Баяндама "Бірыңғай талап – жан-жақты тұлға қалыптастырудың кепілі"

Бірыңғай талап – жан-жақты тұлға қалыптастырудың кепілі

Каспий өңірінің қазіргі замандағы колледжі

Жусупова Шолпан Саламатовна

Қоғамның дамуы өркениетті өмір сүруге жағдай жасайды. Біздің өмір сүріп отырған қоғамымыз демократиялық бағытта екендігі анық.  Демек, адамдардың еркін өмір сүрулеріне толық мүмкіндік берілуде. Еркін өмір сүру дегенді  әркімнің ойына не келсе соны жасауы деп емес, белгілі бір адамгершілік, имандылық  ұстанымдарды жүзеге асыру деп түсінген абзал. Сондықтан әр  адам өз қоғамына сай өмір сүріп, болашағын да болжағаны жөн.

Қазақстан Респуликасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың  2011 жылғы өз халқына Жолдауында да  білім және ғылымды дамыту мәселелерін көтеруі, білім берудің ең негізгі өзекті мәселесі- адамды жан-жақты етіп тұлғаландыру екендігін баса айтуы тегін емес. Сондықтан,бүгінгі білім берудің мақсаты мен мазмұны  қазіргі заман  талабына сай,адам туралы концепция тұрғысынан анықталуы керек.

Адамдарға өмірді алланың бұйрығымен ата-анасы сыйлайды. Демек, ата-ананың балаларының алдында борышы, міндеті бар екендігі сөзсіз. Бұл борыш ұрпақтың  тек табиғи қажеттіліктерін орындаудан ғана емес, дұрыс өмір сүруге бағыт-бағдар беруден де тұрады. Балаға табиғи қажеттілікпен қатар рухани қажеттіліктердің де құндылығы ерекше екендігіне кейбір отбасылары мән бере бермейтінін мойындауымыз керек-ақ.

Қай  заман, қай  қоғамда  болсын, адамзат  баласы  жас  ұрпақ  тәрбиесіне  зор мән  беріп  келген.   Өркениет  жолында  алға  ұмтылған  ұлт  ең  алдымен, жастарға  оқу-білім  беру  ісін  дұрыс  жолға  қоюы  тиіс.

«Балаға  есек  мініп, есек  жегуді  үйретумен  шектелсең, арбасын  салдырлатып  ауыл  іргесінен  ұзай  алмайды. Ал, аспанға  ұшудың  қыр - сырына    баулысаң,  уақыт  пен кеңістік  жайындағы  іліммен  сусындатсаң, ғарыш  шарлап  басқа  планеталарға   самғап  кетері  сөзсіз» деген екен сұңғыла бабаларымыз.

Шәкәрім  атамыздың  «Адамның  жақсы  өмір  сүруіне  үш  сапа  негіз  бола  алады, олар  барлығынан  үстем  болатын  адал  еңбек, мінсіз  ақыл, таза  жүрек. Бұл  сапалар  адамды  дүниеге  келген  күнінен  бастап  тәрбиелейді»  дегеніндей, құнды  қасиеттерге  ие  рухани   адамды  қалыптастыру - шынында да оның  туған  кезінен  басталса  керек. Ал, адамның  адам  болып қалыптасуында  ата-анамен  қатар  тәрбиеші  мен  мұғалімнің   де  рөлі  бар.

Яғни,  ата-анамен қатар білім  жүйесінің   қызметкерлеріне де болашақ  ұрпақты  тәрбиелеуде  үлкен  жауапкершілік  жүктелген. Сондықтан, келешегі кемел біздің өскелең  ұрпағымыз  түзу  жолмен  жүріп, дұрыс  қалыптассын десек, тәрбие тәлімімен сусындатып,   жан-жақты жағдай  жасалуы  керек.

Рас, адамгершілік  тәрбиесінің  маңызы  оқу орындарының күн  тәртібінен  ешқашан түскен  емес. Адамгершілік құндылықтар бала бойына,  үлкен мен кішінің  арасына шынайы қарым-қатынас кезінде дариды.

    Балаға  жүрек жылуы қашан да қажет және ол ешқашан артық болмайды. Ата-анасынан көрмеген сүйіспеншілікті кей уақытта  мұғалімінен  көрген бала менің ата-анам да осындай болса, деп армандауы мүмкін. Мұғалімін тек жақсы қырынан таныған оқушы үшін оның айтқаны  анық, дегені  дәл  болып  көрінеді.

Баласын қалай жақсы көретінін дұрыс білдіру кез келген ата-ананың қолынан келе бермейді. Біреу жақсы киіндіріп қояды, біреу  тамағы тоқ  болса болды деп, қалтасына ақшасын салып бергеніне мәз. Біреулері өте қатал, айтқанын орындатады. Бала  қорыққаннан уақытша тыңдайды, бірақ  ата-анасының уысынан шыққан соң өзін - өзі ұстай алмайтын жағдайға жетеді. Ендеше мұғалім ата-ана ескере бермейтін тәрбиенің сәттерін пайдалануға  тырысу қажет.  Мұғалім оқушыға материалдық жағдай жасамағанмен, оның өміріне азық болар ең қымбат асыл қасиеттер: адамзаттық құндылықтармен, біліммен қамтамасыз етіп, қаруландырады.

Дүниеге келген бала алдымен жақсы, жаман қасиеттердің барлығын ата- анасынан үйренеді. Олар үшін ата – ана – идеал. Алғашқы  кезде тіпті ата – анасының көшірмесі болуға тырысады. Кейіндеп қоғамдық ортаның әсерімен олардың көптеген ой – пікірлері өзгереді. Білім алу арқылы дүниеге көзқарасы қалыптасып, өзіндік санасы дамиды. Дегенмен де, өзіміз көріп отырғандай алғашқы сабақты  отбасынан алады.

Мектептің есігін ашқан жас ұрпаққа адам бойындағы адамдық асыл қасиеттерді қастерлеп, өмір талабына сай құндылықтарды  түсіндіріп, үйрету  мұғалімдердің міндеті болса, сол берген тәрбиені жалғастырып, мектеппен қоян-қолтық байланыс жасап отыру ата-ананың жауапкершілігін керек етеді.

Жүрегі таза, ниеті ақ, пейілі кең, пәк періште күйінде мектеп табалдырығынан жаңа аттаған жас бүлдіршін азамат қатарына қосылып кетіп жатыр ма? Міне, осындай сұрақтар кімді болса да мазалайтыны даусыз.

Қарапайым мысалға жүгінсек,мектепке келген кезінде сондай сүйкімді, тілалғыш, жүрегі таза, сезімі пәк жас бүлдіршін орта немесе жоғары буынға келгенде неге өзгеріп сала береді?

 Сондықтан мына бала қандай еді, қалай өзгеріп кетті?  Мынадай жаман әдеттерді қайдан үйреніп ала қойды?  Неге озбырлық жасуға бейім болып алды? - деген сияқты сауалдар  ұстаздар тәжірибесінде   күнделікті кесе-көлденеңдейтін сұрақ.

Әрине, оның  себептерін жан-жақтан іздеуге болады. Ата-анасын,  жүрген ортасын қосқанда оның тәрбиесіне мұғалімнен басқа бірнеше ортаның қатысы бар. Олардың барлығы бір мақсатта болғанымен, бір ойдан шығуы мүмкін емес қой деген пікірдің де туындалуы  ғажап емес. Бірақ, баланың қалыптасуына ықпал етіп, дамуына үлес қосатын мұғалімнің есте ұстар жағдайлары жетерлік.

Балаға тәрбие беретін әрбір ұстаз салт – дәстүр мен әдет – ғұрыптарды жан – жақты терең білумен қатар, өзінің жаны таза болуы шарт. Балаға ұстаздың бойындағы жақсы қасиеттер арқылы беріледі. Әрбір мұғалім бала жүрегініңс жылуын, өзіне деген сүйіспеншілігін арттыру мақсатында ата – анамен үнемі байланыста болған жағдайда ғана бала бойына адамгершілік атты асыл қасиетті қалыптастыратыны сөзсіз.  

            Ата-бабаларымыздан халқымызға мұра болып қалған меймандостық, тазалық, адалдық және Отанды сүю сияқты қасиеттерді жастардың санасына тәлім-тәрбие барысында сіңіру, олардың болмасын халқымыздың керемет маржандарымен байыту және ұлттық құндылықтарды терең пайдалануға көңілді баса бөлуді жүзеге асыру мектепте мұғалімдердің, ал отбасында ата-аналардың азаматтық борышы екендігін  ұмытпауымыз керек.

     Сондықтан да маңызды мәселелерді зерттеп қана қоймай, олардың тәрбие үрдісінің тиімділігіндегі өзара байланысы мен өзара тәуелділігіне жіті назар аударуымыз керек.