Баяндама Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқыту барысында оқушылардың танымдық қызметін белсендіру, тұлғаны дамытудың маңызды факторы.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқыту барысында оқушылардың танымдық қызметін белсендіру, тұлғаны дамытудың маңызды факторы.

            Ұлттың ұлт екенін танытатын, оның тәуелсіздігінің тұғырлы болуына негіз болатын – оның тілі. Тіл – қарым-қатынас құралы ғана емес, ол ұлттың жаны, нәр беретін тамыры. Тіл мәселесі- қанында қазақ рухы бар әр жанды бей-жай қалдырмайды.

Келер ұрпаққа берілетін тәрбие ұлт тілі арқылы, ұлттық негізде жүзеге асуы тиіс. Өйткені тіл тазалығы бар жерде – ұлт тазалығы үстемдік құрмақ. Ұлттық тәрбиенің негізі де тілден басталады. Сондықтан мектептердегі негізгі міндет тілді дамыту. «Ақылдың көзі- аталы сөз» деп ұққан халқымыз сөйлей білуді де үлкен өнер деп санаған. Тіл – ойды жеткізудің үлкен құралы.

       Оқушының сырттан алынатын ақпаратты дұрыс қабылдай алу. Естіген немесе оқыған материалдарын түсіну, ондағы негізгі және қосалқы мәселелердің ара жігін ажырата алу, мәтін құрамындағы сөздердің мағынасын жалпы мәтін мазмұнына сүйеніп болжай алу, оқыған, естіген ақпаратты қайта қорыту, оған баға беру, сол материалдар бойынша өзіндік  қорытынды жасау секілді біліктіліктер қалыптасады. Ал, оқушы орындайтын ауызша және жазбаша жұмыстарда оның өз бетінше іздену, шығармашылық тұрғыдағы қабілеттері, дара ойлауға ұмтылысы негізінде туындайтын біліктіліктер қалыптастыруға мүмкіндік мол. Сондықтан қазіргі өзгермелі дүние жағдайында адамдармен тіл табыса жұмыс істеуге төселдіретін, бәсекелестікке бейім қоғамдағы бәсекелестікке бейім адамды тәрбиелеудің өзегі саналатын бұл сипаттағы оқу әрекеттері – оқушының дара тұлға ретіндегі әр түрлі қабілеттерінің жетілуінің басты факторы. Сондықтан мұнда оқушының қарым-қатынас мәдениетіне, көпшілік ортасында, өзін-өзі ұстау әдебіне, пікірталас түріне лайық сөйлеу мәнеріне, этикеттік орамдарды дұрыс қолдана білуге төселдіруге назар аударатын тұлғаның танымдық қызметін арттыру барысында  дамыту.

      Педагогтық тәжіребедегі әрбір сабақ оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мақсатында басты назар аударатын мәселелер мыналар:

-          Тақырыпты нақты жоспарлау

-          Сабақтың типтік, әдістерін өзгертіп, проблемалық ізденіс, зерттеу туғызу;

-          Сабақты өмірмен байланыстыру;

-          Қосымша әдебиет, көркем шығармаларды басшылыққа ала отырып оны сабақтан тыс жұмыстарда жалғастыру.

      Менің ойымша, проблемалық оқу – әдісін жүзеге асырудың ең қолайлы жолы – оқушыға проблемалық, логикалық ойлау сұрақтарын беріп шешу.

       Қазақ тілі мен әдебиетін оқыту барысында туған тілінің қыр-сырын, табиғатын таныта отырып,  ертең өмірден өз орнын таба алатын өзіне сенімді, нағыз ұлтжанды парасатты ұрпақ тәрбиелеу үшін педагогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен пайдаланып, тәжірибені байыта түсу – бүгінгі күннің басты талабы.

       Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында мемлекеттік саясат негізінде «Әр баланың жеке қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту» сияқты өзекті мәселе енгізілген. Болашаққа нық қадам басқан, болашақта еліміздің тұтқасын ұстар ұрпақ қамын ойлау мақсатында оқу-үрдісіне жаңаша өзгерістер енгізуді талап етеді. Оқушыларға жан-жақты білім беру, интеллектуалдық мүмкіндіктерін, жеке бас ерекшеліктерін дамыту үшін ұстаз оқыту үрдісінде білімді жан-жақтылау қағидасын басшылыққа алу керек. Яғни мұғалім – озық ой мен шынайы тәжірибенің иесі. Оның негізгі мақсаты - оқушыларға сапалы білім беру, тәрбиелеу және дамыту міндеттерін жүзеге асыру бағытында жеке тұлғаға шығармашылық орта туғызу.

     «Сабақ-оқытушының педагогикалық мәдениетінің айнасы» - дейді В.Сухомлинский.  Ендеше сабақ – педагогикалық шығарма болу керек. Егер сабақта шығармашылықтың нәтижесі көрініс берсе ғана оқытудың барысы тиімді болады. Сонда міндетті деңгейді мемлекеттік өлшеу ретінде алсақ білім берудің шығармашылық сипаты қалыптасады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – оқу-тәрбие үрдісінің танымдылық барысында шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігі, оқытуда дамытып, қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі.

       Білім беру технологияларының ерекшелік жағы ол жеке тұлғалық қасиеттерге бағытталған оқыту, проблемалық бағытқа, және шығармашылық сипатқа ие. Оның басты бағдары – білім беру, жаңа дүниені ашу мен іздену арқылы білімді іс жүзінде қолдану. Баланы жалпы және арнайы қабілеттерін дамыту, білім біліктерді игеру мүмкіндіктерімен оларды қолдану жолдарын көрсетеді.

         Қорытындылай келе заман талабына сай қазақ тілі мен әдебиетін оқыту барысында оқушының танымдық қызметін белсендіру – жеке дара шығармашылығы дамыған құзырлы оқушы қалыптастыру болып табылады. Осыған орай тұлғаны дамытудың бірнеше факторлары маңызды. Ол жеке дара оқыту, шығармашылығын қалыптастыру, жоғарыда көрсетілген бір-бірімен тығыз байланысты технологияларды, әдіс-тәсілдерді қолдану. Заманына сай тілді жетілдіру барысында ұрпағымызға сапалы білім беру басты міндет болып отыр.

      Қазақ тілін оқу өзге тілде жүретін мектепте оқытудағы басты мақсаттардың бірі – қатысымдық құзыреттілігі қалыптасқан дара тұлға қалыптастыру. Мектеп бітіруші түлектің қазақ тілінен алған білімі оның болашақ мамандық таңдауына, қоғамның барлық салаларында адамдармен еркін тіл табысуына, қоғамның белсенді мүшесі ретінде жемісті еңбек етуіне негіз болып, жалпы алғанда, өмір сүруінің маңызды құрамдас бір бөлігі ретінде қызмет етуі тиіс.

     Оқушылардың танымдық, сезімдік құндылықтарын, педагогикалық іс-әрекеттерді дамыту тікелей мұғалім қызметіне байланысты өз пәнін терең білетін, әдістемелік шеберлігі шыңдалған мұғалімнің әрбір сабағы оқушылардың пәннің асыл қазынасын қастерлеуге биік адамгершілікке баулитыны анық, сонымен қатар оқытудың жаңа технологиясын қолдана отырып, сабақ жүргізудің тиімді әдістерін таңдап алу өмір талабы.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1.      Республикалық ғылыми-әдістемелік және педагогикалық журнал

Қазақ тілі мен әдебиеті орта мектепте  2008ж, №5

2.      Республикалық ғылыми-әдістемелік және педагогикалық журнал

Қазақ тілі мен әдебиеті орта мектепте  2010ж, №6

3.      Республикалық ғылыми – әдістемелік және ақпараттық сараптамалық журнал  2009ж, №5