Қазақ шешендіктану ғылымының қалыптасуы мен дамуы

11-сынып аптасына арналған сағат саны-34 сағат

№	Сабақтың тақырыптары	Сағат саны	Негізгі ұғымдар
1 тоқсан-9 сағат
1	Кіріспе. «Абайтану» курсы туралы түсінік	1	Курсты оқытудың мақсат-міндеттері, өзектілігі
2	Қазіргі абайтану мәселелерін оқыту	1	Абайтану – қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы. Қазіргі абайтану мәселелерінің даму бағыттары.
3	«Білімдіден шыққан сөз» тарауын оқыту	2	Абайдың оқу, білім, ғылым турасындағы туындыларының тақырыбы мен идеясы, ақын шығармашылығының зор қоғамдық, танымдық маңызы;
4	«Өзіңнен өзің есеп ал»	1	он бесінші қарасөзіндегі адамның өзін-өзі тәрбиелеу мәселесі, жақсы-жаман нәрсенің парқын пайымдау туралы, адам өмірі туралы философиялық топшылауы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас мәдениеті, ақынның ақылды және ақылсыз кісінің белгілі бір парқы туралы философиялық көзқарасы, қызығушылық, мастық, есерлік ұғым-түсініктері туралы танымы;
«Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» тарауын оқытуға – 7 сағат
5	«Осы мен өзім – қазақпын	1	тоғызыншы қарасөзіндегі қазақ халқының, оның тұрмыс-тіршілігінің кемшілік тұстарын сынауы, ақын пікірлерінің бүгінгі қоғамдағы өзектілігі, өмір философиясының қағидалары;
6	«Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңі	1	өлеңдегі еңбекші халықтың мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығын бейнелеуі, заманның кемшілік, қайшылықтарын сынауы, «Бас-басына би болған өңкей қиқым» деп, елдің сиқын бұзып жүрген мансабы жоғары шенеуніктердің психологиясы туралы тұжырымы, Абай лирикасында ұлттық мінез психологиясының көркем жинақталуы, Абайдың адам жанының сырлары жөніндегі танымы;
7	«Жақсылық ұзақ тұрмайды» өлеңі	1	қоғам өміріндегі әлеуметтік жағдайға сипаттама, үміт пен уайым, жақсылық пен жамандық, қайғы, талап ұғым-түсініктері, адамға тән аталмыш қасиеттерді сипаттау ерекшелігі;
8	«Бөтен елде бар болса»	1	өлеңінде қазақ қауымында етек алған атқамінерлер арасындағы бас араздық, бақастық көріністерін сынауы, «Нанымы жоқ, анты бар» деген жолдағы жинақтаушылық сипаттағы ой тұжырымы;
9	«Ішім өлген, сыртым сау»	1	лирикалық өлеңіндегі ақынның көңіл күйі, аяр, екіжүзді, опасыз, сатқын жандарды шенеуі, адамдардың мінез-құлық психологиясын сипаттаудағы шеберлігі
ІІ тоқсан-7 сағат
10	«Сегіз аяқ» өлеңі	2	Абайдың өз заманы, дәуірі және оның адамдары жайлы ой толғанысы, әлеуметті сынауы, халқын еңбекке үндеуі, өлеңнің ырғақтық, құрылымдық ерекшеліктері, өлеңде ақынның өзекжарды ойларын кестелі тілмен өрнектеуі, халықты мәдениет, прогрестік даму жолына бағыттаудағы идеялары;
11	«Қажымас дос халықта жоқ» өлеңі	1	Абайдың адамгершілік, әділдік, қайырымдылық, кеңпейілділік турасындағы философиялық ой-пікірлері, өз заманындағы қоғам тіршілігінің жағымсыз тұстарын сынауы, достық, татулық, қадір-құрмет жайындағы пайымдаулары, өлеңнің тәлім-тәрбиелік маңызы;
«Абай – сатирик» тарауын оқытуға – 4 сағат
12	«Болыс болдым, мінеки»,	1	өлеңдері, билікке таласқан пенденің әлеуметтік-психологиялық бейнесі, болыс, ояз, ел туралы ой-толғаныстары, жағымпаз болыстың портреті, іс, оқиға желісін болыстың өз атынан баяндау тәсілі, болыстың іс-әрекет, мінез-құлқын, психологиясын бейнелеу шеберлігі, патшадан шен таққан болыстардың халық үстінен байыған дүниеқоңыз, шенқұмар мінездерін әшкерелеуі, өлеңнің көркемдік-эстетикалық құрылымы, екі өлеңнің өзара үндестігі, ақынның билеушілер мінезін суреттеудегі шеберлігі, ақын өмір сүрген дәуірдегі тарихи факторлар, заманның кемшілік-қайшылықтары, өлеңдегі улы мысқыл, сарказм
13	«Мәз болады болысың»	1
14	«Көзінен басқа ойы жоқ»	1	өлеңіндегі ақынның өнерге, оқуға үндеген ағартушылық бағыттағы ойлары, дүмше молдаларды сынап-мінеуі, ой көзі, көңіл көзі, парасат көзі жайында ой қорытуы;
15	«Менсінбеуші ем наданды»	1	өлеңіндегі надандық ұғымдары жөніндегі ақын пікірлері, ұлттың бойындағы мерез мінезбен күресуден қажыған ақынның қамығып, қынжылуы, ақынның қоғамдағы қайшылықтарға сыни көзқарасы, өлеңде айтылған ақынның өзекті ойы, ақынның надандық пен қараңғылыққа қарсылық білдірген жан айқайы;
ІІІ тоқсан-10 сағат
16	«Бойы бұлғаң»	1	сатирасында заман, тұрмыстағы зиянды дерттерді өткір тілмен сынауы, ел ішін дендеп кеткен өсек, өтірік, ұрлық, пәлеқор-жалақорларды «улы сия, ащы тілмен» шенеуі, ақынның туған елінің тоқыраған тағдырына кейіген кекті үні;
17	Қырық бірінші қарасөзі	1	қарасөзіндегі қазаққа ақыл беруге қам жеген адамға екі түрлі нәрсе керектігі туралы пікірлері, адамшылықтан кетіретін жайттарды сынға алуы, билік пен байлықтың ұлттық мүддеге қызмет етуі жөніндегі ұстанымы.
«Махаббатсыз дүние бос» тарауын оқытуға – 4 сағат
18	«Қор болды жаным», «Ғашықтық, құмарлықпен ол екі жол»	1	өлеңдері, лирикаларындағы махаббат сезімі, тұрақтылық, сүйіспеншілік жайындағы ой-топшылаулары, ғашықтық, құмарлық ұғымдарына қатысты толғаныстары, сүйіспеншілік мәселелеріне байланысты философиялық тұжырымдары
19	«Сен мені не етесің»	1	өлеңіндегі ақынның жастық шақ, махаббатқа толы күндері туралы түйінді ойлары мен пікірлері, өлеңнің құрылымдық өлшемі, ерекшелігі;
20	«Білектей арқасында өрген бұрым	1	өлеңінде қазақ аруының сымбатты бейнесін сипаттауы, Абай лирикаларында көрініс беретін әсемдік туралы пайым түсініктер, әйел ажары, сұлулық туралы талап-талғамы;
21	«Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы»	1	атты лирикалық өлеңіндегі қазақ әйелінің сөзбен сомдалған портреті, сұлулыққа, жарасымдылыққа, мәдениеттілікке, ізеттілікке тәрбиелеу мұраты;
22	«Қызарып, сұрланып»	1	өлеңінде ақынның ғашықтық сезімді, махаббат мұңын айшықты кестелеуі, Абайдың махаббат сезімдерін жырлаудағы шеберлігі.
25	Жүсіп Баласағұн, Йасауи ілімдері және Абай	2	Жүсіп Баласағұнның «Жәуанмәртлік», Йасауидің «Хал ілімі» және Абайдың «Толық адам» ілімінің арасындағы ұқсастықтар мен ерекшеліктер және дәстүр жалғастығы, «Хал ілімінің» адамның ақиқатты сезіну сезімдерін қамтитыны, «Өзін таныған Алланы таниды» деген пайғамбар хадисін Йасауидің басшылыққа алуы, Жәуанмәртілік –адамгершілік негізі, А.Машановтың, М. Мырзахметұлының еңбектері негізінде;
26	Абайдың «Толық адам» философиясы	1	Абайдың толық адам туралы ойы «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінен бастау алатындығы, өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі, толық адам болу үшін ақыл, қайрат, жүрек үшеуін тең ұстау керектігі, адам бойында осы үш ерекшелік табиғи тұтастық тапса, нағыз мінсіз мінез сонда қалыптасатындығы туралы ақын пікірі, Абай өлеңдері мен қарасөздерінде қозғалып отыратын Алланы сүю, тіршілік, жаратылыс заңдылықтарын ұғындыруға ұмтылу мәселелері;
27	Абай іліміндегі «Хауас» мәселесі	2	Лай суға май бітпес қой өткенге» өлеңінде ақынның өз қайғысына ел қайғысын қосып жырлауы, наным, сенім жөніндегі ой тоқтамы, Абайдың исламның ғылыми негіздерін ұғындыруы, абайтанудағы Абайдың сопылық дүниетанымын арқау еткен іргелі ғылыми еңбектер;
ІҮ тоқсан-8
28	«Өлсе, өлер табиғат, адам өлмес»	1	лирикасындағы табиғат пен адам турасындағы ой-толғанысы, жаратылыс құбылыстары туралы тұжырымы;
29	жетінші қарасөзі	1	қарасөзіндегі жан мен тән құмары туралы ұғымдар, бала мінезінің өзгеріске түсу сырлары, ғылым, білім тәрбиесі, дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырларын білу туралы ақынның кесімді пікірі;
30	Абайдың өнегелі, өрнекті сөздерін тегіс тану, білу – абыройлы борыш, қасиетті парыз	1
31	Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы	2	Абай туындыларының көркем тілі, қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы, ақынның шеберлік тәсілдері, даралық ерекшеліктері, Абай шығармаларының текстологиясы;
32	3) Абайдың ақындық мектебі	2	Абай мектебінің қалыптасқан дәстүрі, жаңашылдығы, прогрессивті мақсат-мүддесі, әлеуметтік белсенділігі, Абайдың ақындық дәстүрі туралы түрлі тұжырымдар мен байыптаулар, М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Мұқаметханов, А.Нұрқатов, М.Мырзахметов, Ө.Күмісбаев, т.б. ғалымдар еңбектерінің абайтану ілімін дамытудағы қызметі, Абайдың талантты ақын шәкірттері Шәкәрім, Ақылбай, Мағауия, Көкбай, Әсет, Әріп, Әубәкір, т.б. хақында;
33	Қорытынды	1

Түсінік хат

      Ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы – халқымыздың ғасырлар бойы  маңызын жоймайтын  рухани қазынасы. Абайтану    негізінен     Абайдың  туғанынан бастап, азамат болу кезеңдерін зерттейді. Абай  және оның өскен ортасы, ақын болып  қалыптасу кезеңі  негізінен сол дәуірдің  қоғамдық сипаты мен халықтың әлеуметтік  тұрмысына байланысты  өзіндік жалғасын тауып  отырады.

   Жалпы, курстың  мақсаты – Абай    Құнанбайұлының     қазақ    жазба  әдебиетінің көшбасшысы  ретінде  құбылыстық сипатын,  бүкіл ақындық  әлемін,  өлең өнеріндегі  өзгешілігін,  шеберлігін танытуға  бағытталған. Бұл курс өзіне  төмендегідей  міндеттерді жүктейді:

-         Абай Құнанбайұлының  шығармашылығының  зерттелу  жайына тоқталып, абайтану ғылымының тарихынан  мәліметтер беру;

-         Ұлы ақынның ғұмырнамасына  байланысты тың деректерге  иек сүйеп,  ақынның  жазба әдебиеттің  көшбасшы ретіндегі  орынын айқындау;

-         Абайдың қазақ поэзиясына әкелген жаңалығын айтып, өлең өрнектерін дамытудағы рөліне тоқталу;

-         Ғұлама ойшылдың  философиялық  нақыл сөздерінің мән – мағынасын ашып, тәлімгерлік  тағылымы жайында сөз  ету;

-         Ақынның  аудармадағы еңбегіне  тоқталу,  басқа ел  шығармаларын қазақ тіліне аударудағы шеберлігін  айқындау.

 «Абайтану»  курсында  Абай  мұрасын   жан – жақты  әрі терең  танытуға  мүмкіндіктер жасай отырып,  оқушылардың  ғылыми  танымын  қалыптастыруды басты нысана  етіп  алып отыру.

   Абайтану  өзінің даму  жолында  аса  күрделі  қиын  жолдардан  өтті. Абай мұрасының  жайын білу,  бағалау саласында  саяси – әлеуметтік  жағдайларға байланысты қоғамдық  ой – санада  қым – қиғаш  талас – тартыстар өріс алғаны белгілі.   Сондықтан  тәуелсіз  заманның  уақыт талабына  орай жаңа таным мен соңғы көзқарастың  ғылыми тұрғыдан  тың байламдарын бүгінгі заман  жастарының санасына  сіңіру  міндеті алға қойылып  отыр.

  Бұл курста әр оқушы  өзі  таңдаған  тақырыбы бойынша  ізденіп,  түрлі бағытта  шығармашылық  жұмыстар  жасауына  болады.