Қазақ әдебиеті сабақ жоспары: "Ахмет Йасауи. Өмірі, шығармашылығы"

Сабақтың  тақырыбы:                          Ахмет Йасауи. Өмірі, шығармашылығы

Сабақтың мақсаты:

 Білімділігі:  Қожа  Ахмет Йасаудың өмірі мен шығармашылығы жайлы оқушыларға жаңа білім беру.

Дамытушылық:  Өлеңдерінің  мән-маңызын, өзіндік ерекшеліктерін ұғындыру. Сопылық поэзия  туралы ұғымдарын  кеңейту. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Тәрбиелілік: Тарихи сананы қалыптастыру, ұлттық рухты оқушы бойына егу. Мейрімділікке, имандылыққа, ерлікке, батырлыққа тәрбиелеу. Туған жерін, елін сүйуге, қорғай білуге баулу. Білімді, саналы азамат болуға шақыру.

Сабақтың көрнекілігі: оқулық, көркем әдебиет, тірек кесте, әр түрлі мәліметтер.

Сабақтың түрі: дәріс сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, тест тапсырмалары,

Пәнаралық байланыс: 1.  Әдебиет теориясы. Әдебиеттегі сопылық поэзия.

                                          2. Сәулет өнері. Қожа  Ахмет Йасаудың кесенесі.

Сабақтың барысы:  1.Ұйымдастыру кезеңі

1. Үй тапсырмасын сұрау: .

1.«Екінші ұстаз» деген тақырыпта жазған  шығарма жұмыстарын  тексеру, бағалау.

2. «Бауырым қанша сүйгенмен» және «Тіршілікте құрыштай бол төзімді» өлеңдерін  жатқа сұрау.»

Үй тапсырмасын қорытындылау.

1.Әл – Фараби қандай тайпадан шыққан? (түрік тайпасының дәулетті ортасынан шыққан).

1.                  Фарабидің толық аты-жөні қалай аталады? (Әбу-Насыр Мұхаммед Иби Мұхаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан Әл-Фараби).

2.                  Әкесінің аты кім?( Әкесі Ұзлағ).

3.                   Арғы атасы қалай аталады? (Тархан).

4.                  Қазақтың ежелгі қаласы Отырарды арабтар қалай атаған? (Барба-Фараб) .

5.                  Бұл қаланың  қазіргі орны  қай жер? (Шәуілдір ауданы, Шымкент облысының территориясында).

6.                  Махмұд Қашқаридің  «Диуани лұғат ат түрк» атты еңбегінде Фараб қаласының түрікше аты  қалай келтірілген? («Қарышоқы» деп көрсетеді).

7.                  Әбунасыр –Әл-Фараби кім? (Аристотельден кейін дүниежүзі білімі мен мәдениетінің екінші ұстазы атанған данышпан, энциклопедист ғалым. Энциклопедист, ғалым, ойшыл, философ, математик, астролог, музыка теоретигі).

8.                  Сауатын қай тілді ашқан? (Түрікше)

9.                  Өзін кім ретінде танытқан? (Ақын және күйші, әнші ретінде танытқан).

10.              Қай тілдерді меңгерген? (Грек, латын, санскрит және басқа тілдерді) .

11.              Қандай ғылыми еңбектері бар? («Алмагеске түсініктеме», « Геометриялық сызықтар жасаудың әдістері», «Астрология», «Китаб әл мусики әл кабир» т.б.).

12.              Еңбектерді ғылым салаларына қарай қалай бөлінеді?( астрономия, астрология, математика, логика, музыка, медицина, табиғат ғылымдары, социология, лингвистика, поэзия риторика, философия болып келеді).

13.              Өмірінің соңғы шағын қай жерде өткізген? (Мысыр, Шам, Халеб қалаларында болып, ақырында Шам шахарында келіп, сонда тұрақтайды).

14.              Оның денесі қай жерде жерленген?(Шам шахарының Кіші қақпа (Баб ас Сағир) жағындағы зиратқа қойылады).

15.              Әбу Әли ибн Синаның (Авиценна) мен  Әл Фарабиді шығыс ғалымдары қалай атаған? («Қос Фараби» деп те атайды)

16.              Беруни, Бозжани, Омар Һайямдар  өздерін кімдерміз деп есептеген? (Әл Фарабидің шәкірттеріміз деп есептеген).

17.              Әл-Фараби қай жылы,  қанша жасында қайтыс болған?( 950 жылы 80 жасында кайтыс болды).

18.              Әл- Фарабидің ізгілікті мемлекетті сипаттайтын қандай трактаты бар? («Қайырлы қала тұрғындарының  көзқарасы»).

19.              Музыға саласына қатысты қандай еңбек жазған? («Музыканың үлкен кітабы»).

20.              Фараби «Өлең өнерінің қағидалары» кітабында ақындарды неше топқа бөлген? (үш)

21.              Әл- Фараби 16 жасында қай қалаға барған? (Бағдат қаласына).

22.              «Музыканың үлкен кітабы» еңбегінде қай аспаптың құрылысын сипаттаған? (9 ішекті домбыраның құрылысын).

23.              Шығыс ғалымдары Әл-Фарабиге қандай атақ берген? (Аристотельден кейінгі «Екінші ұстаз»).

24.              Ислам діні қай ғасырда тарады? (Х-ХІІ)

ІІ.Жаңа сабақ: 

1. Оқулықта келтірілген мәліметтер бойынша    Ахмет Йасауи туралы мәліметтерді сұрау, оған тән негізгі ерекшеліктерді топтатырғызу.

Қосымша мәліметермен білімдерін толықтыру.

Қожа Ахмет Йасауи (? – 1166 ж.) - қазақ халқының байырғы мәдениетінің тарихында айрықша орыны бар ұлы ақын. Өз аты – Ахмет, есімінің алдындағы «қожа» мұсылман дінін таратып, уағыздаушылық қызметіне орай берілген атау, ал соңындағы «Йасауи» ақынның қай жерден шыққандығын көрсетеді.

Туған жері

 Йасы қаласы оның туған жері емес, жастайынан жетім қалып, ағайын туыстарының қолына келіп, бала кезнен өскен жері. Ақынның туған – жері қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысының Сайрам ауданы.

Отбасы

 Әкесі Ибрахим мұсылманша сауаты бар, сөз қадірін білетін білікті адам болған. Шешесінің аты – Қарашаш.

Білімі

Ахмет Бұхара қаласында Юсуф Хамаданидан діни білім алғаннан кейін, Түркістанға келіп, сол кезде Орталық Азияда кең тараған софылық, діни-тақуалық идеялардың ірі насихатшысына айналады.

 «Диуани Хикмат» («Хикмат жинақ») атты шығармасы

 «Диуани Хикмат» («Хикмат жинақ»). Бұл шығарма алғаш рет 1878 жылы жеке кітап болып басылып шығады. Содан кейін ол Стамбул , Қазан, Ташкент қалаларында бірнеше қайыра басылады. Соның бірі 1901 жылы Қазанда Тыныштықұлының қазақтарға арнап шыығарған нұсқасы болатын. Төрт тармақты өлеңмен жазылған бұл шығармасында ақын өзінің бала күнінен пайғамбар жасына келгенге дейін өмір жолын баяндайды, тіршілікте тартқан азабын, көрген қайғысын айтады, бұхара халыққа үстемдік жүргізуші хандардың, бектердің, қазылардың жіберген кмшіліктерін, жасаған қиянаттарын сынайды, бұл фәнидің жалғандығын білдіреді.

 «Диуани Хикматтан» қазақ халқының ертедегі мәдениетіне, әдебиетіне, тарихына, этнографиясына, экономикасына қатысты бағалы деректер табуға болады. Түркістан қаласында жерленген Қожа Ахмет Йасауи әзіреті сұлтан аталып, басына XIV ғасырдың аяғында атақты Ақсақ Темір күмбез орнаттырады.

Халық арасындағы   Қожа Ахмет Йасауи туралы аңыздар

 Халық арасында Қожа Ахмет Йасауи туралы аңызға айналған әңгімелер көп. Соның бірінде оның 63 жасқа келгеннен кейін, өзінің пайғамбар жасынан асып, мына жарық дүниені көруін асылық санап, жер астынан мекен жасатып, қалған ғұмырын қылуетте өткізді делінеді.

Жерленген жері

Түркістан қаласында жерленген Қожа Ахмет Йасауи әзіреті сұлтан атлып, басына ХІV ғасырдың аяғында атақты Ақсақ Темір күмбез орнаттырады. Бертінде Қожа Ахмет Йасауидің өзі түрік халықтарының рухани атасына, ал күмбезі түрк дүниесі табынатын кіші Меккеге айналады.

Практикалық кезең.  Топтық жұмыстар.

І топқа. Қожа Ахмет Йасауи өлеңдерінен келтірілген үзінділерден ақынның айтпақ болған ойын, өлеңннің тақырыбын анықта, түсіндір.

ІІ топқа.  Төменде келтірілген үзіндіден ақынның айтпақ болған  ойы мен өлеңңің тақырыбын анықта .

Қорытынды. Қожа Ахмет Йасауи өлеңдерінде қандай ойлар айтылған? Топтастыру. Мысалмен дәлелдеу.

Үйге тапсырма.

Бағалау.