Қазақ тілі сабағында оқушылардың жазба жұмыстарын жазу дағдыларын арттыру жолдары

Қазақ тілі сабағында оқушылардың жазба жұмыстарын жазу дағдыларын арттыру жолдары

Борсақан Гүлден Қалқаманқызы

М.Тынышпаев атындағы ҚазККА

Ақмола колледжінің қазақ тілі мен

әдебиеті пәні оқытушсы

Ұстаз өз еңбегінің жемісін, өз ғылымының өрісін көргісі келеді. Әрине, ұстаз жүгі — ауыр жүк. Ол шәкірттің ғылымдағы табысын ғана емес, өмірдегі «шабысын» да қызықтағысы келеді. Ұстаздың арманы — шәкіртімен мақтану.

Қазіргі заман талабы қазақ тілін жас ұрпаққа үйретудің тиімді әдістемесі жасалуын қажет етіп отырғаны белгілі. Өйткені, қазір қазақ тілінің қоғамдық қарым-қатынастың барлық саласында қолдану аясы кеңи түсуін қамтамасыз ету міндеті қойылуда. Ана тілінде дұрыс сөйлеп, сауатты жаза білу әр адамның азаматтық парызы болып саналады.

Адамдардың өмір сүруінің тіршілігін жүзеге асыруының құралы –тіл. Адам тілімен адам. Тіл - жеке адамның туындысы емес, қоғамның жемісі, қоғамның нәтижесі. Адамзат қоғамы даму, жетілу үстінде болады. Осы өзгерістердің бәрі тіл арқылы көрінеді, тіл арқылы басқаға жетеді.

Мен 1 курстарды қазақ тілінде оқитын топтарда «Қазақ тілін» оқытамын. Мемлекеттік стандарттарға сай  пəнді оқытудың мақсаты - адамзат қоғамының өркендеуі үшін ғылыми жетістіктерді пайдалана алатын, ғылым негіздерін жүйелі меңгерген; ғылыми ақпараттарды талдай, өңдей, жинақтай жəне қолдана білетін; зерттеу жəне шығармашылық əдістерді игерген, жоғары деңгейдегі қарым-қатынастық қабілеттілігі дамыған тұлғаны қалыптастыруға мүмкіндік жасайтын тілдің ақпараттық-танымдық, қатысымдық қызметтерін мəтін арқылы меңгерту, ғылым негіздері мен жаңа технологияларды мақсатқа сай қолдану əдістерін игерту, тілдік бірліктерді сөйлеу əрекетінде нормаларға сай қолдануға төселдіру.

Бұл мақсатты жүзеге асыру мақсатында мен білімгерлердің қоғамға сай ана тілін ардақтай білетін, оны қызғыштай қоритын жастарды оқытып-тәрбиелеу  керек деп түсінемін. Тіл мәдениеті үшін күрес – екінші бір тілді мұқату үшін күрес емес, ана тілінің қызмет өрісін кеңейту, оны білім мен тәрбие, таным-түсініктің мықты құралына  айналдыру үшін күрес екенін  әр білімгердің сана-сезіміне жеткізуді көздеймін.

Алғашқы бақылау үзіктерінің нәтижелері мен сабақ барысындағы білімгерлердің сөз мәдениеті өте нашар екенін байқатты. Алғашқы бақылау үзігінде алынған  диктантта  жазбаша сауаттылықтарының да төмендігі анықталды.  Білім сапасының орташа деңгейі – «3»  деген деңгейге толық жетпеді. Арасында 2-3 студент ғана өз ойларын тартымды, толық, әдеби тілмен жеткізуге тырысады. Сондықтан мен өз алдыма білімгерлердің сөз мәдениетін дамытуды, сауаттылықтарын дамытуды міндет еттім.

Жазба жұмыстарын – шығарма, ойтолғау, эссе, пікір, диктанттың әр түрлерін жаздыру тек дарынды білімгердің қабілет көзін ашуға ғана көмектеспейді, басқа да шәкірттерді де зияткерлігі биік, сөз өнерін түсіне білетін азамат, білікті оқырман етіп тәрбиелеуге үлкен ықпал етеді. Бұл жұмыс түрі – білімгерлерді көркем мәтінді нақтылы түсінуге, оқушылардың жалпы әдебиет жөніндегі өз білімін кеңейтуіне, олардың оқығанын терең талқылай білуге, өз сезімін, ойын жазбаша түрде бере білуге үйрететіні – ақиқат. Оқушы шығарманы толық түсінуі үшін оның тілін, көркемдік қуатын, поэтикалық ішкі иірімдерін түсінуі, білуі шарт. Сондықтан  жазба жұмыстарына дағдыландыру, машықтандыру үшін келесідей талаптар қоямын:

1.     Өмірден көргендері, түйгендері, алған  әр алуан әсерлері бойынша жазу;

2.     Білімгерлердің көркем шығарма бойынша жазғандарын өз ой-пікірлерімен үндестіру шеберлігі;

3.     Шәкірттердің алынған тақырыпты өзінше ашу тәсілі;

4.     Білімгерлердің шығарма жазуға психологиялық әзірлігі.

Шығарманы, ойтолғауды, эссені, пікірді жазар алдындағы дайындык кезінде мұғалім кейіпкер атынан баяндалатын мәтінді іріктеп алады. Әрбір дайындық жұмыстың нысанаға алынған шығарма ауқымына мазмұндық-көркемдік, жанрлық ерекшеліктеріне орай өзіндік өзгешелігі болады. Бірақ оқу жоспарындағы сағат ауқымында бәрін қамту мүмкін емес. Сондықтан оқытушының сыныптағы түрлі тапсырма арқылы берілген сілтемесі бойынша балалар оны үйде өз беттерінше әзірлейді.

Көркем стильдің талаптарына сай жазба жұмыстарына алдын ала дайындау жұмыстары түрлі грамматикалық жаттығулар арқылы іске асады. Мысалы,

-         Тұрақты сөз тіркестерді құрып, мағынасын ашу: Ілінбеу - беті, қолы, көзі ілінбеу; сындыру –қол, ағаш, дыбыс, тіл сындыру;

-         Сөз тіркесінің құрамындағы сөздерді тура және ауыспалы мағынаны білдіруіне қарай топтап жазу: қатты жер –тура мағына, қатты жүрек – ауыспалы мағына;

-         Сөздердің синонимдік, омонимдік  және антонимдік қатарын анықтау;

-         сыныптағы бірінші қатардағы білімгерлерге қандай да бір тақырыптың жақсы қасиеттерін, оң ерекшеліктерін, ал екінші қатарда отыратын оқушыларға жаман, кері қасиеттерін жазу;

-         жазба жұмысының басы беріледі де, білімгерлер өз ойымен әрі қарай жалғастыру; 

-         белгілі ақындардың өлеңдеріне өз ой-пікірлерін білдіру;

-          жай сөйлемдерді құрмаласқа және керісінше құрмаласты жай сөйлемге айналдыру;

-         түрлі сөз тіркестерін ұйқастырып өлең жолдарын құрастыру т.б жолдарын қолданамын.

          Мұндай тапсырмалар балалардың шығармашылық ойлау қабілетін жетілдіріп, оларды ізденуге жетелейді. Қорыта келгенде, білімгер жазба жұмысының шығармашылық жұмыс екенін, оның сөз мәдениетін жетілдіруге мақсаттылығын түсінуі керек.

Краткое описание документа:

Ұстаз өз еңбегінің жемісін, өз ғылымының өрісін көргісі келеді. Әрине, ұстаз жүгі — ауыр жүк. Ол шәкірттің ғылымдағы табысын ғана емес, өмірдегі «шабысын» да қызықтағысы келеді. Ұстаздың арманы — шәкіртімен мақтану.

Қазіргі заман талабы қазақ тілін жас ұрпаққа үйретудің тиімді әдістемесі жасалуын қажет етіп отырғаны белгілі. Өйткені, қазір қазақ тілінің қоғамдық қарым-қатынастың барлық саласында қолдану аясы кеңи түсуін қамтамасыз ету міндеті қойылуда. Ана тілінде дұрыс сөйлеп, сауатты жаза білу әр адамның азаматтық парызы болып саналады.

Адамдардың өмір сүруінің тіршілігін жүзеге асыруының құралы –тіл. Адам тілімен адам. Тіл - жеке адамның туындысы емес, қоғамның жемісі, қоғамның нәтижесі. Адамзат қоғамы даму, жетілу үстінде болады. Осы өзгерістердің бәрі тіл арқылы көрінеді, тіл арқылы басқаға жетеді.

Мен 1 курстарды қазақ тілінде оқитын топтарда «Қазақ тілін» оқытамын. Мемлекеттік стандарттарға сай  пəнді оқытудың мақсаты - адамзат қоғамының өркендеуі үшін ғылыми жетістіктерді пайдалана алатын, ғылым негіздерін жүйелі меңгерген; ғылыми ақпараттарды талдай, өңдей, жинақтай жəне қолдана білетін; зерттеу жəне шығармашылық əдістерді игерген, жоғары деңгейдегі қарым-қатынастық қабілеттілігі дамыған тұлғаны қалыптастыруға мүмкіндік жасайтын тілдің ақпараттық-танымдық, қатысымдық қызметтерін мəтін арқылы меңгерту, ғылым негіздері мен жаңа технологияларды мақсатқа сай қолдану əдістерін игерту, тілдік бірліктерді сөйлеу əрекетінде нормаларға сай қолдануға төселдіру.

Бұл мақсатты жүзеге асыру мақсатында мен білімгерлердің қоғамға сай ана тілін ардақтай білетін, оны қызғыштай қоритын жастарды оқытып-тәрбиелеу  керек деп түсінемін. Тіл мәдениеті үшін күрес – екінші бір тілді мұқату үшін күрес емес, ана тілінің қызмет өрісін кеңейту, оны білім мен тәрбие, таным-түсініктің мықты құралына  айналдыру үшін күрес екенін  әр білімгердің сана-сезіміне жеткізуді көздеймін.