Батыс Қазақстанның шөлдену процесі

• 1 слайд

  Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
  Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
  ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
  Тақырыбы: Батыс Қазақстанның шөлдену процесі және жер деградациясы
  Мамандық: 5В011600 – География
  Орындаған: Әбілмажанова Ш.М.
  Ғылыми жетекшісі т.ғ.к, аға оқытушы: Мамыров Т.Б.
  Ақтөбе -2014
  
  География
  406-топ
  
  

• 2 слайд

  КІРІСПЕ
  Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасы жер көлемі жағынан, әлем бойынша, тоғызыншы орынды иеленеді. Ел территориясына шөлейтті, жартылай шөлейтті жерлер мен жазықтықтар тиесілі, аридтық және құрлықтық ауа райы үйлесімімен сәйкес шөлдену мен жердің жойылуына экожүйенің төтеп бере алмауы байқалады. Мәселенің қиындауының тағы бір факторы антропогендік қызметтер. Бүгінгі күні жердің шөлденуі мен жойылуындағы мәселе, әсіресе, Арал маңы, Балқаш маңы, сондай-ақ Батыс Қазақстанның мұнай мен газдың қарқынды өңірілерін аймақтарында, елдің оңтүстігінде өзекті болып отыр. Ел территориясының шамамен 66%-ы жердің шөлденуі мен жойылуына ұшыраған.
  Қазіргі замандағы шиеленіскен мәселенің бірі жердің жойылу немесе шөлдену мәселесі болып табылады. Конвенцияда қабылданған терминологияға сәйкес, «шөлдену» - жердің жойылуы, жартылай құрғақ және құрғақ аудандардың әртүрлі факторлары, оның ішінде климат өзгеруі мен адам әрекеті әсерінен туындайды.. Шөлдену, шөлді аймақтардағы өсімдік биоөнімділігінің циклдық ауытқуымен ерекшеленеді (« шөлдің кеңейуі мен тарылуы»), бұған климаттық ауытқуларға байланысты жер серігінен алынған мәліметтер дәлел болады.
  Шөлденудің басты экономикалық зардаптары өнімділіктің төмендеуі, ауыл шаруашылық мәдениетінің дамуы, мал шаруашылық өнімділігінің қысқаруы, ауыл шаруашылығындағы экспорт патенциалының төмендеуі, тамақ және жеңіл өнеркәсіптің даму кідірісі, салықтың ауыл шаруашылығына салынатын салық түсімінің кідіруі.
  

• 3 слайд

  Шөлденудің басты экономикалық зардаптары өнімділіктің төмендеуі, ауыл шаруашылық мәдениетінің дамуы, мал шаруашылық өнімділігінің қысқаруы, ауыл шаруашылығындағы экспорт патенциалының төмендеуі, тамақ және жеңіл өнеркәсіптің даму кідірісі, салықтың ауыл шаруашылығына салынатын салық түсімінің кідіруі.
  Топырақтың жойылуы – биоталардың өмір сүру ортасы ретінде топырақтың тұрақты нашарлауы, сонымен қатар табиғи және антропогендік факторлар нәтижесінде өнімділіктің нашарлауы. Топырақтың толық құртылуы мен жойылуына байланысты бірнеше негізгі топтарға бөлуге болады:
  топырақтың су және химиялық режимінің бұзылуы ( шөлдену мен топырақтың құрғауы, топырақтың тұздануы, табиғи және топырақтың қышқылдығы)
  суға кету, топырақ қабаттарын жасанды тоған суларының шаюы (өзен жағалауларының суға кетуі грунт сулары деңгейінің көтерілуі, ластану және содалану, топырақ пен судың тұздануы);
  топырақтың ластануы және химиялық улануы (өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық, топырақтың радиоактивті ластануы);
  тоң таралу аймақтарында ландшафтың жойылуы (топырақ жамылғысының бұзылуы грунд тоңдарының еруін қамтамасыз етеді, эрозиялық процестердің жойылуы, топырақ жамылғысының бұзылуы);
  топырақтың әскери әрекет әсерінен бұзылуы.
  Топырақ жойылуының процестері: су эрозиясы, жойылуы, химиялық (топырақтың химиялық қасиетінің нашарлауы, қоректік элементтік қордың таусылуы, қайталап тұздану), физикалық (топырақтың гидрофизикалық қасиетінің нашарлауы, топырақ деңгейінің бұзылуы). Осының қатарына биологиялық процесті де енгізуге болады (түрдің алуандылығының төмендеуі, топырақ мезофаунасы мен микро ағзаларының тиімді бұзылуы, топырақтың патогендік және өзге де ерекше микроағзалармен ластануы).
  

• 4 слайд

  Дипломдық жұмыстың мақсаты. Батыс Қазақстанның шөлдену процесі және жер деградациясы мәселелерін саралау, оларды қорғау жолдарымен таныстырамын.
  Дипломдық жұмыстың міндеттері:
  Батыс Қазақстан аймағының топырағына жалпы сипаттама жасау;
  Батыс Қазақстан аймағындағы жер деградациясының себептерін айқындау;
  Батыс Қазақстандағы кен орындарын игерудің топырақ жамылғысына әсерін анықтау;
  Қазақстан Республикасының қоршаған ортасын оңтайландырудың аймақтық негіздерін сипаттау.
  

• 5 слайд

  Дипломдық жұмыс нысаны. Қазақстан Республикасының қоршаған ортасын оңтайландырудың ландшафттық-географиялық мәселелері болып табылады.
  Зерттеу пәні. Қазақстан Республикасының қоршаған ортасын оңтайландырудың ландшафттық-географиялық жағдайларын сипаттау және оларға баға беру.
  Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмыстың нәтижелері салыстырмалы географиялық талдау әдістері, бағалау әдістері, геоэкологиялық ретроспективтік әдіс, әр түрлі экологиялық зерттеу, статистикалық әдістерге негізделеді.
  

• 6 слайд

  Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Геоэкология және ландшафттану жайындағы ғылыми пікірлер, ұстанымдар, біртұтас көзқарастар қалыптасу үстінде. Қазақстанның геоэкологиялық мәселелеріне арналған теориялық және тәжірибелік жағынан үнемі әр түрлі аспектіде қарастырылып, оның қолдану аясы кеңейтіліп отырады. Қазақстанның аймақтық геоэкологиясы және ландшафттану саласында Бейсенова Ә.С., Баймырзаев Қ.М., Чигаркин А.В., Джаналеева Г.М., Чупахин В.М., Достай Ж., Медеу А.Р., Жакупова А.А., Көшімова Ә.Ғ., Мұқашева Ж.Н. т.б. отандық ғалымдар айналысады.
  Диплом жұмысының практикалық маңызы және жаңалығы. Қазақстан Республикасының қоршаған ортасын оңтайландырудың ландшафттық-географиялық жағдайларын сипаттау және оларға баға беру – география ғылымының күрделі мәселелерін айыруға, еліміздегі қазіргі экологиялық жағдайды дұрыс бағалап, бүгінде саяси дербестік пен тәуелсіздікке ие болып отырған Қазақстанның геоэкологиялық дамуындағы ірі өзгерістердің мәнін түсінуге жәрдемдеседі. Материалдарды оқу курстарында пайдалануға болады.
  Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Жұмыстың көлемі 76 беттен, оның ішінде 13 кесте, 14 сурет берілген.
  

• 7 слайд

  1 БАТЫС ҚАЗАҚСТАН АЙМАҒЫНЫҢ ТОПЫРАҒЫНА
  ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
  1.1 Батыс Қазақстан аймағының физикалық географиялық ерекшеліктері
  

• 8 слайд

  Батыс Қазақстан экономикалық ауданы Қазақстан Республикасының батысында көлемді бөлікті алып жатқан үлкен аумақта орналасқан. Аймақтың аумағы - 729,6 мың шаршы шақырымға жетеді, бұл Қазақстан аумағының 26,6%-ын алып жатыр. Аумағының үлкендігі жағынан Қазақстанның ірі экономикалық аудандары арасынан бірінші орынды иемденеді. Аудан халқы 2 млн-дай , бұл республика тұрғындарының 13,2%-ын құрайды. 1 шаршы шақырым жерге орташа 2,8 адамнан келеді. Бұл көрсеткіштер республиканың басқа аймақтарымен салыстырғанда ең төменгі деңгейді көрсетеді. Батыс Қазақстан аймағы солтүстігіндегі Жалпы Сырт үстірттерінен бастап оңтүстіктегі Түркіменстанның құмды шөлдеріне дейін 1200 шақырымға созылса, ал батысында Еділдің төменгі ағысынан Торғай қолатына дейін 1300 шақырым жерді алып жатыр. Батыс Қазақстан аймағына Каспий теңізінің солтүстік, солтүстік-шығыс жағалаулары кіреді (Бозащы және Маңғыстау түбектерін қоса алғанда) [1]. Арманд Д.Л. Антропогенные эрозионные процессы. Сельскохозяйственная эрозия и борьба с ней. – М.: 1956. – 111 c.
  

• 9 слайд

  1.2 Атырау облысының топырағы және жер деградациясы
  
  Атырау облысының жер бедері оның негізінен Каспий ойпатында орналасуымен сипатталады. Терістіктен, оңтүстікке қарай төмендей береді. Геоморфологиялық тұрғыдан облыстың жер бедері бір-бірінен айырмасы бар, Үш аймаққа бөлінеді. 1. Каспий ойпаты, терістік шығыс та, облыс жерінің үлкен бөлігін қамтиды. 2. Орал маңы қыраты, терістік шығыста Қызылқоға және Жылой әкімшілік аудандарымен жалғасады. 3. Үстірт қыраты.
  

• 10 слайд

  . Осыған орай олардың жүйелік тізбегі төмендегіше.
  1.Бозғылт түсі (светлое каштановые).
  2.Шалғынды (луго каштановые).
  3.Қоңыр түсті (бурье).
  4. Сұрғылт қоңыр түсті ( Серо бурье).
  5. шалғынды қоңыр түсті ( лугрово-бурье) .
  6. Тақыр. ( тақыр).
  7. Ащы-ашқылтым ( солно-аки-солондив).
  8. Жағалау шалғынды және ( пейменное, луговое пейменно-луговое,
  Жайылмалы, шалғынды, али- алиюби, альнолуговые).
  ювилік-шалғынды.
  9. Шалғын – батпақты ( лугово – болотные ).
  10. Батпақты ( болотные).
  11. Теңіз жағалауы ( Примитивные приморские).
  12. Құмдар ( Пески ).
  Бұл көрсетілген топырақтар негізінен бір текті емес аралас түрінде кездеседі және олар өзара механикалық құрамы мен ащы дәмдік және жер асты суларының орналасу ықпалы етуі дәрежесіне байланысты ерекшеленеді. Облыс топырағы жерді пайдалану және оны жақсарту шараларына қарай алты агроөндірістік және агромелиоративтік топқа біріктіріледі.
  

• 11 слайд

  І Топ – дұрыс суару негізінде егіншілікке қолайлы жер. Оның көлемі 362 мың гектар. Бұл жерлер бозғылт түсті және шалғынды (лугово - каштновые) топырақты. Оларға жақсартуға көп мелиоративті шаралар талап етпейтін жерлер жатады.
  ІІ Топ – Жайылымдық жерлер, ішынара дұрыс суландыру арқылы егістікке жарамды жерлер.Бұнда қоңыр түсті , сұрғылт – қоңыр түсті топырақ жүйелері, тақыр ащы қышқыл және шалғынды жер ( луговой ) топырақтарымен біріктірілген. Егіншілікке пайдалану үшін негізінен тұздануға қарсы шаралар алуды қажет етеді.
  III. Топ – Шабындық және жайылымдық ішынра жайылмалы суландыру арқылы егіншілікке пайдаланатын жерлер. IV. Топ . – Егіншілікке жарамсыз, шабындық пен жайылымды жерлер. Жалпы көлемі 498,1 мың.га. Бұл топқа теңіз жағалауының бетпақты ашқылтым топырақтары жатады. Бұл жерлерді егіншілікке пайдалануға керек жағдай да топырақты негізнен жақсарту, ащы жер асты суларының деңгейін төмендетпеуіне басқа жаққа бұру шаралары іске асырылуға тиіс.
  IV. Топ . – Егіншілікке жарамсыз, шабындық пен жайылымды жерлер. Жалпы көлемі 498,1 мың.га. Бұл топқа теңіз жағалауының бетпақты ашқылтым топырақтары жатады. Бұл жерлерді егіншілікке пайдалануға керек жағдай да топырақты негізнен жақсарту, ащы жер асты суларының деңгейін төмендетпеуіне басқа жаққа бұру шаралары іске асырылуға тиіс.
  
  
  V. Топ. – Егіншілікке жарамсыз, бірақ жайылымға пайдалы жерлер. Оның көлемі - 63,1 мың гектар. Бұл топқа қоңыр және сұрғылт – қоңыр түсті, тас – құм , ащы топырақты жерлер жатады.
  VI. Топ. – Ауыл шаруашылығына пайдалануға жарамсыз жерлер. Жалпы көлемі – 872 мың га. Бұған сор, тақыр және су басқан сортаң топырақты жерлер жатады. Жоғарыдағы топырақ топтары шартты түрде келтіріп отыр. Оның ауысуы топырақтарды өзгерту сапасы мен материальды – техникалық өңдеу, жақсартушыларына байланысты. Облыста нағыз құнарлы жер бозғылт түті топырақты Қызылқоға ауданының терістік – шығысындағы жерлер.
  

• 12 слайд

  1.3 Ақтөбе облысының топырақ жамылғысы және жер деградациясы
  

• 13 слайд

  1 сурет - Ақтөбе су қоймасы ауданындағы орман алқаптарының салдары
  

• 14 слайд

  2 сурет - Мұғалжардағы өрт салдары
  
  

• 15 слайд

  1.4 Батыс Қазақстан облысының топырақ жамылғысы
  Батыс Қазақстан облысы өзендерінің жайылмасындағы аллювилі топырақтар мынадай түрлерге бөлінеді:
  1. Орманды-шалғынды топырақ өзен арнасына жақын орналасқан. Бұл көбіне Жайық және Елек өзенінің бойында қалыптасады. Өсімдіктерден көктерек, тал, емен, өседі. Қарашірік қабатының қалыңдығы 40 см құнарлы органикалық бөлігі 2,5 пайыз.
  2. Жайықтағы кіші өзендердің жайылмасында шалғынды жайылмалы топырақ қалыптасады. Бұның бетіне шөптесін өсімдіктер: мия, бидайық, қылтанақсыз арпабас, қияқ және т.б өседі. Қарашірік қабатының қалыңдығы 50 см құнарлы органикалық бөлігі 3,5 – 5 пайыз.
  Батыс Қазақстан облысы территориясының 10 пайызы құмды алқап алып жатыр. Құм оңтүстікте, оңтүстік-шығыста таралған. Құмның қалыптасуына өзен суы ағыстарының тигізетін әсері өте зор. Өзен сағаларында жеңіл механикалық құрылымнан тұратын шөгінділер аққан судың желдің әсерінен құмды алқаптарға айналады. Облыста Нарын және Қаратөбе құмды алқаптары шөл және шөлейт зоналарында жатқанмен, өсімдіктерге өте бай. Мұнда құм жуасы, жүзгін, қияқ, құмаршық, құм сағызы тағы басқа өсімдіктер таралған
  

• 16 слайд

• 17 слайд

  1 кесте
  Орман қорының табиғи зоналар бойынша таралуы
  
  

• 18 слайд

  1.5 Маңғыстау облысының топырақ жамылғысы
  

• 19 слайд

  2 кесте
  -Маңғыстау түбегі топырағының көлемі, топырақ-геологиялық және геологиялық құрылымдардың таралуы
  
  

• 20 слайд

  2 БАТЫС ҚАЗАҚСТАН АЙМАҒЫНДАҒЫ ЖЕР
  ДЕГРАДАЦИЯСЫНЫҢ СЕБЕПТЕРІ
  2.1 Батыс Қазақстандағы кен орындарын игерудің
  топырақ жамылғысына әсері
  
  

• 21 слайд

  2.2 Батыс Қазақстан топырағының механикалық бұзылуы және ластануы
  

• 22 слайд

  2.3 Батыс Қазақстан аймағындағы топырақты қорғау мәселелері
  

• 23 слайд

  2.4 Ақтөбе облысындағы табиғи ортаның ластануы және геоэкологиялық аудандастыру мәселелері
  

• 24 слайд

  3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАСЫН ОҢТАЙЛАНДЫРУДЫҢ АЙМАҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
  3.1 Бұзылған геожүйелерді экологиялық қалпына келтіру
  

• 25 слайд

  3.2 Шөлдену – геожүйе деструкциясының ғаламдық үрдісі
  

• 26 слайд

  3.3 Батыс Қазақстанның орман алқаптарында 2005-2010 жылдары атқарылған қызметтер
  

• 27 слайд

  Батыс Қазақстан облысының орман алқаптарының көлемі жылдан жылға көбеюде, бұны біз облыс территориясындағы ағаш отырғызу мен орман өрттерінен қорғау шараларына байланысты деп білеміз. 2005 жылы облысымызда орман алқаптары таралған жерлері 95100 га көлемінде болса, 2006 жылы 95577 га құрады. 2008 жылы бюджеттен қомақты ақша бөлініп орман алқаптарының кеңеюіне үлкен серпіліс беріп 97712 га құрады. 2009 жылы алдынғы жылдын көлеміндей деңгейде өсіп 99761 га жетті. 2010 жылы орман алқаптарының көлемі облысымыздын 101459 га жерінде таралған. 2005 жылғы мәліметтермен салыстырғанда 2010 жылы орман алқаптарының көлемі 6359 га артқан (сурет 4).
  Облыс территориясында ағаш отырғызу жұмыстары кең көлемде жүргізіліп келеді, әрине бұл қаражаттын бөлінуіне байланысты. Мемлекеттік орман қорының көлемін арттыру мақсатында 2005 жылы 100 га жерге ағаш отырғызылған. 2006-2007 жылдары бұл көрсеткіш 20 га артып отырып 2007 жылда 160 га құрады. Ал енді 2008 жылдын көрсеткішіне келетін болсақ алдынғы жылдармен салыстыратын болсақ сәл төмендегенін көреміз, яғни 141 га жерге отырылғызған. 2009 жылы ағаш отырғызылған жердін көлемі айқын артып 250 га құрады. 2010 жылы жылдық өсімді сақтап 270 га құрады. Батыс Қазақстан облысының республикалық маңызды және қала маңындағы ауданаралық жолдар бойында ағаш отырғызу жұмыстары да бейнеден тыс қалған жоқ. 2005 жылы 200 га көлемінде жол бойына ағаш отырғызылды. 2006 жылы 200га егілді. 2007-2008 жылдары 200 га-дан егілген болатын. Ал 2009-2010 жылдары 100 га-дан егілген,алдынғы жылдардан төмен деңгейде егілудін себебі орман шарушлығына бөлінген қаражаттын көбі жаңа техникаларды сатып алуға жұмсалғанына байланысты (сурет 5).
  
  

• 28 слайд

  4 сурет - Батыс Қазақстан облысының орман алқаптары
  

• 29 слайд

  5 сурет - Батыс Қазақстан облысында ағаш отырғызу
  

• 30 слайд

  Батыс Қазақстан облысының барлық елді мекендерінде және қала мен аудан орталықтарында, онымен қоса ауылдарда көгалдандыру яғни ағаш отырғызу жұмыстары орта қарқынмен жүргізілуде. 2005 жылы 124 мың дана ағаштар отырғызылса, 2006 жылы 125 мың дана ағаш отырғызылған болатын. 2007 жылы бұл бағыттағы жұмыстар екі есе төмендеп 60,2 мың дана ғана отырғызылды. 2008 жылы 76,3 мың дана ағаш отырғызылып алдынғы жылдын көрсеткішінен салыстырмалы өсім байқалды. 2009 жылы 84,6 мың дана ,ал 2010 жылы 86,2 мың дана ағаштар елді мекендерде егіліп жылдық өсімнің деңгейі 5 % аралығында сақталды (сурет 6).
  
  6 сурет - Батыс Қазақстан облысында ағаш отырғызу көлемі
  
  

• 31 слайд

  Қорытынды.
  Соңғы жылдары табиғат қорғау органдарының бақылау жұмыстарының нәтижесінде және өндірістің құлдырауы себептерімен қоршаған ортаға техногендік әсерлер біршама азайды, бірақ шаруашылық механизмі қызметінде жаңа әлеуметтік-экономикалық аспект пайда болды. Ол – меншік түрінің өзгеруіне, жекешелендіру процесінің қарқын алуына, оған шетелдік инвесторлардың барған сайын кеңінен қатысуына байланысты экологиялық жағдайға жауапкершілік проблемасы күн тәртібіне өткір қойылып отыр. Бюжеттік инвестиция ең төменгі мөлшерге дейін қысқарды, қаржы тапшылығына тап болған кәсіпорындар табиғат қорғау шараларына жұмсалуға тиісті шығын көлемін кемітуге көшті. Ал шаруашылықты жүргізудің осындай жағдайында баяндалаған экологиялық проблемалар өз шешімін баяу табуда. ҚР Үкіметінің 1996-1998 жылдарға арналған реформасын тереңдету жөніндегі бағдарламасы Экобиоқорлар министрлігі жергілікті органдарын «Экологиялық жағдай» бөлімінің негізгі атқарушысы ретінде танып отыр. Бұл бірер сағаттың шаруасы емес. Ұзақ уақыт алатын осынау ерекшелігі бар процеске жұртшылықтың белсене қатысуы сөзсіз табысқа бастар еді, бұған облыстық экобиоқорлар басқармасының ұжымы да ынталы. Болашақта шешімін табуға қажетті мәселелер: Үздіксіз экологиялық мониторинг, яғни табиғи ортаның өзгерістерін, тұрақты бақылайтын және тексеретін жұмыс жүйесін қалыптастыру;
  өзен, көл суларының ластануына жан-жақты баға беру, олардың арнасына қайта жөндеу, суын тазалау жөнінде Үкіметаралық бағдарлама жасау;
  топырақтың бөлінуіне, радиациялық фонға, радиациялық ауытқу мөлшеріне сапалы және сандық баға беру;
  жануарлар мен өсімдіктер әлемі құрамындағы өзгерістерге және олардың өзіп-өну қабілетіне (зоогеоботаникалық) зерттеу жүргізу;
  облыстардағы табиғат қорғау объектілері құрылысын аятау жұмыстарын жандандыру;
  экологиялық және экономикалық факторларды есептей отырып, табиғат қорларын пайдалану концевциясын жасау;
  залалды заттардан пайда болған зиянның орнын толтырудың экономикалық механизмін анықтауды үкіметаралық деңгейде шешу;
  өндірістік қалдықтарды қайта өңдеп, одан өнім алу технологиясын өндіріске ендіру.
  
  

• 32 слайд

  Орман қоры атмосфераға және топырақ қабатына енген зиянды қалдықтарды залалсыздандырады және сүзгі қызметін атқарады.
  Сонымен қатар су және климат балансының негізгі реттеушісі. Оттегіні шығарушы және атмосфераға шығарылған зиянды қалдықтарды нейтралдаушы, топырақты эрозиядан сақтап, оның өнімділігін арттырады. Адамның өмір сүруін ұзартып, демалуға керемет орын болып саналады.
  Табиғи орман алқаптарды 42-56 пайызға жеткізу.
  1. Қазақстанға сипаттама: климат қуаңшылығы, аймақ құрғақтылығы, су ресурстарының әркелкі таралуы, төменгі ормандылық, даланың басымдылығы, шөл және шөлейтті ландшафтылық қоршаған ортаның техногендік әрекеттерге төтеп бере алмауына жағдай туғызады, сол себепті шөлдену процесі Қазақстан үшін тым өзекті болып табылады.
  2. ҚР аумағының басым бөлігі антропогендік шөлденуге өте әлсіз аймақта орналасқан. Қазақстандағы экологиялық күйзеліс пен жердің жойылуының басты аймағы Арал маңы, Каспий маңы аудандары, сонымен қоса елдің солтүстігіндегі тастанды жерлер болып табылады.
  3. Өсім туралы экономикалық көрсеткіштер тұрақты тенденсияға сай ВВП өсімін көрсетеді. Өндірістік және экономикалық қаржылық сектордың қаржыландыруына қарамастан, елдің көптеген аймақтарында қатты өнеркәсіптік қалдықтар, лас сулардың жиналуы, таксиндік қалдықтарды лақтыру жалғасып келеді. Шөлденумен қатар өңірдегі биологиялық потенциялдың төмендеуі, топырақтың және жер үсті суларының ластануы артуда.
  

• 33 слайд

  Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
  Арманд Д.Л. Антропогенные эрозионные процессы. Сельскохозяйственная эрозия и борьба с ней. – М.: 1956. – 111 c.
  Жаналеева Г.М. Антропогенное ландшафоведение. – Алматы: 2001. – 81 с. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаев Г.З. Экология. – Алматы: 2001. – 96 б.
  Жакупова А.А., Чигаркин А.В. Қазақстанның аймақтық геоэкологиясы. – Алматы: «Қазақ университеті», 2007. – 114 б.
  Қоршаған ортаны қорғау (нормативтік актілер жиынтығы). – Алматы: 2004. – 117 б.
  Молдағұлов Н. Ландшафттану негіздері және Қазақстанның ландшафт географиясы. – Алматы: «Рауан», 1994. -87 б.
  Қондыбаев С. Маңғыстау географиясы. - Алматы, Қағанат, 1997.
  Бесімбаев Е. Маңғыстау географиясы. - Алматы, 2000.
  Физическая география Республики Казахстан. Учебное пособие. //под общ. ред. Жаналиевой Г. М. – Алматы: «Қазақ университеті», 1998. – 296 с.
  Чигаркин А.В. Геоэкология и охрана природы Казахстана. –Алматы: «Қазақ университеті», 2003. - 233 с.
  Чигаркин А.В. Геоэкология Казахстана. – Алматы: «Санат», 1995. – 146 с.
  Чигаркин А.В. Геоэкология Казахстана (географические аспекты природопользования и охраны природы). – Алматы: «Қазақ университеті», 2006. – 121 с.
  Чупахин В.М. Природное районирование Казахстана. – Алма-Ата: 1970. – 174 с.
  Доскач А.Г. Природное районирование Прикаспийской полупустыни. – М.: 1974.
  Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. – Алматы: 1998
  Атырау облысы // Қазақстан ұлттық энциклопедия. – Алматы, «Қазақ энциклопедиясы». 1-том, 1998.
  Орнықты даму бойынша БҰҰ Конференциясының қорытынды құжаты. «Болашақ үшін көпірлер салу». Рио-де-Жанейро, Бразилия Республикасы, 2012, 25 бет.
  Азия-Тынық мұхит аймағындағы елдері министрлерінің VI-шы Конференциясының мәліметтері. Астана, Қазақстан Республикасы, қыркүйек 2010.
  «Еуропа үшін қоршаған орта» министрлердің VІІ-ші Жалпыеуропалық конференциясының мәліметтері. Астана, Қазақстан Республикасы, қыркүйек 2011.
  Қазақстан Республикасының 2009 жылға арналған биологиялық әртүрлілік туралы төртінші ұлттық баяндамасы//ҚР ҚОҚМ «Қоршаған ортаны қорғаудың ақпараттық-талдау орталығы» РМК. Астана, Қазақстан Республикасы, 2010.
  «Биологиялық әртүрлілікті сақтау және балансты пайдалану бойынша Ұлттық Стратегия және Іс-әрекеттер жоспары». Көкшетау, Қазақстан Республикасы, 1999.