Қатты денелердің қасиеттері 10кл

Сабақтың тақырыбы: «Қатты денелердің қасиеттері» § 7.1. (2)

Сабақтың мақсаты: Кристалдық құрылымның түрлері, деформация түрлері, механикалық кернеу, Юнг модулі, оны анықтау, өрнектері.

Сабақтың көрнекілігі: таблица, сөзжұмбақ, электронды оқулық, дидактикалық материалдар. 

Сабақтың барысы: Кристалл торының түйіндерінде орналасқан бөлшектер арасындағы әрекететін  күштердің сипаты бойынша кристалдық құрылымдарды 4 түрге бөлуге болады. Иондық,  атомдық, молекулалық, металдық.

1). Иондық-тор түйіндерінде оң және теріс иондар болуымен сипатталады.

2). Тор түйіндерінде бейтарап атомдардың болуымен сипатталатын құрылым-атомдық кристалдық құрылым. Олар ковалентті байланысқан. (7,8 сурет).

3). Молекулалық кристалдық құрылым-кеңістіктердің  түйіндерінде заттың бейтарап молекулалық орналуымен ерекшеленеді. (мұз, нафтамен, қатты азот).

4). Метелдық кристалдық құрылым түйіндерінде оң зарядталған металл иондары бар. V металл өзінің еркін электрондарынан айырылып оң зарядталған  ионға айналады.

Деформация:

1) бойлық созылу деформациясы,

2) бойлық сығылу деформациясы.

Денені барлық бағытта созып жатқан күштің әсерінен дене көлемінің ұлғаюы  барлық жаққа созылу деформациясы, ал жан-жақты сығатын күштің әсеріне дене көлемінің кемуі барлық жақтан сығылу деформациясы  деп аталады.

3) Оске І күштің  әрекетінен шыбықтың майысуы көлденең майысу деформациясы деп аталады. (дөңес жағы созылады, ойыс жағы сығылады).

4) дененің ІІ қабаттарының бір-біріне қатысты қос күштің әсерінен бұрылуы бұралу деформациясы деп аталады.

5) дененің бір-біріне қатысты ІІ беттерінің салыстырмалы түрде ІІ орын ауыстыруы ығысу деформациясы деп аталады.

ε-салыстырмалы деформация деп аталады.

                 ε =L/L₀                  F=кL

Деформацияланған қатты денедегі ішкі күштердің  әрекетін сипаттайтын шама, механикалық кернеу деп аталады.

б=F/S           1Н/м² =1Па

Сыртқы күштің әрекеті жойылғанда бастапқы қалпына келтіретін деформация серпімді деформация деп аталады. Ал сыртқы күштің әрекеті тоқтағанда деформация сақталатын болса иілгіштік (пластикалық) деп аталады.

1)      қатты денелер морт материалдар-шыны, кірпіш, керамика-тез сынғыш, шамалы деформацияға шыдай алмайтындар.

2)      Қаттырақ материал-оның бетінен сызған кезде із қалдырған заттар-алмаз.

δ~ ε-кернеу салыстырмалы деференцияға пропорционал.

к-серпімділік модулі деп аталады.

Е-Юнг модулі деп аталады.

F=-кl-кернеу жоғалғаннан кейін дененің пішіні мен көлемі қалпына келетін материалдағы ең үлкен кернеу серпімділік шегі деп аталады.

Мыс.Д =   2см = 0,02м                            Ғ/ЕS=

        Е  =  2*10¹¹Па                          =4Ғ/ПД ²Е  = 4*3,14*10⁵/3.14*4*10^{-    4}*2*10¹¹=0,005=0,5

        Ғ  = 3,14*10⁵Н

659, 660, 661-ауызша. 663 есептер класта шығартамын.

Үйге тапсырма. 7жаттығу (3),  § 21, қайталау 18-20

Бекіту сұрақтары.

1.Қатты денедегі кернеу мен сұйықтағы қысым арасында қандай ұқсастық және айырмашылық бар.

2.Гук заңындағы қаттылық коэфициенті қандай шамаларға тәуелді.

3.Беріктік шегі деген не.

Сөзжұмбақ    «Кремнезим»

Сөзжұмбақтың  сұрақтары.

1.Аморф денелерге жататын зат.     ( канифоль)

2. Қатты денелердің бір түрі.           ( кристалл)

3.Пішін деген сөздің грекше баламасы.  (морфе)

4.Дене пішінінің не көлемінің өзгеруі.   (деформация)

5.Серпінділік модулін анықтаушы ғалым. ( Юнг)

6.Қатты дененің механикалық қасиетін сипаттайтын шама. ( Кернеу)

7.Деформацияның бір түрі.  (Созылу)

8.Молекулалардың ораналасуының бірдей еместігінің грекше баламасы. ( анизос)

9.Кристалл қатты денелер мен сұйықтардың аралығында аралық орын алатын денелер.

(Аморф)  

        Үлкен торда тігінен орналасқан.  (Кремнезим)

К

а

н

и

ф

о

л

ь

к

Р

и

с

т

а

л

л

м

о

р

ф

Е

д

е

ф

о

р

М

а

ц

и

я

ю

Н

г

к

Е

р

н

е

у

с

о

З

ы

л

у

а

н

И

з

о

с

а

М

о

р

ф

      Сабаққа пікір.

      Сара Сұлтаниярқызы бұл сабағын  таблица, сөзжұмбақ, электрондық оқулықтарды пайдаланып өткізді.  Оқушылар жақсы түсінгендігін көрсетті. Деформация түрлерін ажырата білетіндігін, қатты денелердің түрлеріне байланысты жаңа терминдерді сөзжұмбақты шешу арқылы есте қалдырды.  Сабақ мақсатына жетті.

Пікір жазған: Физика пәні мұғалімі: Каленбаева Р.С.