Қазақ тілі бізбен бірге!

«Қостанай қаласы әкімдігінің   білім бөлімінің №17 орта мектебі»ММ

ISBN 978-601-7389-57-4

        

4 СЫНЫПҚА  АРНАЛҒАН  ФАКУЛЬТАТИВТІК  КУРС

                                                                                                                                                                           Файзуллина  Жадра Талгатбековна,

                                                                                                                                                                        Жакулина  Айнакул Кенесбаевна-

                                                                                                                                                                       бастауыш  сынып  мұғалімдері

                                    Қостанай қаласы  2012 ж.

АННОТАЦИЯ

         Факультативтік  курсты жүргізудегі басты мақсат: баланың қабілетін ашу, шығармашылығын көтеру, өз бетінше іздендіру, пәнге деген қызығушылығын арттыру. Осы сатыларды жете меңгерген оқушы ғана өз білімін жетілдіріп, шығармашылықпен жұмыс істеп, жаңалықтарды қабылдай алады, сөйтіп өз бетінше ізденіп, тілді толық меңгере алатын жағдайға жетеді.

            Қазақ тілі факультативтік  курсы – оқушы білімін терең меңгертуге зор пайдасын тигізетін құрал.  Бұл  курстан 4 сынып  оқушыларының тапсырмалар  орындау барысында қазақ  тілінен  білім  сапасын  арттыруға  көмектеседі.    Бағдарлама 34 сағатқа құрылған.

        Осы мақсатта оқушылардың танымдық шығармашылығын дамыту мен қалыптастыруда факультативтік курс оқытудың орны ерекше. Факультативтік оқыту оқушыларға қосымша білім беру міндеттерімен қоса тәрбиелік мәселелерді де шешеді.Сондай-ақ, сайыс түрінде енгізілген сабақтардан оқушы білімінің жоғары деңгейде өтіп, қызығушылығы артатыны сөзсіз.

        Сондықтан мектеп қабырғасында оқушыларды тіл мәдениетіне, білімпаздыққа тәрбиелеуде олардың  шығармашылық тұрғыдан дамыту мүмкіндігіне ерекше көңіл бөлініп, оны жүзеге асыруды қамтамасыз ету керек.  Оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру мақсаттарымен  қабілеттеріне, білім деңгейлеріне сәйкестендіре беруді жүйелі жоспарлау. Мазмұндық жағынан бірізділігі, жүйелігі, өзара байланысы ескерілді.

       Қазақ  тілі қашанда ұлт мәдениетінің, өнер - білімнің ұлы қаруы, алтын тұғыры саналатындықтан келешек көкжиектері білім беру ұйымдарының қазіргі таңдағы оқытылу жайынан бастау алады. Осы тұрғыдан алғанда  курс оқушының талабын ұштап, шығармашылық, тұлғалық шарықтауына мүмкіндік береді, интелектуалдық деңгейін биіктетеді. Қазақ тілінен жүргізілетін практикалық жұмыстарға қойылатын талап ерекше болмақ. Практикалық сабақта әр оқушының белгілі тақырыптардан өзінше жұмыс жасауына мән беріледі . Бұл оқушының қабілетін дамытады, белгілі тақырыптардан терең теориялық білім алып, оны іс жүзінде қолдануға дағдыландырады. Сонымен қатар оқушының білімді шала түсінген тұстарын практика жүзінде нақтылауда атқаратын қызметі зор. «Қазақ тілі  бізбен бірге» курсы бағдарламасы мектеп оқушыларының жас ерекшеліктерін ескере отырып жасалды.

      «Қазақ тілі бізбен бірге»  курсының мақсаты- қазақ  тілінің қызметін жүйелі меңгерген, оның қыр-сырын жетік білетін, қарым-қатынастық біліктілігі дамыған, ұлттық санасы оянған дара тұлға қалыптастыруға мүмкіндік туғызу           

МАЗМҰНЫ.

1.Түсінік  хат--------------------------------------------------------------------------------------------3

2. Курстың  мазмұны --------------------------------------------------------------------------------4

3. Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері---------------------------------------------------5

4.Күтілетін нәтиже -----------------------------------------------------------------------------------6

5.Әдебиеттер  тізімі ----------------------------------------------------------------------------------7 6.Күнтізбелік-тақырыптық жоспар---- ---------------------------------------------------------8

       6.1. Фонетика. Дауысты дыбыстар. Дауысты дыбыстар жөнінде ерекшеліктері. (2 сағ.)---------------------------------------------------------------------------------------------------9-12

      6.2 Дауыссыз дыбыстардың емлесі.(2 сағ.)---------------------------------------------12-16

      6.3. Үндестік заңы (1 сағ.)------------------------------------------------------------------16-17

      6.4. Буын.Тасымал.екпін.Буынның сипаты.Буынныңтүрлері.Тасымалдауға болмайтын жағдайлар.(2сағ.)-----------------------------------------------------------------  17-20

     6.5. Интеллектуалдық ойын. «Сөзмерген» (Фонетика бөлімі бойынша алған білімдерін қорытындылау).(1 сағ.)-----------------------------------------------------------20-21

      6.6 . Сөздердің көп мағыналығы. Синоним. Омоним. Антоним. Сөз мағынасының өзгеруі(3 сағ.) --------------------------------------------------------------------------------    21-27

      6.7. Қос сөздер. Біріккен сөздер. Қысқарған сөздер. ( 3 сағ.)-------------------------27-31

      6.8. Тұрақты сөз тіркесі.(1сағ.)-------------------------------------------------------------31-33

      6.9. Кәсіби    сөздер. Термин  сөздер Жаңа   сөздер. (2сағ.) -------------------------33-36

      6.10. Кірме    сөздер. Көнерген   сөздер.(2 сағ.) ----------------------------------------36-39

      6.11. «Мың бір мақал» танымдық ойыны (1 сағ.)--------------------------------------42

      6.12 . Морфология.Сөз және оның морфологиялық құрылымы.(1сағ) ------43-46        6.13. Қосымшалар. Жұрнақ пен жалғау. Жұрнақтар, олардың құрамы. Жалғаулардың түрлері.(2 сағ.)-------------------------------------------------------------------------------------46-48

      6.14. Сөз таптары.Зат есім. Заттың, ұғымның, құбылыстың атын білдіретін сөз табы туралы.  2 сағ.)-------------------------------------------------------------------------------------48-54

      6.15. Сын есім.Заттың түрін, түсін,сапасын,салмағын,көлемін білдіретін сөз табы туралы(2 сағ.) ---------------- ---------------------------------------------------------------------54-60       

     6.16. Сан есім.Заттың санын,ретін білдіретін сөз табы туралы.Сан есімнің сөйлемдегі қызметі.(2 сағ.)-------------------------------------------------------------------------------------60-64

     6.17.Етістік. Заттың іс-әрекетін,қимылын білдіретін сөз табы ----------------------64-70

   6.18. Үстеу.Үстеудің сөйлемдегі қызметі(2 сағ.) -----------------------------------------71-76

   6.19.Қорытынды сабақ..Интеллектуалдық ойын «Көшбасшы-2013»---------------76-79

Түсінік хат.

             Бұл факультатив сабақты алу  себебім: жалпы оқушылардың грамматикалық талдау дағдысын дамыту, сауатты әрі көркем жазуға тәрбиелеу. Сонымен қатар оқушыларға жан-жақты ізденуге арналған тапсырмалар бере отырып, оқушылардың бойындағы шығармашылықты ашу және оны дамыту.

           Қазақ тілінің дыбыстық жүйесін, лексикасы мен грамматикалық құрылымды терең меңгеру, бір жүйеде сауатты жазу, тілдік – грамматикалық құрылымды орынды пайдалану осы пәнді оқытудың негізгі мақсаты болып табылады. Бұл тұрғыдан алғанда, оқушылардың білімдерін пысықтау мен тексеруге арналған грамматикалық тапсырмалар, талдау жұмыстары, диктант жұмыстарының алатын орны ерекше. Сауатты жазу – дұрыс ойлаудың көрінісі. Ендеше бұл факультатив сабақ оқушылардың дүниетанымын кеңейтіп, олардың ойлау, шығармашылық қабілеттерін арттыруға, жазу дағдыларын дамытуға көмектеседі.

          Бұл бағдарлама оқулықтағы тарауларға сүйеніп құрылған және оқушының тереңірек білім алуын көздейді. Бұл факультатив сабағы пәндік бағдарламаның құрамын толықтырып, құрылымын пысықтап, мазмұнды білім игеруіне жоспарланған. Бағдарламада берілген материалдардың жаттығу – тапсырмалары сараланған. Әр тақырыпқа оның теориялық негізін ашатындай, оқушының ұғымына сай келетіндей, жадында ұзақ сақталатындай тілдің, тілдік тақырыптың табиғатын ашатындай анықтама беру жағы көзделген. Оқушылардың деңгейі мен жеке мүмкіндігі ескеріліп  күрделі мәселелерді оңайлату амалдарын және қиын жерлерін жеңілдететін тәсілдерді қамтитын жұмыс түрлері ұсынылған.

          Факультатив сабағында берілген грамматикалық жаттығулар белгілі бір тарау, нақты бір тақырыптың танымдық, білімдік, практикалық мәнін ашады. Ол бойынша оқушының біліктік, білімдік дағды алуға үйретеді, дүниетанымын кеңейтеді. Әрі өзіндік ойлауы мен ой қорытуы қалыптасады.

Курстың  мазмұны

4-сынып.      «Қазақ тілі бізбен бірге»

(34  сағат)

1.Түсініктеме  хат.

2. Курстың  мақсаты мен міндеті.

3.Бағдарламаның  мазмұны.

4. Тақырыптық - күнтізбелік  жоспар.

5.Күнделікті  сабақ  жоспары.

6. Қолданылған  әдебиеттер.

                              Бағдарламаның мақсаты мен міндеттері

Мақсаты:

 Оқушылардың оқу, жазу дағдыларын қалыптастыру, байланыстырып сөйлеуге үйрету, сөздік қорын байыту, грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге үйрету. Оқушылардың бойына шығармашылық қабілеттерін дамыту.  Тіл білімі салалары бойынша талдауды үйрете отырып, қазақ тілінің байлығы мен көркемдігін ұғындыру.

  Міндеттері:

•      Лексика саласы бойынша сөздік құраммен сөздік қорды ;

•      Фонетика саласы бойынша дауысты және  дауыссыз дыбыст-ң жіктелуін ;

•      Буын, тасымал түрлерін;

•       Күрделі сөздің түрлерін;

•      Сөйлем түрлері мен сөйлем мүшелерін үйрету көзделген.

Бағдарламаны оқу білудегі білім, білік дағдысы

Білу керек:

- Сөздің дыбыстық құрамын бағдарлай білу;

- Дыбыстар мен әріптерді толық танып ажырату жаза білу;

- Анық, дұрыс дауыстап оқу;

- Дыбыстық – буындық құрамын модельдеу;

- Тапсырмаларды өздігінен орындай білу.

Қолдана алу:

          - Сөз тіркестерін дұрыс қолдана білу;

          - Өз бетімен тірек сызбалар арқылы сөйлем құрау;

          - Мәтіннен жүйелілікті, бірізділікті табу.                    

Күтілетін нәтиже:

-   дыбыстық жүйені, лексика мен грамматиканы терең меңгереді;

-   оқушы білімі пысықталады;

-   шығармашылық қабілеті артады;

-   өз бетінше жұмыс жасау дағдысы қалыптасады;

-   еріктен тыс есте сақтау жүзеге асырылады;

-   өз ойын дәлелдей алатын жеке шығармашыл тұлға қалыптасады.

Күнтізбелік –тақырыптық  жоспар.

4  сынып. «Қазақ тілі бізбен бірге»(34 сағат)

№	Сабақ тақырыбы	Уақыты	Сағат саны	Енгізулер
1.	Фонетика. Дауысты дыбыстар. Дауысты дыбыстар жөнінде ерекшеліктері		2
2.	Дауыссыз дыбыстардың емлесі		2
3.	Үндестік заңы		1
4.	Буын.Тасымал.екпін.Буынның сипаты.Буынның түрлері.Тасымалдауға болмайтын жағдайлар.		2
5.	Интеллектуалдық ойын. «Сөзмерген»		1
6.	Сөздердің көп мағыналығы. Синоним. Омоним. Антоним. Сөз мағынасының өзгеруі		3
7.	Қос сөздер. Біріккен сөздер. Қысқарған сөздер		3
8.	Тұрақты сөз тіркесі		1
9.	Кәсіби    сөздер. Термин  сөздер Жаңа   сөздер		2
10.	Кірме    сөздер. Көнерген   сөздер		2
11.	«Мың бір мақал» танымдық ойыны		1
12.	Морфология.  Сөз және оның морфологиялық құрылымы Қосымшалар		1
13.	Жұрнақ пен жалғау. Жұрнақтар, олардың құрамы. Жалғаулардың түрлері		2
14.	Сөз таптары.Зат есім.  Заттың, ұғымның, құбылыстың атын білдіретін сөз табы туралы.  Зат есім жасайтын жұрнақтары		2
15.	Сын есім. Заттың түрін, түсін,сапасын,салмағын,көлемін білдіретін сөз табы туралы		2
16.	Сан есім. Заттың санын,ретін білдіретін сөз табы туралы.Сан есімнің сөйлемдегі қызметі.		2
17.	Етістік. Заттың іс-әрекетін,қимылын білдіретін сөз табы		2
18.	Үстеу. Үстеудің сөйлемдегі қызметі		2
19.	Интеллектуалдық ойын «Көшбасшы-2013»		1

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.

      1. “Қазақ тілі дидактикалық материалдар”. Алматы. Атамұра.1999 жыл

2.Б.Сайлаубаева. «Қазақ тілінен оқу дидактикалық құрал.» 2006 жыл

3.«Ана тілім–азығым, адастырмас қазығым.» М.Шәбжантайқызы. Көкшетау.2010 жыл.

4.«Айгөлек» журналы №3. 2009 жыл

5.«Менің алғашқы әліппем» Алматы. 2006 жыл

6.Г.Х. Сейсекенова. «Қазақ тілінен әдістемелік құрал» 2007 жыл

7. Ж. Кәрімқызы «Қазақ тілінен дидактикалық жаттығулар»  Алматы. «Өлке» 2001 жыл.

                                                                1-сабақ

Сабақтың тақырыбы :    Фонетика. Дауысты дыбыстар. Дауысты дыбыстар жөнінде ерекшеліктері.

 Сабақтың  мақсаты:

 1.Оқушыларға дауысты дыбыстардың жіктелуін    түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу

Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба , үлестірмелі  таратпалар

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

ІІ Жаңа сабақ

Айтылу кезінде ауа өкпеден кедергісіз шығып, үннен ғана тұратын дыбыстарды дауысты дыбыстар дейміз.

Қазақ тіліне тән дауысты дыбыстар жүйесін мына дыбыстар құрайды: а, ә, о, ө, е, ұ, ү, ы, і.

Дауысты дыбыстардың жіктелуі

Дауысты дыбыстардың жасалуына белгілі сөйлеу мүшелерінің ерекше қатысуына қарай қазақ тіліне тән дауысты дыбыстар бірнеше топқа бөлінеді. Олар, тілдің қатысу қалпына қарай: жуан және жіңішке; жақтың ашылу қалпына қарай: ашық және қысаң; еріннің қатысу қалпына қарай еріндік және езулік дауысты дыбыстар болып табылады.

1. Жуан дауыстылар

Тілдің ұшы кейін тартылып, үсті дөңестену арқылы жасалған дауысты дыбыстарды жуан дауыстылар дейміз. Ооларды кейде тіл арты дауысты дыбыстар деп те атайды.

Жуан дауысты дыбыстар мыналар: а, о, ұ, ы.

2. Жіңішке дауыстылар

Тілдің ұшы кейін тартылып, үсті дөңестену арқылы жасалған дауысты дыбыстарды жіңішке дауыстылар дейміз. Оларды кейде тіл алды дауысты дыбыстар деп те атайды.

Жіңішке дауысты дыбыстар мыналар: ә, е, ө, ү, і.

3. Ашық дауыстылар

Жақтың кең ашылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды ашық дауыстылар деп атаймыз. Ашық дауыстылар мыналар: а, ә, о, ө.

4. Қысаң дауыстылар

Жақтың тар ашылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды қысаң дауыстылар деп атаймыз. Қысаң дауыстылар мыналар: ұ, ү, ы, і.

5. Еріндік дауыстылар

Еріннің дөңгеленіп алға қарай созылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды еріндік дауыстылар деп атаймыз. Еріндік дауыстылар мыналар: о, ө, ұ, ү.

6. Езулік дауыстылар

Езудің кейін тартылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды езулік дауыстылар деп атаймыз.  Езулік дауыстылар мыналар: а, ә, е, ы, і.

ІV Сабақты меңгерту

1.   Адасқан  әріптерді  орнына   қой.

  1. М,н,д,е,ә,и,е,т.         2. Т,л,е,д,и,р,е,д,а.         3. Ж,р,а,п,ы,қ,а.

  4. Б,а,о,т,а,н,қ.             5. Г,б,а,ү,л,у,н.

2. Кім көп ағаштардың аттарын табады. "Тал-дарақтар" сөзсызбасы

Қ	Қ	А	Т	Е	К	Ж	А	Ғ	А
А	Й	Р	Е	Р	К	А	Ш	Е	Н
Ш	Ы	А	Ү	К	Ө	Ң	Ғ	К	Ө
Ы	Ң	Ғ	Й	Т	Б	А	А	Қ	Ж
Р	Е	А	Е	Е	К	Л	Й	А	Ғ
Ш	М	Й	Ң	Р	Е	Қ	А	Р	А
А	Е	Н	К	1	Ш	Е	Т	Е	Н

V. Сабақты қорыту

VІ. Бағалау. Оқушылар  белсенділігін  мадақтау.

2 сабақ

Сабақтың тақырыбы :    Фонетика. Дауысты дыбыстар. Дауысты дыбыстар жөнінде ерекшеліктері.

 Сабақтың  мақсаты:

 1.Оқушыларға дауысты дыбыстардың жіктелуін    түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу

Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба , үлестірмелі  таратпалар

Сабақтың барысы:

І .Ұйымдастыру кезеңі         

Оқушылардың сабаққа әзірлігін тексеру.

ІІ Өткен сабақты пысықтау барысында сұрақтар беру.

ІІІ .Негізгі бөлім

Дауысты дыбыстардың жіктелуі

Тілдің қатысына қарай жуан: а, о, ұ, ы        жіңішке:ә, е, ө, ү, і

Жақтың қатысына қарай ашық: а, ә, о, ө ,   қысаң:ұ, ү, ы, і

Еріннің қатысына қарай еріндік: о, ө, ұ, ү ,     езулік: а, ә, е, ы, і

Дауыстыларды талдаудың үлгісі:

а - езулік, ашық, жуан дауысты;

ә - езулік, ашық, жіңішке дауысты;

е - езулік, ашық, жіңішке дауысты;

ы - езулік, қысаң, жуан дауысты;

і - езулік, қысаң, жіңішке дауысты;

о - еріндік, ашық, жуан дауысты;

ө - еріндік, ашық, жіңішке дауысты;

ұ - еріндік, қысаң, жуан дауысты;

ү - еріндік, қысаң, жіңішке дауысты.

2. Кітап досың, ақылшың

ІV Сабақты меңгерту

1.   Адасқан  буындарды  орнына   қой.

  1. М,н,д,е,ә,и,е,т.

  2. Т,л,е,д,и,р,е,д,а.

  3. Ж,р,а,п,ы,қ,а.

  4. Б,а,о,т,а,н,қ.

  5. Г,б,а,ү,л,у,н.

2. Кім көп біледі?           

Еріндік  дауыстыдан	Көру....
Қысаң  дауыстылардан	Құрық ....
Жіңішке  дауыстылардан	Әже....
Езулік дауыстыдан	Асыл..
Ашық дауыстыдан	Әйел ...
Жуан   дауыстыдан	Арық ...

V. Сабақты қорыту

VІ. Бағалау. Оқушылар  белсенділігін  мадақтау.

3- сабақ

Сабақтың тақырыбы : Дауыссыз дыбыстардың емлесі. 

 Сабақтың  мақсаты:

1.Оқушыларға дауыссыз дыбыстардың жіктелуін    түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,кестелер.            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Айтылу кезінде ауаның еркін шықпай, кедергіге ұшырап шығуынан жасалған дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейміз.

Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар жүйесін мына дыбыстар құрайды: б, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ш.

Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі

Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар дауыс қатысына және жасалуына қарай өзара бірнеше топтарға бөлініп, жүйеленеді. Олар:

Қатаң	К,қ,п,с,т,х,ф,ц,ч,ш,щ
Ұяң	Б,в,г,ғ,д,ж,з,һ
Үнді	Й,л,м,н,ң,р,(у)

- үн мен салдырдың қатысына қарай: қатаң, ұяң және үнді дауыссыз дыбыстары;

- айтылу жолына қарай: шұғыл, ызың және діріл дауыссыз дыбыстары;

- жасалу орнына қарай: ерін және тіл дауыссыз дыбыстары.

1. Қатаң дауыссыздар

Тек салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар деп атаймыз.

Қатаң дауыссыздарға мыналар жатады: к, қ, п, с, т, ш

2. Ұяң дауыссыздар

Үн мен салдырдың қатысы арқылы жасалған дауыссыз дыбыстарды ұяң дауыссыздар деп атаймыз. Ұяң дауыссыздарда үннен гөрі салдыры басым болады.  Ұяң дауыссыздарға мына дыбыстар жатады: б, г, ғ, д, ж, з.

3. Үнді дауыссыздар

Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, бірақ салдырдан гөрі үн басым болатын дыбыстарды үнді дыбыстар деп атаймыз.

Үнді дауыссыздар жұмсақ таңдайдың қалпына қарай екіге бөлінеді:

- ауыз жолды: й, л, р, у;

- мұрын жолды: м, н, ң.

ІV Сабақты меңгерту

Адасқан әріптерді орнына қой.

ш, о, б, а, л, қ, а  с, ұ, з, а, т

і, м, б, л, і            к, т, е, м, е, т, е                                     а, л, а, д

к, р, е, м, т, е, е

е,т, з, р е к і                  к р м і ө і д

ө і р к ш            а ғ т а с

V Сабақты қорыту

Кел, жұмбақ шешейік

  Жасыл ине киімім,

  Жайлаймын тау биігін.

  Жаңа жылды тойласақ,

  Төріңдемін үйіңнің.

   Дүниеде бір қарбыз бар солмайтұғын,

   Жаз шіріп, қыста үсіп тоңбайтұғын.                  

   Жаһанның жерін, суын, жәндіктерін,

   Іші кең бәрін салса толмайтұғын.

VІ Бағалау

4- сабақ

Сабақтың тақырыбы : Дауыссыз дыбыстардың емлесі. 

 Сабақтың  мақсаты:

1.Оқушыларға дауыссыз дыбыстардың жіктелуін    түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,кестелер.            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Айтылу кезінде ауаның еркін шықпай, кедергіге ұшырап шығуынан жасалған дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейміз.

Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар жүйесін мына дыбыстар құрайды: б, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ш.

Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі

Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар дауыс қатысына және жасалуына қарай өзара бірнеше топтарға бөлініп, жүйеленеді. Олар:

Қатаң	К,қ,п,с,т,х,ф,ц,ч,ш,щ
Ұяң	Б,в,г,ғ,д,ж,з,һ
Үнді	Й,л,м,н,ң,р,(у)

- үн мен салдырдың қатысына қарай: қатаң, ұяң және үнді дауыссыз дыбыстары;

- айтылу жолына қарай: шұғыл, ызың және діріл дауыссыз дыбыстары;

- жасалу орнына қарай: ерін және тіл дауыссыз дыбыстары.

1. Ерін дауыссыздары

Сөйлеу мүшелері: қос еріннің түрліше қызмет атқаруы нәтижесінде жасалған дауыссыз дыбыстарды ерін дауыссыздары деп атаймыз.

Ерін дауыссыздарына мыналар жатады: б, м, п, у.

2. Тіл дауыссыздары

Сөйлеу мүшесі болып табылатын тілдің түрліше қызметі арқылы пайда болатын дауыссыз дыбыстарды тіл дауыссыздары деп атаймыз.

Тіл дауыссыздары тілдің қатысына қарай үшке бөлінеді:

- тіл алды: д, ж, з, й, л, н, р, с, т, ш;

- тіл ортасы: г, к;

- тіл арты: ғ, қ, ң.

3. Шұғыл дауыссыздар

Фонациялық ауа тербелімінің ауыз қуысында толық тосқауылға ұшырауынан пайда болатын дауыссыз дыбыстарды шұғыл (тоғысыңқы) дауыссыздар деп атаймыз

Шұғыл дауыссыздарға мыналар жатады: б, г, ғ, д, к, қ, м, н, ң, п, т.

4. Ызың дауыссыздар

Фонациялық ауа тербелімінің ауыз қуысында саңылау өткелі арқылы өтуінен пайда болатын дауыссыз дыбыстарды ызың (жуысыңқы) дауыссыздар деп атаймыз

Ызың дауыссыздарға мыналар жатады: ж, з, й, л, с, у, ш.

5. Діріл дауыссыз

Фонациялық ауа тербелімінің ауыз қуысында дыбыстау үзілісі мен тосқауылға ұшырауынан пайда болатын дауыссыз дыбысты діріл дауыссыз деп атаймыз.

Ол р дыбысы болып табылады.

ІV Сабақты меңгерту

«Қанағаттанарлықсыз» сөзіндегі дыбыстардан қай  таламай сөздер құра.

V Сабақты қорыту

Кел, жұмбақ шешейік

       Жасыл ине киімім,

       Жайлаймын тау биігін.

       Жаңа жылды тойласақ,

       Төріңдемін үйіңнің.

          Дүниеде бір қарбыз бар солмайтұғын,

          Жаз шіріп, қыста үсіп тоңбайтұғын.                  

          Жаһанның жерін, суын, жәндіктерін,

          Іші кең бәрін салса толмайтұғын.

         VІІ Бағалау

                                                                                     5-сабақ

Сабақтың тақырыбы : Үндестік заңы

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларға үндестік заңы туралы түсіндіру, олдардың ерекшеліктерін білуді меңгерту.

2.Қабылдау, ойлау, салыстыру қабілеттерін дамыту. Талдау, ауызекі және жазба тілдерін жетілдіру.

3. Сауатты айта және жаза білуге, еңбектене білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Көрші буындардың, дыбыстардың ілгерінді-кейінді бір-біріне ықпал жасап, өзара ұқсауы үндестік заңы деп аталады.

Буын үндестігі

Буын үндестігі заңдылықтары

1. Сөздің алғашқы буыны жуан болса, келесі буындары да жуан немесе соңғы буыны жуан болса, оған жалғанатын қосымша да жуан болады. Мысалы: ба-ла-лар, оқу-шы-лар, қа-ла-да-ғы-лар-ы-мыз.

2. Сөздің алғашқы буыны жіңішке болса, келесі буыны да жіңішке немесе сөздің соңғы буыны жіңішке болса, оған жалғанатын қосымша да жіңішке болады. Мысалы: өн-ер-ші-лер-ге, ән-ші-лер, үй-де-гі-лер-і-міз.

Ерін үндестігі

Ерін үндестігі – ерін дауыстыларының бастапқы буындағы ыңғайына қарай, соңғы буындардың үйлесіп келуі болып табылады. Ол еріндік о, ө, ұ, ү дыбыстарынан кейін келетін езулік ы, е, і дыбыстарын айтуда еріндік дыбыстарға жақындатады.

Ерін үндестігі заңдылықтары

1. Алғашқы буындағы о немесе ұ дыбыстары екінші буындағы ы дыбысын ұ-ға айналдырады. Мысалы: орын-орұн, құлын-құлұн.

Ал, ашық дауысты а дыбысына о-ның да, ұ-ның да әсері байқалмайды. Мысалы: орақ, құлан.

2. Алғашқы буындағы о немесе ұ дыбыстары екінші буындағы і дыбысын ү-ге айналдырады. Мысалы: көрік-көрүк, күдік-күдүк.

3. Алғашқы буындағы ө немесе ү дыбысы е дыбысын ө-ге айналдырады. Мысалы: өлең-өлөң, күрек-күрөк.

Дыбыс үндестігі

Дыбыс үндестігі заңдылықтары

1. Бір дыбыс екінші бір дыбысты дәл өзіндей етіп толық игеріп, түгелдей еліктіреді. Мұны тіл білімінде толық ассимиляция дейді. Мысалы: жазса-жасса, сүзсе-сүссе, сөзшең-сөшшең, жұмысшы-жұмышшы.

2. Бір дыбыс екінші бір дыбысты дәл өзіндей етіп еліктірмей, бір жақты ғана игереді, яғни ұяң дыбыс болса, өзіндей ұяң дыбысты қатаң дыбыс болса, өзіндей қатаң дыбыстың болуын қалап тұрады. Мысалы: қаз-ға, тас-қа, қыз-дар, этаж-ға.

ІV Сабақты меңгерту

Адасқан әріптерді орнына қой.

ш, о, б, а, л, қ, а  с, ұ, з, а, т

і, м, б, л, і            к, т, е, м, е, т, е                                     а, л, а, д

к, р, е, м, т, е, е

е,т, з, р е к і                  к р м і ө і д

ө і р к ш            а ғ т а с

V Сабақты қорыту

Кел, жұмбақ шешейік

VІІ Бағалау

6-7сабақ

Сабақтың тақырыбы : Буын.Тасымал.Екпін.Буынның сипаты.Буынның түрлері.Тасымалдауға болмайтын жағдайлар.

Сабақтың  мақсаты:

1.Оқушыларға сөздердің буынға бөлінуін,тасымалдау жолдарын түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Сөз айтылғанда, түтас, бірден айтыла алмайды. Сөздердің айтыуында ауа толқыны үзіліп-үзіліп шығады. Бір сөздің ішінде ауа толқынына негізделген бірнеше бөлшек бола береді. 
Сөздегі бір дауыстының немесе дауысты мен дауыссыздың бөлшектеніп айтылуы буын деп аталады. М: ана, ата деген сөздер іштей екі бөлініп айтылады а-на, а-та. 
Сөздің буынға бөлінуі дауысты дыбысқа байланысты. Сөзде қанша дауысты дыбыс болса, сонша буын болады, өйткені дауысты дыбыс қана буын жасайды. Дауыссыз дыбыс буын жасай алмайды, ол дауысты дыбыспен бірге буын құрамына кіреді. 
1. Буынның түрлері 
Буын жеке дауыстыдан және дауыссыз дыбыстардың тіркесінен жасалатын болғандықтан, оның құрамы үнемі бір қалыпта болмайды. Буын құрамының түрліше болуына бапйланысты буынның қазақ тілінде үш түрі бар. Олар: ашық буын, тұйық буын, бітеу буын. 

Ашық

 

    

Тұйық

Бітеу

Ашық буын –А, ВА

Тұйық буын –АВ,АВВ

Бітеу  буын –ВАВ,ВАВВ 

Мұндағы А дауысты  дыбыс,  В дауыссыз дыбыс

Жазып келе жатқанда жолға сыймай қалса, тұтас бір буынды екінші жолға көшіруді тасымал дейміз

1. Ашық буын. Тек дауыстыдан ғана болған немесе дауыссыздан басталып, дауыстыға аяқталған буынды ашық буын деп атаймыз. Мысалы: а-ға, а-ғе-ке, ба-ға, бо-са, т.б. 
2. Тұйық буын. Дауыстыдан басталып, дауыссызға аяқталған буынды тұйық буын деп атаймыз. Мысалы: ат, аз, ақ, ән, әр, өс, өр, ор, оз, ұқ, ұт, үк, ық, ін, т.б. 
3. Бітеу буын. Дауыссыздан басталып, дауыссызға аяқталған, екі жағынан дауыссызбен қоршалған дауыстысы бар буынды бітеу буын деп атаймыз. Мысалы: бақ, бел, бол, бұлт, бұр, жоқ, жент, дат, зор, қол, көл, соқ, тоқ, паң, таң, заң, мен, нан, т.б.

Қазақ тілінде дауысты дыбыстар буын құрайды .

Сөзде қанша дауысты дыбыс болса,  сонша буын болады

Тасымалдауға болмайтын жағдайлар:

1.Бір буынды сөзді

2.Қысқарған сөзді

3. Адамның аты-жөнін

4. Дауысты  дыбысты келесі жолға көшірілмейді.

ІV Сабақты меңгерту

Топтық жұмыс

І нұсқа  Мына кестенің ішіне дұрыс тасымалдап жаз.

Кө-рік-ті

ІІ нұсқа  Кестені толтыр.

Ашық	Тұйық	Бітеу
Ла А	Ас Ант	Мал Төрт

4.Тапқыр болсаң, тауып көр.

М. Жұмабаевтың Мен жастарға сенемін өлеңіндегі буын санын тап.

Арыстандай айбатты,

Жолбарыстай қайратты–

Қырандай күшті қанатты.

         Мен жастарға сенемін!

Көздерінде от ойнар,

Сөздерінде жалын бар,

Жаннан қымбат оларға ар,

        Мен жастарға сенемін!

Жас қырандар – балапан,

Жайып қанат ұмтылған.

Көздегені көк аспан.

      Мен жастарға сенемін!

V Сабақты қорыту

VІІ Бағалау

                                                                  8-сабақ

Сабақтың тақырыбы : Интеллектуалдық ойын. «Сөзмерген»

(Фонетика бөлімі бойынша алған білімдерін қорытындылау).

Сабақтың  мақсаты:

1.Оқушылардың фонетика бөлімі бойынша алған білім деңгейін анықтау                            

2. Пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу..

Сабақтың түрі:Бақылау сабағы                      

 Сабақтың әдісі: Сөзмерген  ойыны

 Сабақтың көрнекілігі:

Сабақтың барысы:

  І Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды екі топқа бөліп әр топқа ат қою,топбасын сайлау.

Оқушыларды ойын барысымен және ережелерімен таныстыру

Біз білім шыңына мына туды тігуіміз керек.

Білім шыңына көтерілетін әр баспалдақтың тапсырмасы бар

ІІ Негізгі бөлім.

Пирамиданың ішіндегі тапсырмалар ретімен сайыс түрінде орындалады.

ІІІ  Сабақты қорыту  

Жеңімпаз топты анықтау

Қай топ тапсырмаларды тез және дұрыс орындаса сол топ жеңімпаз атанады

                                                             9-сабақ

Сабақтың тақырыбы : Сөздердің көп мағыналығы. Синоним. Омоним. Антоним. Сөз мағынасының өзгеруі      

Сабақтың  мақсаты:1.Көп мағыналы сөздерді, олардың мағыналарын,омонимдерден айырмашылығын түсіндіру. Синоним сөздерді, олардың мағыналарын  түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Жаңа сабақ құпиясы

       Омонимдер мен көп мағыналы сөздердің өзара жақындығы бар. Осыдан келіп, кейде оларды бір-бірінен айыру қиындыққа соғады. Бірақ көп мағыналы сөздерден омонимдерді айырудың қиындығы барлық омонимдерге бірдей қатысты емес. Мысалы, — өкпе (өкпесі қабыну) деген сөз бен «реніш» деген мағынаны білдіретін өкпе деген сөздін омонимдес сөздер екені бірден ашық аңғарылады. Көп мағыналы сөздер әр түрлі заттың атауы болғанмен, олардың арасында қандай  да мағыналық жақындық, ұқсастық болады. Ал омоним сөздер арасында ондай мағыналық жақындық, ұқсастық болмайды.

Көп мағыналы сөздер Омоним сөздер  адамның басы таудын басы судың басы адамның басы аяғыңды жай бас көрікті бас . Бас деген сөздің көп мағыналығы мен омонимдік мағынасын былайша салыстыруға болады:   болмайды.

     Дыбысталуы, сыртқы тұлғасы бірдей, бірақ ешбір мағыналық байланысы жоқ сөздер омонимдер деп аталады. Мысалы: Біз 21-ші жылы қысқа қарсы келдік (Ж. Ай.). 2. Етікші бізге жарымайды (мақал).

Осы келтірілген мысалдардағы есімдік біз деген сөз бен құралдың аты, зат есім біз деген сөздің дыбысталуы, тұлғасы бірдей, ал мағыналары әр басқа сөздер.

Қазақ тілінде де тұлғасы әр түрлі болғанымен, мағыналары бір-бірімен жақын сөздер көп-ақ. Мысалы: жақын, таяу, жуық, деген үш сөздің мағыналары бір-бірінен алшақ емес, бәрі де «бір зат пен екінші заттың арасы алыс емес» дегендегі алыс деген сөздің орнына қашық, жырақ, деген сөздердің бірін қойып «Екі ферманың арасы қашық емес» «... жырақ емес» деп айта беруге болады. Осы секілді уақыт, мерзім, мезгіл, кез деген сөздер тобы да мәндес, мағыналас.

Синоним сөздердің мағынасы бір-біріне қанша жақын болғанымен, өзара бір-бірінен сәл-пал айырмасы да болады, әр уақытта бірінің орнына бірі қолданыла бермейді. Мысалы, am, есім деген синоним сөздердің өсім дегені тек адамға байланысты айтылады. Ал мекеме, қала, өзен, may т.б. атауларға байланысты ат сөзі айтылады да, (өзеннің аты, көлдің аты, ағаштың аты). Сондай-ақ, көрікті, келбетті, ажарлы, өңді, көркем, әдемі, сұлу деген синоним сөздер өзара мәндес, мағыналас сөздер болғанымен, әмісе бірінің орнына бірі қолданыла бермейді. Мысалы, көрікті адам, келбетті адам, ажарлы кісі, өңді кісі, сұлу қыз деп айтылады да, бұл синонидердің әрқайсысын қала, үй, ат деген сөздермен тіркестіріп: келбетті қала, ажарлы қала, келбетті үй, өңді am деп айтуға болмайды.

Мына  сөздердің  мағынасына назар аудар

     

Тарақтың тісі,  адамның тісі               Көйлектің жағасы,  көлдің жағасы

 Кітап досың, ақылшың

Көп мағыналы сөздерді теріп жаз.

1.Қанат құстардың ұшып, қонатын дене мүшесі.  Алты қанат ақ орданы тігуге кірісті.

2.Көзім ауырып дәрігерге көрініп жүрмін. Иненің көзіне жіп өткізе алмадым.

3.Сөздің басын арыдан бастады. Адамның басы- Алланың добы.

ІV Сабақты меңгерту

Көп мағыналы сөздердің ішінен алғашқы мағынасын тап

А)Сөздің басы, жолдың басы, адамның басы, таудың басы,жұмыстың басы

Б)Кітаптың беті, адамның беті, судың беті, жер беті

В)сағат тілі , кітап тілі, орыс тілі, техника тілі, адам тілі

Кім көп біледі?       

 Көп мағыналы сөздердің қатарын жалғастыр

1	Адамның аяғы,....
2	Домбыраның құлағы,....
3	Жараның ауызы,....
4	Пышақтың жүзі,.....

V Сабақты қорыту

Құрамында көп мағыналы сөздері бар мақал – мәтелдерді жазу

Кісінің кілті- аспанда. Көңіл көзін сөз ашар. Қыз өмірдің-гүлі.т.б.

VІ Үйге тапсырма

Көп мағыналы сөздерді тауып жазып келу.

VІ Бағалау

                                                            10- сабақ

Сабақтың тақырыбы : Сөздердің көп мағыналығы. Синоним. Омоним. Антоним. Сөз мағынасының өзгеруі.  

Сабақтың  мақсаты: 1.Көп мағыналы сөздерді, олардың мағыналарын,омонимдерден айырмашылығын түсіндіру. Синоним, антоним сөздерді, олардың мағыналарын  түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

      Сөздердің бәрі бірдей өзара мағыналыс бола бермейтіні секілді кез келген сөз өзара қарама-қарсы мағынада келе бермейді. Мысалы, киім, дәптер, қарлығаш деген сөздерге қарсы мәндес сөздердің (антонимдердің) табылуы мүмкін емес.

мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөзді антоним дейміз.

ІV Сабақты меңгерту

 Мына мақал-мәтелдерге қажетті антонимдерді жаз

                          Кім көп біледі?                                                                                                                     * аш                           *  әдемі      * жаңа   

     Нүктелерді қос                    * тоқ                                                                        

* мырза   *   сараң                        * көріксіз                       *ескі

Синонимдік қатарға кірмейтін сөзді алып таста

 

ҮСабақты қорыту

Жақсы деген немене,жаман деген немене деген тақырыпқа ой толға

VІ Бағалау

11- сабақ

Сабақтың тақырыбы : Сөздердің көп мағыналығы. Синоним. Омоним. Антоним. Сөз мағынасының өзгеруі   (3-сағ)

Сабақтың  мақсаты: 1.Көп мағыналы сөздерді, олардың мағыналарын,омонимдерден айырмашылығын түсіндіру. Синоним, антоним сөздерді, олардың мағыналарын  түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

ІІІ Жаңа сабақ

Мағынасы бір, жазылуы бөлек сөздерді синоним дейміз.

Сұлу,көркем,әдемі,сымбатты  -синонимдік     қатар

Синонимдерін жаз

Синонимдік қатарға кірмейтін сөзді алып таста

Мына  сөздердің  мағынасына назар аудар

Бөле  -зат есім туыстық атау

Бөле – етістік бесікке жатқыз деген мағына береді

      Төмендегі берілген сөйлемдердің омонимдік мағынасын бір сөйлем арқылы жеткізіп көріңдер

Үлгі: Ұлы жүз жерінен келген жүз баланың жүздері жайнап, суда жүзіп жүр.

Айт,бөле, той, қой, алма

ІV Сабақты меңгерту

1. Шешуі омоним болатын жұмбақты шеш.

1.Түспін көзі жеткенге

Өсемін қар кеткенде.(көк)

2.Бірде етік тігемін

Бірде есімдік боламын.(біз)

2. Кім көп біледі?       

Мына омоним сөздермен сөйлем құра.

Біреуі етістік ,біреуі зат есімнен болсын.

Қой , сана, той, күл, бақ.

Зат есім	Етістік
Үлгі: қой өрістен келді.	Сен мына сөзіңді қой.

3. Адамның кейбір дене мүшелерінің атауы көп мағыналы сөз де кейбірі омонимдік мағына береді.Ойлан,тап.    

                      Омоним сөздер                                                                                                                                  Көп мағыналы сөздер 

V Сабақты қорыту

 Синонимдерді пайдаланып,          «Батыр –ел тірегі» деген тақырыпқа

мәтін   жаз.

Мына ұйқасқа өлең құра

..................................қой,

..................................қой.

.......................................

..................................сой.

VІІ Бағалау 

12-сабақ

Сабақтың тақырыбы :    Қос сөздер. Біріккен сөздер. Қысқарған сөздер. (1-сағ)

Сабақтың  мақсаты:

1.Қос сөздерді, олардың жасалу жолдарын  түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

           Екі немесе одан да көп сөздер қосарланыпнемесе қайталанып бір ұғымды білдіруін қос сөз дейміз.

           Мәтіннің ішінен қос сөздерді тауып оларды жасалуына қарай топтап жазыңдар.

                                                Ішіне     Сыртына                          

                                      Қайталама    Қосарлама

ІV Сабақты меңгерту

Қос сөздердің екі сыңарын тап.

Графикалық диктант

 

ығы

ұп

үп

тап

ата

мая

          

                        ұзын    үлкен    таза    мая    ана     жығы     

              Метаграммаларды оқып шығыңыз.

1. Аспан көгі жамылды,
 Кара мақпал бүркеніп.
 "Т" орнына "К" қойсаң,

 Леземде от жағылды,

 Тұрар елге нұр төгіп.

 2.  Бір адам шаттанса,
   Мен оған бауырмын.
   "Б"-ны "У"-ға ауыстырса,
   Өлшеммін, дәуірмін.

 3.  Бір құлаштай матамын,
   Жуынғанда аласың,

   Алғы әріпті өшірсең,
   Ең әдепті боласың

4.                      ҚАЙСЫ  ӘРІП ?     "Тауда" жоқ,                                   "Таста" бар.                                             "Жауда" жоқ,                                 

  "Доста" бар.

"Менде" бар                   

Сенде"жоқ.                                                                   "Малда"бар,                                                             "Елде"жоқ.

V Сабақты қорыту                              

VІ Бағалау

13- сабақ

Сабақтың тақырыбы :    Қос сөздер. Біріккен сөздер. Қысқарған сөздер.

Сабақтың  мақсаты:

1.Біріккен  сөздерді, олардың жасалу жолдарын  түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Екі немесе одан да көп сөздер бірігіп,тұтас бір ұғымды білдіретін сөздерді біріккен сөздер дейміз .Мысалы:Алатау, қыстыгүні, биыл.Біріккен сөздер әр уақытта бірігіп жазылады.

Мына сөздерден біріккен сөздер жаса.

Жез, қорған, талды, тау, көк, ала, өніс, ақ, су,төбе,теке, қазған, қозы, тас, құйрық, көз, қазық, қала,бота, темір.

ІV Сабақты меңгерту

Мына кіріккен сөздердің бастапқы түбірлерін ажырат.

5. Кім көп біледі?      

Жер-су аттары	Жезқазған .....
Кісі аттары	Ботагөз...........
Дене мүшелері	Асқазан .......
Мезгілге қатысты атау	Биыл .............

         Үсті  тас,

Асты тас,

           Екі тастың арасы

Төрт аяқпен жалғыз бас.

Ребусты шешсеңіз біріккен ай аты шығады.

40 ″  К   үй      2'

V Сабақты қорыту

Қостанай қаласы  туралы шағын эссе жаз

VІ Бағалау  

14- сабақ

Сабақтың тақырыбы :   Қос сөздер. Біріккен сөздер. Қысқарған сөздер.

 Сабақтың  мақсаты:

1.Қысқарған   сөздерді, олардың жасалу жолдарын  түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта             

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Төмендегі қысқарған сөздердің толық атауларын жаз.

ҚазМи,  ҚР, физмат, колхоз, пединиститут, см,км, тг.

ІV Сабақты меңгерту

1. Адасқан  әріптерді  орнына   қой.

 1. М,н,д,е,ә,и,е,т.

  2. Т,л,е,д,и,р,е,д,а.

  3. Ж,р,а,п,ы,қ,а.

  4. Б,а,о,т,а,н,қ.

  5. Г,б,а,ү,л,у,н.

2. Қысқарған сөздерді жасалу жолына қарай топтап жаз    

Бірінші әріптен қысқарған	ҚР......
Бірінші сөздің басқы буыны мен бас әріпі	ҚазМҰУ.......
Бірінші буындары	Колхоз....
Өлшем  бірліктер	см.....

V Сабақты қорыту

Мұғалім күрделі атауларды оқиды, оқушылар қысқартып жазады. 

VІ Бағалау

15-сабақ

Сабақтың тақырыбы:   Тұрақты  сөз  тіркесі

Сабақтың  мақсаты: 1. тұрақты сөз тіркестерін еске түсіру, қайталау,тұрақты сөз тіркестерінің еркін сөз тіркестерінен айырмашылығын айыра  білу, күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

І. Қызығушылықты ояту

«Бүгінгі білім – болашақта бағындыратын биіктеріңнің бастауы»

              Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап,

                 Әуре етеді ішінде қулық сақтап.

                  Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,

                  Еңбегің мен ақылың екі жақтап.

                                                                              Абай.

А. «Бұл кім?»  ( қызығушылықтарын ояту мақсатында тақтаға бүгінгі сабаққа алынған эпиграф

Сөйлем мен өлең шумағы жазылған плакат ілінеді де, оның авторын балалар сұрақ қою арқылы

Табады )

Б. «Еркін жазу»

     Тұрақты сөз тіркестері дегенде ойымызға не келеді?

 

Ереже шығару.

(тапсырмадағы тұрақты сөз тіркестерін әр топ өзіне берілген сөзге байланысты теріп жазады.)

 Тірек сөздер: Көз, ауыз, жүрек, тіл-тіс, мұрын-құлақ, қол –саусақ

Топтастырып теріп жазады, мағынасын айқындайды, 3 тұрақты сөз тіркесіне сөйлем құрайды.

Д. «Қызықты суреттер»

2 тұрақты сөз тіркесі бойынша сурет салады , келесі топтар оны шешуі тиіс

Е. «Жасырынбақ»

1.Бит қабығынан ..... тоқыған.

2.Жұмыртқадан .... қырыққан.

3. Балақтағы .... басқа шапқан.

4. Мойны ырғайдай, .... торғайдай.

5.Кеудесіне ....піскен.

6. ..... айрылған бақсыдай.

7. Жер астынан жік шықты, ..... тік шықты.

8. .... басына қаптау.

9. Иттің құлы .....

10. Көк ала ....ету.

11. Қадалған жерінен ....алу.

12. Құрғақ уәдемен .... қуыру.

13. .... шаққан құрлы көрмеу.

14. Сүтке тиген ..... болу.

15. ...... су көтермеу.

16. ..... тағаладың ба

17. Түйенің танитыны ......

18. ..... қу шөппен сүрту.

Берілген тапсырмадағы тұрақты сөз тіркестерінің құрамындағы сөздер жасырынып қалған

Соны табу, мағынасын айқындау

V Сабақты қорыту

VІ Үйге тапсырма

VІІ Бағалау

16-сабақ

Сабақтың тақырыбы:   Кәсіби    сөздер. Термин  сөздер.  Жаңа   сөздер.

 Сабақтың  мақсаты:

1 Кәсіби сөздерді, олардың мағыналарын түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

1.Қайталау –оқу анасы

ІІІ Жаңа сабақ

2.Жаңа сабақ құпиясы

Мына сөздер қай мамандық иелеріне қатысты

Кәсіби сөздер	Мамандық иелері
Сот, жаза, үкім, айыпкер, тергеу
Дәрі, науқас, емхана, дәрігер
Сабақ, тоқсан, баға, оқулық
Томаға, тұзақ, қанжыға

3. Кітап досың, ақылшың

ІV Сабақты меңгерту

1.Берілген кәсіби сөздердің мағынасын сөздіктен тауып жаз

2.Белгілі кәсіпке байланысты сөздерді кім көп айтады?

3.Екі оқушы әр түрлі кәсіп иелері туралы мақал айтып жарысады       

4.Сөзжұмбақ  шешу

антоним                       география

теңдеу                          қазақ тілі

       бокс                              математика

құрлық                         спорт

Сөздерді сәйкестендіру арқылы жаңа сабақ түсіндіру

 

4.Тапқыр болсаң, тауып көр.

 

Бір әріптен тұратын қазақ тілінің терминдерін жаз

Әр ғылымға тән термин сөздерді ата

Қазақ тілі
Математика
География
Биология

V Сабақты қорыту

Кім болам? Тақырыбына ойтолғау жаз

VІ Үйге тапсырма

Ата-аналарыңның кәсібіне байланысты  сөздер жазып келу

VІІ Бағалау

                                                           17-сабақ

Сабақтың тақырыбы:   Кәсіби    сөздер. Термин  сөздер.  Жаңа   сөздер.

 Сабақтың  мақсаты:

1 Жаңа сөздерді, олардың мағыналарын түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Ата заң, әнұран, елтаңба, рәміз сөздері Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін қолданысқа енген сөздер осы сияқты заман талабына сай пайда болған сөздер жаңа сөздер деп аталады

ІV Сабақты меңгерту

2.Тапқыр болсаң, тауып көр

Қазақ тілін жаңа үйреніп жүрген Дымбілместің білмейтін сөздерін айтып бер

Мен ...................... ұшқанын көрдім.Ол маған қатты ұнады.Мен өскенде .............................. болуды армандаймын

3. Кітап досың, ақылшың

  Оқулықта берілген жаңа сөздерді  әр топқа бөліп жаз

Техника	Егемендік	Ғарыш	Экономика	Ғалым

V Сабақты қорыту

Жаңа сөздерді қолданып фантастикалық әңгіме жаз

VІ Үйге тапсырма

Қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесін алғаннан кейінгі жаңа сөздерді жазып келу

VІІ Бағалау

18-сабақ

Сабақтың тақырыбы    Кірме   сөздер.  Көнерген  сөздер. (1-сағ)

 Сабақтың  мақсаты:

1 Кірме   сөздерді, олардың мағыналарын түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Қазақ тіліне басқа тілдерден енген сөздер кірме сөздер деп аталады.

2. Кітап досың, ақылшың

Қазақ тіліне енген кірме сөздерді теріп жаз

а)араб тілінен

Қан сонарда бүркітші шығады аңға,

Тастан түлкі табылар аңдығанға.

Жақсы ат пен тату жолдас –бір ғанибет,

Ыңғайлы,ықшам киім аңшы адамға.

б)парсы тілінен

 Тіл буынсыз, бой таза гүл,

Ақылы артық, ары зор.

Ол перизат, ойла, өзің біл

Не болады болса қор.

ІV Сабақты меңгерту

1.Қазіргі кезде төмендегі кірме сөздердің қайсысының баламасы бар

Тауып жаз.

Үлгі:Самолет- ұшақ,....

Фонтан, вертолет, помидор, аптека, гимн, права.т.б.

2. Кірме сөздерді мағынасына қарай топтап жаз

Тұрмыс қажетіне қатысты сөздер

Әкімшілік басқару ісіне байланысты сөз

Ғылым мен мәдениетке байланысты сөздер

Кірме сөздердің қазақ тіліндегі синонимдерін тауып көріңдер

V Сабақты қорыту

Қазақ тіліндегі мына кірме

 сөздерді аударып көр

                                                                                          

                           Журнал,  автобус,

                          газет компьтер                                                                                                                                         

                               картошка,                                                                                                                                                                                                                                         

VІІ Бағалау

                                                 19-сабақ

Сабақтың тақырыбы   Кірме   сөздер.  Көнерген  сөздер.

Сабақтың  мақсаты:

1.Көнерген   сөздерді, олардың мағыналарын түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту,пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі:Аралас сабақ

 Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

 Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта            

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

 ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ Жаңа сабақ

Қазіргі кезде тұрмыста қолданылмайтын заттардың атаулары көнерген сөздер болады

ІV Сабақты меңгерту

1.Бұрын көнерген сөздер қатарында болып қазір қолдалылып жүрген сөздерді атаңдар

2.Кім көп біледі?        

 Көнерген сөздерді ұғым атауына топтап жаз

әкімшілік, әлеуметтік
әскери қару –жарақтар
Ыдыс-аяқ, үй мүліктері

3.Халқымыздың салт –дәстүр әдеп –ғұрыптарының қайсысы көнергенін қайсысы тұрмысымызда қазір де қолданылатынын айтып, мағыналарына түсінік беріңдер

V Сабақты қорыту

 «Ер қаруы-бес қару» деген мақалды

 қалай түсінесің? Ол қандай қарулар?

Шанаш-ешкі терісінен жасаған

 ас құйатын ыдыс

Қорамсақ- садақтың жебесін салып,                          

белге байлайтын жеке-жеке ұясы бар                              Шанаш

                                                                                                Сәукеле

оқ салғыш                                                                               Қорамсақ        

Сәукеле - әйелдердің асыл тастармен

 безендіріп жасалған ерте кездегі бас киімі

VІ Үйге тапсырма

Ата –апаларыңнан көнерген сөздерді біліп алыңдар                  

VІІ Бағалау

20-сабақ

Сабақтың тақырыбы :   « Мың бір мақал»  танымдық  ойыны

 Сабақтың  мақсаты:

1.Оқушылардың  сөзжасам бөлімі бойынша алған білім деңгейін анықтау                            

2. Пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:Бақылау сабағы                      

 Сабақтың әдісі:Мақал-мәтел жарыс                       

 Сабақтың көрнекілігі:

Сабақтың барысы:

  І Ұйымдастыру кезеңі

 Оқушыларды екі топқа бөліп әр топқа ат қою,топбасын сайлау.

Оқушыларды ойын барысымен және ережелерімен таныстыру

Ітур

Мақалдың екінші жартысын айт

Отан, ел туралы мақал - мәтелдер

Отанды сүю ­ ­­­­­­­―  .............

Отан – оттан да .....

Отан – елдің анасы, .............

Өзге елде сұлтан болғанша, .........

  Ит тойған жерінде,...............

  Ел іші алтын ............

 Есің барда еліңді тап,......

Халық туралы мақал - мәтелдер

Халық айтса,...............

Халық ұйғарса,.............

Көппен көрген ...................

Көп қорқытады, ..................

Халық қартаймайды,

........................

 У ішсең ұлтыңмен, .....................

Халыққа қарсы жүру – ..................

Адам, кісі  туралы мақал - мәтелдер

Адам аласы ішінде, ..............

 Адамнан үлкен ас жоқ,

 ....................

 Адам құлақтан азады,

 ..............................

 Кісі болар баланың, кісіменен ісі бар.

 ............................................

 Кісідегінің кілті ...................       

 Дене мүшелері  туралы мақал - мәтелдер                  

 Ауыз біреу, .....................

Аяқ – азамат, қол ......................

бас – сандық, тіл – ............

 Көз – қорқақ, ...................

 Көз көруге, ....................

Саусағы ұзын – .................

 Құлағы ұзын ..............

Көз–таразы,.............

ІІтур

Сұраққа мақалмен жауап бер

Адамның қай мүшесі батыр қай мүшесі қорқақ?

Отан неден басталады?

Көп түкірсе не болады?

Қызға неше үйден тыйым ?

Қыз өссе не?

Ер жігіт кім үшін туады?

Есің барда не тап дейді?

Қыс азығын қашан жинайды?

Жаздың бір күні нені асырайды?

ІІІтур

Кім көп біледі?

Мақал-мәтелдерден  жарыс.

ІІ  Сабақты қорыту  

Жеңімпаз топты анықтау

Қай топ тапсырмаларды тез және дұрыс орындаса сол топ жеңімпаз атанады

21-сабақ

          Сабақтың тақырыбы : Морфология.Сөз және оның морфологиялық құрылымы. Жұрнақ  пен жалғау.

 Сабақтың  мақсаты:       

          1.  сөз туралы  ұғымды пысықтау, оқушыларға қосымшалардың             

         қызметтері әр түрлі  болатынын байқату, сол арқылы  жұрнақ пен жалғау

         туралы  түсінік беру.

         2.  оқушыларды өзбетімен жұмыс жасауға, өз ойларын      

            толық жеткізуге, сурет бойынша әңгіме қүрауға дағдыландыру.

         3. оқушыларды дәптерді таза ұстауға, өзара достық көмек       

            жасауға  үйрету

           Сабақтың көрнекілігі: кесте, суреттер, үлестірмелі қима қағаздар.

          Сабақтың барысы:

         І Ұйымдастыру кезеңі.

           1. Мотивациялық бағдарлау кезеңі.

       Бір шал мен кемпірдің  Жалқаубек деген немересі сабаққа  барғанда қазақ тілін,ана тілін  түсіне бермейді екен, сөйлей де алмайды екен.Мұның себебі , оның сөздік қоры  тым тапшы болыпты. Ал оның досы Талапбек сабақты жақсы оқыпты. Жалқаубек одан көмек сұрап , қазақ тілін үйренбекші болады. Сөйтіп ,Талапбек пен Жалқаубек сөз әлеміне  саяхатқа аттанады.Онда кіру үшін үлкен  сиқырлы қақпадан  өту керек.Ол қақпа сұрақтар қояды. Егер сұраққа дұрыс жауап берсе, қақпа ашылады.

ІІ. Негізгі бөлім.

  Сабақ сөз туралы  сұрақ –жауап түріндегі әңгімеден басталады.

        -Сөз неден құралады

         -Ол дыбыстардан құралады.

        -Ол нені білдіреді

        -Ол белгілі бір ұғымды  білдіреді, заттың, құбылыстың, адамның атын, қимылын білдіреді.

        - Қосымша туралы не білесің?

     Олай болса, бүгін сендермен бірге қосымша туралы білімімізді  кеңейтейік.

Қане, бірге бәріміз

Көзімізді жұмамыз.

Өтіп тау мен өзеннен

Бір елге келіп қонамыз.

Қосымша деп аталар

Бұл ел мүлде бейтаныс

Біз білмейтін балалар,

Қосымшаның түрі бар,

Жаңа сөздер жасайтын,

Жұрнақ атты ұлы бар.

Сөз бен сөзді қосатын,

Жалғау атта қызы бар.

ІІІ Негізгі бөлім.

 Операциялық  орындаушылық кезең.

  Жаңа ұғымды түсіндіруге  суреттер пайдаланылады:

-Мынау не?

-Бүркіт .

-Ал енді бүркіт сөзіне  қосымша қосып көрейік.

-Бүркіт- ші

-Не пайда болды? Бүркітші деген сөз  нені білдіреді?

-Бүркітпен аң аулайтын адамды  білдіреді.

-Көрдіңдерме , бір қосымша қосып едік , сөз мүлде өзгеріп , басқа нәрсені білдіріп кетті. Яғни жаңа сөз жасалды.

 Ал енді  бүркіт сөзіне  басқа бір қосымша  жалғап көрейік: бүркіт-пен. Мысалы.Аңды бүркітпен аулайды.    

  Демек, қосымшалардың өзі әр түрлі қызмет атқарады.Түбір сөзге кейбір қосымшалар қосылғанда мүлдем басқа мағыналы жаңа сөз пайда болады да, кейбір қосымшалар жалғанған кезде жаңа сөз емес, басқа сөзбен байланысуға дайын сөз пайда болады.

Балық+пен, балық+шы

Бұл қосымшалардың қайсысы мағынасы  өзгерген жаңа сөз, қайсысы жәй  байланысқа түсетін сөз жасап тұрғанын түсіндіру.

-          Оқушы келді.

-          Оқулық алдым.

-          Сабақ оқуға кірістім.

Тапсырма: Берілген қосымшалардың  қайсысын қай сөзге  қосып айтуға болады?

    Қосымша қосылған сөздерге  сұрақ қой.Мағыналарының  өзгерген өзгермегенін  байқа.

Тапсырма:Мақалды оқып жатқа жаз. Жұрнақ жалғанған сөзді тауып, мағынасын түсіндір.

         Өнерлі жігіт өрде озар,

         Өнерсіз жігіт жер соғар.

Тапсырма:Сөздерге жұрнақ жалғап оқы.Жұрнақ жалғанған сөздеріңді қатыстырыл  сөйлем қүра.   Дос, іс, жұмыс.

ІІІ Қорытынды бөлім

Пысықтауға арналған тест  тапсырмасы:

1 Қосымшаның неше түрі бар?

А.4        ә.2            б.3

2.Жұрнақ жалғанған сөзді тап.

А.көлдер           ә. батырлық                   б.досқа

3.Жалғау жалғанған сөзді тап.

А.қобызшы             ә.гүлді                   б.сусын

ІҮ Бағалау кезеңі

.                                                                    22-23 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Жұрнақ пен жалғау

Сабақтың мақсаты: Жұрнақ пен жалғау туралы білімдерін пысықтау.

1. Жұрнақ пен жалғау туралы білімдері пысықталады.

2. Жұрнақ пен жалғауды ажырата білуге жаттығады.

3. Сауатты, көркем жазуға және өмірмен байланыстыра оқытуға тәрбиеленеді

Сабақтың әдісі: қорытындылау сабағы.

Сабақтың түрі: ойын сабақ

Көрнекілігі: қимақағаздар,суреттер

Техникалық жабдық:интерактивті тақта, бейнетаспа, үнтаспа.

Сабақта қолданылатын әдістер: іздендіру,шығармашылық, сұрақ-жауап беруі, бес жолды өлең, Вен диаграммасы

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ Негізгі бөлім

1. «Мағынаны ажырату»сатысы

Ойын: « Талдап көр, таңдап көр!»

«Жалғау» тобы: 1-тапсырма -қарамен жазылған сөздердің туынды екенін дәлелдейді.

«Жұрнақ» тобы: 2-тапсырма-сөздің түбірі мен қосымшасын табады, сөйлем құрастырып жазады.

«Қосымша»тобы: 3-тапсырма-тұсындағы жалғауларды тиісті сөзге қосып жазады.

2. Сурет бойынша жұмыс «Гүлдер»

Ойын: « Суретке қарап сөйлеп көр!»

«Жалғау» тобы –сөйлем құрастырады.

«Жұрнақ» тобы - түбір мен қосымшасын ажыратады.

«Қосымша»тобы –сызбамен көрсетеді

3. Үнтаспадан ән тыңдалады «Ертегілер»

Ойын: «Кестені толтырып көрелік!»

«Жалғау» тобы: - түбір сөз

«Жұрнақ» тобы: - жұрнақ жалғанған сөз

«Қосымша»тобы:- жалғау жалғанған сөз

Қай топ бірінші болады жұрнақ және жалғау жалғанған сөз бөлігін толтырады.

Түбір сөз

жұрнақ жалғанған сөз

жалғау жалғанған сөз

жұрнақ және жалғау жалғанған сөз

ІІІ.Қорытынды бөлім

1.Ойын: «Жылдам жауап берейік!»

- Қосымшалар нешеге бөлінеді?

2 қандай сан?- ... 2/1 талдайды

- Жұрнақ деген не?

Қазақстан биыл ЕҚЫҰ төрағалық етеді

- Жалғау деген не?

Барыс жылы баршаға бақыт әкелсін!

«Жалғау» тобы: -5жалғаулы сөздер жазады.

«Жұрнақ» тобы:-5жұрнақты сөздер жазады.

«Қосымша»тобы:-5жұрнағы да, жалғауы да бар сөздер жазады.

 «Ойтолғаныс» сатысы

2. Венн диаграммасы

Жұрнақ

жалғау

3.Бес жолды өлең құрастырады

- жұрнақ

- қысқа,ұзын

- жазады,өзгертеді,жалғанады

- ол сөздің мағынасын өзгертетін

- қосымша

ІҮ Бағалау

24- сабақ

Сабақтың тақырыбы: Зат есім

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Зат есім туралы алған білім мен білігін оқушылар есіне толық қалыптастыру және оны күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету.

Дамытушылық: Зат есім туралы ұғымдарын кеңейту, дүние танымын, шығармашылық қабілеттерін байқау, дамыту. Сауатты, көркем жазуға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Оқушылардың ана тілін сүюге, адамгершілік және ақыл-ой тәрбиесін беру, белсенділікке, ұйымшылдыққа, ізденімпаздыққа баулу.

Сабақтың түрі: Қайталау сабағы.

Сабақтың өткізу әдісі: Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы.

Пән аралық байланыс: математика, әдебиеттік оқу, дүниетану.

Қолданылатын стратегиялар: Топтастыру, түртіп алу, бес жолды өлең, эссе.

Сабақтың көрнекілігі: Қағаз, маркер,  сөзжұмбақ, суреттер, мәтін.

Сабақтың барысы:

І. Қызығушылықты ояту кезеңі:

1) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен амандасу, түгендеу, сабаққа дайындығын тексеру.

2) Психологиялық дайындық:

Қаның, жаның – тіліңде,

Арың,нәрің тіліңде.

Ұмтыл оны білуге

Тілден алып ғибрат

Құлшынасың білімге

                                                Сөз таптары

      Зат есім            Сан есім          Сын есім                             Етістік    

Семантикалық картамен жұмыс

	Зат есім	Сын есім	Сан есім	Етістік
сауыншы
қорғады
көше
қалың
жүзінші
тұнық
өсіреді

ІІ. Жаңа сабақ

1)     Сұрақ - жауап:

-         Енді бәріміз туылған күндерімізді есімізге түсіреміз.

-         Қыс мезгілінде туғандар бірінші топ болады.

-         Жаз  мезгілінде туғандар екінші топ болады.

-         Мінекей туған күндеріміз арқылы жаңа жұмыс тобын құрдық, осы топтар бойынша жұмыс жүргіземіз.

2)     Сөзжұмбақпен жұмыс:

Қазір сөзжұмбақ шешу арқылы сабақтың тақырыбын анықтайық.

Мен сөзжұмбақтың сұрағын оқимын, сендер жауабын жазыңдар.

1.      Көру мүшесі (Көз)

2.      Әліппенің атасы (Ахмет)

3.      Сөздің бөлінбейтін негізгі бөлігі (Түбір)

4.      Суретші ата (Қастеев)

5.      Азайту амалына кері амал (Қосу)

6.      1925 жылы Парижде бүкіл дүние жүзілік жарыста қазақтың атын шығарған әнші (Әміре)

7.      Жылу сүйгіш өсімдік (Мақта)

		К	Ө	З
				А	Х	М	Е	Т
				Т	Ү	Б	І	Р
Қ	А	С	Т	Е	Е	В
		Қ	О	С	У
		Ә	М	І	Р	Е
				М	А	Қ	Т	А

                      
-    Қандай сөз шықты?

-                                            Зат есім

ІІІ. Мағынаны тану.

-                                            Зат есім туралы не білеміз деп ойлайсыңдар?

1.                                        Зат есім туралы не білетінімізді топтастырып, жазайық.

                     Дара                    Ережесі                  Сұрағы

 

    Негізгі                                                                       Туынды

    Көпше                                                                        Жекеше

                           Жалпы             Жалқы                      Күрделі

2.      Суретпен жұмыс

Суреттегі заттың атын атап, оған сұрақ қою, қандай зат есім екенін айту.

Астана, қасқыр, ата, қарбыз, терезе, аралар, Абай, оқушы, тырна, көбелек

3.      Оқулықпен жұмыс:

Суреттегі құстардың атын атау, сұрақ қою және сол сөзбен сөйлем құрастырып, тақтаға жазу және дәптерге жазу.

4.      Топппен жұмыс

І топ – Малдың төлдері:

ІІ топ – Аңдар:

5.      Ауызша жұмыс

Өлеңді мәнерлеп оқу, жалқы есімдерді табу. (Картадан Алтай мен Атырау арасын көрсету)

6.      Түртіп алу әдісі бойынша мәтін таратылып, жұмыс жүргізу

۷  Білемін

-Білмеймін

+Жаңа ақпарат

?Таңқалдырады

Дина Нүрпейісованың суретін көрсетіп, ол кісі туралы оқыған шығармасы туралы еске түсіру.

7.      Дәптермен жұмыс.

І топ – жалқы есімдерді тауып жазу.

ІІ топ – зат есімнің көпше түрін жазу.

ІV. Ой толғаныс кезеңі.

І топ – Дина сөзіне бес жолды өлең құрастыру.

ІІ топ – Дина Нүрпейісоваға эссе жазу (3-4 сөйлемнен).

V. Бағалау

25-сабақ

Сабақтың тақырыбы:  Зат есім

Мақсаты: 1. Сын есім тақырыбын қайталау және оқушылардың алған білімдерін  одан әрі жалғастыру;

             2. Сөздік  қорларын  дамыту;

                3. Оқушылардың табиғатқа деген сүйіспеншілік сезімдері  арқылы, қоршаған ортаға қамқор болуға тәрбиелеу;

Көрнекілігі: интерактивті тақта, семантикалық карта,венн диаграммасы.

Әдісі:түсіндірмелі, сұрақ-жауап.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Бүгін  бізде ерекше

Сабақ болып жатыр ғой.

Тәртіп, оқу деңгейін,

Ұстаздар көріп отыр ғой.

Ал тәртіпті болайық

Жақсы оқып  әр күнде

Білім керек  әркімге.

ІІ. Үй тапсырмасын  жұмбақ шешу арқылы табу.

 - Баяғыда  бір хандықта  кемпір өмір сүріпті. Ол кемпірдің 9 баласы бар екен. Тоғыз баласының әрқайсысында  екеуден, үшеуден балалары болыпты.

Жұмбақтың шешуі: Хандықтың аты- Морфология

Кемпірдің аты- Сөз таптары.

 

-                                                                                                                                                                                                                                                                 

Зат есім дегеніміз не?  Ережесін айтып, мысал келтіру.

Етістік  дегеніміз не ? мысал келтіру.

ІІІ. Сөз таптарын пысықтау үшін , семантикалық картамен жұмыс:

есімдер сөздер	Сан  есім	Сын есім	Етістік	Зат есім
ойнады
доп
әдемі
төртеу
биік
оқушы
биледі
оныншы
сопақша
слты
лимон
үшеу

ІҮ. Жаңа сабақ.  Оқулықпен  жұмыс. 13-бет.  28- жаттығу. Суретке қарап  әңгіме құрастыру.

29-жаттығу: Сөйлемдерді оқып, қарамен жазылған  сөздерге  сұрақ қою.Бұл сөздер нені білдіреді.

Ү. Сергіту сәті: « Қимылды жаттығу» әуенмен.

32-жаттығу. Суреттегі заттарды салыстыру. Венн диаграммасын пайдалану.

               алма                                              қияр

ҮІ. Рефлексиялық жаттығу.

Сөздерді  оқу. Осы сөздердің  тиістісін  пайдаланып, сыныптағы  бір оқушыға    мінездеме  бер.   Дәптерлеріне  жазады.

Әдепті,  мейірімді,  жалқау,  ұқыпты,  дөрекі,  үздік.

ҮІІ. Қорытынды: сабаққа өте жақсы қатысқан оқушыларды мадақтап,жинаған  жұлдызша  санына  қарай жеңімпазды анықтау.

ҮІІІ. Бағалау.

Х. Үйге тапсырма: 30-жаттығу. Ережелерді қайталау.

26-сабақ

              Сабақтың тақырыбы: Сын есім

              Сабақтың мақсаты:

1.      Сын есім туралы білімін тиянақтау; сөйлемнен, мәтіннен сын есімді табу дағдысын жетілдіру; сын есімнің зат есіммен байланысын анықтау; сөздік қорын молайту;

2.      Лексикалық білім, білік,дағдыларын арттыру; ой-өрісін, танымын арттыру;

3.      Ұлттық салт-дәстүрді насихаттау және  оны құрметтеуге

          тәрбиелеу.

Сабақтың типі: пысықтау сабағы

Әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, дидактикалық ойындар.

Көрнекілігі: мазмұнды суреттер

Құрал-жабдықтары: интербелсенді тақта.

Сабақтың барысы

I Ұйымдастыру кезеңі  

ІІ Негізгі бөлім

Артығын тап

-          Жылқы, тай, құлын, ат, асау.  Себебі, ол -сын есім, қалғандары -зат есімдер.

-          Дәмді, көже, тәтті, көңілді, әдемі.

-          Майлы, майлады, шегеледі, тойлады,жайнады. 

V Сурет бойынша жұмыс

Суреттегі заттарды салыстырып, айырмашылығын сөйлем арқылы айт.

1.      Қызыл кітап жуан, ал сары кітап жіңішке.

2.      Пияз ащы, ал сәбіз тәтті.

3.      Түнде қараңғы, ал күндіз жарық болады.

Берілген сын есімдер заттың сапасын білдіреді деген қорытынды жасалады.

VI «Бір әріптің ізімен» дидактикалық ойыны

   Берілген әріптермен сөйлем құрау, сөйлемде мүмкіндігінше сын есім болғаны жөн.

 Мысалы,  Әәәә -Әйгерім әдемі әңгелек әкелді.

Қққ, Ооо, Ссс,Ддд, Ттт, Еее,Жжж.

Ааа  Ашулы арыстан ақырды. Бұл сөйлемдегі сын есім қандай? Ашулы деген сөзді басқаша қалай айтуға болады?

    ашулы арыстан  - ызалы арыстан

- Мұндай сөздерді қалай атайды? Мәндес сөздер, яғни мағынасы бір-біріне жуық сөздер дейді.

- Олай болса, оқулықтағы 2-жаттығуда берілген сын есімдерге мәндес сөздер тауып, үлгі бойынша жазайық.

 Ашулы, ызалы;  әдемі, сұлу;  күшті, мықты; ақылды, білгір; мөлдір, тұнық; үркек, қорқақ.

  Берілген сын есімдерден туынды сын есімдерді тап, туынды екенін дәлелде.

Ашулы, ызалы, күшті, ақылды.

(Жұрнақ арқылы жасалған.)

«Адасқан сөздер» дидактикалық ойыны

-         Орны ауысқан сөздерден сөйлем құрап жаз, сын есімдерді тап, астын ирек сызықпен сыз.

        4         3         1                  2

1.      Өсіп тұр,гүлдер, аулада, қызыл.

        3          2              4       1

2.      Балды, аю, ұнатады, қоңыр.

       4                 3          2            1

3.      Озып келді, ат,жирен, бәйгеден.

    2           3                 4                 1

4.      Қалаларда, метро, болады, үлкен.

-         Екінші сөйлемдегі сөздердің байланысын сызбамен көрсет.

-         Ол үшін не істеу керек?

-         Сөйлемдегі сөздердің байланысын сұрақ қою арқылы анықтаймыз.

-         Аю не істейді?   Аю ұнатады.  Нені ұнатады? Балды ұнатады.

Қандай аю? Қоңыр аю.

«Жұмбақ зат» ойыны

Бұл ойынның шарты бойынша көсетілген затты сынып тағы оқушылар түлі сөз таптарымен сипаттайды. Тақтаға шыққан бала жасырылған затты табуы тиіс. Алғашқы үш сөйлемге дейін тапқан бала жеңімпаз атанады.

Мысалы, шахмат тақтасы туралы оқушылардың берген сипаттамасы мынадай болды.

 - Онда ақ, қара фигуралар бар. Ол төртбұрышты. Онда 64 тор көз бар.

 Терезе, дөңгелек, жол белгісі, орамал  жасырылды.

ІІІ Қорытындылау

Сын есім туралы не білеміз?

-          Сын есім заттың түрін-түсін, сапасын білдіреді.

-          Сын есімдерге қандай, қай деген сұрақтар қойылады.

-          Сын есім сөйлемде  зат есіммен байланысады.

-          Сын есімнің негізгі, туынды түрлері бар.

-          Туынды сын есім жұрнақ арқылы жасалады.

     ІҮБағалау, мадақтау

27- сабақ

Сабақтың  тақырыбы:   Сын есім.

Сабақтың  мақсаты:

Білімділігі: Жаттығулар мен тапсырмалар орындау арқылы оқушылардың сын есім туралы алған білімдерін еске түсіру, тереңдету,бекіту.

Дамытушылығы: Оқушылардың  сөздік қорын , шығармашылық қабілетін, сауатты әрі көркем жазу дағдысын жетілдіру, дамыту.

Тәрбиелігі: Тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тілді құрметтеуге, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, кестелер, сызбалар.

Әдісі: СТО стратегиялары, топпен жұмыс, шығармашылық тапсырма.

Пәнаралық байланыс:  математика, дүниетану, әдебиет

Сабақтың  барысы:

І. Қызығушылықты  ояту. 

Психологиялық  дайындық

Өнер алды-қызыл тіл
Анаңдай оны құрметте!
Қажымай,талмай үйрен,біл,
Асылын сөздің өрнекте.
Ана тіл-асыл қазына,
Байлығың-білсең ол сенің.
Жеткізер өмір жазына,
Сонымен өсер өркенің,

 “Танысу “ тренингі

Әр оқушы өзінің атының бас әрпінен басталатын сын есім айта отырып өзін таныстырады. Мысалы: Әдемі Әйгерім

«Топтастыру» стратегиясы бойынша ой қозғау.

 

Сергіту сәті

         II. Мағынаны  тану

1-тапсырма

  Көп  нүктенің орнына  сұраққа  жауап болатын  сын есімді қойып, мақалдарды толықтырып жаз. Мақалдың мазмұнын түсіндір.

   5 ) “Менің бағытым” ойыны

1. тәтті                                                       жар

2. тік                                                             адам

3. тегіс                                                         қант

4. суық                                                         қоян

5. сұр                                                             су

6. ақылды                                                    жер

2-тапсырма

Өлеңді оқып, туынды сын есімдерді табу. Туынды сын есімдер қалай жасалатынын еске түсіру.                                             

Шопан  атаға

Ай мүйізі шоқпардай,

Шүйделері тоқпақтай,

Тегене құйрық қошқарлы,

Малды берсең қойды бер!

Ұлды берсең, бойлы бер,

Жұртқа ақыл салғандай

Ақылы артық ойлы бер!...

 3 – тапсырма

Төмендегі зат есімдерге сол зат есімдердің бірінші дыбысынан  басталатын сын есімде тауып тіркеп жаз.

	өрен
	күй
	еңбек
	көше
	су
	күн
	талап

Сергіту сәті

 «Кім жылдам?» ойыны  

Төмендегі сын есімдерді жылдың төрт  мезгілінің суретінің астына  қатыстырып жазу:

Суық, ыстық, ызғар, боранды, батпақты, жаңбырлы, дымқыл, салқын, шуақты, жылы.                                                               

 Қыс                           Көктем                        Жаз                   Күз                             ...                                           ...                                        ...                            ...

Ой толғаныс

Семантикалық карта  

	Зат есім	Сын есім	Сан есім	Етістік
ақылды
табиғат
жинады
мың

                ІҮБағалау

                                                                      28-29 сабақ

         Сабақтың тақырыбы: Сан есім.

         Сабақтың мақсаты:

                  1.Бір таңбалы сан есімдерді екі таңбалы сан есімдерден ажыратып

                  жаза білуге үйрету.

                  2.Оқушылардың алған білімдерін практикалық жұмыс барысында

                   қалыптастыра отырып, дұрыс қолдана білуге үйрету.               

                 3.Әр оқушыны өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыра

                   отырып, болашаққа өз үлесін  қоса білетін ізденімпаз ұрпақ етіп

                    тәрбиелеу.

       Сабақтың түрі: практикалық  сабақ.

       Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, баяндау, топпен жұмыс

        Сабақтың көрнекілігі: интерактивтік тақта, түрлі-түсті суреттер, сызба-кестелер.

         Сабақтың барысы:

        І. Ұйымдастыру кезеңі. Сәлемдесе отырып, оқушылармен танысу.  Оқушы назарын  

            сабаққа аудару.

                                 - Жарқырап күн ашылды

                           Айналаңға нұр шашылды

                           Қайырлы күн! Біз көңілді баламыз

                           Қайырлы сәт! Сәлемдесіп аламыз                                

         Ел бақытының белгілеріне не жатады?

                                       Білімді ұрпақ.

                                       Тәрбиелі ұл-қыздар.

                                       Салт-сананы ұстанған ұрпақ

                                       Ата-ананы құрметтейтін саналы ұрпақ. 

                                       Отанын шын сүйетін патриоттар.

        Назарбаевтың суреті мен сөзі: «Біздің түпкілікті мақсатымыз — интеллектуалды ұрпақ тәрбиелеп, интеллектуалды ұлт қалыптастыру»

   « Ұлт болашағы сендердің қолдарыңда» 

   Сынып оқушылары 4 топқа бөлінеді

 І «Алғырлар» тобы

 ІІ «Тапқырлар»тобы

ІІІ «Ойшылдар тобы»

ІV «Зеректер тобы»

 (Әр топ өз спикерін сайлайды)

V.                Үй тапсырмасын сұрау:                       

 Топтастыру.

6. Балалар, мен сендерге бірнеше сөздер айтамын. Сол сөздерді зат есіммен байланыстырып айту қажет.

Бірінші ( сынып), жеті (лақ), жиырмасыншы (қабат), тоқсан тоғызыншы ( бет), он бесінші ( сәуір), сегіз (жас)      

     VII. Сөзжұмбақ. Білім пердесі .                      

    1. Ең жақсы баға   

    2. Тұңғыш қазақ ғарышкері

    3. Қазақтың атақты пулеметші қызы

    4. Білім ордасы

    5. Сөз табы

    6. Тікенекті аң

    7. Жыл мезгілі                 

Сан есім  туралы түсінік беру.

 Мысал келтіру, қандай сұрақтарға жауап беретіндігіне тоқталу.                        

 Сауаттылық хаты.        

 Тақтамен жұмыс. Жаттығу жұмысын орындау.

   8       21           

   5       77

   7       10

   4       19

   Топтық жұмыс.  Зерттеу жұмысы

           І топ. Сурет бойынша әңгіме құрастыру.

ІІ топ. Әдептілік туралы мақал- мәтел                              

Әдепті бала — арлы бала , әдепсіз бала — сорлы бала.

Әдепті бала ата- анасын мақтатар, әдепсіз бала ата-анасын         қақсатар.

 Сіз деген — әдеп, біз деген — көмек.

 Әдептілік, ар-ұят- адамдықтың белгісі.

 Әдепсізге қарап не істемеуді үйрен.

  ІІІ топ. Әдеп жайында тыйым сөздер.

  ІV топ. «Сиқырлы таяқша»  ойыны.

            ІІІ Қорытынды бөлім              

           Топ мүшелері бір-бірінің бойындағы жақсы қасиеттерін айтады.

    Ж- жігерлі

    А- адал

    Қ-қайырымды

    С- сыпайы

     Ы-ынтымақты

              Сергіту сәті.

              Балалар, қазақта 3,5,7,9,13,21 «киелі сандар» деген ұғым бар. Сол жайында  

               не білесіңдер?           

    3 арсыз                        5 арыс                          7 қазына                  7 ата

    Ұйқы                      А.Байтұрсынов            Ілім-білім                 Бала

    Күлкі                      Ж.Аймауытов              Ер жігіт                     Әке  

   Тамақ                     М.Жұмабаев                Жүйрік ат                  Ата                                                    

                                   Ш.Құдайбердиов        Құмай тазы               Немере

                                   М.Дулатов                    Сұлу әйел                 Шөбере

                                                                         Берен мылтық          Шөпшек

                                                                         Қыран бүркіт            Немене

            Олай болса, сендер өздерің осы киелі сандарға байланысты не айтар едіңдер?

Сабақты жинақтай отырып, алған білімдерін қорытындылау әрі бекіту. Сан 

 есімнен  өткенді топтастыру.

           ІҮ Бағалау

30-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Етістік

Сабақтың мақсаты:

1.Етістік сөз табы туралы білім      беру, етістіктің қолданыстағы маңызын , қызметін аша түсетін жаттығулар арқылы оның күрделі,ауқымы кең сөз табы екендігіне көз жеткізу,етістікті басқа сөз табымен байланыстыруға үйрету.

2.Сөз таптарын ажырата білуге ,сөйлемнің  мәнін түсініп, мағынасын аша білуге үйрету, оқушылардың ойлау қабілеттерін ,тілін дамыту.Логикалық ойлау сезімін ояту.Есте сақтау қабілетін дамыту.

3 Каллиграфияны  сақтау,   кішіпейілділікке, адамгершілікке , мәнерлі сөйлеуге, қырағылыққа тәрбиелеу  .

Сабақтың түрі,әдісі:Жарыс сабақ, ойын ашық                                                                                                                             айту , түсіндірмелі, сұрақ- жауап, мақтау-                 мадақтау.

Көрнекілігі:Интерактивті тақта

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

 II Өткенді қайталау

1.      Жұрнақ пен жалғау туралы не білесің?

2.      Зат есім дегеніміз не, неше түрге бөлінеді?

3.      Негізгі  зат есім дегеніміз не?мысал келтір

4.      Туынды зат есім дегеніміз не?мысал келтір

5.      Туынды зат есімге не  жалғанады?

6.      Тәуелдік жалғау туралы не білеміз?бір сөзді      тәуелде.

7.      Іні, қалам,дәптер сөздерін жекеше, көпше түрге тәуелде

8.      Етістік дегеніміз не?Сұрақтары, мысал.

ІІІ Негізгі бөлім

 Суретпен жұмыс

Суретке ат қойып, әңгіме құрастыру, етістікті табу

Қыс мезгілі                Табиғат суреті

1-тапсырма.     Дара және күрделі етсітіктерді   табу:

              Балбұлақтар ағады.

             Баурайынан таулардың

             Балбұлақтар ағады.

             Балбұлақтан қанғанның

            Бойы сергіп қалады.

2 -тапсырма.     Дара етістіктерді күрделі етістіктерге айналдырып, сөйлемдерді көшіріп   жазу. Қай сөзбен байланысып тұрғанын сызба арқылы көрсету:

        Әжем маған жылы шұлық  тоқыды /тоқып берді/.   Нұрым мен Сырым құстарға үйшік жасады / жасап отыр/.  Жиналыс басталды ма?/ басталып кетті ме?/.    Жездем қуанды ма?/қуанып жүр ме?/

Балалар мұзайдында коньки тепті/ теуіп жүр/.

Тиін қарағайдың бүрімен қоректенеді/ қоректеніп жүр/.Солтүстіктен  суық жел соқты/ соғып тұр/.

Солтүстік                    Мұзайдын

3-тапсырма. Жаңылтпашты жатқа айту.

                «Серперді » шертермен

                Шерте үйрендім.

                Шертермен            «Серперді»

                Ерте үйрендім.                                         

           «Серпер»,шертер деген не?

 «Серпер» - Құрманғазының күйі.

 «Шертер» -қазақтың,ертедегі түріктің аспабы,домбыраға қарағанда кішірек , оның даусы қатты шығатын болған.шертер екі, үш  ішекті, ал ішектерін аттын жалынан жасаған.Қазіргі кезде шертер аспабын қолданбайды.

           4- тапсырма.  Дара етістіктерді бір бөлек, күрделі етістіктерді бір бөлек            

          көшіріп жазу, кез-келген 2 күрделі етістікті қатыстырып сөйлем       

           құрастыр.

Жайнады                               Бақылап тұр

Жалғады                               тартып отыр

Шашты                               оқып отыр

Ұшты                                   қонып жатыр

Секектеді                            билеп жүр

Тегістеді                             шауып барады

   Дидактикалық ойын :«Кім алғыр?»                                                                       

 Күн,сәбіз,ай, саяхат,қала, дала,ауыл,ата, оқушы, шебер,                           

 дәптер,кемпірқосақ, кесе, алма, мектеп, республика, ағаш, гүл, терезе,     

  қалам, тақта, бала, ат, жұлдыз,арба / 25сөз/

                «Мақал қуаласпақ» ойыны, етістікті          табу

1   Көз жетпегенге  сөз жетеді.

2   Дос жылатып айтады,

     Дұшпан күлдіріп айтады.

3   Мақтаншақтық өтірік айтқызады,

     Өтірік көңілді қайтқызады.

Шығармашылық жұмыс

•      Бұлбұл                           бақылдайды

•      Сиыр                              сайрайды

•      Аққу                               мөңірейді

•      Бақа                               қарқылдайды

•      Тырна                            сұңқылдайды

•      Түйе                               қаңқылдайды

•      Қаз                                 боздайды

•      Қарға                              тыраулайды    

Тиым  сөздер  білесің бе?

Етістіктерді сұрақ кою арқылы табу

             ІІІ   Сабақты бекіту: Етістік туралы не білеміз?

    *    Білемін

*    Білдім

    *    Білгім келеді

ІҮ Бағалау

                                                                        31 -сабақ

 Сабақтың тақырыбы:  Етістік

 Сабақтың мақсаты:

1.Етістік туралы алған білім - білік дағдыларын еске түсіре отырып, бір жүйеге келтіру, жинақтау. Оқушылардың білім дәрежесін байқау.

2.Оқушыларды өз бетімен тапсырмаларды орындауға үйрету, байқау қабілетін арттыру, сөздік қорын, тілін дамыту.

3.Ұйымшылдылыққа, бірлікке, ұжымдыққа тәрбиелеу

   Сабақтың түрі:  Аралас сабақ: сұрақ-жауап

    Әдісі:  Топтық жұмыс, жеке жұмыс.

    Сабақтың  көрнектігі:  Тест, сөздер, интерактивті тақта

   Сабақтың барысы:

    Ι. Ұйымдастыру  бөлімі

    ΙІ. Қызығушылығын ояту.

     «Сиқырлы суреттер»  ойыны

 Берілген суреттерге сөйлем құрастыру, сұрақтарға жауап беру

Қандай сөз таптарын білесін?

Зат есім дегеніміз не?

Етістік нені білдіреді?

Етістік неше түрге бөлінеді?

Негізгі туынды етістік дегеніміз не?

Болымсыз етістік қалай жасалады?

-Жарайсындар

                  1-тапсырма

 Сөздерді оқып ішінен туынды етістіктерді теріп жаз.

Өрле,,шаңдатты, терледі, кілттеді, қаңқылда, дәріле,жіңішкертті, дабылдатты.

-«Адасқан буындар» ойыны

 Осы буындардан болымды, болымсыз етістіктер құрастыру керек

Жет

ме

та

жу

ма

қыр

мат

Кір

пат

жақ

ді

ын

ша

па

Жетпейді, кірмейді, жақтама, жуын, шақыр, шақырма

-Жарайсыңдар. Өте жақсы

-         Ырым-тыйым сөздерде қандай етістік қолданылады? Тыйым сөздерді еске түсіру

-         «Өлеңді жатқа жазу»

Мен гүлдерді жұлмаймын,

Торғайларды қумаймын.

Айтқан сөзін тыңдаймын,

Анашымды сыйлаймын.

-         Өлеңді 2-3 рет оқып,жатқа жазу, етістіктің  астын  сызу.           

Олардың түрін ажырату

-         «Сөзден, сөз ойла» ойыны

Әр қатарға сөз беріледі, сол сөздерден етістік құрастыру, қай қатар көп сөз жазады екен?

1.«Көркем өнерпаздар»

2.«қанағаттанарлық»

3.«мерекелеріңізбен»

Сергіту сәті

Аспанға      қарап   күн  көрдім,

Төменге   қарап  жер  көрдім.

Оңға,  солға  бұрылып ,

Егеменді  ел  көрдім.     

Биыл біздің егемендік   алғанымызға қанша жыл    толып       отыр?          

«Ұйқасын тап»

Өлең жолдарын толықтырып жазу

Мені  ...    ...  ,

Күндей  ...   ...  .

Көп    ...     ...  ,

Маған    ...     ... .

-жарайсыңдар!  Енді кітабымыздың 52-бетін ашайық.

3-тапсырма. Нақыл сөздерді көшіріп жазу. Болымсыз етістікті табу

ІІІ Қорытынды. Тест сұрақтары

1)  етістік нені білдіреді?

2)  дара етістікті тап

3)  күрделі етістікті тап

4)  негізгі етістікті тап

5)  туынды етістікті тап

6)  болымды етістікті тап

7)  болымды етістікті көрсет

8)  болымсыз етістікті көрсет

9)  етістікті тап

10) етістіктің сұрақтарын көрсет

а)  кім? не?

ә)  қандай? қай?

б)  Не істейді? неғылды?қайтті?

 Көршілерімізді тексеріп, өзін-өзі

     VΙΙΙ.  Бағалау. Мадақтау

32-33-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Үстеу

Сабақтың мақсаты:

1. Үстеу туралы алғашқы түсінік беру, тірек-сызба арқылы іс-әрекеттің   мезгілін, қалай орындалатынын, қайда болатынын  білдіретін сөз                               табы екендігін меңгерту.

2. Сөздердің мағынасын түсіндіру арқылы  оқушылардың  ойлау қабілетін, тіл байлығын,  нақты сөйлей білу   дағдыларын қалыптастыру, сөздік қорын молайту.

3. Жақсы қарым-қатынасқа, ұйымшылдыққа,, мейірімділікке,     кішіпейілдікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі:  Жаңа білімді меңгерту

Көрнекілік:         Тірек-сызба, кесте, кодоскоп, карточкалар.

Әдіс-тәсілі:          Проблемалық оқыту, сұрақ-жауап, көрнекілік, талдау, топтау, дәлелдеу.

Сабақ барысы:

І .Ұйымдастыру:  

Сыныпты екі топқа бөлу,капитандары тағайындалады.

             Бүгінгі сабағымызға қонақтар келді,оларға  бұрылып  қарап ,жылы   

             ықыласымызды білдірейік.Енді сабақ барысында сендер артқа алаңдамай

            тамаша жұмыс жасайды деп ойлаймын.

ІІ. Өткенге шолу:  а) Өткенді қайталау мақсатында сендердің таңдауларыңа сұрақтары бар екі конверт беремін.

Конверт 1.

1)Есімдік дегеніміз  не?

2)Барыс септігінің жалғауларын ата.

3) Атау септігіндегі  ІІІ жақ жіктеу есімдігін септеңіз /Ол/

Конверт 2.

1)Етістіктің шақтарын сұрақтарымен атаңдар.

2) Жіктеу есімдіктерін атаңдар.

3) Атау септігіндегі ІІ жақ  жіктеу есімдігін атап, оны септеңдер .    /Сен/                      

ІІІ. Жаңа сабақ: 1. Сабақтың тақырыбын және мақсатын хабарлау.

-         Бүгінгі сабағымызда «Қазақ тілі» елінің «Сөз таптары»  аулына барамыз.

-         Бұл ауылда біз бірнеше  рет болғанбыз және бірнеше отбасымен таныспыз.

-         Олар қай сөз таптары?

-         /Зат есім,т.б./ балалардың жауабы.

-         Ал ,бүгін  «Сөз таптары» ауылының Үстеу атты отбасымен танысамыз

1-тапсырма:       Мынадай сөйлемдерге назар аударайық

-Қарамен жазылған сөздерге сұрақ қойыңдар.

-Қай сөзбен байланысқан?

- Бұл сөздер етістіктің қандай белгісін білдіріп тұр? /әр сөйлемде/

1.      Құстар жоғары (қайда?) ұшты.

2.      Сыртта (қайда?) жапалақ-жапалақ қар жауып тұр.

3.      Биыл (қашан?) көктем кеш (қашан?) келді.

4.      Күн енді (қашан?) жылынады.

5.      Шөп қаулап (қалай?) өсті.

6.      Қар тез (қалай?) еріді..

2-тапсырма:    Берілген сөздерге сұрақ қойып, жауап беретін сұрағына қарай  топтап жазыңдар:

1-топ:Төменде,   тез, күні бойы ,алға,  жаңаша,  жоғарыда,

           қолма-қол, күндіз-түні , ақырын, орысша,  тал түсте .                     

2-топ: Бүгін, кеше, артта,   қазақша, осында,  шапшаң ,

          таң сәріде,  ертең,  сыртта,  шалқасынан,  бірте-бірте.         

Қашан?                            Қайда?                                    Қалай?

Тал түсте                       төменде                                       тез

Күні бойы                        жоғарыда                                  ақырын

Күндіз-түні                      алға                                            жаңаша

Бүгін                                 артта                                         қазақша

Ертең                               сыртта                                       орысша

-Бұл сөздерді сұрақтарына қарап ,қандай сөз табына жатқызамыз?

-Үстеу!

Ендеше,  тірек сызба құрастырып көрейік:                                                                                                     

                                                                Үстеу        

Мағынасына қарай

                               Мезгіл                      

                                                               Мекен                   Сын-қимыл     

                                                       С ұ р а қ т а р ы:           

                       

                             Қашан?                     Қайда?                          Қалай?

* Жазған сөздерді мағыналық түрлеріне қарай, сызбаға салатын  болсақ,

ҮСТЕУДІҢ мағыналық түрлеріне қарай қай түріне  жатқызуға болады?

*Неге сол топқа жатқызғандарыңды сызбаны басшылыққа алып, дәлелдеп

 түсіндіріп көрейік.

                                                              Іс-әрекеттің мезгілін (мекенін,

                                                               сын- қимылын) білдіреді.

Бұл – үстеу, өйткені

                                                      Қашан? (қайда? қалай?) сұрағына         

                                                         жауап  береді.

Ендеше, ереже қорытамыз:

***Іс-әрекеттің мезгілін, мекенін, сын-қимылын білдіретін  сөздерді     

     ҮСТЕУ дейді. Үстеулер қашан? қайда? қалай? деген сұрақтарға    

     жауап береді.

Сергіту:

3-тапсырма:  І топ-. 1,3,5-сөйлемдерді.

                        ІІ топ- 2,4,5-сөйлемдерді  тақтаға орындау.

4-тапсырма: Мәтіндерді қалып қойған үстеулермен толықтырып оқыңдар, шығарманың қай түріне жататынын анықтаңдар:

1.Ерте  (қашан?) шықсаң, алдыңнан  (қайдан?)  күн шығады.

   Кеш (қашан?)  шықсаң,  алдыңнан (қайдан?) түн шығады

2. Таңертең де(қашан?), түсте де(қашан?)

     Күнге бетін бұрады.

    Тостағанын кішкене

    Тосады да тұрады. /күнбағыс/

3.Ақырын (қалай?) жүрсең шаң  жұқпас.

4. Қатты (қалай?) жауған күн  тез   (қалай?) ашылады.

5. Жаздыгүні (қашан?)күн үзақ,           Жазда (қашан?)ойнама қүнімен,

    Қыстыгүні (қашан?) түн үзақ.              Қыста (қашан?)ойнама түнімен.

6. Жазғытұрым (қашан?)  қалмайды қыстың сызы,

   Масатыдай (қалай?)  құлпырар жердің жүзі.

   Жан-жануар, адамзат анталаса,

   Ата-анадай (қалай?)  елжірер күннің көзі.

             Ой сергіту жаттығуы: Екі топ бір-біріне «Бір сыңарын сен, бір сыңарын ол»         

                                                                        ойыны:

Қарсы мәндес үстеулер айту Мыс: Ерте – кеш; Қыстыгүні – жаздыгүні;т.с.с.

Өтірік өлеңдер

***Аю қорқып қояннан, Түнде шошып оянған. Айгерім 3-сынып

***Дөңгеленіп бүйірі, Өрістен кеп тұрады. Біздің үйдің сиыры күнде бұзау                туады

***Таңда шықтым сыртқа, Ақтөсім кеткен жайлысқа. Бұзауым үріп тұр,Әтешім жылап тұр.  Бекежан 2-сынып

***Шыбын келіп орманға, Айқайлады аңдарға. Оны естіп жолбарыс, Тығылыпты сол маңға. Зинат 4-сынып

Берілген мәтінді оқып, ішінен үстеулерді тауып, сұрақ қойып, мағыналық түрлеріне қарай ажыратыңдар.

Жақсылыққа- жақсылық

 1-топ.   Ертеде бір қоян болыпты. Ол барлық жан-жануарлардың тіліне түсінеді екен.Бір күні орманды аралап келе жатса, «құтқарыңдар, құтқарыңдар !» деген нәзік дауысты естиді. Сол жерге келіп қараса, сона өрмекшінің өрмегіне түсіп қалапты. Қоян дереу сонаны құтқарады. Сона ызылдап рахметін айтып ұшып кетеді.

2-топ.Қоянның жақсылығын басқаларға да айта жүреді. Мұны қасқыр естіп, қызғаныштан қоянның көзін жоямын деп, бас салып жемекші болады. Қоян шырылдап қоя береді. Сол мезгілде сона келіп қасқырдың тұмсығынан аямай шағып алады. Қасқыр тұмсығымен әуре болып отырғанда, қоян қашып үлгереді. Жақсылыққа-жақсылық- деген осы. Жақсылыққа жақсылық жасауды бәріміз де үйренейік.                         Гүлжан 4-сынып

«Кім жылдам» ойыны: Екі топтан екі оқушыдан шығып , әр қадам сайын үстеу айтып жарысады.

Сын-қимыл -----шапшаң----------- оқыдым

Мекен -----жоғары-------------көтерілдім

Мезгіл-------кеше--------------келдім

Мекен-----оңға-------------- бұрылдым

Сын-қимыл----тез----------ойладым

Мезгіл------күндіз-түні-------дайындалдым

ІІІ Қорытынды бөлім

2. Ұйқастарға өлең құрау, үстеулерді  қатыстырып:

а/ -------  ойпайды,           ә/ ----------  көреді,      в/ -------   ойлайды,                 

   --------  тоймайды               ----------  өреді.          --------    тойлайды.

------------------------               ------------------            -----------------------

----------   қоймайды.             ----------  төнеді.         --------    жоймайды.

Бағалау: Өзін -өзі бағалау: Бүгінгі сабақта әр кім өзін бағалайды. Тақырыпты өте жақсы, яғни 5–ке, жақсы 4-ке, н/е толық меңгермедім дегендерің «3» деп

 бағалайсыңдар. Бұл бағаны  күнделікке қоямын . Ал ертең фишкамен бағаланып, бүгінгі бағаларыңмен сәкес болса қатарынан екі баға аласыңдар.

                                         34-сабақ

«Сынып  көшбасшысы»  интелектуалды  білім  сайысы

Мақсаты:

•      Пәндік  тақырыптарды  пысықтау;

•      Баланың  білімін  тереңдету  арқылы  жан-жақты  дамуына  ықпал  ету,  жеке  қабілеттерін  дамыту;

•      Білуге, білімге  құштарлығын  арттыру;

•      Ойын  ашық  айтуға,  дәйекті  сөйлеуге жетелеу;

•      Баланы  дарындылыққа, лидерлікке  баулу.

Өткізілу  формасы:  жарыс  түрінде

Өткізілу  орны:  интерактивті  тақтамен  жабдықталған  кабинет

Барысы:

Армысыздар,  жас  достар!                                   Тамсандырып  өнерін,

Армысыздар,  ата-ана.                                           Осы  жарыс  барысы.

Болашаққа  жол  бастар                                         Жадыратсын жаныңды

Армысыздар,  ұстаздар.                                        Көшбасшылар  жарысы.

1 с.                        Оқуға  шақыру

... Балалар,  бұл  жол  басы  - даналыққа,

Келіңдер,  түсіп  байқап,  қаралық  та.

Бұл  жолмен  бара  жатқан  өзіңдей  көп,

Соларды  көре  тұра  қалалық  па?!

Даналық - өшпес  жарық,  кетпес  байлық,

Жүріңдер,  іздеп  тауып  алалық  та!

2.  Сайысымызды  бастамас  бұрын   сіздерді  өткен  жылғы  сайысымыздың  жеңімпаздарымен  таныстырып  өтейін

3.  Сайыскерлермен  таныстыру:

     Олай  болса,  биылғы  жылғы  сайыскерлерімізбен  таныс  болыңыздар:

4.  Сайыс  кезеңдерімен  таныстыру:

•         І кезең   “Бәйге”

•         ІІ  кезең  “Мың  бір  мақал”

•         ІІІ кезең  “Өзге  тілдің  бәрін  біл” 

•         ІҮ кезең  “Көкпар”

•         Ү кезең   “Ойлан, тап”

5.  Бүгінгі  сайысқа  төрелік  ететін  қазылар  алқасымен  таныс  болыңыздар:

Балаларға  тілек:

Замана  тартып  жатыр  жаңа  істі  алға,

Уа,  адамдар,  думаннан  қалыс  қалма.

Сұлудан  сұлу  озар  әсемдіктен,

Жүйріктен  жүйрік  озар  жарысқанда, - деп білім  сайысын  бастауға  рұқсат  етіңіздер.

 І кезең   “Бәйге”      “Туған   жерді,  мектебіңді   танып   біл”        Әр  дұрыс  жауап  10  ұпай

     Қазылар  алқасына  сөз:    2  оқушы  шығады

Сөз  мәйегі – мақал.  Олай  болса  балаларды  әдемі,  өрнекті,  мағыналы  сөйлеуге  үйрететін  мақал  жарысын  бастаймыз.

 ІІ кезең                                      “Мың  бір  мақал”                               Әр  дұрыс  жауап  10  ұпай

•         Ананың  көңілі балада,  …

•         Қына  тасқа  бітеді,  ...

•         Досы  көпті  жау  алмайды,  …

•         Ер  жігіт  елі  үшін  туады,  …

•         Ақыл – тозбайтын  тон,  ...

•         Өзге  елде  сұлтан  болғанша, ...

•         Білекті  бірді  жығар, ...

•          Туған  жердің  күні  де  ыстық, …

•         Еңбегің  қатты  болса, ...

•         Жақсы  -  ай  мен  күндей, ...

•         Төртеу  түгел  болса, ...

•         Ырыс  алды - ...

•         Еңбек  етсең  ерінбей, ...

•         Білім  қымбат, ...

•         Отансыз  адам -  ...

•         Жақсы  туса  -  ел  ырысы,  ...

•         Әдепті  бала  арлы  бала,  ...

•         Үлкенге - құрмет, ...

•         Жақсыдан  үйрен,  ...

•         Қына  тасқа  бітеді, ...

     Қазылар  алқасына  сөз:     2  оқушы  шығады 

ІІІ кезең                              “Өзге  тілдің  бәрін  біл”                             Әр  дұрыс  жауап  10  ұпай   

Қазылар  алқасына  сөз:               1  оқушы  шығады

  ІҮ кезең                        “Көкпар”                      Жауаптарына  байланысты  100,  200,  300  ұпай                   

Қазылар  алқасына  сөз:                1  оқушы  шығады

V кезең                                               “Ойлан,  тап”                                Әр  дұрыс  жауап  10  ұпай  

Әділқазыға сөз  беріледі.

Көрермен оқушыларға   сұрақтар.

Қызықты тапсырмалар.

      1. Аулада жүрген бұзаулар мен тауықтардың аяқтарының саны-он.Аулада

         неше тауық ,неше бұзау болуы мүмкін?

       2. Ағаш басында 2 балық отыр еді.Оларға тағы 2 балық ұшып келді.Барлығы

        неше балық болды?

      3. Аулада тұрған әртүрлі көліктердің (жеңіл машина ,мотоцикл,велосипед)

          дөңгелектерінің саны-он болады.Аулада неше жеңіл    машина,мотоцикл,

          велосипед тұр?

Қорытынды бөлім.

Сайыскерлер  марапаттау.            

№ 17 Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектеп
Функционалдық сауаттылық
(таңдау курсы)

Сынып – 5
Сағаты – 1
Жылдық сағаты – 34
Бағдарламаны құрастырған 
қазақ тілі мен әдебиеті 
пәнінің мұғалімі: Теңгебаева А.Қ 


2015 – 2016 оқу жылы

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы №832 қаулысы
2. «Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру», Ы. Алтынсарин Ұлттық білім академиясы, Астана қаласы, 2013 жыл /әдістемелік құрал/
3. «12 жылдық мектеп оқушыларының қазақ тілінен функционалдық сауаттылығын қалыптастыру әдістемесі», Ы. Алтынсарин Ұлттық білім академиясы, Астана қаласы, 2013 жыл /әдістемелік құрал/


Түсініктеме

Қазақстан Республикасының Елбасы Н.Ә. Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына кезекті Жолдауында білім беру ұйымдары жастарға жалаң білім беріп қана қоймай алған білімдерін өмірдің түрлі жағдайларында пайдалана алуды үйретуі керек екендігін айтып, үкіметке оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытудың бес жылға арналған Ұлттық шаралар жоспарын дайындау жөнінде тапсырма берген болатын.
Осы тапсырманың негізінде Үкіметтің қаулысымен бекітілген «Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары» қабылданды. Ұлттық жоспардың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін жағдай жасау болып белгіленген.
Оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуда оқу бағдарламасындағы әрбір пәннің рөлі зор. Соның ішінде қазақ тілі мен әдебиетінің алатын орны ерекше. Осы ретте, оқушыға халықтың қоғамдық өмірін, арман-мүддесін танытуда, оларға идеялық-саяси, рухани-адамгершілік, этикалық-эстетикалық тәрбие беруде, дүниеге көзқарасын, мінезін, жалпы мәдениетін қалыптастыруда көркем әдебиетті қуатты құралдардың бірі ретінде пайдалану – әдебиет пәнінің басты мақсаты 
болып есептелсе, тіліміздің өзіндік қалыптасқан нормаларын, жалпы айтқанда грамматикасын үйрету – қазақ тілінің басты міндеті болып танылады. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту – бүгінгі заманның талабы. Болашақ азамат өз ұлтының асыл мұрасын білу арқылы туған халқының тарихымен, мәдениетімен танысып,білімін кеңейтеді.Қазақ тілінің грамматикасын терең меңгерген оқушы, қоғамның кез-келген саласында қиналмай жұмыс істеп,өзінің функционалды сауаттылығын көрсете алады. Біздің өзекті мәселеміз: жаңа оқыту әдіс-тәсілдері арқылы қазақ тілін меңгерту. Біздің ұстанымымыз: «Еліміздің ертеңі жас ұрпақтың қолында,ал жас ұрпақ тағдыры ұстаздың қолында» деп елбасымыз атап айтқандай,оқушылардың талантын ашу – біздің күн тәртібіміздегі өзекті мәселелердің бірі. 
Функционалдық сауаттылық біліммен, іскерлікпен және дағдылармен ғана шектелмей, солардың негізінде әр елдің өзіндік ерекшеліктері ескеріле отырып, қалыптасатын құзіреттіліктермен анықталады. 



IV тоқсан (8 сағат)



№

Тақырыптары

сағат саны

мерзімі
жоспар
бойынша нақты
1. Пунктуация 1
2. Сөзбен айшықталған сурет 1
3. Өзім жайлы/әңгіме/ 1
4. Ертегілер елінде 1
5. Оқу және жазу машығын тексеру 1
6. Фонетикалық, математикалық талдау 1
7. Жылдық қайталаулар 1
8. Қорытынды сабақ 1


III тоқсан (10 сағат)

№

Тақырыптары

сағат саны

мерзімі
жоспар
бойынша нақты
1. Қызықты грамматика әлемінде 1
2. Мәтін арқылы оқыту 1
3. Шешендік өнер 2
4. ФС қалыптастырудың арнайы ұстанымдары 1
5. Фонетикалық, математикалық талдау 1
6. Орфогафия, орфоэпия 1
7. Мектеп, досым.... /шығармашылық/ 1
8. Сауатты жаза білейік! 1
9. Қорытынды сабақ 1

Курстың өзектілігі:

Оқушыларды шығармашылық ізденіс жұмыстарына баули отырып, 
функционалды жеке тұлға ретінде қалыптастыру.

Мақсаты:

* Оқушылардың ғылыми жаратылыстану және оқу сауаттылық деңгейін бағалау.
* Оқушылардың мектепте алған білімдері мен тәжірибелерін өмірде қолдана ала ма?- деген сұраққа жауап іздеу. 
* Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Оқылым,тыңдалым,айтылым,жазылым дағдыларын дамыту. 

Міндеттері:

- Қара сөздің мән-мағынасын аша білуге;
- Тіл білімінің салаларын жетік меңгеруге;
- Алған әсерлерін айшықты тілмен жеткізе білуге;
- Шығармашылық және ізденіс жұмыстарына баулу.


Оқушылардың негізгі білім –біліктілігіне, икем – дағдысына қойылатын талаптар:
- Тіл дамытудың сыры мен заңдылығына терең үңіліп, мән беру
- Өзіндік пікірін қалыптастырып, әдеби мәнерде сөйлеуге дағдылану.
- Қазіргі қазақ тілінің сөздік қорының ұшы – қиыры шексіз, сондықтан білімді, мәдениетті адамның ғана сөзі орынды, жинақы, жатық келетінін есте ұстау.
- Дөрекі, жағымсыз сөздерден аулақ болып, аз сөзге көп мағына сыйғызып, түйінді, ойлы, сыпайы сөздерді ретімен қолдану. 

I тоқсан (9 сағат)


№

Тақырыптары

сағат саны

мерзімі
жоспар
бойынша нақты
1. Кіріспе. Қазақ тілі- ҚР мемлекеттік тілі 1
2. Функционалдық сауаттылық туралы ұғым 1
3. Қазақ тілінің қоғамдағы рөлі. 
Математикалық талдау 1
4. Мен... /монолог/ 1
5. Мен үшін қымбат не? 
Талдау 1
6. Қазақ әліпбиі 1
7. Мәтін арқылы оқыту. 
Математикалық талдау 1
8. Сауатты жаза білейік! 1
9. Қорытынды сабақ. 1


Тақырыптары

сағат саны

мерзімі
жоспар
бойынша нақты
1. Тілдік функция 1
2. Рефлексиялық жаттығулар 1
3. Функционалды сауаттылықтың белгілері 2
4. Сөйлеу әдебі 1
5. Сауатты жаза білейік! Математикалық талдау 1
6. Мәтін арқылы оқыту 1

ІІ тоқсан (8 сағат)