Айнымалылар типтері. Пронрамма құрылымы (7- сынып)

Паскаль программалау тілінің құрылымы.

Программалар белгілі бір мәселені, есепті шешуге арналған.

Паскаль тіліндегі программа жеке- жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзеру арнайы мәтіндік редакторлар көмегімен атқарылады. Бір қатарға бірнеше команда немесе оператор орналаса алады, олар бір- бірімен (;) нүктелі үтір арқылы ажыратылып жазылады.

Паскаль тілінде программа 3 бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

1. тақырып		program программа аты жазылады;
2. сипаттау бөлімі		Var типтері көрсетілген айнымалылар;
		begin
3. операторлар бөлімі		Операторлар;
		end.

Кез- келген программаның алғашқы жолы  PROGRAM сөзінен басталатын оның тақырыбынан тұрады. Одан кейін программаның ішкі объектілерінің сипатталу бөлімі жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі. Сипаттау бөлімі айнымалылар үшін VAR сөзінен, ал тұрақтылар үшін CONST сөзінен басталады.

Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі. Орындалатын іс- әрекеттер, командалар  осы бөлімде орналасады. Ол BEGIN түйінді сөзінен басталып, барлық атқарылатын операторлар  тізбегі жеке- жеке жолдарға жазылып біткен соң END түйінді сөзінен аяқталады.

Операторлар бөлімінде орындалатын негізгі әрекеттер:

Мәліметтер - сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз тіркестерін, мән ретінде қабылдай алатын тұрақтылар, айнымалылар. Т.б

Мәлімет енгізу  бастапқы мәліметтерді пернетақтадан, дискіден немесе енгізу-шығару порттарынан енгізу арқылы жүзеге асырылады.

Операциялар немесе амалдар – берілген және есептелген мәндерді меншіктеу, соларды өңдеу, салыстыру амалдарын орындайды.

Нәтиже алу (шығару) – аралық немесе қорытынды мәліметтерді экранға, дискіге немесе енгізу-шығару порттарына жазу.

Шартты түрде атқарылу – белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына байланысты (ақиқат болса) командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап өтіледі немесе басқа командалар жиыны орындалады.

Цикл – белгілі бір шарттар орындалған (кейде орындалмаған) жағдайда көрсетілген командалар жиыны бірнеше рет қайталанып атқарылады.

Тілдің қарапайым объектілері

Тілдің қарапайым объектілеріне «сан», «идентификатор»,   «Тұрақты», «айнымылы», «функция» және «өрнек» ұғымдары кіреді.

1. Сандар. сандар мен айнымалылар бүтін және нақты болып бөлінеді. Бүтін сандар: +4, -100, 15743, 0 т.б. Дербес компьютер үшін қолданылатын бүтін сандар 32768 – ден +32768-ге дейінгіаралықта ғана жазылады. Бұдан үлкен сандар нақты сандарға айналдырылады.

2. Атау – идентификатор (identification – объектінің белгілі бір символдар тіркесіне сәйкестігін бекіту) программаны және программадағы тұрақтыларды, типтерді, айнымалыларды, функцияларды белгілеп жазу үшін қажет.

Идентификатор – міндетті түрде латын әрпінен басталатын сандар мен әріптердің тізбегінен тұратын атау.

Мысалы: X, X1, CYMMA, P23PS6, AlFA, baga2, SALMAK.

3. Тұрақты немесе константа деп программаның орындалу барысында мәндері өзгеріссіз қалатын шамаларды айтады.

Тұрақтыға программаның орындалу барысында бірден сандық мән берсек те немесе оны программаның сипаттау бөлімінде идентификатр түрінде белгілеп алып мән берсек те болады. Олар санды, символдық, логикалық және тіркестік мәндерді қабылдай алады.

4. Айнымалылар деп программаның орындалу барысында әр түрлі мәндерді қабылдай алатын шамаларды айтады. Олар идентификатормен белгіленіп, әр уақытта әр түрлі мәнге ие бола алады. Мысалы: alfa, x, KOSINDI, BAGA. Айнымалылар атауы сипаттау бөлімінде VAR түйінді сөзінен кейіт орналасады да, атауынан кейін қос нүкте қойылып, айнымалының типі көрсетіледі. Оның жазылу пішімі:

VAR    <идентификатор> :  <тип>;

Мысалы:

VAR А, В: integer;

        Sum, baga: real;

Айнымалы типтері

Программада пайдаланылатын мәліметтердің немесе шамалардың мәндері Паскаль тіліндегі алдын ала келісілеген типтердің біріне тән болуы тиіс.

Айнымалылардың немесе шамалардың типі деп, олардың қабылдай алатын мәндерінің және олармен орындауға болатын амалдардың жиынын анықтауды айтады, яғни тип дегеніміз – шамалардың қабылдайтын мәндеріне берілетін сипаттама.

Мәліметтердің әрбір  типі тек өзіне ғана сәйкес келетін операциялар жиынын орындата алады.  Мысалы, 1 мен 2 сандары бүтін сандар типіне жатады, оларды қосуға, азайтуға, бөлуге және көбейтуге болады. Ал «IBM» және «PC» мәндері сөз тіркесі типіне жатады, бұларды біріктіріп («IBM PC») жазуға ғана болады. Қосуға, азайтуға, көбейтуге, бөлуге болмайды.

Кез- келген айнымалы, тұрақты, функция нмесе өрнек өзіне тән бір ғана типпен сипатталады. Паскаль тілінде шамалардың типін көрсету міндетті болып табылады. Сондықтан программа алдында, оның сипаттау бөлімінде пайдаланылатын барлық шама атаулары және типтері көрсетілуі қажет.

Стандартты типтер:

Бүтін – INTEGER;

Нақты – REAL;

Логикалық – BOOLEAN;

Тіркестік (STRING);

Мәтіндік (TEXT) тәрізді типтер.

Күні:	Пәні Информатика	Мұғалім аты-жөні Чакетаева А. А		«Переваловка орта мектебі» КММ						Оқу-ісінің меңгерушісі ________ Коксимова М. С
Сабақтың тақырыбы: Айнымалылар типтері. Программа құрылымы.
Сілтеме:	·         Оқу жоспары; ·         Күнтізбелік жоспар; ·         Оқулық..
Сабақтың мақсаты:	Паскаль программалау тілінің құрылымымен танысып, айнымалы типтері туралы түсінік қалыптасада. Практикалық  дағдыларын   дамыту, өз бетінше жұмыс жасауда білімдерін пайдалана білуге, пәнге деген қызығушылығын қалыптасады.
Түйінді идеялар:	Программа құрылымы Мәлімет типтері
Әдіс-тәсілдері:	СТО, АКТ, ЖИГСО-1, диалогтық оқыту
Көрнекіліктер:	Үлестірмелі тапсырма мен конверттер, стикер,  проектілі тақта, қима қағаздар
Дереккөздер	Оқулық, дидактикалық материалдар, интернет ресурстары
Пәнаралық байланыс:	Математика
Нәтиже:	·         Программаның құрылымымен танысады; ·         Айнымалылар типтерімен танысады; ·         Достарымен еркін қарым-қатынасқа түседі ·         Өз ойын қорғай алады ·         Шығармашылықпен жұмыс істей алады
Ұйымдастыру кезеңі  (2 мин.)
Мұғалімнің іс-әрекеті								Оқушының іс-әрекеті
Сәлемдесу. Ұйымдастыру. Топқа бөлу. Сабақ барысымен таныстыру. Бағалау парағын таныстыру. Балалардың назарын сабаққа шоғырландыру								·         Сәлемдесу ·         Өздерін ретке келтіру ·         Топқа бөліну ·         Кітап құралдарын, дәптерлерін, қалам қарындаштарын дайындыққа келтіру
Үй тапсырмасын тексеру (7 мин.) (сұрақ-жауап: түрткі болу, сынақтан өткізу және қайта бағыттау тәсілі)
·         Ақпаратты сығу дегеніміз не? Мұрағаттаушы программалар? ·         Антивирустық программалар түрлері және қызметі қандай? ·         Ақпараттың өлшем бірліктерін атаңдар? ·         1 байтта неше бит бар? Кб, Мб, Гб, Тб. Неше айналымдар бар? ·         Ақпаратты сақтау және тасымалдаушы құралдардың көлемі қандай?
Қызығушылықты ояту  (2 мин.)
Электронды оқулықтан «Компьютердің негізгі құрылғылары міндеттері және мүмкідіктері» тақырыбына арналған бейне материал қосылады. Ол материалда: мәтін, сурет, анимация, тарихи деректер және дыбыстық түсіндіру қамтылған.							Оқушылар зейін қойып тыңдайды
Мағынаны тану (Мұғалім жаңа тақырыпқа шығады. Бүгінгі сабақтың мақсаты мен міндеттеріне тоқталады.)
ББҮ  (2 мин.)
ББҮ-ны толтыру						ББ бойынша флипчартта жазу
Білемін?			Білгім келеді?						Үйрендім?
Сабақтың негізгі бөлімі  (20 мин.)
Мұғалімнің іс-әрекеті							Оқушының іс-әрекеті
Сыныпты топ басышысын есімін таңдау арқылы 3 топқа бөлу, топ басшыларын сайлау. Топтағы әрбір оқушының қолына «бағалау парағын» беру. Сабақтың өтілу шартын түсіндіру. 7-сынып оқулығында «Компьютердің негізгі құрылғылары міндеттері және мүмкідіктері» тақырыбын оқыту.							Оқушылар  белсене  қатысады. Оқушылар үш топқа бөлініп сабақ құрылымымен таныстырылады. Оқушылармен бірге табыс критерийлері анықталады. Оқушылар бірін-бірі  бақылап топта жұмыс жасайды. Топтағы әрбір оқушы ДК құрылғыларын бөліп алып оқиды. Оқушылар өздері оқыған құрылғы туралы топқа түсіндіреді. Топтағы оқушылар постерге ДК құрылғыларының суреттерін желімдеп құрылғыларды бір-біріне жалғайды. ДК әрбір құрылғысына анықтама беріп, атқаратын қызметін жазады.
Ой толғаныс  (4 мин.)
Дербес компьютерлердің қоғамдағы ролі және қолдану салаларына эссе жазу.					Дербес компьютерлердің қоғамдағы ролі және қолдану салаларына эссе жазады.
Қорыту.  Күтілетін нәтиже (3 мин.)
Мұғалімнің іс-әрекеті							Оқушының іс-әрекеті
Кері байланыс сұрақ-жауап: түрткі болу, сынақтан өткізу, басқаға бағыттау)							Сұрақтарға жауап береді.
Бағалау  (2 мин.)
Мұғалімнің іс-әрекеті							Оқушының іс-әрекеті
Бақылайды, бағалайды. Оқушылардың формативті бағалауымен өз бағасынан ортақ баға қояды.							Оқушылар өзін-өзі бағалау парағын толтырады. Оқушылар өз топтарындағы көшбасшыларды анықтайды.
Үйге тапсырма   (1 мин.)
Мұғалімнің іс-әрекеті							Оқушының іс-әрекеті
Үйге «Компьютердің негізгі құрылғылары міндеттері және мүмкідіктері» тақырыбын оқып келу.							Тапсырманы күнделіктеріне белгілеп алады.
Рефлексия  (2 мин.)
Мұғалімнің іс-әрекеті							Оқушының іс-әрекеті
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстарын жазу үшін стикерлер тарату. Екі жұлдыз - бір тілек әдісін ұсыну.							Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстарын стикерлерге жазу. Екі жұлдыз - бір тілек әдісімен толтырады.