"Қазақ халқының материалдық мәдениеті"

Сабақтың тақырыбы: §44.Қазақ халқының материалдық мәдениеті

Сабақтың мақсаты:

? Білімділік: Оқушыларды халқымыздың материалдық мәдениетінің түрлерімен таныстыру, жалпы материалдық мәдениет туралы мәлімет бере отырып, қазақ халқының мәдениетінің өшпес құндылықтары екеніне көз жеткізу.

? Дамытушылық: Материалдық мәдениет туралы түсініктерін кеңейту,
мәдениетті жан - жақты қырынан тани білуге көмектесу, қазақ халқының материалдық мұражайына саяхат жасата отырып, білімдерін еске түсіру арқылы дамыту, өз көзқарастарын қалыптастыруға көмектесу.Сабақ барысында оқушылардың тарихи танымдық, ойлау, талдау, салыстырып, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту;

? Тәрбиелілік: Оқушыларды өз  елінің тарихын, тілін, ұлттық құндылықтарын құрметтеуге, Отанын сүюге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу. Қазақ халқының бай мәдениетіне деген қызығушылықтарын одан әрі дамыту, эстетикалық тәрбие беру.

      Сабақтың түрі: Аралас

Әдісі: СТО әдістері: топтық жұмыс, ой толғаныс, эссе жазу, бейне таспа көрсету.

Көрнекілік: слайд,  интерактивті тақта ,  ұлттық киім үлгілері: шапан, айырқалпақ, тақия, камзол, домбыра, кимешек, мәсі;  торсық, қамшы, домбыра,  ағаш табақ, қолөнер бұйымдары, торсық, киіз үй, кітаптар, күміс білезік.

Сабақтың барысы:

      І.Ұйымдастыру кезеңі

·       Оқу құралын тексеріп түгелдеу

·       Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

Үй тапсырмасын “Сиқырлы сандықша” ойыны арқылы тарих сабағында өтілген тақырыптар бойынша сұрақтарға жауап беру.

š 1. «Тарих» сөзін алғаш қолданған кімдер?

     Жауабы: Арабтар

š 2.Қазақ хандығының негізін салушылар кімдер?                                           Жауабы: Керей мен Жәнібек

š 3. «Шежіре» сөзінің мағынасы?

Жауабы: «Есте сақтау», «Жадыдағы білім»

š 4.Батыс тарихының атасы және Шығыс тарихының атасын атаңыз?

š Жауабы: Батыс тарихының атасы Геродот, шығыс тарихының атасы – Сыма Цянь

š 5.Қазақстан тарихы неше кезеңге бөлінеді?

Жауабы: 4 кезеңге бөлінеді: Еж Қаз тарихы, Орта ғасырлардағы Қаз.тарихы,  Жаңа замандағы Қазақстан тарихы, Қазіргі замандағы Қазақстан тарихы.

š 6. Мыс пен қалайының қосындысынан қандай металл пайда болды?

Жауабы: Қола

7.Сақ тайпасының ел басқарған патшайымы?

Жауабы: Томирис патшайым

8.Алғашқы адамдар  еңбек құралдарын неден жасады және қандай еңбек құралдарын білесіз ?

Жауабы: Тастан

9. «Алтын киімді адам» қай жерден және қай жылы табылды?

Жауабы: Жетісу жеріндегі Есік қорғанынан 1969 жылы

10. Ғұн мемлекетінің билеушісінің титулы (атағы)?

Жауабы: шаньюй

11. «Қаған» қай елдің билеушісінің атағы?

Жауабы: Түрік қағанаты

12.Ұлы Жібек жолындағы басты тауады атаңыз?

Жауабы: Қытай жібегі

13. Ғұлама ғалым, ойшыл, Аристотельден кейінгі екінші ұстаз Әбу Насыр Әл – Фараби қай жылы және қай қалада өмір сүрді?

Жауабы: 870 – 950 жж, Отырар қаласында
15.Қазақ көне баламасы?

Жауабы: Алаш

16.Абылай ханның таққа отырған жылы?

Жауабы: 1771ж

17.Отырар қаласының билеушісін кім?

Жауабы: Қайырхан

18.Абылай ханның лақап аты?

Жауабы: Сабалақ

19. Қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы кім?

Жауабы: Абай Құнанбайұлы

20.Түрік қағанаты өмір сүрген жылдары?

Жауабы: 552 – 603жж

         Қызығушылықты ояту. «Ребус шешу» арқылы жаңа сабақтың тақырыбын айқындау мақсатында оқушыларға «Мәдениет» сөзіне құралған ребусты шешкіземін.

III.Жаңа сабақтың жоспары:

1.Мәдениеттің жалпы сипаттамасы, материалдық мәдениет  деп нені айтамыз?

2.Қазақ халқының баспанасы

3. Қазақ халқының киім кешегі,ұлттық тағамдар.

4.Үй жиһаздары және қолөнер бұйымдары

Мәдениеттің жалпы сипаттамасы

         Мәдениет (арабша “маданият” – қала, қалалық; латынша – өңдеу, өсіру деген ұғымдарды білдіреді) –  белгілі бір халықтың қол жеткізген табыстары мен шығармашылығының жиынтығы.

         Көне заманда «культура» деген ұғым «жерді өңдеу» деген мағынаны берген. Кейінірек, дәлірек айтқанда, Цицеронның еңбектерінде (б.з.б. 45 ж.) бұл сөздің мағынасы тереңдеп, «жанды жетілдіру» деген ұғымды білдірді. Уақыт өткен сайын еуропалық тілдерде мәдениет сөзі «білім беру», «даму», «қабілеттілік»  сияқты мағыналарға ие бола бастады.

          Мәдениет – адамның өз қолымен, ақыл-ойымен жасағандары және жасап жатқандарының бәрін түгел қамтиды.

1.Мағынаны тану.

 

Ой қозғау.

         Әр топқа бөлініп берілген жаңа тақырып бойынша мәтінмен жұмыс жасап берілген суреттерді  және қосымша мәліметтерді қолдану арқылы постер қорғайды.

I – топ

1.     Қазақ халқының баспанасы

II – топ

   1. Ұлттық киімдері

III – топ

1.     Үй жиһаздары және қолөнер бұйымдары

Материалдық мәдениет

         Қазақтарда тұрғын үйдің екі түрі болды. Жаздыкүні жеңіл киіз үйлерде тұрса, қыстыкүні жер үйде, шымнан, балшықтан немесе тастан салынған жылы үйде тұрды. Жазғы үйдің екі түрі болды.

Көшпелі қазақ халқының негізгі баспанасы – киіз үй. Киіз үй көшпелілер үшін өте ыңғайлы болды. Киіз үй үлкен кішілігіне қарай: 4 қанатты,                                6 қанатты, 8 қанатты, 12 қанатты болып бөлінеді. Ал сән салтанатына қарай:

ақ орда, хан орда, қараша, үй, лашық, абылайша, ұраңқай, жолым үй деп бөлінеді.

         Киіз үй сүйегі – кереге, «сықырлауық» аталатын есік, уық, шаңырақтан тұрады. Киіз үй біздің заманымыздың VII ғасырында кеңінен пайдаланылып, киіз басу белгілі бір еңбек кәсібіне айналған.

Кереге деп киіз үйдің шеңбер қабырғасын атайды. Уық – шаңырақ пен кергені байланыстыратын бөлшегі. Шаңырақ – киіз үйдің күмбезді төбесін құрайтын ең жоғарғы бөлігі. Шаңырақтан кейінгі қазақтардың  ерекше қастерлейтін киіз үйдің бөлшегі – босаға. Киіз үйдің сырытына жабатын киізі: туырлық, үздік, түндік деп аталады.

         Киіз  үй -  қазақ халқының ертеден келе жатқан баспанасы. Ол көшіп -  қонғанда тез жиып, шапшаң тігуге ыңғайлы. Жазда  ауасы  таза  әрі  салқын.  Қыста қазақтар  киіз  үйдің  сыртқы киіздерін  қабаттап  жауып, қыстап шыға берген. Киіз  үй ұйытқып қатты соққан дауылдан жығылмайды, нөсерлеп жауған жаңбырдың суын өткізбейді.

         Халқымыз  ХУІІІ ғасырдың  екінші  жартысында ғана балшықтан, шымнан қыстық үй (қыстау) сала бастағанымен, киіз үй  осы  күнге  дейін бірге жасасып  келе жатыр.

IY.Сабақты бекіту:

1.Көшпелі қазақ халықтың негізгі баспанасы? Киіз үй

2. Қазақтың ұлттық бас киімі сәукелені кімдер киген? Жаңа түскен келін

3. Киіз үйдің күмбезді  төбесін  құрайтын ең жоғары бөлігі? Шаңырақ

4. Киіз үйдің сүйегін не деп атайды? Кереге

5.Қазақтың ұлттық төсеніші? Алаша

6. Киіз үйдің есігін не деп атаймыз? Сықырлауық

Y.Бейне ролик көрсету: «Қазақ халқының салт – дәстүрлері»

YI.Бағалау:

YII.Үйге тапсырма: §44.Қазақ материалдық халқының мәдениеті тақырыбын оқу ,  «Мен өз мәдениетімді мақтан тұтамын» тақырыбында эссе  жазып келу.