпақ тәрбиесінің бір бөлігі емес пе еді?Жалпы ұлттық ойын түрлерінің астарында игілікке айналған істің, оқиғаның, негіздің болатыны даусыз. Ол тағы уақыт өте келе сөзсіз дәстүр түрінде істелетін салттық іске не ойнайтын ұлттық ойынға айналып, жалпы ұлттық өң алып, халықпен бірге жасайды.

II.Асық ату ойынындағы механика

Асық ату ойынындағы іс-әрекетерді физикалық құбылыстар тұрғысынан түсіндіре отырып,сабақ үрдісіне білім беру дағдыларын қалыптастыру мәселелеріне тоқталмақпын.Әрине,асық атудың физикалық механизімін діл баяндау мектеп бағдарламасынан тыс күрделі математикалық талдауларды қажет ететін болғандықтан , біз құбылыстардың жуық есептеулерімен ғана шектелмекпін.Асық атіу мектеп физикасының механика бөлімінің материалдарымен тығыз байланысты.

Асық шиырғанда бетке жатуына байланысты бүк,шік, алшы,тәйке,омпы болып бөлінеді де ,бұлар бетке үйкелісі және орнықтылығы жағынан бір-бірімен ерекшеленеді.

Асық ату ойнында сақа басты рөл атқарады. Сақа- қорғасын құю арқылы массасы артылып жасалады.Оңқай асық бас бармақпен,алшы қырын басып ұстағанда оның шік жағы құйылған қорғасын жер бетімен оңай сырғанауға және соққыны дә қабылдауға мүмкіндік туғызады.

Сақаның массасын арттыру қажеттілігі неде? Оны4 физикалық тұрғыдан екі мәнісі бар.

Біріншіден, сақаның міндеті сызық ішінде соғылған асықты неғұрлым алысқа ұшыра отырып, өз тігілген асық қатарынан ұзамауы керек.Ал, өзара әсерлескен денелердің үдеулері мен массалары арасындағы қатынас теңдігімен анықталатындығы физикадан белгілі.Демек,сақа массасы,асықтан қанша есе көп болса,үдеу одан онша есе аз болады және ол асыцққа салыстырғанда теріс үдеу алады.

Екіншіден, қозғалыстағы дененің кинетикалық энергясы оның массасына тура пропорционал болатындығы белгілі.Демек,сақа массасын арттыру оның екпінін сонша есе артуына мүмкіндік береді.

Сақаны лақтыру. Сақа жер бетінен H биіктікте көтеріліп, V жылдамдықпен лақтырылады.Сонджа ол,параболалық сызық бойымен қозғалаотырып асыққа V жылдамдықпен келіп соғады.(1 сурет)

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 610 073 материала в базе

Скачать материал

Другие материалы

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 03.06.2015 591
    • DOCX 3.9 мбайт
    • Оцените материал:
  • Настоящий материал опубликован пользователем Бегайдарова Назгуль Серикбаевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал
  • Автор материала

    • На сайте: 9 лет и 2 месяца
    • Подписчики: 0
    • Всего просмотров: 148034
    • Всего материалов: 29

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой

Курс профессиональной переподготовки

Менеджер по туризму

Менеджер по туризму

500/1000 ч.

Подать заявку О курсе

Курс повышения квалификации

Особенности подготовки к сдаче ОГЭ по физике в условиях реализации ФГОС ООО

36 ч. — 180 ч.

от 1700 руб. от 850 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 73 человека из 31 региона

Курс повышения квалификации

Актуальные вопросы преподавания физики в школе в условиях реализации ФГОС

72 ч.

2200 руб. 1100 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 214 человек из 64 регионов

Курс профессиональной переподготовки

Педагогическая деятельность по проектированию и реализации образовательного процесса в общеобразовательных организациях (предмет "Физика")

Учитель физики

300 ч. — 1200 ч.

от 7900 руб. от 3950 руб.
Подать заявку О курсе
  • Сейчас обучается 35 человек из 21 региона

Мини-курс

Продажи и управление клиентским опытом: стратегии и аналитика

10 ч.

1180 руб. 590 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Методики воспитания и развитие в СПО

4 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе

Мини-курс

Продвинутые техники нарративного подхода в психологии

5 ч.

780 руб. 390 руб.
Подать заявку О курсе