Қазақстан тарихы пәнінен ашық сабақ "Қазақ халқының материалдық мәдениеті." 5-сынып

Батыс Қазақстан облысы

Теректі ауданы

Подстепный қазақ жалпы орта білім беретін мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Тақырыбы: Қазақ халқының материалдық мәдениеті.

Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік: қазақ халқының мәдени даму деңгейімен,

олардың тұрмыс тіршілігіндегі, салт – дәстүріндегі

ерекшеліктермен таныстыру.

2.Дамытушылық: ұлттық мәдениетке деген

қызығушылықты оята отырып, оқушылардың бойында

ізденгіштік, шығармашылық, танымдық қабілетін дамыту.

3.Тәрбиелік: ұжымшылдыққа, достық пен татулыққа, ел

тарихы мен мәдени мұраларға деген сүйіспеншілікті

арттыру.

Сабақтың түрі: сайыс сабақ.

Сабақтың әдісі: топпен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: кестелер, буклеттер, интерактивті тақтадан слайдтар

көрсету.

Сабақтың барысы:

Оқушылар екі топқа бөлініп білімдерін жарыстырады. «Бәйге» - қазақтың ұлттық ойыны, ат жарысы. Белгілі бір мерекелі күндерде, аламан бәйге жариялау – қазақ халқының ежелгі дәстүрі. Бұл бәйгеден озып келу атың жүйрік те, төзімді болуына, шеберлігіне байланысты. Сөйтіп «Білім бәйгесінің ұраны» Күш білімде! деп бәйгемізді бастайық.

Бәйге 8 жарыс түрінен болады:

І.Тіркелу.

ІІ.Жорға жарыс.

ІІІ.Теңге алу.

Ү.Қыз қуу.

ҮІ.Көкпар.

ҮІІ.Аударыспақ.

ҮІІІ. Бәйге төбе.

Осынау дүбірімен күй ақтарған,

Бәйгеден озып келу сияқты арман,

Туған ел үшін үміт үзбей қарап отыр,

Тұлпардан қалаған өңкей тұяқтардан,

Алдағы бір баратын бағыт анық,

Сәйгүлік екеніңді тағы таныт

Бәйгеде аттың басын тартпас болар,

Ал енді тізгініңді ағыталық.

І. Тіркелу. (Оқушыларға бір күн бұрын топтың атын, төсбелгісін белгілеу үшін

тапсырма беріледі.)

Тұлпар және Сұңқар топтары.

Шарты: Әр топ өз атын, төсбелгісін тіркейді.

ІІ. Жорға жарыс.

Шарты: сұрақ – жауап, әр топқа он сұрақтан беріледі.

1.Тұлпар тобына: 1. Киіз үйдің төбесі? (шаңырақ)

2.Жүннен тоқылған бұйым?(алаша)

3.Жазғы сырт киім? (шапан)

4.Келіншектің бас киімі?(сәукеле)

5.Әлі атын жоймаған қала? (Түркістан)

6.Киік терісінен тігілген киім? (жарғақ)

7.Жылдың басы қай ай? (наурыз)

8.Қазақтардың компасы? (темір қазық)

9.Түйе иесі? (Ойсылқара)

10.Юпитердің қазақшасы? (есекқырған)

2.Сұңқар тобына: 1.Киіз үйдің қабырғасы? (кереге)

2.Жүннен басылған төсеніш? (киіз)

3.Қазақтың қыстық киімі? (күпі)

4.Әжелердің бас киімі? (кимешек)

5.Түйе сүтінен сусын? (шұбат)

6.Сиыр иесі? (Зеңгі баба)

7.Қазақша жыл басы? (тышқан)

8.Жазғы жайылым? (жайлау)

9.Жылқы иесі? (Қамбар ата)

10.Айттырылған қыз? (қалыңдық)

ІІІ. Теңге алу.

Шарты: Топ мүшелері қазақ халқының әдет – ғұрпы мен салт – дәстүрлері

бойынша сөздікпен жұмыс. Сөздік оқылады, ал топ мүшелері тез жауап

берулері тиіс.

Азан – таңартеңгілік намазға шақыру.

Азан шақырып ат қою – нәрестеге ат қою.

Айға бата беру – жаңа ай туғанда айтылатын ырым.

Асар – бір істі көпшлік болып көтеріп алу.

Ауыз тию – ұсынылған астан дәм тату.

Базарлық – тойдан келгенде әкелетін сый.

Байғазы – сыйлық көрімдік.

Бауырына салу – бала қылып асыру.

Ерулік – жаңа көшіп келген көршіні қонақ ету.

Жеті ата – шежіренің бастауы.

Кіндік шеше – жаңа туған баланың кіндігін кескен кісі.

Қалың мал – қалыңдық үшін берілетін төлем.

ІҮ. Желіс жарыс.

Шарты: қазақтардың шаруашылығы негізінен мал, бұл жарыста топтар бір –

біріне кез – келген малдың атын айтады және қарсы топ сол малдан

алынатын өнімді айтады.

Сиыр – сүт. Түйе – шұбат. Жылқы – қымыз.

Ү.Қыз қуу.

Шарты: Әр топтан бір ұл, бір қыз шығады, бір – біріне бес сұрақтан қояды. (Олар

бір – бірінен бес қадам алыс тұру керек, егер ұл қыздың сұрағына жауап

берсе бір қадам аттай береді)сұрақтарды алдын – ала өздері даярлап алып

келеді.

ҮІ.Аударыспақ.

Шарты: Орыны ауыстырылып берліген сөздерді екі топ тез – тез дұрыстап жазу

керек.

Тұлпар тобына:

Қарыңаш – (шаңырақ) Зыруан – (наурыз)

Напаш – (шапан) Рашатеб – (беташар)

Сықа – (асық) Табұш – (шұбат)

Арыбмод – (домбыра) Егерек – (кереге)

Сұңқар тобына:

Елекуәс – (сәукеле) Ыплош – (шолпы)

Қамыт – (тымақ) Ағасоб – (босаға)

Нақабытла – (алтыбақан) Зыбоқ – (қобыз)

Кісеб – (бесік) Қыдңылақ - (қалыңдық)

ҮІІ. Көкпар.

Шарты: Тұрмысқа, салт – дәстүрге қатысты сұрақтар қойылады. Сол сұрақтарға 2

топ жарыса жауап береді.

1.Бұл қазақтар өміріндегі маңызды оқиғалардың бірі. Оған балаларда қатысады. Ол үшін ала жіп, көк шөп, қайшы және жүйрік адам керек. Бұл не? (тұсаукесер)

2.Ол тойларда беріледі. Көп адам бір затқа таласады. Оған жүйрік ат та, білек күші де керек. Оны жеке – жеке немесе топқа бөлініп те жүргізеді. Бұл не? (көкпар)

3.Ол үй жиһаздарының бірі. Тұрмыс қажетіне де, сәндік бұйым ретінде де қолданылған. Ол әр түрлі қызмет атқарады, соған лайық түрліше аталады және үй ішінің әр жерінен орын алады. Кейде онымен адамды да тасиды не жасырады. Ол не? (сандық)

4.Оны негізінен үлкен апалар киеді. Оны әйелдердің жасына қарай әр түрлі етіп әрлеуге болады. Ол қазақ әйелдеріне ғана тән айбын, көрік береді. Қазір көп қолданылмайды. Ол не? (кимешек)

ҮІІІ. Бәйге төбе.

Шарты: 2топ өздері үйден әзірлеп алып келген бас қатырғыштарды шешу.

Қорытынды: Ұпайлары есептелініп жеңген топ марапатталады және жеке оқушылар бағаланады.