"Қазақ жүздері" 10 класс

• 1 слайд

  Қазақ жүздерінің шығуы. Қазақ халқының этникалық құрамы
  

• 2 слайд

  Жоспар:
  Жүздік құрылым туралы.
  Ұлы жүз тайпалары.
  Орта жүз тайпалары.
  Кіші жүз тайпалары.
  

• 3 слайд

  Жүздік құрылым туралы
  Жүз — орда, қазақ халқының үш рулық-тайпалық бірлестіктерінің ортақ атауы. Дәстүрлі қазақ қоғамы үш жүзден тұрады: Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз.
  

• 4 слайд

  Жүз – тарихи –шаруашылық және географиялық аймақ, белгілі рулық топтың территориясы. Жүз – “бөлік”, “тарап” мағынасын білдіреді. Үш жүз географиялық орны мен климатының айырмашылығымен ерекшеленеді.
  

• 5 слайд

• 6 слайд

  Қазақ жүздерінің
   ішкі белгілері
  ішкі аумақтық тұтастық
   этностық туыстық
  шаруашылық-мәдени бірлік
  саяси басқару ортақтастығы
  

• 7 слайд

  Қазақ жүздерінің шығу тарихы
  Қадыр
  Қазақ
  Ақарыс
  Бекарыс
  Жанарыс
  Ұлы жүз
  Орта жүз
  Кіші жүз
  

• 8 слайд

• 9 слайд

  Ұлы жүз тайпалары
  
  Қазақ шежіресі бойынша Ұлы жүз мынадай тайпалардан тұрады:
  сарыүйсін;
  шапырашты;
  ошақты;
  ысты;
  албан;
  суан;
  дулат;
  сіргелі;
  қаңлы;
  жалайыр;
  шанышқылы.
  Ұлы жүз тайпаларының негізгі таралған аймағы — Жетісу, Шу, Талас өңірлері, Қаратау, Сырдарияның орта ағысы. XIX ғасырдың аяғында Ұлы жүз қазақтарының саны 700 мыңдай болды.
  

• 10 слайд

• 11 слайд

  Орта жүз тайпалары
  Орталық және солтүстік шығыс Қазақстанды мекендеген қазақ тайпаларының одағы болған. Орта жүз тайпалары алты атадан тұрады (оларды "алты арыс" дейді):
  арғын;
  найман;
  қыпшақ;
  қоңырат;
  керей;
  уақ.
  XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында Орта жүз тайпаларының жан саны мөлшермен 1 млн 350 мыңдай болды. Ал Қытайдағы, моңғолиядағы керей, уақ, наймандарды қосқанда, 1 млн 500 мыңнан астам болған.
  Орта жүз тайпаларының жайлаған аймағы — Орталық, Солтүстік, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстанда Сырдарияның жоғарғы және орта ағысы аймағы. Орта жүздің арғын, найман тайпалары Жетісудың солтүстік-шығысында, Шу өзені мен Сыр өзенінің аралығында әр жерде шоқ-шоқ болып та жайғасқан.
  
  

• 12 слайд

• 13 слайд

  Кіші жүз тайпалары
   Қазақстанның батыс аймағын мекендеген рулар мен тайпалар одағы. Қазақ халқының этникалық құрамына енеді. Кіші жүз қазақтарына: байұлы, әлімұлы, жетіру деп аталатын үлкен үш тайпалар одағы кірді. Кіші жүз қазақтарының жері бүкіл Батыс Қазақстан аймағын алып жатыр. Шығыста Тобыл, Торғай, Ырғыз өзендері мен Мұғалжар тауларынан батысында Каспий теңізі мен Еділдің орта, төменгі ағысына дейінгі жерді, оңтүстігінде Сырдың орта, төменгі ағысы мен Маңғыстау түбегі, Үстірттен солтүстігінде Тобыл, Жайық өзендеріне дейінгі аймақты алып жатты. Кіші жүз қазақтарының XIX—XX ғасырлар шегіндегі саны 1 млн 200 мың адам болды.
  

• 14 слайд

  Кіші жүз
  Байұлы
  адай;
  шеркеш;
  есентемір;
  таз;
  ысық;
  беріш;
  байбақты;
  қызылқұрт;
  тана;
  масқар;
  алаша;
  алтын;
  жаппас.
  Әлімұлы
  шекті;
  шөмекей;
  төртқара;
  кете;
  қаракесек;
  қарасақал.
  Жетіру
  табын;
  тама;
  кердері;
  керейт;
  телеу;
  рамадан;
  жағалбайлы.
  

• 15 слайд

  1801 жылы патша өкіметі 5 мың қазақ шаңырағын Жайық пен Еділ өзендерінің арасына көшірді. Бұл жерде Бөкей ордасықұрылды, ол 1812 жылы Бөкей хандығы деп, ал 1845 жылы Ішкі орда деп аталды. Осы Ішкі ордада XIX ғасырдың ортасына қарай адай, алаша, байбақты, беріш, жаппас, есентемір, ысық, қызылқұрт, кете, масқар, ноғай, жетіру, таз, тана, төлеңгіт, шеркеш руының адамдары тұрды.
  XIX ғасырдың соңына қарай қазақ халқы бүгінгі Қазақстан жерінің барлық аумағын алып жатты, тіпті одан тыс көршілес аймақтарда да таралды. Мысалы, Орта жүз қазақтарының кейбір топтары моңғолия, Жоңғария, Батыс Сібір және Орталық Азия жерлерінде де тұрды. Кіші жүз қазақтары оңтүстік-шығыс Еуропа жерлерінде, Орал тауы маңында, Орталық Азияда да тұрды. Ұлы жүз қазақтарының кей топтары Жоңғария, Шығыс Түркістан және Орталық Азия жерлерінде де өмір сүріп жатты.
  
  

• 16 слайд