Қазақ тілі . Анықтауыштың жасалу жолы (8-класс)

Гүлзат  Джулаева

                                                                                                           Ақтөбе облысындағы  М.Құсайынов атындағы

          дарынды балаларға арналған мамандандырылған

                                                                                мектеп-интернатының мұғалімі

Анықтауыш

(8-класс)

Білімдік мақсаты: Оқушылардың сөйлем мүшелері туралы білімін тереңдету, анықтауыш туралы түсінік беру, әр түрлі сөз таптарынан жасалатындығын, құрылысына қарай бөлінетіндігін айту;

Дамытушылық мақсаты: оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту, синтаксистік талдау дағдыларын жетілдіру;

Тәрбиелік : Жаттығу жұмыстары, мысалдар арқылы туған жерді сүюге, Отанды қорғауға, ержүректілікке, табандылыққа, жаманнан жиренуге, жақсыдан үйренуге тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: перфокарта, кеспе қағаздары, сызба.

Сабақ түрі:жаңа сабақ.

Әдіс-тәсілдер: баяндау, түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап, ой қозғау.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру.

А) Амадасу; ә) оқушылар назарын аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

А) Жаттығу жұмысы

ә) Ой қозғау стратегиясы

1. Сөйлем мүшелері дегеніміз не?

2. Сөйлем мүшелері құрамына қарай нешеге бөлінеді?

3. Дара мүше, күрделі мүше, үйірлі мүше дегеніміз не?

4. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметіне қарай нешеге бөлінеді?

5. Сөйлем құрамында тұрса да, сөйлем мүшесі бола алмайтындар

6. Қандай жағдайда бастауыш пен баяндауыштың арасына сызықша қойылады?

7. Тура толықтауыш пен жанама толықтауыштың ерекшелігі неде?

ІІІ. Жаңа сабақ (слайд арқылы көрсету)

Анықтауыш болатын сөз таптарына арналған кестені оқушылармен бірлесе отырып толтыру.

Анықтауыш болатын сөз таптары	Мысалдар
Зат есім	Сәндікке күміс жүзік тағатын болды.
Сан есім	Түні бойы жиырма-отыз Жігітек Базаралыны осылай қамап, тұтқын етті.
Сын есім	Өнер алды-қызыл тіл
Есімдік	Бұл дөңгеленген жиынның орта тұсында қызыл күрең жүзді, бурыл сақалды Майбасар отыр.
Есімше	Көп өлең жазылған жылдың бірі де осы болатын.
Ілік сеп. есім сөз	Ақымақ ұл әкесінің шашын ағартады.

Ережені оқушыларға шығарту.

ІҮ. Жаттығулар жұмыс

А)Оқулықпен жұмыс.

49-жаттығу (жазбаша)

ә) Мақал-мәтелмен жұмыс. Сөйлем мүшесіне талда, анықтауышты құрамына қарай ажырат. Мақалдағы өзекті ойды түсіндір.

1. Түлкі-қарсақтың іні бір,                                     3. Батыр жігітті қорлама

Ұры-қарының ым-жымы бір.                            Сәйгүліктің арқасын жауыр қылма.

2. Адаспайтын аңшы болмас,                                                 (М. Қашқари)

Жаңылмайтын данышпан болмас

Б) Кеспе қағазбен жұмыс. Өлең жолдарының ұйқасын қалпына келтір. Анықтауыштың астын сызып, жасалу жолын түсіндіріңдер.

1. Даңқың төске өрлеген қайда?

Әскерменен екі жүз мың

Алты ай бойы кіп-кішкентай Отырарды ала алмау,

Отырардың таба алмау осал тұсын алты ай бойы

Ойы-дауыл, сезімі-аспан,

Тек жеңіспен көзін ашқан

Алғыр ұрпағымның менің сүйегіне зор таңба,

Түсті сызат намысыма мына сенің арқаңда,-

Деп Шыңғысхан Шағатайға қадады оқты көзін (М.Ш)

2.Қаларсың, Сандықтас, бір күн,

Құлан жортпас болып бел –

Самалың соғатын салқын,

Жел болып сары аңызақ (Д.Б)

В) Перфокартамен жұмыс. Анықтауыштың қай сөз табынан болғандығына қарай белгілеу.

Мысалдар	Сын есім	Зат есім	Сан есім	Есімше
Қазақстанның экономикасы
Білікті адамдар
Төрт кітап
Жалбыраған кекіл
Әжемнің оюлары
Асыл арман

Г) Сөз тіркестеріне сатылай кешенді талдау.

Көгілдір сағым, еліміздің болашағы,  жас мамандар.

Көгілдір сағым

                                              Анықтауыштық қатынас

                                         Орын тәртібі арқылы

                                              қабысу

                                         есімді

                                          дара

ІҮ. Бекіту. RAFT стратегиясы

Роль                                                  Ғылым

Аудитория                                        қазіргі уақытта

Форма                                               қосар үлесі

Тақырып                                           анықтауыш

Ү. Қорытындылау

Абайша айтсақ:

ҮІ. Үйге тапсырма.

50- жаттығу.

Краткое описание документа:

Гүлзат  Джулаева

                                                                                                           Ақтөбе облысындағы  М.Құсайынов атындағы

          дарынды балаларға арналған мамандандырылған

                                                                                мектеп-интернатының мұғалімі

Анықтауыш

(8-класс)

Білімдік мақсаты: Оқушылардың сөйлем мүшелері туралы білімін тереңдету, анықтауыш туралы түсінік беру, әр түрлі сөз таптарынан жасалатындығын, құрылысына қарай бөлінетіндігін айту;

Дамытушылық мақсаты: оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту, синтаксистік талдау дағдыларын жетілдіру;

Тәрбиелік : Жаттығу жұмыстары, мысалдар арқылытуған жерді сүюге, Отанды қорғауға, ержүректілікке, табандылыққа, жаманнан жиренуге, жақсыдан үйренуге тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: перфокарта, кеспе қағаздары, сызба.

Сабақ түрі:жаңа сабақ.

Әдіс-тәсілдер: баяндау, түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап, ой қозғау.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру.

А) Амадасу; ә) оқушылар назарын аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

А) Жаттығу жұмысы

ә) Ой қозғау стратегиясы

1. Сөйлем мүшелері дегеніміз не?

2. Сөйлем мүшелері құрамына қарай нешеге бөлінеді?

3. Дара мүше, күрделі мүше, үйірлі мүше дегеніміз не?

4. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметіне қарай нешеге бөлінеді?

5. Сөйлем құрамында тұрса да, сөйлем мүшесі бола алмайтындар

6. Қандай жағдайда бастауыш пен баяндауыштың арасына сызықша қойылады?

7. Тура толықтауыш пен жанама толықтауыштың ерекшелігі неде?

ІІІ. Жаңа сабақ (слайд арқылы көрсету)

Анықтауыш болатын сөз таптарына арналған кестені оқушылармен бірлесе отырып толтыру.

Анықтауыш болатын

сөз таптары

Мысалдар

Зат есім

Сәндікке күміс жүзік тағатын болды.

Сан есім

Түні бойы жиырма-отыз Жігітек Базаралыны осылай қамап, тұтқын етті.

Сын есім

Өнер алды-қызыл тіл

Есімдік

Бұл дөңгеленген жиынның орта тұсында қызыл күрең жүзді, бурыл сақалды Майбасар отыр.

Есімше

Көп өлең жазылған жылдың бірі де осы болатын.

Ілік сеп. есім сөз

Ақымақ ұл әкесінің шашын ағартады.

Ережені оқушыларға шығарту.

ІҮ. Жаттығулар жұмыс

А)Оқулықпен жұмыс.

49-жаттығу (жазбаша)

ә) Мақал-мәтелмен жұмыс. Сөйлем мүшесіне талда, анықтауышты құрамына қарай ажырат. Мақалдағы өзекті ойды түсіндір.

1. Түлкі-қарсақтың іні бір,                                     3. Батыр жігітті қорлама

Ұры-қарының ым-жымы бір.                            Сәйгүліктің арқасын жауыр қылма.

2. Адаспайтын аңшы болмас,                                                 (М. Қашқари)

Жаңылмайтын данышпан болмас

Б) Кеспе қағазбен жұмыс. Өлең жолдарының ұйқасын қалпына келтір. Анықтауыштың астын сызып, жасалу жолын түсіндіріңдер.

1. Даңқың төске өрлеген қайда?

Әскерменен екі жүз мың

Алты ай бойы кіп-кішкентай Отырарды ала алмау,

Отырардың таба алмау осал тұсын алты ай бойы

Ойы-дауыл, сезімі-аспан,

Тек жеңіспен көзін ашқан

Алғыр ұрпағымның менің сүйегіне зор таңба,

Түсті сызат намысыма мына сенің арқаңда,-

Деп Шыңғысхан Шағатайға қадады оқты көзін (М.Ш)

2.Қаларсың, Сандықтас, бір күн,

Құлан жортпас болып бел –

Самалың соғатын салқын,

Жел болып сары аңызақ (Д.Б)

В) Перфокартамен жұмыс. Анықтауыштың қай сөз табынан болғандығына қарай белгілеу.

Мысалдар

Сын есім

Зат есім

Сан есім

Есімше

Қазақстанның экономикасы

Білікті адамдар

Төрт кітап

Жалбыраған кекіл

Әжемнің оюлары

Асыл арман

Г) Сөз тіркестеріне сатылай кешенді талдау.

Көгілдір сағым, еліміздің болашағы,  жас мамандар.

Көгілдір сағым

                                              Анықтауыштық қатынас

                                         Орын тәртібі арқылы

                                              қабысу

                                         есімді

                                          дара

ІҮ. Бекіту. RAFTстратегиясы

Роль                                                  Ғылым

Аудитория                                        қазіргі уақытта

Форма                                               қосар үлесі

Тақырып                                           анықтауыш

Ү. Қорытындылау

Абайша айтсақ:

ҮІ. Үйге тапсырма.

50- жаттығу