Азот оксидтерінің химиялық қасиеттері

                             Азот оксидтері.

 

Азот алты оттекті қосылыс түзеді ,олардағы тотығу дәрежесі  +1-ден  +5-ке дейін өзгереді.N₂O, NO, N₂O_{3 ,} NO_{2  ,}  N₂O₄ ,N₂O₅ .Азот тікелей оттегімен әрекеттескенде тек қана азот (II) оксиді NO түзіледі,қалған оксидтері жанама жолмен түзіледі.N₂O мен NO –тұз түзбейтін ,қалғандары – тұз түзетін оксидтер. Азот оксидтерінің ішінде азот қышқылы өндірісінде аралық өнім болып саналатын азот (II) және азот(IV) оксидтерінің маңызы зор .

Азот (II) оксиді (NO – суда нашар еритін (оны судың үстінде цилиндрге жинауға болады)түссіз газ.Азот (II)оксидіне тамаша қасиет тән –ауадағы оттегімен тікелей әректтесіп қоңыр газ-азот(IV)оксидін түзеді:

 

                            2NO+O₂=2NO₂

 

 

Лабораториялық жағдайда азот(II) оксидін сұйытылған азот қышқылы мен мыстың әрекеттесуі арқылы алады:

 

          3Cu+8HNO₃=3Cu(NO₃)₂+2NO +4H₂O

                   Cu-2e^-=Cu²⁺                                 2

                       N+3e^-=N                      3

 

Азот (II)  оксидін және де платина катализаторымен аммиактағы ауадағы оттегімен тотықтыру арқылы алады.Ол әрдайым нажағай кезінде электр зарядының әсерінен ауада түзіледі.

Азот  (IV)оксиді NO₂-ерекше иісі бар қоңыр түсті газ,ауадан ауырлау ,улы ,тыныс жолдарын тітіркендіреді.

Лабораториялық жағдайда NO₂-ні концентрлі азот қышқылы мен мыс әрекеттескенде :

              Cu+4HNO₃=Cu(NO₃) ₂+2NO₂ +2H₂O

                             Cu-2e^-=Cu²⁺                 2

                                N+e^-=N                  3

 

немесе  крисстал қорғасын нитратын қатты қыздыру арқылы алады:

      

                2Pb(NO₃)₂=2PbO+4NO₂+O₂

 

Азот  (II) оксидімен оттегі әрекеттескенде азот  (IV)оксидінің түзілетіндігі жоғарыда айтылған болатын.

Азот  (IV)оксиді түссіз сұйықтық –азот оксидініңдимерін түзіп димеризациялануға  ұшырайды.

         

                  2NO₂=N₂O₄

Реакция қайтымды.-11⁰С-де тепе-теңдік іс жүзінде толығымен  N₂O₄

(NO₂димеризация),түзілу бағытына ,ал 140 С-те NO₂(N₂O₄ термиялық диссоциациясы )түзілу бағытына ығысады.Аралық температураларға

NO₂ менN₂O₄ молекулаларының арасында тепе-теңдік қалып тән болады.

Осы жағдайда екі NO₂ –молекуласынан ірілеу N₂O₄ молекуласының түзілуі –димеризациялануы іске асты .Полимеризациялау процесінің органикалық химияда өте үлкен ролі бар .

Азот (IV)оксиді сумен әрекеттескенде азот және азотты қышқыл түзіледі.

 

    +4              +5         +3

2NO₂+H₂O=HNO₃+HNO₂

         _{+4         +5}

     N-e^-=N

     +4       +3

      N+e⁺=N

  +4  +5   +3

2N = N+ N

 

HNO₂-әсіресе қыздырғанда тұрақсыз.Сондықтан NO₂ –ні жылы суда еріткенде азот қышқылы мен азот оксиді түзіледі.

     

          +4                    +5       +2

       4 NO₂+ H₂O= 2HNO₃+ NO

          +4   +5

         N-e^-=N

         +4        +2

         N+2e^-=N

        +4        +5      +2

       3N+O₂= 2N+ N

 

Оттегі артық болғанда тек қана азот қышқылы түзіледі

 

         +4                0        +5 -2

       4NO₂+2H₂O+O₂=4HNO₃

                  +4    +5

                 N-e^-=N

                  0              -2

                 O₂ +4e^-=2O

          +4     +0     +5   -2

           4N+O₂=   4N+2O  

Азот оксиді күшті тотықтырғыш ,онда көмір ,фосфор ,күкірт жанады ,ал күкірт (IV)оксиді күкірт(VI)оксидіне дейін тотығады.