"Қазақтың ұлттық киімдері" конспект урока 10 класс

Балалар, бүгінгі сабаққа,

Көп қонақ келіп тұр.

Білімді сынауға

мүмкіндік болып тұр.

Сондықтан біз бүгін тілейміз:

Тек қана сәттілік!

Желтоқсанның сегізі

Сынып  жұмысы

 Қазақ халқының ұлттық киімдерін түсіндірген жай сөйлемдер

(грамматикалық тақырып: жай сөйлемнің түрлері)

пысықтау

                          Ойқазық:  Ұлттық киім - бай тарихи-

                                           мәдени мұра, оны зерттеу,

                                          зерделеу, орынды қолдану,

                                          дамыту ұрпақ міндеті.

Қазақтың ұлттық киімдерін: бас киімдер, сыртқы және іштік киімдер, аяқ киімдер деп  топтастыруға болады.

 Бас киімдер:

        Қалпақ          ( мұрақ )

                                                                        

                                    Тақия                                            

                    

  Тымақ           қасаба                       бөрік

                                                                                                     

              Кимешек                             сәукеле                 

Сыртқы  және іштік киімдер:

                  

        Жейде              көйлек, бешпент   қамзол                                      

                  

     Сәнді тон         Тон             шапан        ішік

                  

  бешпент    шапан          шалбар          белдемше

Аяқ     киімдер:

                       

            Етік                                   мәсі       

                

       Әйел аяқ киімі (кебіс)      саптама  етік

Әшекей бұйымдар

                           

  Сақина, білезік             шашбау, шолпы

          белдік  

Бас киімдер:

Қалпақ - шапка

Тақия – тюбетейка

Тымақ – тымак, ушанка

Бөрік – борик, теплый  головной убор

 Кимешек-  национальный женский головной убор.

Қасаба –  касаба женский головной убор Сәукеле – головной убор невесты

Сыртқы және іштік  киімдер:

Жейде - рубашка

Көйлек - платье

Бешпент- бешмет, пиджак

 Қамзол – камзол

Ішік,  тон – полушуб,а шуба  

Шапан - халат

Шалбар -  брюки, шаровары

Белдемше- юбка

Аяқ киімдер:

Етік - сапоги

Кебіс- калоши (туфли-одеваются сверх маси)

Мәсі –  маси, ичиги(мягкие сапоги)

Әшекей бұйымдар:

Білезік – браслет

 Шолпы, шашбау- украшение для волос

Жүзік, сақина – кольцо, перстень

Өңіржиек – нагрудное украшение

Белдік – кушак, пояс

Сырға – серьги

 Өрнектелген – покрыт узором

               

                 Өңіржиек (нагрудное украшение)

             Қазақтың ұлттық киімі

Ұлттық киім – бай  тарихи-мәдени ....... Қазақ халқының ............. киімі басқа ұлттардан өзгешеленеді. Мұның себебі: қазақ халқының  табиғат төсінде  еркін өмір сүруіне байланысты. Қазақтың ұлттық киімдері  ...... дәуірінен бастау алады. Киімдерінің жеңдері мен ............... қолданған. Қазақ киімдерінің ................... халықтарға тән сипаты болды. Олар киім тігуге  ........ терісін, жүндерін пайдаланды. Пайдалану, тұтыну ерекшеліктеріне қарай ................., .................киімдерге, жыл мезгілдеріне қатысты ................., ................, .............. киімдер болып бөлінеді. Киім тіккенде жас ерекшелігін ескерген. Көшпелі қазақтар киімдерін жүріп - тұруға ...........   етіп  тіккен.

Керекті сөздер: Мұра, сақ, ою-өрнек, көшпелі, мал, ұлттық, күнделікті, сәндік, ыңғайлы, қыстық, маусымдық, жаздық;

          Синтаксистік талдаудың сызбасы

                                      Сөйлем

                                       I.  Айтылу сазы мен мазмұнына қарай:

                                           Лепті, хабарлы, сұраулы, бұйрықты                       

                                      II. Құрылысына қарай:

1.     Жай  сөйлем

2.      Құрмалас сөйлем :

 Мезгіл мәнді, себеп мәнді, қарсылықты мәнді, шартты мәнді,салыстырмалы мәнді, түсіндірме мәнді, толғау мәнді, амал мәнді мақсат мәнді.

III.             Сөйлем мүшелері:

              а) бастауыш

              ә) баяндауыш

              б)толықтауыш

              в) анықтауыш

              г)пысықтауыш

                                       IV.  Жай сөйлемнің түрлері:

                                                     а) жалаң,жайылма

                                                     ә) толымды,толымсыз

                                                     б) жақты,жақсыз

                                                     в) атаулы

                                       V.   Сөз тіркестері:

                                                    а)  еркін тіркес (есімді,етістікті)

                                                    ә)  тұрақты тіркес

                                       VI.   Сөздердің байланысу түрлері:

                                                     а) қиысу

                                                     ә) меңгеру

                                                     б)матасу

                                                      в)қабысу

                                                      г) жанасу

                                       VII.   Сөздердің байланысу тәсілдері:

                                                     а) интонация

                                                     ә)жалғаулар

                                                     б)септеулік шылаулар

                                                     в) орын тәртібі

Бас киімдер		Сыртқы киімдер		Аяқ киімдер	Әшекей бұйымдар
ерлер	Әйелдер	Ерлер	әйелдер

                       Сөйлесіп көрейік.

 

                                         Үй жұмысы:

І топ:       1. Қазақ халқының ұлттық киімдері – әңгімелеп беру;

                                        2.Ұлттық киімдер дүкенінде – тақырыбына диалог  

 құрастыру.

             3.Сөздікті жаттау.

ІІ топ: ( Пропащева Е., Щербакова, Сафронов Д., Шуканов Ә.)

              1. Сөздікті жаттау

              2. Мәтінді  дұрыс жүгіртіп оқу, сұраққа жауап беру.

             3. «Олар киім тігуге мал жүндерін пайдаланды». -сөйлемге талдау жасау

                    Сабақтан   алған    әсеріңіз     қандай?

Эмоция	1	2	3	4	5	6
Жұмыс басында
Жұмыс ортасында
Жұмыс соңында

1- іздену

2 – шаттану, қуану ( радоваться, веселиться)

3 – немқұрайлы қарау (өз шаруасымен шұғылдану)( заниматься своими делами, быть

4 – талпыну, оқу (стремиться, учиться)

5 – тағатсыздық, шыдамсыздық ( нетерпеливость, )

6 – жабығу, қиналу ( печалиться, затруднятьс

                                                       Ойқазық:

                                                    Ұлттық киім - бай, тарихи-мәдени мұра,

            оны зерттеу, зерделеу, орынды қолдану,

                                                    дамыту ұрпақ міндеті.

Сабақтың тақырыбы:Ұлттық киімдермен таныстырған жай сөйлемдер.

Мақсаты: 1. Білімділік: қазақ халқының ұлттық киімдерімен таныстыру, тақырып бойынша сөздік қорларын қалыптастыру, әңгімеге дайындау,  жай сөйлемнің түрлеріне қатысты  білімдерін бекіту;

2. Дамытушылық: тақырыпты өрбітіп, ауызекі сөйлей білуге, мәнерлеп оқуға үйрету, алған білімдерін шығармашылықта қолдана білуга дағдыландыру;

3. Тәрбиелік: ұлттық дүниетанымды  құрметтеуге, дәстүрді қадірлеуге, әдемі де таза киіне білуге тәрбиелеу;

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту;

Сабақтың ұйымдастырылу түрі: білім мен іс-әрекет әдістерін қалыптастыру ( сұрақ –жауап, танымдық ізденушілік, алдын ала тапсырма беру, талдау, зерттеу әдістерін қолданумен); сатылай –кешенді талдау,  модульдік, проблемалық оқыту технологисы элементтерін қолдану;

Сабақтың  дидактикалық қамтамасыз етілуі:  слайд- суреттер,  үлестірме кеспе қағаздар, деңгейлік тапсырмалар, ұлттық киімдер, бұйымдар;

Сабақтың пәнаралық байланысы: тарих, бейнелеу өнері, технолгия пәндері;

                                                       Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу.

                               Балалар, бүгінгі сабаққа,

                                Көп қонақ келіп тұр.

                                Білімді сынауға,

                                Мүмкіндік болып тұр.                    

                                Сондықтан біз бүгін

                                 Тілейміз:

                                тек қана сәттілік!

Кіріспе. Ой қозғау: 

Сұрақ: Балалар, кез-келген халықты  қандай  ұлттық  ерекшелігінен тануға болады? 

( Оқушылар жауап береді)

Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен  таныстырып өту.

Балалар, бүгінгі сабағымызда  қазақ халқының ұлттық киімдерімен танысамыз және сабақ барысында жай сөйлемнің түрлерін қайталай отырып, білімдеріңізді  пысықтаймыз

Өздеріңіз айтқандай кез-келген ұлтты  ұлттық киімінен тануға, ажыратуға болады.

Қазақ халқы   киімге ерекше көңіл бөлген.  Олардың жеңіл, әдемі,  жас ерекшелігіне қарай ыңғайлы  болуына аса мән берген. Қазақ ұлттық киімдерін  бас киім,  сырт киім  аяқ киім деп топтастыруға болады. Енді, ұлттық киімдер мен әшекей  бұйымдарға көңіл бөлейік.  Олардың ішінен  сендер нені білесіңдер? Өздерің байқағандай, ұлттық киімдердің  түрлерін анықтау  сендерге қиындық тудырып тұр. Олай болса,  тақырыпқа қатысты жаңа сөздермен, яғни , ұлттық киім, әшекей атауларымен  танысайық .

1.      Сөздік жұмысын слайдтарды көрсете отырып, тақырыпты  түсіндірумен жүргізу. 

2.      Жейде- рубашка

3.      Ішік, тон - шуба

4.      Қасаба –  касаба женский головной убор

5.      Шапан- халат 

6.      Қамзол – камзол

7.      Бешпент – бешмет, пиджак

8.      Тақия – тюбетейка

9.      Кимешек-  национальный женский головной убор.

(Оқушының дайындап келген  қысқаша мәлімдемесін оқыту)

Жұбайлы болған әйелдердің бас киімі, то есть головной замужней женщины. Кимешек представляет собой головной убор, закрывающий голову, грудь, плечи и спину с отверствием для лица, обычно украшенным вышивкой. Форма, покрой  и украшение кимешека зависит от возраста.

10. Бөрік- шапка
11. Сәукеле – головной убор невесты

( оқушының дайындап келген мәлімдемесін оқыту)

Сәукеле –  ұзатылу тойында киетін қалыңдықтың бас киімі, то есть свадебный головной убор невесты.Сәукеле одевалось невестой во время свадебного обряда и носилось молодой в течение  года по праздникам и при приеме гостей.

12.  Кебіс- калоши

13.  Мәсі – ичиги

14.   Білезік – браслет

15.   Шолпы- украшение для волос

16.   Жүзік- кольцо

17.   Бұйым – вещь

18.   Өрнектелген – покрыт узором

19.   Насихаттау – пропагандировать

Сөздерді  осы аты аталған заттар бейнеленген слайдтармен толықтырып  отыру;

А) сөздерді аудармасымен оқытып, қайталатып отыру;

Ә) сөздік дәптерлеріне жазып отыру,  жаттап алу;

3.Мәтінмен жұмыс. Мәтінді түсініп оқу, ауызша аудару.

Ұлттық киім – бай  тарихи-мәдени  мұра. Қазақ халқының ұлттық киімі басқа ұлттардан өзгешеленеді. Мұның себебі: қазақ халқының  табиғат төсінде  еркін өмір сүруіне байланысты. Қазақтың ұлттық киімдері сақ дәуірінен бастау алады. Киімдерінің жеңдері мен етектеріне  ою-өрнек қолданған. Қазақ киімдерінің көшпелі халықтарға тән сипаты болды. Олар киім тігуге мал жүндерін пайдаланды. Пайдалану, тұтыну ерекшеліктеріне қарай күнделікті, сәндік киімдерге, жыл мезгілдеріне қатысты  қыстық, маусымдық, жаздық киімдер болып бөлінеді.киім тіккенде жас ерекшелігін ескерген. Көшпелі қазақтар киімдерін жүріп-тұруға ыңғайлы    етіп  тіккен.

3.      Грамматикалық тақырыпты қайталату және бекіту.

А)Осы мәтінде антоним, синоним болатын сөздер бар ма?

Қыстық- жаздық; күнделікті киім – сәндік киім ;  аяқ киім- бас киім; жүру-тұру – антонимдер

Пайдалану- тұтыну- синоним.

Ә) ажыратып жазылған сөздердің арасына неге дефис қойылған?

Б)  Жазылған сөйлемдерге сатылай кешенді талдау жасай отырып, ережелерді қайталатып, пысықтап өту. 

Синтаксистік талдаудың сызбасы

                                      Сөйлем

                                       I.  Айтылу сазы мен мазмұнына қарай:

                                           Лепті, хабарлы, сұраулы, бұйрықты                       

                                      II. Құрылысына қарай:

1.      Жай  сөйлем

2.       Құрмалас сөйлем :

 Мезгіл мәнді, себеп мәнді, қарсылықты мәнді, шартты мәнді,салыстырмалы мәнді, түсіндірме мәнді, толғау мәнді, амал мәнді мақсат мәнді.

III.              Сөйлем мүшелері:

              а) бастауыш

              ә) баяндауыш

              б)толықтауыш

              в) анықтауыш

              г)пысықтауыш

                                       IV.  Жай сөйлемнің түрлері:

                                                     а) жалаң,жайылма

                                                     ә) толымды,толымсыз

                                                     б) жақты,жақсыз

                                                     в) атаулы

                                       V.   Сөз тіркестері:

                                                    а)  еркін тіркес (есімді,етістікті)

                                                    ә)  тұрақты тіркес

                                       VI.   Сөздердің байланысу түрлері:

                                                     а) қиысу

                                                     ә) меңгеру

                                                     б)матасу

                                                      в)қабысу

                                                      г) жанасу

                                       VII.   Сөздердің байланысу тәсілдері:

                                                     а) интонация

                                                     ә)жалғаулар

                                                     б)септеулік шылаулар

                                                     в) орын тәртібі

    Сөйлем: Қазақ халқының ұлттық киімі басқа ұлттардан өзгешеленеді.

1.      Мағынасына қарай: Хабарлы сөйлем

2.      Құрылысына қарай: жай сөйлем

3.      Сөйлем мүшелері:

          а) не істейді- өзгешеленеді – баяндауыш, дара баяндауыш

          ә) несі? -    киімі—бастауыш, дара

          в)   кімнің киімі? – қазақ халқының – анықтауыш, күрделі,

                г)   қандай киімі? - ұлттық – анықтауыш, дара

                 д)  кімдерден өзгешеленеді?- басқа ұлттардан – жанама толықтауыш, күрделі     

        4. жай сөйлемнің түрлері:

    А) жақты

Ә) жайылма

Б) толымды

5. Сөз тіркестері:

   А) еркін тіркес

              Ұлттық киімі- қабысу,

              Қазақ халқының ұлттық киімі-  матасу

              Басқа ұлттардан өзгешеленеді-  меңгеру

6. сөздердің байланысу тәсілдері:

       А) Орын тәртібі

        Ә) жалғаулар арқылы

Сөйлем: Көшпелі қазақтар киімдерін жүріп-тұруға ыңғайлы    етіп  тіккен.

1.      Мағынасына қарай: хабарлы сөйлем

2.      Құрылысына қарай: жай сөйлем

3.      Сөйлем мүшелері:

          а) не істеген? -  тіккен – баяндауыш, дара баяндауыш;

          ә)   кімдер тіккен?- қазақтар – дара бастауыш;

                б)   қандай қазақтар? – көшпелі – анықтауыш , дара

          в)   несін тіккен? – киімдерін  – толықтауыш, тура, дара  ;

          г) қалай тіккен?- ыңғайлы етіп- қимыл-сын пысықтауыш, күрделі;

         д) неге  ыңғайлы етіп тіккен? – жүріп-тұруға – толықтауыш, жанама, күрделі       

        4. жай сөйлемнің түрі:

       А) жақты

Ә) жайылма

Б) толымды

5. Сөз тіркестері:

   А) еркін тіркес

              Көшпелі қазақтар – қабысу

             Киімдерін тіккен -  меңгеру

Жүріп-тұруға ыңғайлы-   – меңгеру

Ыңғайлы етіп тіккен – қабысу

4.      Байланысу тәсілдері: а) жалғаулы,

                                           Ә)орын тәртібі

Сергіту сәті.  Бөріктің  сызбасын  қолды тақтадан үзбей, бормен  сызықты екі рет қайталамай кім сызып бере алады?

Сабақты қорыту:  Ұлттық киімде тұрған бойжеткен қыздың, ер жігіттің, қарияның киімдерін суреттеп беру.

Ойтүрткі: Менің сендерге сұрағым бар. Қазіргі кезде ұлттық киімдерді киюге бола ма?  Сен киер ме едің? Қалай ойлайсыңдар ? (Жауаптарын қазіргі сән үлгісінде жасалған  киімдерді слайдтарда көрсетіп толықтыру)

5.      Қазақтың сәнді киімдерінің  шеруі.  Слайдтар көрсету, ән «Қыз сыны». Оқушыларға  толтыру үшін кестесі бар  кеспе қағаздар тарату.

Бас киімдер		Сыртқы  және іштік киімдер киімдер		Аяқ киімдер	Әшекей бұйымдар
ерлер	Әйелдер	Ерлер	Әйелдер

                                         Үй жұмысы:

І топ:       1. Қазақ халқының ұлттық киімдері – әңгімелеп беру;

                                        2.Ұлттық киімдер дүкенінде – тақырыбына диалог 

 құрастыру.

             3.Сөздікті жаттау.

ІІ топ: ( Пропащева Е., Щербакова, Сафронов Д.)

              1. Сөздікті жаттау

              2. Олар киім тігуге мал жүндерін пайдаланды. -сөйлемге талдау жасау.

             3. Мәтінді  жүгіртіп оқу, сұраққа жауап беру.

Рефлексия

Эмоция	1	2	3	4	5	6
Жұмыс басында
Жұмыс ортасында
Жұмыс соңында

1- іздену ( поиск)?

2 – шаттану, қуану ( радоваться, веселиться)

3 – немқұрайлы қарау (өз шаруасымен шұғылдану) относиться безразлично, заниматься своими делами, 

4 – талпыну, оқу( стремиться, проявить интерес, учиться)

5 – тағатсыздық, шыдамсыздық  (нетерпеливость)

6 – жабығу, қиналу( печалиться, затрудняться)

санаторлық орта мектеп-интернаты

Ашық сабақ

      Тақырып: Қазақтың ұлттық киімдерін түсіндірген жай сөйлемдер.

                                         Өткізген:  қазақ тілі мен

әдебиетінің мұғалімі

Самбаева Б.Ш.

                             Мамлютка қ., 2011-2012 о\ж

 (Бөрік  - адамға көрік. Зер қадірін зергер біледі. Шын шеберде мін болмас.

Тозған тон тоздырады. Сұлу киім сымбат береді. Адам көркі шүберек.

Кісі киімді көркемдесе, киім кісіні көркемдейді.)

Күпі киген қазақтың қара өлеңін,

Шекпен жауып өзіне қайтарамын.