Баяндама: «Білім мазмұнын жаңарту бағытында бастауыш сынып оқушыларының білім жетістігін дамытуда диалогтік оқытудың тиімділігі»

Павлодар облысы, Ақтоғай ауданы, Жалаулы ауылы
Н.Алшынов атындағы Жалаулы орта мектебінің І санатты
бастауыш сынып мұғалімі Батырханова Роза Төлеуқызы

Баяндама
Тақырыбы:  «Білім мазмұнын жаңарту бағытында бастауыш сынып оқушыларының білім жетістігін дамытуда диалогтік оқытудың тиімділігі»

   Диалогтік оқыту арқылы оқушылардың қызығушылығы артып, олардың білім деңгейі көтеріліп, сөйлеу мәдениеті қалыптастасады. Диалог екі үш адамның қарым- қатынастағы сөзі, сұрақ жауап әдісі. Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалогтің маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Мерсер мен Литлтон (2007) өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар

олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын атап көрсетеді. (Нұсқаулық 38бет).

       Қоғамды адамсыз елестету мүмкін емес. Қоғамға адам қалай керек болса, адамға да қарым-қатынас сонша деңгейде қажет екені белгілі.

Диалогтік оқыту дегеніміз менің түсінігімде  мұғалім мен оқушы, оқушы мен оқушы арасындағы қарым-қатынасты реттеп отыратын сөйлесу құралы болып табылады. Сабақты диалогтік оқытуды пайдалану  оқушылардың қызығушылықтарын арттырып қана қоймай, олардың білім деңгейінің  өсуіне үлес қосатыны сөзсіз.

Александер (2004) білім берудегі әңгімелесуді – қарым-қатынас жасаудың бір сарынды үдерісі емес, керісінше, идеялар екіжақты бағытта жүреді және осының негізінде оқушының білім алу үдерісі алға жылжиды деп тұжырымдайды. Диалог барысында оқушылар (сонымен қатар олардың  мұғалімдері де) келісілген нәтижеге жету үшін күш-жігерін жұмсайтын және Мерсер (2000) сипаттағандай, білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында тең құқылы серіктестер болып табылады. Пікір алмасу оқушылармен диалог құру арқылы іске асады, дегенмен оны оқушылар бірлескен зерттеу барысында да анықтай алады. Төменгі сынып болғандықтан, қарым-қатынасқа түсуге, сабақ үстінде сұрақ-жауап алу, өз ойларын ашық айтқызу қиындық туғызды.    

Диалогтік оқытудаға мақсатым:

-         Оқушылардың сөздік қорын молайту;

-         Өз ойын ашық, анық айтуға төсілдіру;

-         Қарым-қатынас жасай білу;

Күтілетін нәтиже:

1)    Оқушы өз ойын ашық айта алады;

2)    Шығармашылық қабілеттері өседі;

3)    Сөздік қоры баийды;

4)    Өз қабілеттерін одан әрі ұштайды

Диалог барысында оқушылар күтілген нәтижеге жету үшін күш – жігерін жұмсайды, ынталанады, ойларын бөлісіп, пікірлеседі, білімді бірлесіп алып, өз білімін толықтырады.
Оқушылардың өзара әрекет дағдыларын дамытудың тағы бір тәсілі – оқушылардың бір-біріне сұрақ қоюы. Егер де сұрақ дұрыс қойылған болса сабақ берудің, білім берудің тиімді құралына айналып, оқушылардың білім алуына жағдай жасайды. Оқушылардың тақырыпты түсінуіне қол жеткізу үшін мұғалімдер қолданатын сұрақтың екі түрі бар: төмен дәрежелі сұрақ қою және жоғары дәрежелі сұрақ қою болып табылады. Сұрақты оқушылардың білім алу қабілеттеріне сәйкес құр , іс қажет және түрлі мүмкіндіктеріне қарай оқушылардың білім деңгейіне қарай сұрақтарды саралауға болады. Сұрақты қарапайым етіп қою өткен тақырыпқа оралу ойға салу, дұрысын қабылдап және толық жауап беруге жол сілтейді. Сынақтан өткізу сұрақтары оқушыларға толық жауап беруге, өз ойларын анық білдіруге, өз ойын дамытуға көмектесетіндей болып құрылады. Қайта бағыттау сұрақтары басқа оқушыларға сұрақты қайта бағыттау.
Ал оқушының берген жауабы қате болған жағдайда, оларды бірден тоқтатып, қате деуге болмайды. Жіберген қатесі арқылы ойланып  түзетуге мүмкіндік берілуіміз керек. Сол қатесінен сабақ алуы керек. Немесе оларды тақырыпқа қарай бағыттап сұрақ қоя отырып дұрыс жолға  түсуіне көмектесуіміз қажет.  Егер қате жауабын бас изеп қабылдай берсек оқушы  «мен білемінге» салынып  тақырыпты меңгермей қалуы да мүмкін.

Сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады, себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда сабақ берудің тиімді құралына айналады және де оқушылардың білім алуына қолдау көрсетіп, оны жақсарта және кеңейте алады. Оқушының білім алуын қолдау үшін сұрақ қоюдың түрткі болу, сынақтан өткізу және қайта бағыттау сияқты әртүрлі техникаларын пайдалануға болатыны белгілі. (Нұсқаулық, 40 б) 

Менің ойымша, оқушылардың тілді меңгеруде үлкен нәтижеге жетуде электрондық оқулықтардағы дайын диалогтарды тыңдау, жаттау, аяқтау, толықтыру, мәтін мазмұны, кесте, сызбалар бойынша диалогтар құру-әдістері де көп көмегін тигізеді.

Сұрақ қою арқылы мен:

•  оқушыларды тақырып бойынша және сындарлы сөйлеуге ынталандырамын;

•  оқушылардың шынайы қызығушылығы анықтаймын;

•  оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауына ықпал етемін;

•  оқушыларға сыни тұрғыдан ойлауға көмектесемін;

•  оқушылардың бір-бірінен үйренуіне, басқа оқушылардың идеяларын құрметтеуіне және бағалауына ықпал етемін;

•  әңгімелесу мен ой елегінен өткізу көмегімен ойын жинақтауға көмек беремін;

Топтық жұмыс ішіндегі  тығыз қарым-қатынас оқушыларды  бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара, тығыз байланыста жұмыстануға жеткізді. Сабақ барысында оқушылардың достығы нығайып, сабаққа деген жаңа көзқарастары қалыптасып, жаңа, тың идеялармен танысып, білімдерін жетілдіріп, жан-жақты дамуына мүмкіндік алды.

       Нәтижесінде менің қол жеткізген жетістігім - оқушы:

Ø Жан-жақты

Ø Тілдік қоры бай

Ø Өзіне сенімді

Ø Тобының жанашыры

Ø Өз ойын анық та, ашық айта алатын

Ø Өз көзқарасын тұрақты ұстай алатын тұлғаға айналады.

       Диалогтік әдіс, сұраққа жауап алу, өз ойларын білдіретін тапсырмалар сабақ үстінде керек.  Мұндай тапсырмалар әр оқушыдан шығармашылық тұлға қалыптастыруда көмекші құрал болатыны сөзсіз. Сондықтан өзімнің диалогтың әңгіме дебат және зерттеушілік әңгімені тәжірибемде болашақта жиі пайдалану ойымда.

        Жалпы сабақта диалогті пайдалану өте пайдалы, оқушылардың сөйлеу мәдениетін, бір бірімен тіл табыса білуін қалыптастырады. Оқушылардың сөздік қорларын дамытып, оларды өз ойын анық  жеткізе білуге,мәнерлі,мағыналы  сөйлей білуге үйрету үшін сабақ үрдісінде диалогтық әдістің тиімділігін өз көзіммен байқадым. Келесі оқу жылында диалог, сұрақ жауап сияқты әдістерді әр сабағымда қолданып, тапсырманы күрделендіріп беремін. Тек қана екі үш оқушыны қатыстырып қана қоймай барлық сынып бірдей жұмыс жасайтындай етіп тапсырмаларды дайындауым керек екен.