Қазақстанның пайдалы қазбалары 8 сынып

Пәні: Қазақстанның физикалық географиясы

Сыныбы:8 «а», «б»

Күні: 24.10.2015

Сабақтың тақырыбы: Қазақстанның пайдалы қазбалары

Сабақтың мақсаты:

Білімділік. Платформалар мен қатпарлы облыстарда пайдалы қазбалардың орналасу заңдылықтары туралы білімдерін қалыптастыруды дамыту. «Кен орны» ұғымын қалыптастыру. Қазақстанның қазба байлықтары жөнінен дүние жүзіндегі алатын орнын көрсету. Қазақстанның негізгі қазба байлықтарының кен орындарымен таныстырып, олардың ерекшеліктерін түсіндіру.   

Дамытушылық. Қазақстанның геологиялық картасы мен физикалық картасын салыстырып, сәйкестендіру және оны кескін картаға түсіру арқылы икемділіктерін арттыру.

Тәрбиелік. Оқушыларды өз бетімен білім алуға, бірлесіп топпен жұмыс істеуге, өзара көмекке, өз ойын ашық айта білуге тәрбиелеу.

Сабақ түрі: Жаңа білімді меңгерту
Сабақты жүргізу әдіс - тәсілдері: әңгімелесу, картамен жұмыс, тапсырмалармен жұмыс істеу, ой тұжырымдау.
Құрал - жабдықтар: Қазақстанның физикалық картасы, слайдтар.

Негізгі ұғымдар: магмалық, шөгінді және метаморфты тау жыныстары, минералдық шикізат, кен, кен орындары.

Номенклатура: мұнай-газ – Қарашұңғыл, Өзен, Жетібай, Қаражанбас, Қаламқас, Теңіз, Қашаған, Кеңқияқ, Қарашығанақ, Құмкөл, Амангелді; Көмір – Қарағанды, Екібастұз, Майкүбі, Торғай (Обаған); Уран – Солтүстік Қазақстан

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын дайындатып, сабаққа дайындығын тексеру, зейіндерін сабаққа аударту.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

Дәптерлерінен кестелерін тексереді.

Кескін карталарын тексереді.

Өткен тақырып бойынша келесі сұрақтарды қояды:

ü Қазақстанның биік тауларын көрсетіңдер?

ü Батыс Алтайдың қазақстандық алтайы неліктен Кенді Алтай деп аталады?

ü Сауыр-Тарбағатай тауларының ең биік жері?

Картадан биік таулы өлкелер мен биік жерлерін және жлталарын көрсету.

ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту

Қазақстан өзінің жер қойнауының байлығымен әйгілі. Бұл Жер қыртысының геологиялық құрылысы мен даму ерекшеліктеріне байланысты. Тау түзілу, магмалық жыныстардың енуі және метаморфизм (өзгеріске ұшыраған), яғни эндогендік процестердің әртүрлілігі, солармен байланысты тау жыныстарының құрылымында, минералдық және химиялық құрылысында болған қандай да бір өзгерістер түрлі пайдалы қазбаларды түзеді.

Пайдалы қазбалар деп, қазіргі техниканың даму деңгейінде, табиғи түрінде немесе өңделгеннен кейін шаруашылықта пайдалануға болатын минералдар мен тау жыныстарын айтады. Әдетте, таулы аймақтарда (қатпарлы және қатпарлы-жақпарлы аудандарда) және шөгінді қабығынан айырылған платформаларда рудалы қазбалар кені көптеп кездеседі.

Ал шөгінді түріндегі пайдалы қазбаларды (мұнай, газ, көмір, уран және т.б.) шөгінді қабығы бар платформаларда (жазықтарда) кездестіруге болады.

1919—1923 жылдардың өзінде Қарағанды тас көмір алабының өнеркәсіптік мүмкіндіктері анықталды. Содан бері Қазақстанда геологиялық пайдалы кендерашылып, жоспарлы зерттеу жұмыстары жүйелі түрде жүргізіліп келеді.

Қазақстанда аса маңызды минералдық шикізат түрлерінің бәрі дерлік бар. Еліміздің жер койнауынан Менделеев кестесіндегі 105 элементтің, оның 70-інің мол қоры барланған және 60-тан астамы өндіріледі. 6 мыңға жуық пайдалы қазбалар кен орындары ашылған. Энергетика және минералдык ресурстар министрлігімамандарының мәліметі бойынша (2007) республика дүние жүзінде уран, хром және марганец қоры жөнінен - екінші орында, мырыш, молибден, корғасын, мыс, вольфрам және алтын корынан - алғашкы бестікте, ал мұнай, темір және калайы қорынан - алғашкы он орынның біріне ие. Қазақстан Еуразия континентінде хром қорынан ең бай ел, ал марганец қорынан бүкіл ТМД-да басым ел. Алтын корынан Қазақстан дүние жүзі бойынша 5-орында, ал ТМД бойынша Ресей мен Өзбекстаннан кейінгі 3-орында. ТМД көлеміндегі мыс пен қорғасын корының жартысынан астамы, мырыштың 70%-ынан астамы Қазақстанда шоғырланған.

Мұнай мен газдың мол қоры Атырау, Маңғыстау, Қызылорда, Ақтөбе және Батыс Қазақстан аймақтарында шоғырланған. Мұнай елімізде бірінші рет 1899 жылыҚарашүңгілдегі Ембі кен орнындағы мұнай ұңғысынан (скважина) атқылады. Ал 1911 ж. Доссор, 1915 ж. Мақат кен орны пайдалануға берілді. Бұл кен орындарына алпысыншы жылдары Маңқыстау түбегіндегі Өзен мен Жетібай қосылды. Қазақстанда көмір қоры мол. Мұнда тас көмір мен қоңыр көмірдің 10 алабы, 300 кен орны бар. Қазақстанның жалпы көмір қоры 164 млрд тоннаға жетті. Республика 90-жылдардың аяғына қарай жылына 90 млн т. көмір өндіреді. Ғалымдардың жобалауы бойынша жылына 140 млн т. өндірілсе еліміздегі көмір қоры 250 жылға жетеді. Көмір кен орындарының басым бөлігі Қарағанды, Павлодар және Қостанай облыстарында орналасқан.

IV.Сабақты бекіту сұрақтары:

1.Қазақстан жер қыртысында қанша пайдалы қазбалар бар?

2. Пайдалы қазбалар қандай топтарға бөлінеді?

3. Кен орны дегеніміз не?

4.Мұнайдың кен орындары?

5.Көмір алаптары?

§  Жеке тапсырма: Екібастұз және Қарағанды көмір алаптарын салыстыру арқылы толтыру

Р/с	Салыстыру жоспары	Қарағанды көмір алабы	Екібастұз көмір алабы
1	Географиялық орны
2	Өндіру әдісі
3	Сапасы
4	Өзіндік құны
5	Көмір қабатының қалыңдығы
6	Тасымалдау түрі

§  Пайдалы қазбаларды сәйкестендіру
Шығыс Еуропа жазығы Мұнай, табиғи газ 
Батыс Еуропа жазығы Темір кені 
Тұран жазығы Мұнай, газ, тұз
Сарыарқа Тас көмір, мыс
Орал Хромит рудасы
Алтай Полиметалл кені 
Сауыр – Тарбағатай Қоңыр көмір
Жоңғар Алатауы Тас көмір, қоңыр көмір
Тянь –Шань тауы Полиметалл, фосфорит 

 Кестеге толтыр :

р/с	Кенді пайдалы қазбалар	Шартты белгісі	Химиялық белгісі	Кен орындарының аты
1	Темір
2	Хром
3	Мыс
4	Алтын
5	Алюминий
6	Марганец
7	Никель

V Қорытындылау

Тапсырмаларды орындап, жаңа ұғымдарды қайталап қорытындылаймыз.
VІ Оқушыларды бағалау.

Сабақта белсенді қатысқан және үй тапсырмасына дайындалған оқушыларды бағалау.
VІІ Үйге тапсырма §18пайдалы қазбалар  картасымен жұмыс, жұмыс дәптеріндегі тапсырмалар.