Қазақ тілі "Диктанттар жинағы"

Диктанттар (І-IV сыныптар үшін )

Джумартова Жадыра Муратовна

І. Сөз, дыбыс, әріп, сөйлемдер.

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

Түлкі, сүт, ұя, ыдыс, дәптер, нан, көбелек, ине, теңге, ою.

(10 сөз)

Мүйiз, май, Сәуле, бас, қағаз, белдік, жүгері, дәрі, отыр, жаз.

(10 сөз)

ІІ. Дауыссыз дыбыстардың астын сызыңдар.

Шық, отыр, бесік, доп, емен, жіп, қаз, қияр, еден, есік, көз, көл.

(12 сөз)

Жарқанат, жүзім, үйрек, қияр, қауын, лақ, қант, тиын, нәресте, оймақ, піл, қол, тарақ, түйе, тау, үтік, сөз, сынып, қалам, тақта.

(20 сөз)

ІІІ. Сөздерді буынға бөліңдер (сөздерді тақтаға жазып, оның схемасын сыздыру). 

  Айгүл,алма,доп,                                                       (үлгi).

Жолбарыс, балық домбыра, терезе, ат, айна, дәрiгер,әже,көкек,дұрыс.

Алмұрт,шелек,піл,айран,сағат,бор, торғай,күн,май.

(10 сөз)

IV. Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар

Түлкі, сүт, ұя, ыдыс, дәптер, көбелек, нан, ине, теңге, ою, ас, су, ақ, көк.  

(15 сөз)

Шаңғы, әріп, бұзау, қызыл, қара, сынып, шам, кесе, іні, көше, бала, есеп, еңбек, сары, бет.

(15 сөз)

Бор, шеңбер, шағала, ыдыс, жылан, қазақша, орысша, орын, ойна, демал.

(10 сөз)

V.Кім? Не? – деген сұрақтарға жауап беретін сөздер.

Орындық, көбелек, ата, бесік, әже, гүл, мысық, дәрігер, айна, ай, кітап, торғай, қыз, мектеп, күз.

(15 сөз)

қасық, түлкі, тауық, бала, сурет, іні, ине, ана, шортан, әке, ара, сызғыш, доп, дүкенші, ұя, мұғалім, тарақ, ою, көрпе, балмұздақ.

(20 сөз)

VI. Қандай? - деген сұраққа жауап беретін сөздердің астын сызыңдар.

Ерлан жақсы окушы.    Ол бірінші сыныпта оқиды. Ерланның  сыныбы таза. Оқушылар қазақ тілін біледі.   

(14 сөз)

Түлкi– сұлу аң. Ол таулы жерде жүредi Түлкi қызыл түстi болады.Оның терiсi бағалы.Менiң  ойыншық  түлкiм  бар.

(18 сөз)

Ертіс

Ертіс- өзеннiң аты .Ертiс терең, әдемi өзен.Ертісте кеме жүредi.Өзеннiң суы өте суық.Мен Ертісті көрдiм.

 (17 сөз)

VІI. Бас әріппен жазылатын сөздер.

Астана – бас қала; Абай даңғылы; Пушкин көшесі; Тобыл өзені; *Қазақ тілі* - газеті; Алматы қаласы; Қостанай облысы.

(16 сөз)

Алтынсарин мұражайы; Қостанай қаласы; Әулиекөл ауданы; халық әртісі – Роза Рымбаева; Ақылбек Шаяхметов – ақын; «Балдырған» журналы.

(14 сөз)

Қостанай.

Біз Қостанайда тұрамыз. Қостанай сұлу қала. Қаланың көшелері үлкен. Мектеп Байтұрсынов көшесінде.

(12 сөз)

Тапсырма: бас әріппен жазылған сөздердің астын сызыңдар.

VІІI. Не істеді? – деген сґраққа жауап беретін сөздер.

Әлия аюдың суретін салды. Мәдина ою ойды. Қыз  орнына отырды. Әжем шай ішіп отыр. Мен доп ойнап отырмын.

(18 сөз)

Көктем

Көктем келді. Қар еріді. Ауа таза. Кеше жаңбыр жауды. Күн жылы. Балалар көктем айларын жаксы көреді. Менің анам көктем гүлдерін ұнатады.

(21 сөз)

Мектеп

Мынау біздің мектеп. Мектебіміз таза, жарық. Мен бірінші сыныпта оқимын. Біздің мектепте оқушылар көп. Менің досым да осы мектепте оқиды.                                                                                     

                                                   (20 сөз)

IХ. Қайталау.

Менің  әжем.

Менің әжем ауылда тұрады. Әжем жақсы адам. Әжемнің төрт баласы бар. Ең үлкен баласы менің әкем. Жазда мен әжеме барамын.

(20 сөз)

Тапсырма: дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

Қайрат.

Қайрат – оқушы. Ол жаксы оқиды. Кітап, дәптерін таза ұстайды. Таза киінеді. Қайраттың достары көп. Ол достарымен доп ойнауды ұнатады.

(19 сөз)

Тапсырма: * «Мәдина» сөзіне дыбыстық талдау жасаңдар.

Саулық пен сымбат.

Денсаулық – зор байлық. Дені сау адам сұлу, сымбатты болады. Менің ағам – спортсмен. Ол ауырмайды.

(14 сөз)

Тапсырма:«сымбатты«сөзін буынға бөліңдер.

Денсаулық күні.

Бүгін мектепте – денсаулық күні. Барлық оқушылар  мектеп алаңында. Ауа райы он бес градус жылы. Мен де достарыммен бірге қатысамын.

(19 сөз)

Тапсырма: дауЫссыз дыбыстардың астын сызыңдар.

*Бүгін- сөзін буынға бөліңдер.

Диктанттар (2 сынып)

І. Қазақ тіліне тән дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

         1.Күз, күн, тәтті үлкен, бір, үш, төрт, қыз, бөлме, ата, әже, алмұрт, қоңырау, сабақ.

(15 сөз)

         2. Білім, мектеп, сынып, оқушы, баға, шулама, дұрыс, жақсы, сұра, кел, ал, екі, үш, тіл, гүл.

(15 сөз)

         3. Бүгін – білім күні. Қазір қазақ тілі. Болат тақтаға шықты. Мен дәптерге жаздым. Қолымды көтердім. Жауап бердім. Жақсы баға алдым.

(19 сөз)

         ІІ. Дауыссыз дыбыстардың астын сызыңдар.

         1. Бағдаршам, қара,  алма, жер, тоқта, күт, дайындал, кім, тыныш, рұқсат, бер, қол, сұра, күн, сәлем.

(15 сөз)

         2. Қағаз, жаңбыр, бағдаршам, дастархан, ертең, сабақ, қоңырау, мұғалім, бор, есік, ыдыс, кесе, табақ, сөз, дыбыс.

(15 сөз)

3. Метепке келдік. Сыныпта отырмыз. Сабақ басталды. Өте жақсы баға алдым. Мен қазақ тілін өте жақсы білемін.

(16 сөз)

ІІІ. Буынға  бөліп  жазыңдар.

1. Алма, қарбыз, дастарқан, қызыл, дәмді, сары, жасыл, жемеймін, жаңбыр, ұшты, жолға, тоқта, оңға, жапырақ, салқын.

(15 сөз)

2. Оқушы, мұғалім, кітап, терезе, дәптер, тақта, қалам, қарындаш, қабырға, бала, дүкен, кітапхана, дәріхана, балмұздақ, мектеп.

(15 сөз)

IV. Кім? Не? Деген сұрақтарды сөздің үстіне жазыңдар.

1. Тамақ, нан, қыз, сусын, мұғалім, тұз, май, әже, кесе, шырын, ана, торғай, табақша, дәрігер, құс.

(15 сөз)

2. Тақта, бор, қаз, оқушы, көбелек, кітап, дәптер, іні, әпке, гүл, Айгүл, есік, еден, Айдос, алмұрт.

(15 сөз)

3. Әлия нан сатып алды. Әжем тұшпара пісірді. Атам газет  оқыды.Атам  мен  әжем  үшеумiз  сусын  iштiк.

(16 сөз)

V. Жуан, жiңiшке, сөздердi бөлiп жазыңдар.

1.Тыныш, дұрыс, сәлем, сынып, iш, қара, тоқта, пiс, тiс, же, анар, бағдаршам, жүзiм, алға, оңға.

(15 сөз)

2.Салқын, дәмдi, қызыл, тәттi, сөздiк, әже, қарбыз, сары, ұшты, күз, қыс, жылы, қазақ, солға.

(15 сөз)

3.Оңға, дейiн, керек, сана, сөз, көл, әкел, ұл, әрiп, қорап, қанша, үлкен, орташа, шеше, жаттығу.

(15 сөз)

VI.

1. Мен ерте ояндым. Бетi-қолымды сабынмен жудым. Киiм ауыстырдым. Анама көмектестiм. Атам маған балмұздақ сатып  әпердi.

(16 сөз)

2. Кеш болды. Апам кешкi ас дайындады. Ол бауырсақ пiсiрдi. Бiз ас iштiк. Менiң ұйықтағым келдi.

(15 сөз)

Қыс.

Қыс келдi. Кеше суық қар жауды. Мен қармен ойнадым. Шанамен сырғанадым. Менiң досым Еркiн шаңғы тептi.

(16 сөз)

Жаңа жыл.

Жаңа жыл – үлкен мереке. Мерекеге Аяз ата келдi. Мен Жаңа жылға қоян киiмiн киемiн. Жаңа жыл тамаша.

(17 сөз)

1. Бүгiн бiрiншi сабақ – есеп. Мен тақтаға шықтым. Есеп шығардым. Мен есепте қосу мен көбейтудi жаксы бiлемiн.

(16 сөз)

2. Есепте.

Сен тақтада есепте. Екiге екi қосқанда неше болады? Дұрыс. Төрт болады. Жетi алу бiр. Қанша болады? Дұрыс, өте жақсы.

(19 сөз)

3. Қол еңбегi.

Бiз сабақта матадан дөңгелек қидық. Мата қызыл. Мен матаны қайшымен қидым. Қызыл жiппен тiктiм.

(14 сөз)

Сурет.

Сурет сабағы өте қызық өтедi. Бұл сабаққа дәптер, бояу, қылқалам, өшiргiш, қарындаш керек. Мен сабақта түлкiнi салдым.

(17 сөз)

Көктем.

Көктем келдi. Бiз далада қуаласпақ ойнадық. Дене шынықтыруда доп лақтырып та ойнадық. Ауа райы жақсы.

(15 сөз)

Наурыз.

Наурыз жыл басы. Мектепте Наурызға дайындалып жатыр. Наурызда үйлердi, көшелердi тазартады. Қош келдiң, Наурыз мерекесi!

(15 сөз)

Жуан, жiңiшке жалғаулар.

1. Ойындар.

Күндер жылы. Ауа таза. Балалар аулада ойнап жүр. Менiң достарым дойбы ойнап отыр. Ойындар бәрi қызық.

(16 сөз)

2. Жаз.

Жаз келдi. Құстар ұшып келдi. Гүлдер, жидектер өсiп тұр. Мен терезелердi аштым, жудым. Жаз айлары өте сұлу.

(17 сөз)

Әншi.

Маржан домбырамен ән айтты. Оның әнi балаларға ұнады. Балалар қол шапалақтады. Маржан иiлiп сәлем жасады.

(15 сөз)

Жазғы каникул.

Оқу жылы аяқталды. Мен үшiншi сыныпқа өттiм. Каникулда мен ауылға барамын. Аулдың қасында теңiз бар. Мен теңiзде шомыламын.

(18 сөз)

Диктантар (3 сынып).

Менiң сыныбым таза, жылы. Бiз сабақта тыныш отырамыз. Қазiр қазақ тiлi сабағы. Мен жолкөз дәптерге жаттығу жазып отырмын. Екiншi сабақ – дүниетану. Сабақ кестесi бойынша қазақ тiлi бiрiншi болады. Бiздiң сыныпта тақта жаңа. Оқушылар қазақ тiлiн ұнатады. Мұғалiм сабақты жақсы түсiндiредi.

(40 сөз)

Тапсырма: *дәптер*, *күнделiкке* сөздердi буынға бөлiңдер.

Күз.

Күз келдi. Күн суыта бастады. Бүгiн үшiншi сыныпта бес сабақ. Мен өзiм қазақ тiлi сабағын ұнатамын. Ал менiң досым Айнұр сурет сабағын ұнатады. Ол күзгi табиғатты жақсы салады. Мен қазақ тiлiнде күз туралы өлең жаттадым. Алтын күздi барлық адамдар сүйедi.

(40 сөз)

Тапсырма: жiңiшке дыбыстардың астын сызыңдар.

Көйлек жуу.

Менiң қуыршағым бар. Оның аты – Айсұлу. Айсұлудың көйлектерi көп. Көйлектерi бәрi әдемi. Бiрақ тез кiрлейдi. Оны жиi жуу керек. Мен кiр жууды анамнан үйрендiм. Айсұлудың ұлттық киiмi де бар. Қуыршағымның шашы ұзын. Мен шашын тараймын, жуамын.

(41 сөз)

Емен.

Емен – мәңгi көгерiп тұратын жасыл ағаш. Оның жапырақтары әдемi. Емен ағашы өте мықты, қатты. Еменнен кеме, вагон, үй жиһаздары жасалады. Емен қабағының дәрiлiк қасиетi бар. Еменнiң жаңғағын шошқа жейдi. Алматы көшелерiнде емен көп өседi.

(34 сөз)

Қазақстанның  рәмiздерi.

         Қазақстан егемендi ел. Мемлекеттiк тiлi – қазақ тiлi. Бiздiң елiмiзде көптеген ұлттар тұрады. Қазақстанның рәмiздерi өте әдемi. Елтаңбасы, жалауы ерекше.Қазақстандықтар әнұранды бiлу керек. Қазақстанның бас қаласы – Астана. Жиырма бесiншi қазан – мемлекеттiк мереке.

(32 сөз)

Күз айлары.

Күз тамаша уақыт. Күз айлары – қыркүйек. қазан, қараша. Құстар жылы жаққа ұшуға даярланды. Жапырақтар сарғайды. Гүлдер солды. Адамдар жылы киiм кидi. Жиi-жиi жаңбыр жауды. Менiң қолшатарым бар. Мен күздi жақсы көремiн.

Тапсырма: қыркүйек, қазан сөздерiне дыбыстық талдау жасаңдар.

(32 сөз)

Кiтап дүкенi.

Алтынсарин көшесiнде кiтап дүкенi бар. Дүкен тұрғын үйдiң бiрiншi қабатында. Онда оқу құралдары көп. Мен кеше дүкенге бардым. Дүкеннен оқулық, сөздiк сатып алдым.

Сөздiк он бес теңге тұрады. Дәптер алпыс тиын тұрады.

(32 сөз)

Санау.

Адамдар санауды өте ертеде үйренген. Алғашында саусақтарын санайтын. Кейiн он саусақ аз бола бастады. Есептеу үшiн ұсақ тастар қолданылды. Бiршама уақыт өттi. Адамдар тастарды жiптерге тiзiп қоятын. Кейiн жiптiң орнына таяқша қолданылды. Бұл қазiргi есеп шоттың бiр түрi едi. Техника өстi. Есептер қиындай түстi. Оларды шешу үшiн машина керек. Электронды есептеу машиналар осылай шықты.

(64 сөз)

Сабақта.

Балалар мектепте жиналды. Қоңырау соғылды. Оқушылар сыныпқа кiрдi. Есiк ашылды. Сынып кең, жарық. Оқытушы келдi, сәлемдестi. Үйге берiлген тапсырманы тексердiк. Зарина жауап бердi. Мен да бүгiн баға алдым. Тапсырманы дұрыс орындадым.

(31 сөз)

Петровичтiн еменi.

Қырқыншы жылдың аяғы. Мен оқушымын. Қыс қатты едi. Сол жылғы қыста мектебiмiзге бiр мұғалiм келдi. Ол оқушылармен бiрге ағаш отырғызды. Келесi жылы соғыс басталды. Мұғалiм соғысқа кеттi. Сол отырғызған ағаштардан қалЈғаны – жалғыз емен. Қазiр оны Сергей Петровичтiң еменi деп атайды.

(С.Сарғасовтан)

(40 сөз)

Iшiк.

Iшiк – жылы киiм. Iшiктi аң терiсiнен жасайды. Оның сырты қымбат матамен қапталады. Iшiктi қыстыгүнi күн суытқанда киедi. Ол әрi жеңiл, әрi жылы. Iшiк киген адам суықта тоңбайды. Менiң атамда қасқыр iшiк бар.

Тапсырма: *жасайды*, *тоңбайды* сөздердi буынға бөлiңдер.

(32 сөз)

Менiң Отаным.

Он алтыншы желтоқсан – мереке. Бұл Қазақстанның тәуелсiздiк күнi. Менiң елiм – Қазақстан. Астана – жаңа қала. Алматы – мәдени астанамыз. Мен Астананы да, Алматыны да көрдiм. Астанада Қазақстанның  рәмiздерi  өте сұлу.

(31 сөз)

Жаңа жыл.

Жаңа жыл өте көңiлдi мереке. Бiздiң мектепте жаңа жылға дайындалып жатыр. Шыршаға  ойыншықтар, жұлдызша, жалауша iлдiк. Аяз ата баларға сыйлық әкелдi. Балалар биледi. Қызық ойындар ойнады. Ақшақар маған өте ұнады.

(31 сөз)

Тапсырма: *шырша*, *сыйлық* сөздерiне дыбыстық талдау жасандар.

Сурет.

Қанат  сурет  салуды  жақсы  көредi. Оның

 альбомында  неше  түрлi суреттер  бар. Әрбiр  сурет  түстi  қарындаштармен, бояумен  боялған.Қылқаламы  жаңа. Қанат  күннiң  суретiн  салды.Оның астына: “Әрқашан  күн сөнбесiн” деп  жазды.

(30 сөз)

Әншi.

Сахнаға  бiр  топ  әншi  балалар  шықты.Олар  хормен  қазақша  ән  айтты.Бiр әншiнiң  дауысы  ерекше  естiлдi.Балалар: “Бұл  кiм?” деп  таң қалды.Бұл  әншi Әлия  екен.Әлия  жақсы  ән  салады.

                                         (30 сөз).

Әже.

Менiң  әжем  бар.Әжемдi  өте  жақсы  көремiн.Ол  саған  ертегi  айтып  бередi.Қобыланды, Алпамыс  батырлар  туралы  жырлар  айтады.Бүгiн  аналар  мейрамы.Мен  әжеме гүл сыйлаймын 

(30 сөз)

Тапсырма: «мейрам» сөзiнiң схемасын жасаңдар.

Ана.

Ана отбасының тiрегi. Анасы бар адамдар ешқашан қартаймайды. Анасы бар үй – береке.

Барлық ана бейбiтшiлiктi қалайды. Баласының

бақытты болуын қалайды. Бiз ананы сыйлаймыз,

құрметтеймiз. Аналар бақытты болсын!

(27 сөз)

Тапсырма: «аналар» «береке» сөздердi буынға бөлiңдер.

Ауа.

Адам ауамен дем алады. Ауасыз өмiр жоқ. Ауа таза болу керек. Сынып, бөлме ауасын тазартып тґру пайдалы. Ауа таза болса, адамның денсаулығы жақсы болады. Бiз ауа туралы валеология сабағында оқыдық.

(30 сөз)

Тапсырма: «ауа» «бiз» сөздерiне фонетикалық талдау жасаңдар.

Ауа райы.

Бґгiн ауа райы суыј болды. Серiк ерте

тґрады. Дене шынықтырады. Суық сумен жуынады. Суық сумен жуыну денсаулыққа өте пайдалы. Серiк жеңiл киiм киедi. Күндiз жаңбыр жауған жоқ. Ол қолшатырын үйде қалдырды.

(31 сөз)

Ұя.

Қарлығаш ұя салды. Бiрақ ұяға торғай орналасып алды. Қарлығаш басқа қарлығаштарды көмекке шақырды. Көмек көрсетуге көп қарлығаштар келдi. Олар ұядағы торғайды қуып шықты. Қарлығаш ұясына орналасты. Достарына рахмет айтты. Достық – үлкен күш.

(32 сөз)

Наурыз.

Наурыз-жыл  басы.Наурызда  күн  мен  түн  теңеледi.Қазақ  күнпарағы  бойынша  наурыз-жаңа  жыл. Жиырма  екiншi  наурызда  наурызкөже  пiсiредi. Қаламызда  наурыз  тойы  жақсы  өтедi. Наурыз  күнi  ауа  райы  да  жақсы  болады.

(30 сөз)

Волейбол.

Бүгiн  дене   шынықтыру  сабағы  бесiншi  сабақ. Мектеп  алдындағы  кiшкене  алаң.Екi  бағанға керiлген  волейбол  торы. Ол биiктеу.Бәрiнiң  секiргiсi  келедi.Бiрақ доп  тордан  аспай  қалады.Данияр  мен  Жанар  шапшаң  қимылдайды.Дене  шынықтыру  сабағы  өте  қызықты.

                                                    (34 сөз.)

Айна.

Адам  өз  түрiн  айнаға  қарап  көредi. Айна  жүзiң  қандай  болса,сондай  етiп  көрсетедi. Жағаңды  айнаға  қарап  түзесең,шашыңды  айнаға  қарап  тарайсың.Айна  шыныдан  жасалады. Айна  да  адамның    жақсы  көмекшiсi.

 (29 сөз)

Көкек.

Көкек  шағын  құс.Ол «көкек, көкек» деп  дыбыстайды.Сондықтан  оны  көкек  дейдi.Ол  бiрден  артық  жұмыртқаламайды. Көкек ұя  салмайды. Көкек  балапан  баспайды. Жұмыртқасын  кез  келген  торғайдың   ұясына  тастайды.Оны  торғай  басып  шығарады.

                                                        (32 сөз.)

Тапсырма: Көкек  балапан  баспайды.- сөйлемнiң  схемасын  жасаңдар.   

Бүркiт.

Бұркiт-қыран  құс. Ол  қоян, қарсақ  және  тышқандарды  жейдi. Бүркiт  кейде  ақбөкен  мен  тауешкiнiң  төлдерiн  ұстайды. Бұрын  қазақтар  бүркiтпен  аң  аулаған.Үйретiлген  бүркiт  түлкi  мен  елiктi,қасқыр  мен  қоянды  ұстаған.

                                                        (31 сөз.)

Жазда.

Жазда  бiз  түйе  фермасында  болдық. Фермада  түйелердi, олардың  боталарын  көрдiк. Бiзге  әсiресе  ақ  бота  ұнады. Ақ  бота  өте  сүйкiмдi. Ақ  ботаға  бiз  жем, су  бердiк.

                                                          (28 сөз.)

Достық.

Шоқан  әкесiмен  Потаниннiң  үйiне  келдi. Оның  Шоқанмен  құрдас  ұлы  бар. Аты -Григорий. Ол  Шоқанмен  достасып  кеттi. Григорий  Шоқанға  орысша  үйреттi. Шоқан  арабша  сауатты  болатын. Шоқанның  зеректiгiне  Григорий  таң  қалды.

                                                                    (29 сөз.)

Диктанттар. (4 сынып.)

Қазақ  тiлi  сабағы.

Мұғалiм  сыныпқа  келдi. «Сәлеметсiздер  ме,  балалар» - дедi. Оқушылар  орнынан  тұрды, сәлемдестi. Әлия  тақтаға  шықты.Тақтаға  қатесiз  жазды. Сөйлемнiң  соңында  нүкте  қойды. Арман  мәтiндi  оқып, аударды.

    Саша  оған  көмектестi. Бәрiмiз  тақтаға  назар  аудардық.Қазақ  тiлi  сабағы көңiлдi, қызықты  өттi. Әрбiр  сөздi  бәрiмiз  хормен  қайталадық.

                                                       (43 сөз.)

Тапсырма: Кiмдер?  деген  сұраққа  жауап  беретiн  сөздердiң   астын  сызыңдар.

                                     Қала.

Бiз  қалада  тұрамыз.Бiздiң  қаламыз  сәндi  де  сәулеттi.Қаланың  үйлерi  биiк, көшелерi  кең. Көшелер  жасыл  желекке  бөленген. Жүрiп  жатқан  әр  түрлi  машиналар. Қаламыз  өте  таза. Мектептiң  қасында  қаладағы  ең  үлкен  кiтапхана  бар. Мен  өз  қаламды  жақсы  көремiн. Қаланың  тұрғындары  өте  қонақжай.

                                                         (42 сөз.)

Тапсырма; «көшелерi», «үйлерi» «тұрғындары» сөздерiнiң  түбiрiн  ажыратыңдар.

                                Кезекшi.

Бүгiн  Жанар  мен  Айнґр  сыныпта  кезекшi. Олар  мектепке  басқа  балалардан  бұрын  келдi. Алдымен  парталарды  реттеп  қойды. Жанар  терезелердi  ашты. Айнұр  партаның үстiн, тақтаны  дымқыл  шүберекпен  сүрттi. Бiрiншi  сабақ  қазақ  тiлi. Кезекшiлер  әр  партаға  сөздiктердi  дайындады. Сөздiктер  сөреде  тґрған. Қыздар  өз  мiндеттерiн  ұқыпты  орындады.

                                                          (43 сөз)

                              Көбелек.

Күз.Шалғында  түрлi  гүлдер  жайнап  тұр. Көбелектер  гүлден-гүлге  қонып  жүр. Ақ  көбелек  ақ  гүлге  қонды. Сары  көбелек  сары  гүлге  қонды. Мұның  мәнi  бар. Қарлығаш  ұшып  келдi. Ол  көбелектердi  таба  алмай  қалды. Көбелектер  өзiн  жаудан  осылай  қорғайды.

                                                           (50 сөз.)

                               Мектеп  бағы.

Биыл  бiз  жаңа  мектепке  барамыз. Мектеп  ауласы  үлкен. Сынып  бөлмелерi  әрi  кең, әрi  жарық. Мектебiмiз  екi  қабатты.Терезелерi  биiк. Мектеп  баЈына  көптеген  ағаштар  отырғыздық. Гүл  алаңын  жасадық. Гүл  алаңында  менiң  сүйiктi  гүлдерiм  өсiп  тұр. Бiз  әр  Үзiлiсте  мектеп  бағына  барып  демаламыз.

                                                          (40 сөз.)

Астана.

Астана  солтүстiк  Қазақстанда  орналасқан. Астана  туралы   көптеген  аңыздар бар. Бұл  бейбiтшiлiк  және  достықтың  қаласы. Қалада  үш  бидiң  ескерткiштерi  бар. Ескерткiштер  орталық  даңғылда  тұр. Жаңа  астанада  көптеген  құрылыс  жүрiп  жатыр. Бiздiң  қаладан  Астанаға поезд  барады. Менiң  көкем  Астанада  оқиды.

                                                                     (38 сөз.)

Қостанай.

  Мен  күндидарлы  Қостанайда  туып-өстiм. Қостанай  Тобыл  жағасында  орналасқан. Қостанай  мешiтiне  126 жыл  толды. Мешiт  өте  сұлу. Орталықта Ыбырай  Алтынсарин  мектебi  және  мґражайы  бар. Бiз  жылда  ұлы  ұстаздың  туған   күнiне  қарсы  мұражайға  барамыз. Ыбырай  Алтынсарин-бiздiң  атақты  жерлесiмiз.

                                                           (38 сөз.)

Тапсырма: «айтты», «көрсеттi» сөздерiн  келер  шаққа  қойып, жазыңдар.

Ақылбек  Шаяхмет.

Ақылбек  Шаяхметов-Қостанайлық  ақын. Бiз  мектепте  ақынның  өлеңдерiн  оқимыз. жаттаймыз,аударамыз. Биыл  ақынмен кездесу  кешiн  өткiземiз. Ақылбек  Шаяхмет - дарынды  ақын. Оқушылар  ақынның  өлеңдерiн  өте  жақсы  көредi. Мерекелерде  ақынның  өлеңдерiн жатқа  айтамыз.

                                                                   (39 сөз.)

                 Менiң  атам  екеу.

Мен  он  жастамын. Төртiншi  сыныпта  оқимын. үздiк  оқуға  менiң  аталарым  көмектеседi. Менiң  екi  атам  бар. Бiреуi- әкемнiң  әкесi. Екiншiсi-анамның  әкесi. Үлкен  атам  ұзын  бойлы, шашы көзi-қап-қара.

     Кiшi  атам  әлi  жас, қайратты. Ол  орта  бойлы,өте  сабырлы  адам. Мен  аталарымның  ең  жақсы  қасиеттерiн  алдым.

                                                        (46 сөз).

   Тапсырма: «шаш», «қара» сөздерiнiң  омонимдерiн  жазыңдар. 

                                   Аға.

Менiң  ағамның   аты –Жандос. Ағам- жүргiзушi. Жақында  Жандос  жаңа  машина  алды. Ағам  жиырма  жетi  жаста.Ол  әлi  жас. Жандостың  достары  көп.

» Ағасы  бардың  жағасы  бар»дейдi  қазақ  мақалы. Мен  ағамды  жақсы  көремiн. Бiз  ағалардан  үлгi  алып  өсемiз. Мен  де  өскенде  ағам  сияқты  боламын.

                                                  (42 сөз.)

Менiң  бөлмем.

Бiздiң  пәтер  үш  бөлмелi. Ең  кiшкентай, жылы  бөлме-менiкi. Бөлмемде  екi  кiлем  бар. Бiр  кiлем  қабырғада  iлулi  тұр. Оң  жақта  керует тұр. Сол  жақта –шкаф. Бөлменiң  ортасында  дөңгелек үстел  тұр. Бұрышта, шкафтың  үстiнде  гүлдер  тұр. Мен   бөлмемдi  өзiм  жинаймын.

                                                           (39 сөз.)

                                        Ине.

Әжемнiң  көзi  жақсы  көрмейдi. Ол  инеге  жiптi  сабақтай  алмайды. Инеге  жiптi  мен  сабақтап  беремiн. Журнал,газеттердi  оқып  беремiн. Әжем  маған  қолғап  тоқып  бередi. Әжем  менi «Сен  менiң  жарығымсың,көзiмсiң»  деп  жақсы  көредi. Қазiр  менiң  әжем зейнеткер. Әжем  менiң  ең  бiрiншi  ақылшым.

(41сөз.)

                                     Боран.

Айнала  тып-тыныш. Жер  бетiн  тегiс  ақ  қар  басқан. Асқар  мен  Елдос  жалғыз  аяқ  жолға  түсiп, сабаққа  келе  жатыр. Жылтылдаған  ақша  қар  көз  аштырмайды.

    Екеуi  бiрiн-бiрi  қуалап, қар  лақтырысып  келедi. Кенет  долы  боран  басталды. Екеуi  мектепке  қарай  жүгiре  жөнелдi. Сол  кезде  жаңғырыққан  дауыс  естiлдi. Балалар  дауыс  шыққан  жаққа  қарай  жүгiрдi. Бұл  жаурап  жылап  отырған  Мұрат  екен. Балалар  оны  үйiне  әкелдi.

                                                           (59 сөз.)

                               Қыста.

Қыс  келдi. Түн  ұзара  бастады. Қар  қалың   жауады.Аяз  қатты  болды. Өзен  суы  мұз  болып  қатты. Балалар  далада  қармен  ойнады.Қардан  ойыншықтар  жасады. Бiр  топ  балалар аулада  қар  лақтырысып  ойнап  жүр. Бәрi  жылы  киiм  киген. Мектептер  жаңа  жылға  дайындалып  жатыр.

                                                          (40 сөз.)

Мемлекеттiк  мереке.

Қазақстан-тәуелсiз  мемлекет. Он  алтыншы  желтоқсан-мереке. Бұл  күнi  бiз  оқымаймыз -демалыс. Мерекелерде  жиналыс. Концерттер  болады. Мен  де  концертке  қатыстым.Отаным  туралы  қазақша  ән  айттым. Маған  өз  елiмнiң  елтаңбасы, жалауы  өте  ұнайды. Мен  Қазақстанның  азаматымын. Менiң  арманым - 2030  жылы  президент  болу.

                                                           (41 сөз.)

                                Жамбыл  Жабаев.

Жамбыл  Жабаев-қазақ  халқының  ұлы  ақыны. Ол  жүз  жасаған  адам. Соның  сексен  бес  жылы  ақындықпен  өттi. Жамбыл  ақынның  шығарған  өлеңдерi  өте  көп. Олар  дүние  жүзiндегi  көптеген  халықтардың  тiлiне  аударылды. Сүйiктi  ақынның  еңбегi  өте  жоғары  бағаланды. Жамбыл  өз  өлеңдерiн  еңбек  адамдарына  арнаған.                  

                                                                      (41 сөз.)

                      Құрманғазы  Сағырбаев.

Құрманғазы  Сағырбаев –ұлы  күйшi, сазгер. Ол  Астрахань  облысында  дүниеге  келген. Сазгердiң  аты  әлемге  әйгiлi. Бiз  бастауыш  мектептен  бастап, сазгердiң  күйлерiн  тыңдап, тамашалаймыз. Атақты  күйшi  ұрпақтарына  мол  мұра  қалдырған. Мен  Құрманғазының  күйлерiн  ұнатамын. Алматыда   Құрманғазы  атында   ұлт  аспаптар  оркестрi  бар. ұлы  сазгер  өмiрдi  сүйген.

(41 сөз.)

                             Бiлiп  ал.

Бiр  жылда  он  екi  ай  бар. Жыл  төрт  мезгiлге  бөлiнедi. Әр  мезгiл  үш  айдан  құралады. Бiр  айда  төрт  апта,отыз  күн  болады. Көктемнiң  бiрiншi  айы-наурыз. Екiншi  айы –сәуiр,үшiншi  айы-мамыр.Көктемде  үлкен  мейрамдар  бар. Олардың  бiрiншiсi-8 наурыз-аналар  мейрамы. Екiншiсi –наурыз. Аптада  жетi  күн  бар. Әр  күннiң  атын  бiлiп  алыңдар.

(53 сөз.)

  Тапсырма; мейрам - сөзiне  фонетикалық  талдау  жасаңдар.

Қазақ  тiлi  апталығы.

Бiздiң  мектепте  қазақ  тiлi  апталығы   басталды. Таңертең  сынып  сағаты  болды. Түсте, сағат  он  екiде  бiлiм  сайыстары  болады. Ертең  суреттер  көрмесi  ұйымдастырылады. Бүгiн  сабақтар  аз. Мен  үйге  ерте  барамын, суреттерiмдi  дайындаймын. Қазақ  тiлi  апталығы  жылда  көңiлдi  де  қызықты  өтедi. Мен  қазақ  тiлiн  бiлгiм  келедi.

(41 сөз.)

Қойдың  пайдасы.

Қой- өте пайдалы  мал.Қазiр  оның  биязы  түрi  көп  өсiрiледi. Жүннен  фабрикада  түрлi  маталар  тоқылады. Терiсiнен  былғары  илейдi. Одан  аяқ  киiм, тон  тiгедi. Қой  етiнен  көптеген  тамақтар  даярлайды. Сүтiнен  iрiмшiк, май өндiредi. Қазақстанда  койды  көп  өсiредi.

                                                           (36 сөз.)

Қияр.

Қияр-көкiнiс. Ол  бақшада  өсiрiледi. Қияр  денсаулыққа  пайдалы. Одан  салат  жасайды. Қиярда  ақ  ауыз көп. Қиярды  тұздап, қысқа  сақтауға  да  болады. Бiздiң  бақшада  қияр  көп  өстi. Бiздiң  отбасымызда  қиярдан  жасалған  салаттарды  өте  жақсы  көредi. Мен  бақша  жұмысына  көмектесемiн.

(41 сөз.)

Қараторғайлар.

              Жер  тез  кептi. Қайыңдардың  жұпар  иiстi  бүршiктерi  жарылды. Адамдар  бақшаларын  қазып  жатыр. Жер  астынан  қаншама  құрт, қоңыздар  шығып  жатыр. Қараторғай  молшылық  қоршауында. Қараторғайдың  бiр  күнде  қанша  зиянды  жәндiктердi  жейтiнiн  бiлесiңдер  ме? Ол  өз ауырлығындай жауды қырады. Олардың  әнiн  таң  сәулесi  ағаштарға  түскенде   тыңдау  керек.

                                                        (46 сөз.)

Наурыз.

              Наурыз  Шығыс  күнпарағы  бойынша  -Жаңа  жыл. Наурыз-көктемнiң  бiрiншi  айы. Адамдар  наурызды  асыға  күтедi. Бұл   күндерi  барлық  адамдар  сәндi  киiмдi  киедi. Бiр-бiрiн  мерекемен  құттықтайды. Жетi  тағамнан  наурыз көже  пiсiредi. үлкен  кiсiлер  ақ  тiлек  бередi. Наурыз-менiң  ең  сүйiктi  мерекемнiң  бiрi.

                                                        (40 сөз.)

  Тапсырма:сын  есiмнiң  астын  сызыңдар.

Аққу.

     Бұл  көлдi  «Аққу  көлi»  деп  атапты. Бiз

«Аққу  көлiне» жақын  келiп  тұрдық. Онда аққулар  қос-қостан  жүзiп  жүр. Аққу  мойыны  ұзын, тiсi  аппақ,өте  көрiктi, сұлу  құс  екен. Әне, екi  аққу  көл  бетiнде  баяу  қалғып  жүзiп  барады. Аққу-көлдiң  көркi.

                                                        (47 сөз.)

Тапсырма: «аққу», «көркi»  сөздерiне  фонетикалық  талдау жасаңдар.

Көктем.

              Көктем  келдi. Құстар  туған  жерге  орала  бастады. Кеше  бiрiншi  рет  күн  күркiредi. Мен  найзағай  жарқылдағанын  көрмедiм. Далада  жер  жыртып  жатыр. Күн  жылынды, көк  шықты. Жәндiктерге  жан  бiтедi. Көктемгi  демалыста бiз  Астанаға  бардық. Қорғалжын  қорығында   қызыл  кiтапқа  жазылған  құстарды  көрдiк. Астанаға  да  тамаша  көктем  келiптi.

                                                        (44 сөз.)

Орман.

   Әсеттiң  әкесi-орманшы. Бiз  Әсеттiң  үйiне  бардық. Орманды әкесiмен  бiрге  араладық. Онда  неше  түрлi  ағаштар  өседi  екен. Орман  ағаштарының  басында  әдемi  құстар  ұшып-қонып  жүр. Әншi  құстар  да  көп. Неше  түрлi  зиянды  жәндiктер  де  бар. Ағаштарды  зиянды  жәндiктерден  қорғау  керек.

                                                        (41 сөз.)

Табиғатты  қорғаңдар.

              Табиғат-халық  қазынасы. Сондықтан, байлығын  пайдаланып, қорғай  да  бiлуiмiз  қажет. Саны  сиреп,құрып  бара  жатқан  аң, құстарды,өсiмдiктердi  де  арнайы  кiтапқа  тiркеу  керек. Бұл  кiтапты  «Қызыл  кiтап» деп  айтады. Оның  қызыл  және  сары  парақтары  бар. Қызыл  парағына  құрып  бара  жатқан, сары  парағына  саны  аз  аз  аң-құстар, өсiмдiктер  жазылады.

                                                         (46 сөз.)

Сауысқан.

              Сауысқан - өте  айлалы, аса  сақ құс. Қасына  ешкiмдi  жуытпайды. Сауысқанның  ұшуы  да  ерекше. Бұл  құстың  тағы  бiр  ерекшелiгi - жылтыр, әшекейлi  заттарға  әуестiгi. Оның  ұясынан  әр  түстi  матаны, қағаздарды, жылтыр  шыныларды,түрлi  түстi тастарды, күмiс  тиындар  мен  алтын  сақиналарды да  кездестiремiз. Сауысқан  тоты  секiлдi, адамның  айтқан  сөзiн  жаттап  алады.

                                                           (48 сөз.)

Мәншүк Маметова.

       Мәншүк  Маметова  менiң  шәкiртiм  едi. Оны  екiншi  сыныптан  бастап  оқыттым. Бастапқы кезде  Мәншүк  орыс  тiлiн  бiлмейтiн. Бiрақ Мәншүк  үйренуден,бiлуден  жалықпады. Оның  бойында  қайтпас  талап  бар  едi. Бұл  қасиет  оған  орыс  тiлiн  тез  үйренуге  көмектеседi. Мәншүктiң  тағы  бiр  қасиетi-ұстамдылығы. Алдына  қойған  мақсатын  ол  табандылықпен  орындайтын.

                                                         (З.Байкуловадан.)

                                                        (47 сөз.)                                               

Мамыр.

              Мамыр-үшiншi  ай. Көктемнiң  ең  сұлу  шағы. Күн  жылып, жер  бусанып, өсiмдiк  құлпырады,төл  көбейедi. Құстар  ұя  салып, балапан  шығарады. Қазақтар барлық  құстардың  балапандарын  мамыр  деп атайды. Ай  аты  осы  сөзден  шыққан дейдi  халық. Мамыр -тоқшылық, семiру  ұғымды  бiлдiредi. Мектептерде  де  мамыр  айында  соңғы  қоңырау  соғылады.

                                                           (46 сөз).

Диктанттар.

Қоңыр күз.

Жаздан  кейін  қоңыр ,салқын күз  кел де келіп  жетеді. Бұл кезде күн  қысқа, түн  ұзақ  болады. Қараңғылық ерте  түседі.Аспанда  қара  бұлт  қаптап, жауын да жиі-жиі  жауады.Күз  айлары-жыл  мезгілдерінің  ең  молшылық  айлары. Бұл  мезгіл-көкөніс,жеміс-жидектің  піскен  кезі.Күзде  адамдар  қысқа әзірлік  жасайды. Қысқа  көкөністерді  тұздайды.Осындай  кезде  қыс та  келіп  қалады.(55 сөз)

Тапсырма. 1.Косымшаларын табыңдар:

Қараңғылық ,мезгілдерінің ,көкөністерді.

2.Фонетика  талдау: Салқын, піскен.

Біздің сынып.

Біздің сынып таза, кең,жарық. Сыныптың қабырғалары ақ,төбесі биік. Едені сары бояумен  боялған. Сыныпта үш  үлкен  терезе бар. Парталар үш  қатар қойылған. Парталардың үстіңде дәптерлер, кітаптар, қарындаштар,

күнделіктер жатыр.

Сыныпта үстел,тақта,орындықтар бар.Орындық үстелдің жананда тұр. Терезеде көк перделер ұсталған. Маған біздің сынып өте ұнайды.(48 сөз)

Тапсырма:  мәтіндегі сөздердің түбірін  ажыратындар.

Менің досым.

Менің ең жақын досым –Асқар. Оның бойы ұзын,шашы бұйра,көзі қара,бет-әлпеті әдемі. Ол -тәртіпті оқушы.Асқар сабақтан кешігуді білмейді.

Оқулықтарын таза ұстайды. Қызықты кітапты көп оқиды. Сабақтан кейін апасына көмектеседі.Оның Анар есімді қарындасы бар.Асқар қарындасын ойнатады.

Менің досым-адал,сенімді,әзілқой.Мен досымды мақтаныш етемін.(50сөз)

Тапсырма:  тәуелдік жалғауды  табындар.

Қыс.

Күн суық. Жерде қар қалың. Түн ұзақ,күн қысқа. Қыста мен таңертең сағат жетіде тұрамын.  Беті-қолымды жуамын,сүртемін,шашымды  тараймын,тамақ ішемін.Сонан соң  басыма бөрік,қолыма қолғап,үстіме жылы пальто,аяғыма етік киіп,мектепке барамын.Мектептен шыққан соң,мектептің мұз айдынына барамыз.Мұз айдыны мектептен алыс емес.

(51 сөз)

Тапсырма: бастауыштын астын сызындар.

Абай Құнанбаев.

Абай Құнанбаев –қазақ халқының ұлы ақыны. Ол ерте кезде өмір сүреді. Қазақ халқын әр түрлі өнер үйренуге,білім алуға шақырады. Халқына еңбекті сүюдің,еңбек ете білудің  пайдасын түсіндіреді. Ақын өсекші, өтірікші,жалқау, мақтаншақ  адамдарды жек  көрді. Абай өз  шығармаларында мұндай  адамдарды  қатты  сынады.  Абай  Құнанбаев – ұлы аудармашы болған. Ол  барлық  адамдарды  дос  болуға шақырды.

(54 сөз)

Тапсырма: “ақын,адам,дос,халық”- деген сөздерің көптік жалғауларын  жазындар.

Ыбырай Алтынсарин.

Ыбырай  Алтынсарин –қазақ халқының белгілі ағыртушы, жаңашыл  педагогы, жазушы, қоғам қайраткері. Ол  жасынан  ынталы,зерек  болды. Ыбырай Алтынсарин  орыс  әдебиетін көп оқыды.Халқына білім  беруді арман етті. Балалар үшін Орысша-қазақша  мектептер  ашты. Оған арнап оқулықтар жазды. Оның өлендерін оқушылар  жатқа  біледі.Қостанайда  Ыбырай Алтынсарин арналып  мұражайлар  шылып,ескерткіштер  орнатылды . Ол –балалар әдебиетінің  атасы.

(53 сөз)

Тапсырма: көптік  жалғауды  табындар.

Қорқыт.

Қазақ музыкасымен ,ән-күймен бірлікте аталатын есімнің бірі-Қорқыт ата. Ол еүллі  түркі халықтарына ортақ  данышпал адам.  Қорқыттың  мазары Сырдария  бойымен  жүріп  отырсаңыз,Қызылорда  обласының Қармақшы ауданында тұр.Теміржолмен, басқа  көлікпен әрі-бері өткендер ата  аруағына сыйынып, ішпей  дұға оқиды.Даналығымен ел  есінде  сақталған  қасиетті  бабамыздың бойындағы  дарыны-кейінгі ұрпақтарына да  үлкен өсиет. Ол -өзінің өмірінде халқы үшін  жанын аямаған  өр тұлға.

(60 сөз)

Тапсырма: “Даналығымен” сөзді сөз құрамына  талда.

Алматы көлі.

Алатаудың сұлу жерлері көп.  Оның  ішінде  Алматы көлінің  орны  бөлек. Бұл  көл тәуліктің  әр  мезгілінде  әр  түрлі  болып құлпырайды. Таң атып, күн  шыққан  кезде, көл  жап-жасыл болып  кетеді.Сондықтан халық  оны “Жасыл  көл” деп айтады. Бұдан жүз жыл  бұрын  осы  көлге  келген  орыстың  атақты  саяхатшысы-Семенов –Тянь-Шаньский  оны  көріп таң-тамаша  болған.Ол бұл көл жайында  былай  деп  жазған: “Жасыл  көдің”  ғажап  көрінісі  еш  уақытта  менің  ойымнан  кетпейді”.Алатау  өңірінде  мұндай  көлдер,сұлу  жерлер  өте  көп.

(78 сөз.)

Наурыз мерекесі.

Наурыз халық  мейрамы.Наурыз мерекесі –жыл  басы, күн мен  түннің  тенелген күні. Мейрам күні ежелгі дәстүр  бойынша тал,ағаш,гүл  егеді. Наурыз мейрамында ән айтылады, адамдар  әдемі  киім киеді,түрлі  ұлттық  ойындар  өткізіледі,көже пісіреді. Көже пісіру  жеті тағамға  деген  сый, кұрмет  көрсету. Ол су,сүт,ет,дән,ұн,тұз,майдан жасалады.

Наурыз –көктем мезгілінің, көркі, берекесі  ретінде  саналады.Біз  наурызды асыға күтеміз.

(63сөз)

Тапсырма:екінші сөйлемді аудар.

Қошақан.

Дәулет пен  Хасен  құмнан   жуа терді.Олар  жолдың  шетінде  қалған ақ  қозыны көрді. Қошақанның  енесі  жоқ  екен. Қошақан өз  аяғымен  жүре  алмады. Ол өте әлсіз еді. Екі бала қозыны  кезектесіп  көтерді.Екі  дос  түс  ауа  қошақанды ауылға аман- есен жеткізді.

Олар қозыны аға шопанға әкеліп берді.

Шопан балаларға алғыс  айтты.

(50сөз)

Тапсырма: 1.“Ақ ,түс”сөзінің омонимін тап “әлсіз”сөзінің антонимін тап

2”.балаларға” –сөздін сөз құрамына талда.

Көктем.

Қар  еріп болды. Көктем келе жатыр. Күн жылынып,жер көгеріп келеді.Балалардың құанышы қойынына сыймай  жүр. Олардың үйге кіргілері келмейді.Ауылды жерде егін салу басталады.Мен сақаға отырып жер  жырт-

тым. Марат трактормен егін екті. Кешке дамылсыз жаңбыр жауып,жұмыс аз  істелді. Бұған біз ренжідік. Бүгін күн батты, бірақ жұмыс біткен жоқ. Кешке

басқа адамдар келді.

(60сөз)

Тапсырма:1.Зат есімнін астын сыз.

2.Фонетика талдау: ренжідік,болды.

Қыс.

Бізде қыс желтоқсан айынан басталады.Бұл мезгілде күн суытады.Батыс- тан суық жел соғады.Күн қысқарып,түн ұзарады.Жиі-жиі қар  жауады. Жердін бетін  аппақ қар  басады. Адамдар қыстыгүні жылы киінеді. Бұл мезгілді, әсіресе аңшылар өте ұнатады. Олар аң  аулайды. Үлкендер де, жастар да  коньки теуіп, шаңғымен сырғанайды. Әр жыл мезгілінің өз мейрамыбар. Қыстан біз Жаңа жылды қарсы аламыз...

(55сөз)

Тапсырма:1.Етістіктін астын сыз.

2. Бірінші сөйлемде аудар.

Ана тілі.

Ана тілі –бұл атаңның , анаңның тілі ,туған халқыңның тілі.Тіл байлығы-

әрбір елдің ұлттық  мақтанышы. Ол –атадан балаға мирас болып қалып  отыратын  баға жетпес мұра. Әр адам ана  тілін көзінің  қарашығындай  қорғауға  тиіс. Өзіміз өсіп, ержеткен сайын  халықтан,мектептен,газет-журналдан, радио-теледидардан үйреніп,ана тілін тереңірек білеміз. Ол біздің өмір бойы өзгелермен  ұғынысатын негізгі қатынас  құралымыз.(57сөз)

Тапсырма:     І нұсқа.                                                ІІ нұсқа.

1.Есімдіктердің астын сыз.                       1.”Халық” сөзінің синонимын тап.

2.Біріеші сөйлемді аудар.                          2.Екінші сөйлнмді аудар.

3.Мына сөздерге комектес септігінің       3.Мына сөздерді сын есімнің жұр-

жалғауын қойып жаз:өмір,қатынас,аңшы.    нақтары арқылы сын есімге ай-

налдыр:ақыл,тұз,сұт.

Бурабай.

Көктөбе Жақыпбекке  барлық  сұлулықты  жасырып тұрған  шымылдық  тәрізденді.Одан асқан соң  Бурабай  алқабы  қыстыгүні  болса да  көгере  бөртіп  жайнап  сала  берді. Көкшетаудың Бурабай  көлі тұсындағы  шатқалдары  ақ  қағазға қоңыр, көк  бояумен  салынған  суреттей  боп  көрінеді. Дүние жүзіне аты  жайылған бұл  сұлу  көлді солтүстігінен  бастап  батысқа  орғыта  келіп, оңтүстігін  ала  айналсоқтай  иіліп,тау  қоршап  түр.(54сөз)    Тапсырма:сонғы сөйлемді аудар.

Су және өмір.

Адам сусыз тұра алмайды. Адам  денесінің  алпыс  пайызы  судан  тұрады. Егер  судың  мөлшері  он-жиырма пайыз  кетіп  қалса,адам өліп  қалады. Су адам  ағзасында  тазартқыштық  қызмет  атқарады.Су адам  денесіне  керексіз  заттарды  жуып, шайып  отырады.

Бір килограмм өсімдік,дән,жемісті  өсіру үшін  орта есіппен екі  тонна су қажет болады. Адам күнделікті тіршілігінде  орта  есеппен жылына  үш жүз алпыс тонна суды қажетіне  жаратады.

(62сөз)

Менің  қарындасым.

Біздің қақпаның алдына Жақып ағайдың шанасы келіп тоқтады. Әжем екеуіміз терезеге  қарай қалдық. Шананың алдынан  тон киген бір  адам  түсті. Мен оңы тани кеттім. Ол бригадир Бадамша ағай екен. Шанадан менің мамамның  ақ  шәлісі  қыландады.Әжем  қораға жүгіріп  шықты.Менің пималарым  қайда? Бір пимамды таба  алмадым. Сол кезде есік  ашылды. Үйге мамам кірді. Қасында  кішкентай  қыз бар.

(56сөз)

Абылай.

1991 жылы Республика жұртшылығы Абылай ханның туғанына 280 жыл толған тойын атап өтті.

Абылай хан он сегінші ғасырдың  отызыншы  жылдарында қазақ  хандығын басқарған  аса  көрнекті мемлекет  қайраткері,дарынды  қолбасшы,саясатта  шебер мәмлегер  болды. Абылай қазақ елініңбостандығы мен  тәуілсіздігін  қорғаған адам. Айбаты да, ақылы да асқан  Абылай  үш  жүзді биледі.

Абылай жетпіс жасында қайтыс болды. Абылайдың денесі Түркістандағы Қожа Ахмет Иассауи кесенесінің  іргесіне қойылды.

(69сөз)

Тапсырмалар:

І нұсқа.

1.Сан есімдерді тауып,мағыналық түрлеріне қарай ажырат.

2. “жылдарында”  сөзін сөз  құрамына талда.

3. “Абылай жетпіс  жасында қайтыс болды.”  Сөйлеміне  синтаксистік  талдау жаса.

ІІ нұсқа.

1.Сын есімдерді тауып, мағынасына қарай  бөліп  жаз.

2. “жұртшылығы” сөзін сөз құрамына талда.

3. “жетпіс” сөзіне фонетикалық  талдау жаса.

Қыс.

Жыл төрт мезгілге бөлінеді. Олар:қыс,көктем,жаз,күз. Қыс айлары:желтоқсан,қаңтар,ақпан.

Қыс желтоқсан айынан басталады,ол-жылдың соңғы айы. Жылдың ең қысқа күні мен ұзақ түні осы айда болады. Бұл мезгілде жиі-жиі қар жауады,боран соғады.

Жер ақ тонға  оранып,қар астында қалады.

Шыршалар ақ мамыққа оралады. Адамдар қыстыгүні жылы киінеді. Өзен,көлдердің бетіне тұрған мұз  қалыңдайды. Көгілдір мұз айдындарында үлкендер де,балалар да коньки теуіп, шаңғымен сырғанайды.Әр жыл мезгілінің өз  мейрамы бар.

Қыста жылды қарсы аламыз. Табиғат

үшін жаңа жыл қаңтардан емес,бәйшешекпен желбірей  өсетін көктем айынан  басталады.

(94сөз)

Тапсырма:септе “қыс,көктем,жаз,күз”

Арғы атамыз.

“Арғы атамыз Шынғысхан жердің жүзін,күннің көзін билепті деседі.Одан

кейінгі атамыз Жоша хан ордасын алтыннан тігіп,қазақ елі  түгіл,Еділ-Жайықтың бойына бұйрығын жүргізген.

Абылай атамыз қанатын Орта  жүзден  асыра  жайып,  үш  жүздің  басын  қайта қосқан.Одан кейінгі атаң-Уәли. Хандық  дәрежесінің біз  жеткен сілімтірі –менің қолымда тұрған аға сұлтандық”,-деді Шыңғыс Шоқанға.(54сөз)

Тапсырмалар:  І нұсқа.

1.Өзгелік  етістің  жұрнақтарын көрсет және мысал келтір.

2.”Жошы” сөзіне  фонетикалық талдау жаса.

3.Сөз  тіркестерін болымсыз  түрінде жаз. Жалқау бол,отпен ойна,сабақтан қал.

ІІ нұсқа.

1.Өткен шақ есімшенің жасалу  жлдарын көрсет,мысал келтір.

2. “Абылай”  сөзіне  фонетикалық  талдау жаса.

3.Жақшадағы етістіктерді көсемшеге айналдыр. Ол саған(беру)жатыр.Айгүл

өлең (жазу)отыр.

Бата.

Қазақ  халқының  ұлттық  дәстүрлерінің  ішінде  бата беру  ерекше орын алды.Халықтың  тілек-бата сөздері  жас  ұрпақты  әдепті,сабырлы,зерделі,арлы болып өсуге  баулиды. Дәулетті,бақытты,кешірінді болуын  тілейді. Тілек-бата сөздер-халықтың өзімен  бірге  жасасып  келе жатқан ежелгі  мұрасы. Бұлар –оның  рухани өмірінде тұтастығын,бірлігін,салт-дәстүрін,адамгершілік  өсиеттерін  сақтауға ерекше қызмет  атқарады.

Болашақтың иесі-ұрпағына амандық, парасаттық,өнер-білім,құт-береке,ұзақ өмір,үлкен  табыс  тілеу-ежелден  азаматтың асылмұраты  болса керек.

( 72сөз)

Тапсырмалар:  

Інұсқа.

1.Тілек-бата деген сөзді септе.

2.Мәтіннен 4 сын есімді  теріп жаз.

3.Сан есімдердің  топтарын  анықтандар: жүз,бірінші,үштен бір,бесеу,тоқсандай.

ІІ нұсқа.

1.Жас ұрпақ  деген сөз тіркесін септе.

2.Мәтіннен төрт сын есімді  теріп жаз.

3.Сан есімдердің  топтарын  анықтандар:елу,төртінші,оннан екі, алтау,отыздай.

4.Мағынасына  қарай қандай сын есімдер (қатыстық  немесе сапалық)ажырат.

Жақсы                                Ақылды

Суық                                  Ыстық

Жеңіл                                Жазғы

Еріншек                            Жаман

Ағаш тостақ.

Бір жылдары өте қарт адам өмір сүріпті.Қөздері  жақсы  көрмей, құлақтары естімей,аяғынан  жүре  алмапты. Дастарханда  отырғанда  қолдары қалтырап,қасығын  ұстай алмай  сорпасын  үстелдің үстіне төгіп,аузынан ағызыпты. Ұлы мен  келіні  оның  бұл жағдайына  ызалары  келіп, қатты ұрысып,жүрегін  жаралапты...

Ұлының  бұл  ащы  сөздерін  естіген  әке-шешесінің  көздеріне жас  толып,жасаған істеріне қатты  ұялады .Атаны  қайтадан  дастархан  басына  отырғызады.Содан кейін  үстіне, дастарханға төксе де оған  бір  ауыз  сөйлемейтін  болыпты.

(70сөз)

Тапсырма:Септе:ағаш,дастархан.

Кішкентай қыз.

Бұл кішкентай қызбіздің көршіміздің  қолына  жақында ғана  келді. Сонда да  ол осы манайдағы тұрғындардың бәрімен көптен  таныс адамдай  араласып кетті.Оны бала  да,  үлкен  де  жақсы  көрді. Демалыс күні бала  біткеннің  бәрі соның төңірегінен шықпайды. Оның  білмейтін  ойыны ,тап-пайтын  өнері  жоқ:неше  түрлі  ойыншықтар  жасайды. Қағаздан сан алун  кестелер  ояды.Ал  оның  үлкендермен  араласуы  да  сыпайы. Бірін әке,бірін аға,бірін әже,бірін  апалап  салған  жерден-ақ  өзіне  ұйытып  алады.

(70сөз)

Тапсырма:етістіктін астын сыз.

Қазақ тілі сабағында.

Біз биыл сегізінші сыныпта оқимыз.Оқу жылы мамыр  айында  бітеді.Біздің мектептің  оқушылары  орыс тілінен  басқа үш  тілде  оқиды.Қазақ тілі сабақтары  өте  қызықты өтеді. Мұғалім әрқайсымызға  талап қоя  біледі.Тақырыпқа орай көптеген  жұмыс түрін  орындаймыз:бір-бірімізге  сұрақ  қойып  жауап  береміз, қазақ  мәтінін  оқып,орыс  тіліне аударамыз,сөйлемдерге грамматиқалық,фонетиқалық  талдаулар  жасаймыз, диктант,шағын  шығарма  жазамыз. Біз қазақ тілінде  еркін сөйлеуге тырысамыз,өйткені қазақ халқының  тілін,әдебиетін,тарихын,мәдениетін  білгіміз  келеді.(71сөз)

Тапсырма:Бірінші сөйлемде синтаксистіқ талдау  жасаңдар.

Біздің үйіміз.

Біздің үй Қостанайда.Үйім  Абай даңғылында  орналасқан.Нөмері алтыншы үй-біздікі.Бұл қазыналық үй  емес,жекеменшік үй. Біздің  үйдің төрт  бөлмесі бар. Кіре берісте кең,үлкен дәліз. Одан  ары  қарай  төргі  бөлме. Төргі бөлменің  үлкен бір  терезесі  бар,оң  жағында  екі  кресло,бұрышта түрлі  түсті  теледидар  және  қабырғада  сурет ілулі  тұр. Төргі  бөлменің  сол  жағында  диван  және  журнал үстелі тұр. Әр  бөлмеде

кілемдер  жатыр. Терезелердің  бәрі күншығыс  жақта. Әр жексенбіде  біз  бөлмелерді  шаңсорғышпен  тазалаймыз,үйіміз  бізге  өте ұнайды.

(80сөз)

Тапсырма:Синтаксистік  талдау  жасандар.

Абай.

Абай –қазақтың ұлы ақыны,композитор,философ,қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы,оның алғашқы классигі.Алдымен ол қазақ халқын өнерге,білімге,еңбекке  шақырды. Орыс елінің мәдениетімен  таныстырды. Ұлы ақын өтірікке,өсекке,надандыққа қарсы күресті. Абай қазақтың ән-күй  шығармашылығын  жете білген. Біржан сал,Ақан сері,Тәттімбет,жаяу Мұса сынды халық композиторларын ерекше бағалаған.

 (52 сөз)

Тапсырма: “ер жүрек” ,”жас”,”жауынгер”,”көп”,”сол қол”, сөздеріне

Антонимдерді  келтіріп  жазындар.

Отбасы.

Біздің отбасымыз онша үлкен емес. Отбасымызда бес адам бар. Олар:әкем,шешем,ағам,апам,және мен. Сіңілім,інім жоқ.Менің әкем-дәрігер.Ол егде адам. Шешем мектепте мұғалім.Ол егде адам емес,жас. Апам техникумда мұғалім. Ағам –зауытта жұмысшы. Мен оқушымын. Мен оның қарындасымын.Біздің отбасымыз өте тату. Үйіміз қаланың орталығында. Ол бес қабатты үй. Біздің пәтеріміз  бесінші қабатта. Пәтерімізде төрт бөлме бар.Үйіміз  жарық және кең. Терезелері үлкен,оңтүстік  бетте.Бүгін демалыс күн. Әкем диванда газет оқып отыр. Шешем ас үйде жүр. Апам қонақта.Ағам далада футбол ойнап жүр. Мен кітап оқып отырмын. Бәрі өз жұмысында.(97сөз)

Тапсырма: тәуілдік жалғауы бар сөдердің астын сызындар.

Сенбілік.

Бір күні мұғалім апай сенбілік болатынын айтты. Барша жұрттың  жұмысқа шығатынын және тегін  еңбек ететінін  түсіндірді. Мен сенбілік  қашан  болады деп күттім.Күткен күнге де жеттім. Жұмыс киімін  киген бойда мектепке тартып  келемін.Біз линейкаға тұрдық.Әр сыныпқа  арнаулы  тапсырма берілді. Барлығымыз жұмысқа кірісіп кеттік. Мектеп ауласындағы ағаштардың  діңін ағарттық.Арықтарды тазарттық. Қаншама қоқыстарды зембілмен алысқа апарып   тастадық. Лезде аула тап-таза болып шыға келді.

Түсте үйге қайттық.(62сөз)

Тапсырма:фонетика талдау:сенбілік.

Жаңа жылды қарсы алу.

Жаңа жылды былай қарсы алады:жаңа жылға арнап шырша орнатылады.

Шыршаға әдемі ойыншықтар,түрлі түсті электр шамдарын іледі.

Түнгі сағат он бірде шыршаның шамын  жағады.Отбасы мүшелері дастарқан басына жиналады. Олар түнгі сағат он екіде бір-бірін құттықтап,жақсы денсаулық, бақыт тілейді. Жаңа жыл-қуанышты мереке.

Балалар үшін үйлерде,мектепте,театрларда шырша орнатылады. Олар шыршаны айналып билейді,өлең,тақпақ айтады, ән  салады. Жаңа жылдық мереке Аяз ата мен Ақшақар келеді. Олар балаларға сыйлықтар  таратады.

(78 сөз)

Тапсырма: сын есімді тап.

Көктем келді.

Көктем келді. Ауа райы күрт өзгерді. Күн жылына бастады. Қар еріп,арықтармен су ақты,өзен көлдердің суы молая бастады.

Жер көғерді.Дала жасыл тартты.

Жыл құстарының дауысы естіледі.

Далада қызу еңбек басталады.Д

ихандар егін жұмысына кірісті. Көктемде ауа райы жиі бұзылады. Аспанды бұлт торлайды.Күн күркіреп,найзағай  жарқылдайды,жиі-жиі жаңбыр  жауады. Бірақ көп ұзамай күн ашылады.Керекті табиғат адамдарға жақсы әсер етеді. Міне ,аспан ашылып күннің көзі көрінді.

Енді бәйшешекктер гүл атып,дала құлпыра түседі.

(76сөз)

Тапсырма: Зат есімдін астын сыз.

Наурыз.

Наурыз-халықтың көктемгі мерекесі.Жыл басы. Наурызда күн жылынады,қар ери  бастайды.Құстар ұшып келеді. Ағаштар  бүршік жарады.

Қыс бойы ұзақ ұйқыдан аралар да, жәндіктер де оянады. Малдар төлдейді.

Наурыз мерекесінде қазақтар дәстүр бойынша  ағаш,гүл егеді. Бидай көже жасайды. Ауылдан-ауылға қыдырады,бірін-бірі наурыз мерекксімен құттықтайды. Жастар алтыбақан тебеді,өлең айтады, би билейді. Наурыз күнін шаттықпен өткізеді.

(60сөз)

Тапсырма:3-ші сөйлемде сөз таптарын тап.