Баяндама "ҰБТ-ға дайындаудың тиімді жолдары"

Ғұмарова Ағзия Зұлхарнайқызы

Игілікті іс – ізденістен

Атырау 2009

Атырау облыстық кадрлар біліктігін арттыратын және қайта даярлайтын институттың эксперименттік зертханасының кеңесі арқылы талқыланып, мақұлданды және баспаға ұсынылды.

Тіркеу номері 96 08.2009 ж.

Пікір жазғандар: Тәжіғалиева Алтыншаш Сағиқызы, филология ғылымының кандидаты, Атырау облыстық кадрлар біліктігін арттыратын және қайта даярлайтын институтының оқыту мазмұны мен әдістемесі кафедрасының меңгерушісі.

Исмурзина Гүлнар Базарбайқызы – Исатай аудандық білім беру бөлімінің әдіскері.

Хайруллина Ұлбосын Садыққызы – жоғары санатты әдіскер-ұстаз, «Ы.Алтынсарин» төсбелгісінің иегері.

«Игілікті іс – ізденістен» атты жинаққа жоғары санатты қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Ғұмарова Ағзияның әр жылдарғы оқушылардың білімін, қабілетін ұштау жолындағы ізденістері, жетістіктері және ҰБТ-ға дайындаудың тиімді әдіс-тәсілдері туралы ұсыныс-пікірлері енгізілген.

Ұсынылып отырған «ҰБТ-ға дайындық дәптерінде» қазақ тілінен ҰБТ-ға, МАБ-ға дайындаудың және оқушылардың білімін есепке алудың тиімді жолдарын ұсынады.

Бұл құрал тіл мамандарына, мектеп оқушыларына және кешенді тестіге дайындалушыларға арналған.

Ғұмарова Ағзия Зұлхарнайқызы

жоғары санатты қазақ тілі мен әдебиет

пәнінің мұғалімі 1987 жылы А.С.Пушкин

атындағы Орал педагогика институтының

филология факультетін бітірген.

1998 ж. – «Жыл мұғалімі-98» сайысы ІІ дәрежелі Диплом

1999 ж. – «Үздік баяндамалар» сайысы Мадақтау

2000 ж. – 1 санатты мұғалім. Ауыл әкімінен Алғыс хат

2001 ж. – «Көрнекіліктер көрмесі» І дәрежелі Диплом

2002 ж. – ҚР Білім және ғылым министрлігінің Құрмет грамотасы

2003 ж. – «Ауылдың үздік ұстазы – 2003» ІІІ дәрежелі Диплом

2004 ж. – «Оқыту мен тәрбиелеудің жаңа үлгілерін пайдалана отырып білім

беру сапасын арттыру арқылы оқушының білім деңгейін көтеру

жолдары» тақырыбында аймақтық семинар. Алғыс хат

2004 ж. – Республикалық «Қазақстандағы ең үздік ауыл мұғалімі - 2004»

сырттай сайысы. Алғыс хат

2005 ж. – «ҚР Білім беру ісінің үздігі» белгісіне ұсынылды

2006 ж. – Аудандық әдістемелік кабинет арқылы іс-тәжірибесі таратылды

2008 ж. – Облыстық ІХ педоқу. «Оқушыларды ҰБТ-ға дайындау іс-

тәжірибемнен» ІІ дәрежелі Диплом

2008 ж. – Жоғары санатты мұғалім

2008 ж. – Исатай аудан әкімінің Алғыс хаты

2008 ж. – Исатай ауданы 80 жылдығына арналған төсбелгісі

2009 ж. – Мұғалімдердің тамыз маслихатының шешімімен іс-тәжірибесі

таратылуға ұсынылды.

Тәжірибе-эксперименттік зертхана меңгерушісі

Хамидолла Н.Б.

Ұстаз болу – жүректің жылылығы

Ұстаз болу – жүрек жылылығын, мейірім шуағын, білім нәрін, адамгершілік құндылықтарын бала бойына дарыту десек, Атырау облысы, Исатай ауданы, Исатай орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Ғұмарова Ағзия Зұлхарнайқызының бұл саладағы еңбегі айтарлықтай.

Сабақ барысында инновациялық үрдістер мен жаңа технология әдістерін шығармашылықпен пайдалана отырып, оқушы бойына ұлттық салт-сана, әдет-ғұрыпты сіңіруді мақсат етеді.

Ол аудандық, облыстық, республикалық сайыстардың жеңімпазы. Дәстүрлі «Жыл мұғалімі – 1998, 2003», «Жүзден жүйрік» сайыстарында жүлделі орындарға ие болды. Оқушы қабілетін шыңдап, дарынын ашуда тынымсыз еңбектене жүріп, «Ұжымдық шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыру жолдары», «Оқытуды талдау әдісімен ұштастыру», «Ұлттық патриотизм-егемендіктің діңгегі», «Поэзиялық шығармаларды оқыту жолдары», «Оқушыларды ҰБТ-ға дайындаудың тиімді жолдары», «Оқытуды талдау әдісімен ұштастыру» тақырыптарында педоқуға қатынасып, іс-тәжірибесі облыс көлемінде таратылып, ҚР Білім және ғылым министрлігінің Құрмет грамотасына ие болды.

2004 жылы қазақ тілі мен әдебиетінің аймақтық семинарында көрнекі сабақ өткізіп, «Қазақ тілі – даму жолында» тақырыбында өткен республикалық ғылыми практикалық конференцияда «Сабақ үрдісінде этнопедагогикалық білім беру» тақырыбында баяндама жасады. Республикалық «Қазақстандағы ең үздік ауыл мұғалімі – 2004» сырттай сайысына қатынасып, Алғыс хатпен марапатталды.

Ағзия Зұлхарнайқызы ұстаздық жетекшілік қызметін қоғамдық жұмыстармен ұштастыра алып келеді. Оның жетекшілігімен сахналанған Шыңғыс Айтматовтың «Ана – Жер – Ана», М.Мағауиннің «Тоғысқан тағдырлар» («Бір атаның балалары») қойылымдарын ауыл, аудан жұртшылығы жылы қабылдап, Исатай ауданының 80 жылдық мерекелік төс белгісімен марапатталды.

Сабақтан тыс кезеңдерін жеке оқушылармен жұмыс жүргізіп, көркем сөз оқуға, драмалық көріністер дайындау, қабырға газетін шығарып, оқушы қаламын ұштауға арнайды. Оның дайындаған оқушылары аудандық, облыстық сайыстарда мектеп, аудан намысын абыроймен қорғап жүр. Мектептегі ғылыми қоғам жұмысына жетекшілік етіп, оның жетекшілігімен 11-сынып оқушысы Жаңбырбаева Айнұр облыстан 1-орынға ие болды.

Оқушыларды ҰБТ-ға дайындаудың тиімді жолдарын қарастырып, оны әріптестерімен бөлісіп келеді. Өзі сабақ беретін 11-сынып оқушыларының қазақ тілі мен әдебиетінен соңғы жылдарда ҰБТ қорытындысында 100% сапа көрсетуі – ұстаз еңбегінің ақталғандығы.

Ағзия Зұлхарнайқызы - ізденуге жалықпайтын, бақытын еңбектен, шәкірт сүйіспеншілігінен тапқан жан.

Бәбиқызы Жансекер

Жоғары санатты әдіскер ұстаз,

Білім беру ісінің үздігі.

ҰБТ-ға дайындаудың тиімді жолдары

Алға ұмтылу – өмірдің мақсаты осы ғой. Өмірдің мәні мақсатқа жету жолындағы іс-әрекеттің парасаттылығы мен пәрменділігінде, ендеше тұрмыс-тіршіліктің әрбір сәтінде алда үлкен мақсат тұруға тиіс.

М.Горький

Жаңа ғасыр білім беру кеңістігінде жаңа талаптар туғызып, ұлттық білім беру ісінің әлемдік жүйеге сай болуын талап етіп отыр.

«Тест» - ағылшынның сөзі – сынау, тексеру деген мағынаны білдіреді. Тестілік бақылау жүйесі – оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу әрекетін арттыратын, оқытудың тиімділігіне қол жеткізетін, ойлау қабілетін дамытып, өз біліміндегі олқылықтарды тез арада анықтайтын, уақытты тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін жүйе. Тесті жүйесінің оқушының білімін тәуелсіз бағалауда тиімді жолдары көп. Басты артықшылығы – жалпыға бірдей талап қоятындығында, оны бағалауда адам факторының қатыспауында. ҰБТ қорытындысы мектеп бағдарламасының орындалу деңгейін анықтап, тек жеке пәндер ғана емес, бүтіндей бір ұжымның атқарып отырған жұмысына баға беруге қолайлы жағдай туғызады.

Тілді бағалау жүйесінің әлемде мойындаған басты тәсілдерінің бірі – тестілеу, бұл – әлемдік деңгейде бұрыннан бар әдіс. Халықаралық деңгейде тілдерді білу деңгейін тестілейтін TOEFL (Test of English as a Foreign Language); LELTS – (International English Language Tesis System); DELF – (Diplome d`Etudes en Language Francaise); TOMER – (Tukche Ogretim Merkezi); TORFL – (Test of Russian as a Foreign Language)¹ сияқты халықаралық тіл білу деңгейін бағалау жүйелері зерттелген. Олар тілді қолданудың әр түрлі деңгейін қамтитын тест тапсырмаларынан тұрады және тілді әр түрлі деңгейде меңгерту дәрежесін – тыңдап түсіну, оқып түсіну, жазу, өз бетінше қолдану, сөйлеу деңгейін анықтап, шынайы баға беруге ұмтылады. Қазақстан Республикасында жоғарыда аталған озық тәжірибе үлгісінде ҚАЗТЕСТ тестілеу жүйесі қалыптасып, ғылыми-әдістемелік технологиялық негіздерін қалыптастыруда. БТМҰСО құрылып, онда педагогика ғылымдарының докторы Т.О.Балықбаев, физика-математика ғылымдарының кандидаты А.Т.Абдыхаликов, Ш.Ш.Артыгалин басшылық жасап, жыл сайын тестілеу техникасын жетілдіріп келеді. Ғалымдардың айтуы бойынша, қазақ тілінің табиғатын, ішкі тілдік ерекшеліктерін сақтай отырып, әрі қызық, әрі объективті, әрі коммуникативті, әрі танымдық тесті тапсырмаларын жасау атақты тестологтар Х.Мэтсон, С.В.Аванесов сынды ғалымдардың теориялық ұстанымдарына негізделіп жасалған.

Қазіргі жағдайда көпшіліктің түсінігінде, тест жүйесін тек қана бағалау нормасы деп түсініп, тест тапсырмасын орындау оңай деген біржақты түсінік қалыптасқан. Бұның ең қауіптісі – бұл пікірдің шәкірт бойында да қалыптаса бастауы. Дұрысында, тест тапсырмалары оқыту мен бағалаудың бірлігінен жасалған оқу үрдісі, білім алу, өзін-өзі тексеру, жетілдіру құралы деп қабылдағанда ғана нәтижелі болмақ.

ҰБТ-да оң нәтижеге қол жеткізудің бірден-бір жолы сабақта берілетін теориялық білімнің көлеміне, оқушылардың логикалық ойлау, іскерлік дағдыларының қалыптасуына тікелей байланысты. Оқушының танымдық қызығушылығын арттыруда тест түрлерін түрлендіріп отырудың, оқушының өзін де тест тапсырмаларын құруға дағдыландырудың маңызы зор.

Тестік бақылау жүйесі – оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу әрекетін қалыптастырады, оқытудың тиімділігіне қол жеткізеді, ойлау қабілетін, шығармашылық әрекетін арттырады. Осыларға қоса оқушылардың алған білімдеріндегі олқылықтарды анықтайды, уақытты тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін ізгілікті бағалау нормасы.

Тест тапсырмаларын мұғалім өзі қалауынша тақырып, тарау, курс бойынша дайын тестілерді оқыту үрдісінде қолдана отырып, шәкірттерінің білім деңгейін жүйелі түрде тексеріп отыруға мүмкіндігі бар.

Тест тапсырмаларын құру – шығармашылық композицияның нәтижесі, форма мен мазмұнның шебер бірлігін қажет етеді. Тест тапсырмалары арқылы оқушы білімін бағалау формасы тәжірибеге енгеніне көп болмаса да қолдау тауып, оң нәтижелерін көрсетіп отыр. Және күннен-күнге оқыту мен бағалаудың белсенді формасына айналып келеді. Қандай тест тапсырмалары болмасын құрылымында төмендегідей талаптарға жауап беруі тиіс.

1-кесте

Жүйелі зерттеу компоненттері	Мазмұны
Мақсат айқындылығы	Тапсырма кімге арналғанына орай мазмұнын айқындау. Оқушы қандай білімді меңгеру керектігі ескеріледі.
Қысқалық	Жауаптың нақтылығы, тұжырымдылығы
Альтерноттар шоғыры	Оқыту материалдарын таңдау, қосымша материалдарды іріктеу.
Тапсырмалар қиындығы	Қиындық өлшемі – тест тапсырмаларын құруда басты талаптардың бірі. Қиындық өлшемі – дұрыс емес жауаптардың үлесіне қарай анықталады.

Жоғарыда көрсетілген талаптарды ескере отырып, ҰБТ-ға дайындық барысында төмендегідей тест түрлерін қолданып келемін. Теориялық шағын тестілер, тақырыптық тест, тірек-тест, логикалық тест, толықтыруды қажет ететін тест, балама жауабы бар тест, реттік бірізділік тестісі, құрама тест т.б. Сабақ барысында жүргізілетін логикалық тесті тапсырмаларының маңызы зор. «Дұрыс жауапты бірізділікпен белгіле», «үшіншісін жоққа шығар», «сәйкес келетін ең жақын жауапты таңда», «математикалық тәсілмен өрнекте» т.б. тапсырмалар оқушының тест тапсырмаларын орындауға қызығушылығын туғызып қана қоймайды, ойлауға жетелеп, зейінін аударып, жадына қозғау салады.

Қазіргі білім саласы қызметкерлерінің білімі мен біліктілік деңгейі педагогикалық технологияларды қаншалықты игеруімен анықталады десек, 2003 жылдан бастап М.М.Жанпейісованың Модульдік оқыту технологиясы курсынан өтіп, қолданып келемін. Сонымен бірге сабақтың өту барысында Ж.А.Қараевтың деңгейлеп-саралап оқыту, Қ.Айтқалиевтың ірі блокпен оқыту, С.Лысникованың оза оқыту, В.Шаталовтың тірек-схемалары арқылы оза оқыту, СТО бағдарламасының элементтері т.б. белсенді оқыту технологияларын қолданып келемін.

Оқушыларды ҰБТ-ға дайындау – үлкен біліктілікті, тиянақты да қажырлы іс-әрекетті қажет ететін жүйелі жоспарлы жұмыс. Сондықтан ҰБТ-ға дайындауда төмендегідей кезеңдерге бөліп жоспарлаймын.

2-кесте

ҰБТ-ға дайындау кезеңдері.

І кезең

Жалпы білім беру мақсатын айқындау (жоспарлау)

І тоқсан

ІІ кезең

Теориялық білімді қайталау кезеңі

ІІ, ІІІ тоқсан

ІІІ кезең

Тестілік сынақ кезеңі

ІV тоқсан

IV кезең

Оқытудың жоспарланған нәтижесі

Жылдық қорытынды

V кезең

Оқытудың анықталатын нәтижесі

ҰБТ қорытындысы

ҰБТ-ға дайындаудың бірінші кезеңінде:

- оқушылардың сапалық құрамын зерттеу;

- оқытудың жалпы мазмұнын анықтау, жоспарлау;

- оқушыларды ҰБТ-ға психологиялық жағынан дайындау;

- шағын, жеңіл тестілерді орындату арқылы оқушы қызығушылығын туғызу, өз-өзіне сенімділігін арттыру;

- электрондық оқулықтармен жұмыс;

- ҰБТ-ға арналған тест тапсырмаларына анализ жасау (әр жылғы);

- оқытудың жалпы мазмұнын анықтау, жоспарлау;

Жыл басында ҰБТ-ға дайындық жоспарын жасауда бірінші кезекте сынып оқушыларының ерекшеліктері – сыныптағы оқушылардың қабілетті, қабілеті төмен, ынталы, ынтасы төмен т.б. мінез-құлық нормалары есепке алынады. Себебі әр нәрсенің де нәтижелі болуы мақсатты іс-әрекеттің неге, кімге, қалай бағытталуына, жоспардың дұрыс құрылуына мүдделі.

Адам жанының сыр-сипатын терең зерттеген Л.С.Выготскийдің³ психология ғылымында ерекше орын алатын теориясы – бала дамуының жақын арадағы аймағы деп аталады. Бұл теорияның түпкі мәні – баланы тәрбиелеп оқыту, оған білім беріп, дүниетанымын қалыптастыру, үнемі оның табиғи даму деңгейінен оздырып отыруды талап етеді. Ол үшін біріншіден, баланың қызығушылығын оята отырып, сол нәрсе туралы ойлау әрекетіне алып келу керек. Ойлау⁴ – адам баласын мақсатты, танымдық іс-әрекетке жетелейтін психикалық процесс. Екіншіден, зейін – адам санасының қандай да бір өзіне қажетті қызықтыратын затқа, құбылысқа немесе ғылым-білімге бағытталуы, шоғырлануы. Үшіншіден, жады – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адам миында жатталып, сақталып, қажет кезінде қайтадан жаңаруын бейнелейтін психикалық танымдық процесс. Төртіншіден, қажеттілік – жеке тұлғаны қандай да болмасын әрекетке итермелейтін негізгі қозғаушы күш. Бесіншіден, мақсат – бұл кімді де болмасын келешекке жетелейтін ең басты сапалық қасиет. Бұлар – оқушыны ҰБТ-да нәтижелі көрсеткіштерге алып келетін басты сапалар. Болашақта алға қойған мақсатының жоқтығынан, қажеттіліктің тумауынан, ойлау қабілеті тежелген, оқу-білімге деген ынта-зейінін жоғалтып, жады көмескіленген оқушылар қай сыныптан да табылады. Әрине бұндай жағдайдың қалыптасуының әр түрлі себептері бар. Ол өз алдына бөлек әңгіме.

¹Кузекова З.С. Пазылова Г.С. Әбдірәсілов Е.Қ. Қазақ тілі. Тестілеу әдістемесі Астана, 2007. 5-бет

²Аванесов С.В. Композиция тестовых заданий. 2-е изд. Москва, Адеп, 1998.

³«Қазақстан мектебі» журналы, Алматы. 2001 №7, 33-бет

⁴ Жарыкбаев Қ., Сангилбаев О. Жантану атауларының түсіндірме сөздігі Алматы, «Сөздік-Словарь» 2006, 202-бет

Ұйымдастыру кезеңінің басты мақсаты – сынып оқушыларын жан-жақты зерттей отырып, оларды мақсатты іс-әрекетке жұмылдыру, білімге деген ынтасын оятып, жоспарлы іс-әрекетке алып келу. Бұл тұста баланың өз-өзіне сенімін оятудың маңызы ерекше. «Сенің білімің төмен, тестіден ұстай алмайсың» деген пікір ешқашан ұстаздың аузынан шықпауы тиіс. Оқу жылының басынан бастап оқушы «Мен тестіге бармаймын» деген пікірде болса, онда бүкіл жыл бойына оның оқу-тәрбие жұмысына тигізетін әсері ұшан теңіз. Тек өзі ғана емес, өзгелерге де кері әсерін тигізеді. Оқушы тестіге бару-бармау мәселесін жыл бойғы бақылау тестілерінің қорытындысымен өзі шешуі тиіс.

3-кесте

ІІ кезең Теориялық білімді қайталау кезеңі.

Тіл білімінің салалары	Оқыту әдістері	Жұмыс түрлері
Фонетика	Анализ, синтез, Оза оқыту технологиясы	Сатылай комплексті талдау Тірек-схема
Морфология	Анализ, Дамыта оқыту технологиясы, Проблемалық оқыту	Құрама тест, логикалық тест, Параллель қайталау, талдау
Синтаксис	Оза оқыту технологиясы	Тақырыптық тест, талдау
Лексика	Ереже	Көрнекілік әдісі, сұрақ-жауап, ашық тест
Орфография, орфоэпия	Бақылау жұмыстары	Диктант, сөздікпен жұмыс
Пунктуация	Сұрақ-жауап, Проблемалық әдіс, бақылау жұмыстары	Проблемалық тест, Толықтыруды қажет ететін тест

Екінші кезең – осыған дейінгі алған теориялық білімдерін еске түсіру, тиянақтау, жинақтау, жаңарту кезеңі. Жүйелі жоспар болмаған жағдайда теорияны қайталамай бірден тест тапсырмаларымен жұмыс жүргізген кезеңдерде төмендегідей өзгерістер байқалады.

- оқушының тест орындауға деген қызығушылығы байқалады;

- келе-келе 20-25 ұпай аралығында нәтиже көрсетеді.

- оқушы жіберген қателерін қайта қарап, оның дұрыс жауаптарын өзі тауып, келесіде жібермеуге деген талпынысы аз болады;

- өзі білмейтін тақырыптарды нақтылай тұра, оны білуге тырыспайды;

- сападан гөрі сан қуып, бір 45 минут ішінде 2-3 тесті орындауға тырысады;

- ақыр аяғында «Мен қазақ тілін білмеймін» немесе «Өз бағамды ұстаймын»

деген пікір қалыптасып, ҰБТ-ға дайындықты босаңсыта бастайды. Әрине, ҰБТ да бұрын қолына тимеген жаңа тесті түскенде, бұрынғы білмейтініне қоса білетін тақырыптан да қате жіберіп жатады.

Осындай кемшіліктерді болдырмау мақсатында ІІ кезеңде бүкіл теориялық материалдарды толық қайталатуға тырысамын. Оқушы бойында «Мен талдай алмаймын» деген түсініктен аулақ болуы үшін тапсырмалар «оңайдан-қиынға», «жайдан-күрделіге» қарай берілген дұрыс. Мысалы: Фонетика тарауын толық қайталау үшін төмендегі екі схема жеткілікті.

4-кесте

жуан ......

е тіл

ǀ жіңішке ...... ашық ......

ю дауысты жақ

еріндік ...... қысаң ......

ерін

езулік ......

42-37 У

ь қатаң ..........

ъ дауыссыз ұяң ..........

үнді ..........

5-кесте

ІІ кесте Сатылай комплексті талдау кестесі

Сөз

1. Дыбыс, әріп, буын

2.Буын түрлері

3.Тасымал

4.Екпін

5.Буын үндестігі

6.Дыбыс үндестігі

7.Дыбыстық талда

Бұл схемалар оқушыларға 5-сыныптан таныс. Менің тәжірибемде 11-сынып оқушыларының 60-70%-ы 90-100% көлемінде меңгеріп отырса, қалған 30 пайызы әр түрлі деңгейде кей тұстарын ұмытуы мүмкін. Мұғалімнің басты мақсаты осы топтармен жұмыс жасау. Бұл оңай емес. Өйткені дауысты, дауыссыз дыбыстардың түрлерін 5-сыныпта меңгермеген оқушы 10-11 сыныпта толық меңгере алмайды. Жаттаған күннің өзінде де сұрақты түрлендіріп қойған кезде шатастырады. Сондықтан менің ұстанатын бірінші принципім – әр сабақтың өз мәнінде өтіп, оқушы теориялық білімді өз кезегінде меңгеріп кетуі. Оны артынан қайталау арқылы меңгертем деу 10-15 пайыз мүмкіндік көлемінде, онда да оқушы бойында жоғарыда аталған психологиялық сапалар кездескенде ғана.

Морфология мен синтаксисті меңгертуде теориялық талдау басты рөл атқарады. Бұл екеуі – тіл білімінің күрделі саласы. Бұны оқушының 100 пайыз көлемінде меңгеруі мүмкін емес. Морфология мен синтаксис саласы бойынша жетістікке жетудің бір-ақ жолы–практикалық сабақтар. Бұл саладағы жұмыстар нәтижелі болуы үшін 6-8 сыныптарда бағдарламалық материалдармен жұмыс жасау кезінде мынаны ескерген дұрыс.

Морфология бойынша:

- сөз таптары, оның сұрақтары;

- түбір мен қосымшаны ажырата білуі;

- жұрнақ пен жалғауды ажырата білуі, жалғау түрлерін жатқа білуі;

Осы үш қадам оқушының морфологиялық талдауға деген қызығушылығын туғызады. Қалғанын оқушылар талдау барысында меңгереді.

Түбір мен қосымшаның не екенін ажыратқан оқушы оның әрі қарай қандай жұрнақ екенін білуге талпынады. Мысалы: Барғысы келгенін айтты деген сөзді талдау барысында төмендегідей материалдарда параллель қайталатуға болады.

-ғы, -гі, -қы, -кі
Қалау рай	Сын есім	Зат есім	Үстеу
Көргісі келді	Күзгі жауын	Бұрғы	Бұрынғы

-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе

Болымсыз етістік

Сұраулық шылау

Сын есім туғызушы жұрнақ

Зат есім туғызушы жұрнақ

Барма

Барасың ба?

Бояма, қызба

Көрме, сүзбе

-ды, -ді, -ты, -ті

Жедел өткен шақ

Жіктік жалғауының ІІІ жағы

Сын есім тудырушы жұрнақ

Демеулік шылау

Бар-ды

Бара-ды

Білім-ді

Ақыл-ды

Барған-ды

Көрген-ді

Бұндай параллель қайталаулар баланың талдау барысында өзіндік ойлау, өзіндік шешім қабылдауға, ажырата білуге талпынысын оятады. Бала логикалық ойлау арқылы ажыратуға дағдыланады.

Синтаксис – оқушылар үшін әрі оңай, әрі қиын тарау. Оңайы – толыққанды бір сөйлем арқылы түгел синтаксисті қайталауға болатындығы болса, қиындығы – онда логикаға орын жоқ. Өз тәжірибемде синтаксис тарауын меңгертуде Оза оқыту технологияларын жиі қолданамын. Мысалы: Сөйлем тақырыбын оқытқанда сөйлемге қатысты барлық нәрселерді бірден қамтып кетемін.

Мыс:

Сөйлем мүшесінің қатысына қарай

Айтылу мақсатына қарай

Сөйлем

Құрамына қарай

Жалаң, жайылма,

жақты, жақсыз,

толымды, толымсыз,

атаулы

7-сыныпта Сөз тіркесін түсіндіргенде төмендегідей схема арқылы сөз тіркесінің барлық қырларын қамтып өтемін.

Бұндай оқыту түрлері Қ.Айтқалиевтің Ірі блок сабақтарында, М.Жанпейісованың

Модульдік оқыту технологиясында қолданылып жүр. Оқушылар бір сабақта меңгермеген білімін талдау барысында оза оқып, ізденіп үйренеді.

Лексика тарауын қайталауда төмендегі көрнекілік әдісін пайдалану арқылы қайталатамын.Бұл тарау оқушының таза теориялық білімін – ережелерді жатқа білуін талап етеді (6-кесте қараңыз)

Лексика тарауынан тестіде көп кездесетін тақырыптар: омоним, синоним, антоним, көп мағыналы сөздер, тұрақты тіркестер, кәсіби сөздер, терминдер. Оқушы әрқайсысының ережесін білмейінше бір-бірімен жиі шатастырады. Сондықтан ашық тесті арқылы қайталап, оқушының бұл тарауды қаншалықты меңгергенін тексеріп білуге болады.

bell_2_AGOL Лексика – сөз байлығы. 6-кесте

Табу Тура мағыналы сөздер

Жалпылама қолданы-латын

сөздер

қолд.

аясы

тар

сөздер

Эвфемизм Ауыспалы мағыналы сөздер

Кәсіби сөздер Көп мағыналы сөздер

Сөздік қор

Термин сөздер Омоним, синоним, антоним

Кірме сөздер Жаңа сөздер

Көнерген сөздер Мақал-мәтелдер

Орфоэпия, орфографиядан тест сұрақтарында сөздің соңғы буынында жазылмайтын дауыстылар, орыс тілінен енген сөздердің жазылуы, оған жалғанатын қосымшалар, қазақ сөзінің соңында келмейтін дауыссыздар, бөлек, бірге жазылатын сөздер жиі қайталанып келеді. Оқушылар үшін бұл сұрақтар біршама қиыншылықтар туғызады. Себебі бұлардың қай-қайсысына да бағдарламада жеке сағат берілмеген, тек шолу ретінде ғана беріледі. Сондықтан бұл тарауларды қайталауда міндетті түрде орфоэпиялық, орфографиялық сөздіктермен жұмыс жүргізу керек. Бақылау, сөздік диктанттарын жаздырып, бір-біріне тексерту арқылы қайталау жұмыстары жүргізіледі.

Пунктуация тарауынан берілетін сұрақтар тестіде көп болмаса да бұл тарауды қайталау жыл басынан басталады. Себебі синтаксис тарауын, төл сөз, оқшау сөздер, стилистика, сөйлем мүшелері, қос сөздер т.б. тараулар бойынша берілген сұрақтарда тыныс белгілері жиі кездеседі. Тест тапсырмаларын орындау барысында немесе шағын тестілер арқылы әрбір нүкте мен үтір, сызықша мен дефистер қойылу жайын, қандай ережеге бағынып тұрғанын сұрақ-жауап арқылы қайталатып отырамын.

ІІІ-кезең – тестілік сынақ кезеңі 4 тоқсан бойына жүргізіліп, соңында оқушылардың білімі рейтінгі арқылы анықталады. Бұл кезеңде әуелі жеке-жеке тестілер орындап, әркім өзінің осал тұстарын анықтайды. Ол оқушылармен жеке жұмыстар жүргізіледі. Екінші топтық жұмыстар арқылы 2000 жылдан бергі тестілер бойынша бастан аяқ ауызша жауаптар арқылы орындайды. Оқушылар тақта алдына шығып бір нұсқа бойынша жауап беріп, өзге оқушылар тыңдап, тексеріп, білмеген, келіспеген тұстарын талқылап отырады.

Жыл басынан бастап төмендегідей «Оқушының жауап парақшаларын» (7-кестені қараңыз) толтыртып тесті орындау барысында жіберген қателерін «Өзін-өзі бақылау парақшасына» (8-кестені қараңыз) толтырып, өздерінің осал тұстарын қадағалап отырады. Әр ай сайын өткізілген тестілерді сараптай келе «Оқушыларды диагностикалық бақылау кестесін» (9-кесте) толтырып, ай сайынғы сапасын анықтап, сол арқылы оқушы білімі рейтінгіленеді (10-кесте)

IV кезең – жыл соңында жылдық рейтингі шығарылып, оқушылардың мүмкіндік деңгейі анықталады.

V кезең – ҰБТ қорытындысы. Бұл кезең оқушының да, мұғалімнің де төккен терінің, еткен еңбегінің көрсеткіші болмақ.

Осындай бірізді, жоспарлы іс-әрекеттің нәтижесі болса керек. Мектеп бітірушілер ҰБТ-дан қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша жақсы көрсеткіштер көрсетіп келеді.

2004-2005 оқу жылы	2005-2006 оқу жылы	2006-2007 оқу жылы	2007-2008 оқу жылы	2008-2009 оқу жылы
69,2%	76,2%	87,5%	80%	100%

Ұлттық бірінғай тесті сынағы басталған 2004 жылдан бері қазақ әдебиетінен таңдаған 7 оқушының бәрі де 4 пен 5-ке тапсырып, сапа 100% көрсеткішті көрсетсе, олардың алтауы филология факультетіне түсті.

Қорыта айтқанда, біріншіден, Ұлттық бірінғай тестілеу қорытындысында жоғары нәтиже көрсетуіне ұстаз да, оқушы да, ата-ана да мүдделі. Сондықтан жыл басынан бастап осы үштік одақтың бірлескен жұмысына қол жеткізу керек. Баласының білім деңгейін бағамдап, біліп отырса, оның біліміне сенген ата-ана таныс жалдап әуре болмас еді. Екіншіден, сабаққа ынтасы төмен, болашаққа құрған мақсаты жоқ, тек ата-анаға ғана сеніп отырған кей оқушылар оқуды формалды түрде қабылдайды, яғни, келдім, отырдым, кеттім. Жоспарлы жүрген ҰБТ-ға дайындық кезінде олар нақты білім қорын игеруге мәжбүр болады. Үшіншіден, жүйелі дайындық барысында оқушылардың білім дағдысын объективті бағалап, нақты рейтингісін шығаруға мүмкіндік туады. Төртіншіден, оқушы өзін-өзі бақылап өз білімін бағалау арқылы оптимистік көзқарасы қалыптасып, жақсы нәтижеге жетуге деген ынтасы күшейеді.

ҰБТ-ға жүйелі дайындау мақсатында тіл білімінің салалары бойынша білімдерін есепке алып отыру үшін 11-17 – кестелерді тарау бойынша төменгі сыныптарда да, ҰБТ-ға дайындық барысында да қолдануға болады. Әр тарау бойынша 10-15 нұсқа дайын тестілер ұсынылады. Оларды 1-2 сабақ үстінде 1-1 ден айналдыра отырып, 1 мезгілде түгел орындап дайын жауаптар арқылы өздері тексереді. Жіберген қателерін айқындай отырып, тиісті кестелерге жіберген қателерін – (алу) таңбасымен белгілейді (11-кестені қараңыз). Кестеден көріп отырғанымыздай оқушының фонетика тарауы бойынша жұп дауыссыздар, ілгерінді, кейінді ықпалды нашар меңгерілгені анық көрініп тұрады. Бұл мұғалімнің жеке оқушының осал тұстарын оңай анықтап, жұмыс жүргізуіне жеңілдік келтіреді. Әрі оқушының да өз біліміне сын көзбен қарап, өз кемшілігін өзі толтыруына ынтасы оянады.

Ф.А. 7-кесте

Оқушының жауап парағы Қазақ тілі 11-сынып

Нұсқа Р/с
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Дұрыс жауап саны

8-кесте

Оқушының өзін-өзі бақылау парағы Аязбаева Н.

№	фонетика		лексика	морфология		синтаксис	пунктуация
		Ілгер.ық.	омоним	жұрнақ	үстеу	сөз тіркес	қос нүкте
1		-
2			-
3				-	-
4						-
5							-
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

Оқушыларды диагностикалық бақылау көрсеткіші

№	Оқушының аты-жөні	қыркүйек				сапа	қазан				сапа	қараша				сапа	желтоқсан
	Оқушының аты-жөні	1	2	3	4	сапа	1	2	3	4	сапа	1	2	3	4	сапа	1	2	3	4

Пән мұғалімі: ____________

Оқушылар білімін рейтингілеу 11-сынып

№	Фамилиясы, аты	Қыркүйек	Қазан	Қараша	Желтоқсан	Қаңтар	Ақпан	Наурыз	Сәуір	Мамыр
1	Аязбаева Н	70%	75%	80%
2	Аубакирова Ж
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

Пән мұғалімі: ____________

Ф.А. 11-кесте

Фонетика тарауы бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Дауысты

Дауыссыз

Жұп дауыстылар

Жұп дауыссыздар

Буын түрлері

Үндестік заңы

Жіберген қате саны

Тіл

Жақ

Ерін

Қатаң

Ұяң

Үнді

Ашық

Тұйық

Бітеу

Буын үндестігі

Дыбыс үндестігі

Орфография

Орфоэпия

Жуан

Жіңішке

Ашық

Қысаң

Еріндік

Езулік

Ілгерінді ықпал

Кейінді ықпал

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Ф.А. 12-кесте

Морфология саласы бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Сөз жасам

Сөз таптары

Қосым-шалар

Көмекші есімдер

Жіберген қате саны

Зат есім

Сын есім

Сан есім

Етістік

Үстеу

Шылау

Есімдік

Одағай

Еліктеуіш сөз

Жалғау

Жұрнақ

Көмекші есім

Көмекші етістік

Түбір сөз

Туынды сөз

Қос сөз

Біріккен сөз

Қыстырылған сөз

Тіркескен сөз

Күрделі сөз

Тұйық ет.

Есімше

Көсемше

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Ф.А. 13-кесте

Лексика тарауы бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Жалпылама лексика

Қолдану аясы шектеулі сөздер

Жіберген қате саны

Тура мағыналы сөздер

Ауыспалы мағыналы сөздер

Көп мағыналы сөздер

Омоним

Синоним

Антоним

Тұрақты тіркестер

Идиома

Мақал

Мәтел

Диалект

Термин

Кірме сөздер

Кәсіби сөздер

Табу сөздер

Эвфемизм

Историзм

Архаизм

Неологизм

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Ф.А. 14-кесте

Пунктуация бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Нүкте

Үтір

Қос нүкте

Нүктелі үтір

Сызықша

Жақша

Жіберген қате саны

Құрмалас сөйлем арасына

Төл сөз бен автор сөзі арасына

Бастауыш, баяндауыш арасына

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Ф.А. 15-кесте

Сөйлем синтаксисі тарауы бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Айтылу мағынасына қарай

Сөйлем мүшелері

Бірыңғай мүше

Жалпылауыш мүше

Айқындауыш мүше

Жіберген қате саны

Хабарлы

Сұраулы

Бұйрықты

Лепті

Жақты

Жақсыз

Жалаң

Жайылма

Толымды

Толымсыз

Атаулы

Тұрлау

Тұрлаусыз

Бастауыш

Баяндауыш

Анықтауыш

Толықтауыш

Пысықтауыш

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Ф.А. 16-кесте

Құрмалас сөйлем синтаксисі оқушы парағы

Тест нөмері

Сабақтас құрмалас

Аралас құрмалас

Жіберген қате саны

Ыңғайлас с/с

Қарсылықты с/с

Себеп-салдар с/с

Кезектес с/с

Талғаулы с/с

Түсіндірмелі с/с

Шартты бағ.саб.

Қарсылықты бағ.

Себеп. бағ.

Мезгіл бағ.

Қимыл сын бағ.

Мақсат бағ.

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Ф.А. 17-кесте

Сөз тіркесі синтаксис бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Сөз тіркесі

Грамат.мағына

Байланысу түрлері

Байланысу тәсілдері

Жіберген қате саны

Есімді тіркес

Етістікті тіркес

Бағыныңқы сыңар

Басыңқы сыңар

Анықтауыштық қатынас

Толықтауыштық қатынас

Пысықтауыштық қатынас

Қиысу

Меңгеру

Матасу

Жанасу

Қабысу

Жалғау арқылы байланыс

Интонация арқылы байланыс

Орын тәрт.арқ.байланыс

Шылау арқылы байланыс

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

¹Күзекова З., Пазылова Г., Әбдірәсілов Е. Қазақ тілі. Тестілеу әдістемесі. Астана 2007
²Аванесов С.В. Композиция тестовых заданий. 2-е изд. Москва, Адеп, 1998.
³«Қазақстан мектебі» журналы, Алматы. 2001 №7, 33, 35 - беттер
⁴ Жарыкбаев Қ., Сангилбаев О. Жантану атауларының түсіндірме сөздігі, Алматы, «Сөздік-Словарь» 2006, 202-бет
⁵Қазақ тілі бойынша тестілер жинағы. Астана – 2007, 4-бет

Ғұмарова Ағзия Зұлхарнайқызы

Қ а з а қ т і л і

ҰБТ-ға дайындық

-------------

Оқушы дәптері

V бөлім

Бала өзін-өзі жетілдіруге икемденбесе,

Оны жүз мұғалім де тәрбиелей алмайды.

В.Сухомлинский.

Жас дос!

ҰБТ-да, МАД-да оң нәтижеге қол жеткізгің келсе, өз біліміңе сенімді бол! Ол үшін:

- осы пән бойынша біліміңнің тиянақты екеніне көзіңді жеткіз;

- олқы тұстарын анықтап, толықтыруға тырыс;

- логикалық ойлауға дағдылан;

- Абай айтпақшы, «естіген нәрсені ұмытпасқа 4 түрлі себеп бар:

әуелі - көкірегі байлаулы берік болмақ керек; екіншісі – ол нәрсені естігенде, не көргенде ғибраттану керек, көңілденіп, тұшынып, ынтамен ұғу керек; үшіншіден – сол нәрсені іштей бірнеше рет қайталап, ойлап, көңілге бекіту керек; төртінші – ой кеселді нәрелерден қашық болу керек». Ең бастысы, Жеңіске деген ынтаң болсын!

мақсат

ойлау зейін

жады қажеттілік

Ойлау – адам баласын мақсатты, танымдық іс-әрекетке жетелейтін психикалық процесс.

Зейін – адам санасының қандай да бір өзіне қажетті қызықтыратын затқа, құбылысқа немесе ғылым-білімге бағытталуы, шоғырлануы.

Жады – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адам миында жатталып, сақталып, қажет кезінде қайтадан жаңаруын бейнелейтін техникалық танымдық процесс.

Қажеттілік – жеке тұлғаны қандай да болсын әрекетке итермелейтін негізгі қозғаушы күш.

Мақсат – кім-кімді де болмасын келешекке жетелейтін ең басты сапалық қасиет.

Ескерту: Басты мақсат – ҰБТ-ға дайындық сұрақтарын меңгерту болғандықтан, берілген тест сұрақтары дайын сұрақтардан іріктеліп алынды.

Фонетика тарауын қайталауға арналған сұрақтар

1-нұсқа

1. Әліпбидегі алтыншы әріпті белгілеңіз.

А) В

В) Ғ

С) С

Д) Д

Е) Г

2. Сөз басында келмейтін үнді дыбыстарды белгілеңіз.

А) Қ, Р

В) У, М

С) Л, Р

Д) Й, Ң

Е) Й, Қ

3. Бірыңғай ашық дауысты дыбыстардан тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Бала

В) Мыс

С) Жуынды

Д) Ізшіл

Е) Сыртқы

4. Жұп дауыссыздарды табыңыз.

А) Ж-З

В) Д-Н

С) Ф-В

Д) Б-Д

Е) В-Б

5. Тасымалдауға келмейтін сөзді көрсетіңіз.

А) Жастық

В) Дала

С) Ода

Д) Дәулет

Е) Жаңа

6. Бірыңғай еріндік дауысты дыбыс қатысқан сөзді көрсетіңіз.

А) Бұқтыру

В) Бақыраю

С) Болжалдау

Д) Бұлбұл

Е) Барымталау

7. Үнді дауыссыздар қатар тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Жалшы

В) Байлық

С) Белгі

Д) Белдік

Е)Көктем

8. «Ш» қандай дауыссыз.

А) Үнді дауыссыз

В) Ұяң дауыссыз

С) Тек қазақ тілінде кездесетін дыбыс

Д) Сөз соңында келетін дыбыс

Е) Қатаң дауыссыз дыбыс

9. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымша жалғанған сөзді көрсетіңіз.

А) Туысқан, әжетай

В) Айлакер, оқулық

С) Асқардікі

Д) Белдік, ұшқыш

Е) Ілмек, жауын

10. Ұяң дауыссыз дыбысқа аяқталған сөзді көрсетіңіз?

А) Ар

В) Тұр

С) Біз

Д) Жамау

Е) Залал

11. Үндестік заңына бағынбай тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Жансүгір

В) Төбешік

С) Қосаяқ

Д) Сенімді

Е) Жайылым

12. Езулік дауыстылардың саны қанша.

А) 4

В) 7

С) 5

Д) 9

Е) 6

13. Қате жазылған сөзді көрсетіңіз.

А) Өзенге

В) Доб ойнау

С) Құлын

Д) Жібек

Е) Бара алмайды

14. Ұяң дауыссыздан басталатын бес арыстың бірін көрсетіңіз.

А) Біржан

В) Балуан Шолақ

С) Бейімбет

Д) Байтұрсынов

Е) Бұлқышев

15. Ілгерінді ықпалды табыңыз.

А) серігі

В) әрқалай

С) жүз жаса

Д) ерінбеді

Е) сөзшең

2-нұсқа

1.Үндестік заңын зерттейтін ғылым қалай аталады.

А) Морфология

В) Лексика

С) Фонетика

Д) Орфография

Е) Сингормаксизм

2. Қай сөзде кейінді ықпал байқалады.

А) Көлі

В) Тарағы

С) Өнерпаз

Д) Кузбасс

Е) Жазғы

3. Ашық дауысты дыбыстар қатарын белгілеңіз.

А) А, Ғ, О, Е

В) С, Н, О, Ы

С) О, П, Э, І

Д) А, О, Ә, Ө

Е) У, Ә, П, И

4. Дауыссыз дыбыстардың жасалуын көрсетіңіз.

А) Жақтың тар ашылуы

В) Тілдің ілгері қарай созылуынан

С) Өкпедегі ауаның кедергіге ұшырамай шығуынан

Д) Өкпеден шыққан ауаның кедергіге ұшырап шығуынан

Е) Езудің кейін қарай тартылуы

5. Ұяң дауыссыздар қатарын көрсетіңіз.

А) Г, З, Ж

В) Ц, Д, Қ

С) Р, Ғ, Х

Д) Б, Л, Ф

Е) В, К, Н

6. «Б» ұяң дыбысы қай қатаң дыбыстың сыңары екенін белгілеңіз.

А) Т

В) П

С) Қ

Д) Ш

Е) Ф

7. Қысаң дауысты дыбыстар қатарын көрсетіңіз.

А) Ә, Е, П, Ұ

В) А, О, Е, Ө

С) А, Е, Ө, І

Д) Ш, Қ, Ы, І

Е) Ү, І, И, Ы

8. Жуан дауысты дыбыстар қатарын көрсетіңіз.

А) А, Е, З, У

В) А, О, С, Ө

С) У, П, И, А

Д) А, Ө, Ы, Ұ

Е) А, Е, О, Л

9. Әрі жіңішке, әрі ашық дауысты дыбысты белгілеңіз.

А) І

В) Ы

С) Ө

Д) Ұ

Е) О

10. Ілгерінді ықпалды табыңыз.

А) Бозжігіт

В) Қырқалы

С) Штабта

Д) Көре кел

Е) Асхана

11. Дауыссыз дыбыстар үн мен салдырдың қатысына қарай нешеге бөлінеді.

А) 6

В) 2

С) 4

Д) 3

Е) 5

12. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаны табыңыз.

А) Көптік жалғау

В) Тәуелді жалғау

С) Көмектес септігінің жалғауы

Д) Жіктік жалғау

Е) Ілік септігі жалғауы

13. Үнді дауыссыздардың санын табыңыз.

А) 9

В) 8

С) 7

Д) 12

Е) 6

14. Қазақ әліпбиіне тән қанша әріп бар?

А) 7

В) 8

С) 10

Д) 9

Е) 11

15. Ашық буынды сөзді көрсет.

А) аз

В) от

С) кел

Д) ет

Е) а-на

3-нұсқа

1. Бітеу буынды сөзді көрсетіңіз.

А) Ат

В) Теже

С) Әке

Д) Төрт

Е) Апа

2. Тұйық буынды сөзді көрсетіңіз.

А) Аласа

В) Айт

С) Бар

Д) Дара

Е) Ата

3. Ілгерінді ықпалды көрсетіңіз.

А) сөзінің

В) сенбеді

С) Достық

Д) Түнгі

Е) Бұзса

4. Қай дауысты дыбыс әрі жуан, әрі ашық, әрі еріндік

А) И

В) А

С) Ы

Д) О

Е) У

5. Тек ашық буыннан құралған сөзді көрсетіңіз.

А) Бақытты

В) Оқулық

С) Атырау

Д) Өрнек

Е) балада

6. Бірыңғай жуан буынды сөзді көрсетіңіз.

А) өмір

В) асау

С) жетілу

Д) әсемпаз

Е) Аман-есен

7. Бірыңғай үнді дыбыстан құрылған сөйлемді көрсетіңіз.

А) Елімнің сұлу көлдері

В) Елімнің ерен ерлері

С) Елімнің мөлдір бұлағы

Д) Елімнің байтақ даласы

Е) Елімнің асқар шыңдары

8. Ілгерінді ықпалды табыңыз.

А) Көбіне

В) Атың кім?

С) Дауыссыз

Д) Он бес

Е) Шөп шабу

9. Ұяң дауыстыдан басталатын айтыс ақыны.

А) Бейімбет

В) Балуан Шолақ

С) Біржан

Д) Бекболат

Е) Бауыржан

10. Дұрыс тасымалданбаған сөзді табыңыз.

А) Қа-ғаз

В) Да-на

С) Жи-һаз

Д) Ба-ға

Е) Қартт-ар

11. Үндестік заңына бағынбайтын қосымшаны табыңыз.

А) –ар

В) –лар

С) –паз

Д) –мыз

Е) –лық

12. Әліпбидегі төртінші әріпті белгілеңіз.

А) Ә

В) С

С) В

Д) Д

Е) Е

13. Қазақ сөзінің соңында келмейтін ұяң дауыссыз дыбыс.

А) Қ

В) Н

С) М

Д) Г

Е) З

14. Кейінді ықпалды табыңыз.

А) Өнеркәсіп

В) Құман

С) Бозжігіт

Д) Қайранды

Е) Махаббат

15. Үндіден басталып, үндіден аяқталған сөзді белгілеңіз.

А) Біз

В) Сіз

С) Мен

Д) Сен

Е) Олар

4-нұсқа

1. Қысаң дауысты сөзді көрсетіңіз.

А) Сабақ

В) Сәкен

С) Еңбек

Д) Іңір

Е) Орақ

2. Жуан дауыстылар қатарын белгілеңіз.

А) Ә, Е, Ы, У

В) О, Ө, Ұ, Ү

С) Ұ, Ы, О, А

Д) А, О, Б, И

Е) Ы, І, И, А

3. Ілгерінді ықпалды табыңыз.

А) кітаптарыңыз

В) естідім

С) Жүнісбек

Д) Геологтің

Е) Жолдасым

4. Ашық, қысаң дауысты дыбыстар қалай жасалады.

А) Езудің қатысына қарай

В) Тілдің қатысына қарай

С) Салдырдың қатысына қарай

Д) Жақтың қатысына қарай

Е) Еріннің қатысына қарай

5. Бітеу буынды сөзді көрсетіңіз.

А) Бұлбұл

В) Қант

С) Оқ

Д) Егін

Е) Дала

6. Дауысты дыбыстар қатарын көрсетіңіз.

А) Ғ, Қ, О

В) Э, Қ, Ы

С) А, И, У

Д) Ж, Ұ, Д

Е) П, Й, У

7. Үндестік заңына бағынбайтын қосымшаны белгілеңіз.

А) –мен, -бен

В) –шы, -ші

С) –лық, -лік

Д) –ым, -ім

Е) –ты, -ті

8. Ілгерінді ықпалды табыңыз.

А) Жиырма бес

В) Боз құнан

С) Тарағы

Д) Сөнбеді

Е) Серігі

9. Қазақ сөзінің соңына келмейтін дауыссыз дыбысты көрсетіңіз.

А) А

В) Б

С) В

Д) Д

Е) Е

10. Үнді дауыссыздардың саны қанша?

А) 28

В) 8

С) 7

Д) 42

Е) 12

11. Ұяң дауыссыздардан құралған сөзді көрсетіңіз.

А) Жабағы

В) Бірлік

С) Қиын

Д) Байлық

Е) Дау

12. Сөз арасындағы кейінді ықпалды көрсетіңіз.

А) Терең білім

В) Ақ сұр

С) Жүз жол

Д) Қол ара

Е) Салт атты

13. Тасымалданбайтын сөзді көрсетіңіз.

А) Сағындық

В) Барлық

С) М.Дулатов

Д) Бәтіш

Е) Ақнұр

14. Қате тасымалданған қатарды көрсетіңіз.

А) Дос-памбет

В) Ду-лат

С) Ма-хамбет

Д) 25-%

Е) Бе-рік

15. Емле ережесіне сай жазылғанын көрсетіңіз.

А) 20-30-дай

В) 25-қыркүйек

С) 20-30 дай

Д) 7сынып

Е) 100 ге таман

5-нұсқа

1. Еріндік дауыстылардың санын атаңыз.

А) 4

В) 7

С) 5

Д) 9

Е) 6

2. Бірыңғай ашық буынды сөзді көрсетіңіз.

А) Жауын

В) Орман

С) Дәптер

Д) Мектеп

Е) Алаша

3. Дұрыс жазылған біріккен сөзді табыңыз.

А) Жазды күні

В) Жаздың күні

С) Жаздыгүні

Д) жаздыкүні

Е) жаздыгүні

4. Жұп дауыссыздарды табыңыз.

А) Ж-З

В) Д-Н

С) Ф-В
Д) Б-Д
Е) В-Б
5. Тасымалдауға келмейтін сөзді көрсетіңіз.

А) Жастық

В) Дала

С) Ода

Д) Дәулет

Е) Жаңа

6. Бірыңғай еріндік дауысты дыбыс қатысқан сөзді көрсетіңіз.

А) Бұқтыру

В) Бақыраю

С) Болжалдау

Д) Бұлбұл

Е) Барымталау

7. Үнді дауыссыздар қатар тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Жалшы

В) Байлық

С) Белгі

Д) Белдік

Е) Көктем

8. «Ш» қандай дауыссыз.

А) Үнді дауыссыз

В) Ұяң дауыссыз

С) Тек қазақ тілінде кездесетін дыбыс

Д) Сөз соңында ғана келетін дыбыс

Е) қатаң дауыссыз дыбыс

9. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымша жалғанған сөзді көрсетіңіз.

А) Туысқан, әжетай

В) Айлакер, оқулық

С) Асқардікі

Д) Белдік, ұшқыш

Е) Ілмек, жауын

10. Ұяң дауыссыз дыбысқа аяқталатын сөзді көрсетіңіз.

А) Ар

В) Тұр

С) Біз

Д) Жамау

Е) Залал

11. Үндестік заңына бағынбай тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Жансүгір

В) Төбешік

С) Қосаяқ

Д) Сенімді

Е) Жайылым

12. Езулік дауыстылардың саны қанша?

А) 4

В) 7

С) 5

Д) 9

Е) 6

13. Қате жазылған сөзді көрсетіңіз.

А) Өзенге

В) Доб ойнау

С) Құлын

Д) Жібек

Е) Бара алмайды

14. Ұяң дауыссыздан басталатын бес арыстың бірін көрсетіңіз.

А) Біржан

В) Балуан Шолақ

С) Бейімбет

Д) Байтұрсынов

Е) Бұлқышев

15. Ілгерінді ықпалды табыңыз.

А) серігі

В) әрқалай

С) жүз жаса

Д) ерінбеді

Е) сөзшең

Ф.А. 11-кесте

Фонетика тарауы бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Дауысты

Дауыссыз

Жұп дауыстылар

Жұп дауыссыздар

Буын түрлері

Үндестік заңы

Жіберген қате саны

Тіл

Жақ

Ерін

Қатаң

Ұяң

Үнді

Ашық

Тұйық

Бітеу

Буын үндестігі

Дыбыс үндестігі

Орфография

Орфоэпия

Жуан

Жіңішке

Ашық

Қысаң

Еріндік

Езулік

Ілгерінді ықпал

Кейінді ықпал

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

1-тапсырма. 1) Фонетика тарауы бойынша берілген 5 тестіні «Оқушының жауап парағына» орындап шығыңыз.

2) Жауап кілті бойынша тест жауаптарын тексеріп шығыңыз.

3) Жіберген қателіктеріңді анықтап, «Фонетика тарауы бойынша оқушы парағына» қателеріңді азайту (-) белгісі арқылы белгілеп шығыңыз.

Мұғалімнің ескертпесі.

2-тапсырма. Фонетика схемасы бойынша ережесін еске түсіріп, кестені толтырыңыз.

жуан.......................

тіл

жіңішке ....................

ашық ....................

3 дауысты 12 жақ

қысаң ....................

еріндік ....................

ерін

езулік ....................

42 37 У

қатаң .....................

2 дауыссыз 25 ұяң ....................

үнді ....................

3-тапсырма.

Мысалы:

М – дауыссыз, үнді Мектебім

е – дауысты, ашық, жіңішке, езулік 8 әріп, 8 дыбыс, 3 буын

к – дауссыз, қатаң мек – те - бім

т – дауыссыз, қатаң а.б.

е - дауысты, ашық, жіңішке, езулік

б – дауыссыз, ұяң б.б

і – дауысты, қысаң, жіңішке, езулік мек-

м - дауыссыз, үнді -те-

-бім

Мектебім

Мек-те-бім – буын үндестігі

бар (бірыңғай жіңішке буын)

Мектебім – дыбыс үндестігі

бар (кейінді ықпал)

Балдырған

Жаздыгүні

4-тапсырма.

Фонетика тарауы бойынша төмендегі сұрақтарға таңдамалы тест жауаптарын құраңыз.

1. Күрделі сөздегі кейінді ықпалды табыңыз.

А)

В)

С)

Д)

Е)

2. Мына сөйлемдегі екпін түрін анықтаңыз. Бүгін қаладан атам келді.

А)

В)

С)
Д)
Е)

3.Қазақтың төл сөзінің соңына келмейтін дыбыстар қатарын белгілеңіз.

А)
В)
С)
Д)
Е)

4. Қосарлы лл, мм, тт, сс – дыбыстарының қайсысына қосымша жалғанған кезде біреуі түсіп қалады?

А)
В)
С)
Д)
Е)

5. Мына сөздердің қайсысына қосымша тек жіңішкеден жалғанады?

А)
В)
С)
Д)
Е)

Жауап кілті.

5-тапсырма. Мына гүлдің қай жапырағы артық.

Овал: Үндестік заңы

Фонетика тарауы бойынша тест жауаптары:

Тест нөмері

1-нұсқа

2-нұсқа

3-нұсқа

4-нұсқа

5-нұсқа

Фонетика тарауы бойынша қорытынды.

Оқушының өзін-өзі бағалауы	Мұғалімнің бағалауы

Лексика тарауын қайталауға арналған сұрақтар

1-нұсқа

1. Тура мағыналы сөзді табыңыз.

А) Жатқа тізгін бермеңіз.

В) Той тізгінін ұстау асабаға беріледі.

С) Кедейлерге тізгін тиіпті.

Д) Майор мені танып, аттың тізгінін тартты.

Е) Ноқтаға басы сыймау.

2. Омоним сөз қатысқан сөз тіркесін табыңыз.

А) Қиын есеп, күрделі мәселе

В) Қысқа жіп, жылы киім

С) Айыбымды кеш, кеш білдім

Д) Ұзақ жол, алыс жер

Е) Биік тау, жасанды дала

3. Антонимді жұпты табыңыз.

А) Сүю-жек көру

В) Тозақ-тамұқ

С) Далбаса-данышпан

Д) Тапсырма-аманат

Е) Соғыс-қан төгіс

4. Көнерген сөзді табыңыз.

А) Сазгер

В) Уәзір

С) Қаламгер

Д) Жанкүйер

Е) Әділқазы

5. Термин сөзді табыңыз.

А) жоғары-төмен

В) проза-поэзия

С) жарнама-жалақы

Д) доға-айыл

Е) мәсі-кебіс

6. Синоним сөздің тізбегін көрсетіңіз.

А) азайту, алу, кеміту

В) қайшы, қайрақ, пышақ

С) асыл, жасық, сасық

Д) қамқа, дүрия, жібек

Е) оңтүстік, солтүстік

7. Антонимдік жұпты көрсетіңіз.

А) Алыстау-жақындау

В) Үскірік-ызғырық

С) Өрім-өрім

Д) Бай-көп

Е) Еңбеккүн-айлық

8. Тұрқты тіркесті табыңыз.

А) Ата көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер

В) Тонның ішкі бауындай

С) Өнерлі өрге жүзер

Д) Олақтан салақ жаман

Е) Адал достық алтынан қымбат

9. Жер-су кәсібіне байланысты сөзді табыңыз.

А) етік, біз, қайыс

В) ұшақ, автотұрақ

С) Мұрап, егінші, агроном

Д) Аспан, ұшқыш, зымыран

Е) Көрік, балға, тас

10. Архаизм сөзді табыңыз.

А) өнерпаз

В) жүйрік

С) кебеже

Д) керемет

Е) киіз

11. Интернационалдық термин сөзді табыңыз.

А) Футбол, градус, балық

В) Электр, жер, кітап

С) Химия, анықтауыш, полк

Д) Шахмат, теңдеу, антоним

Е) Депутат, биржа, витамин

12. Әдеби тілдің сөз байлығымен таныстырып, сөз мағыналарын талдап түсіндіретін ғылыми атауды белгіле.

А) Түсіндірме сөздік

В) Энциклопедия

С) Антонимдер сөздігі

Д) Аударма сөздік

Е) Орфографиялық сөздік

13. Диалект болатын сөзді табыңыз.

А) Кіреуке, малта

В) шалбар, көйлек

С) нарық, делдал

Д) жөткіру, сым

Е) бекіре, шортан

14. Тура мағынада қолданып тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Биік ой

В) Биік сөз

С) Биік тау

Д) Биік тұлға

Е) Биік сезім

15. Омоним болатын сөз қайсысы, табыңыз.

А) Ой

В) Сеп-семіз

С) неше

Д) Ваза

Е) Елу бес

2-нұсқа

1. Антоним сөзді табыңыз.

А) ыстық-қапырық

В) ылди-өр

С) малту-батыру

Д) істеу-жасау

Е) ымырт-іңір

2. «Ұлық болсаң, кішік бол» мақалындағы негізгі ойды табыңыз.

А) Батырлық, ерлік

В) Тәлім-тәрбие туралы

С) Туған жер, Отан

Д) Тіл өнері туралы

Е) Еңбек

3. Тура мағыналы сөзді көрсетіңіз.

А) Тәтті қиял

В) Сөзге жүйрік

С) Ауыр сөз

Д) Ауыр тас

Е) ой-сананы ояту

4. Орыс тілінен енген сөздер қатарын көрсетіңіз.

А) Адам, әлем, ғалым

В) Жәшік, доға, сот

С) Емтихан, тәрбие, азамат

Д) Мұғалім, тарих, әдебиет

Е) Қоғам, білім, мектеп

5. Омоним бола алатын сөзді табыңыз.

А) Бауырсақ

В) Қыр

С) Ақсүйек

Д) Терезе

Е) Тәрбие

6. «Ат төбеліндей» тұрақты тіркесінің мағынасын көрсетіңіз.

А) Азғантай

В) Тез

С) Момын

Д) Қорқақ

Е) Көп

7. Ауыспалы мағынадағы сөздерді белгілеңіз.

А) Терең су

В) Терең сай

С) Ойлы адам

Д) Терең түсінік

Е) Ауыр жүк

8. Диалект сөздерді көрсетіңіз.

А) Елгезер, тұқым

В) Шылбыр, шалбар

С) Орындық, үстел

Д) Мұрап, терімші

Е) Қаспақ, құймақ

9. Синоним сөздерді табыңыз.

А) озат, озық, үздік

В) көлік, жаяу

С) аспаз, қазаншы, ұста

Д) ойша, жазбаша

Е) ерте, кеш

10. Көп мағынаға ие болатын сөзді табыңыз.

А) жер

В) бетінде

С) тыныштық

Д) бола

Е) бергей

11. Тарихи сөздерді табыңыз.

А) Адырна

В) Садақ

С) Мылтық

Д) бесатар

Е) Зеңбірек

12. Дисфемизмді белгілеңіз. Қыртпа қарт екенсің,-деп жаратпады

А) қарт

В) екенсің

С) қыртпа

Д) деп

Е) жаратпады

13. Тұрақты сөз тіркесін көрсетіңіз.

А) Асау жүрек

В) Асау тай

С) Жирен тай

Д) Құлын тай

Е) Сау жүрек

14. «Көзі ашық» сөзінің антонимін табыңыз.

А) Надан

В) Елгезек

С) Білімді

Д) Аңқау

Е) Білгір

15. Неологизмді табыңыз.

А) Шоқпар

В) Ханша

С) Мырза

Д) Ұжым

Е) Дойыр

3-нұсқа

1. Басқа тілден енген сөздер қалай аталатынын табыңыз.

А) жаңа сөздер

В) неологизмдер

С) көнерген сөздер

Д) кірме сөздер

Е) қос сөздер

2. Кірме сөзді көрсетіңіз.

А) Жаңа, әйбат

В) Балға, терме

С) Қара, ақ

Д) Жәшік, бәтеңке

Е) Оқ, теріс

3. Омоним бола алмайтын сөзді көрсетіңіз.

А) Көже

В) Шығыс

С) Бас

Д) Қыр

Е) Сасу

4. «Жер серігі», «ғарыш» сөздері қай қатарға жатады, көрсетіңіз.

А) Архаизм

В) Диалект

С) Көп мағыналы

Д) Неологизм

Е) Кәсіби сөз

5. Диалект сөзді көрсетіңіз.

А) Нағашы

В) Жиен

С) Құдағай

Д) Құдаша

Е) Абысын

6. Көп мағынаға ие болмайтын сөзді көрсетіңіз.

А) Бел, бет

В) Өзен, сызғыш

С) Құлақ, көз

Д) Жол

Е) Түп

7. Омоним сөзді табыңыз.

А) Аласа

В) сиыр

С) Той

Д) гүл

Е) ойла

8. Синонимдік қатарды көрсетіңіз.

А) Жұлдыз, ай

В) Кедей, жарлы

С) қой, қозы

Д) ұста, етікші

Е) Ақ, көк

9. Антонимдік жұпты көрсетіңіз.

А) ықшам-көркем

В) аруақ-тірі пенде

С) қара орман-тоғай

Д) иманы ұшты, қорықты

Е) үріп ауызға салғандай, сұлу

10. Омоним сөздердің анықтамасын табыңыз.

А) мағыналары бір, жазылуы бөлек сөздер

В) мағыналары қарама-қарсы сөздер

С) мағыналары бөлек, жазылуы бірдей сөздер

Д) мағыналары ауыспалы сөздер

Е) көп мағыналы сөздер

11. Тұрақты сөз тіркесті сөйлемді анықтаңыз.

А) Жаман жігіт езбе болады

В) Көпсөзділік – ақылсыздықтың нышаны

С) Табиғи дүниенің бәрі сұлу

Д) Шашын төбесіне жинады

Е) Төбе шашы тік тұрды

12. Архаизм сөзді көрсетіңіз.

А) жабу

В) тұсау

С) бұйда

Д) әбдіре

Е) қоржын

13. Тұрақты сөз тіркесін табыңыз.

А) Басынан сөз асырмау

В) Басынан орамал алмау

С) Бәрін басынан бастау

Д) Кешікпей келу

Е) қызға қарау

14. Кәсіби сөзді табыңыз.

А) Тарихшы

В) Әдебиетші

С) Тіл білімі

Д) Терімші

Е) Әнші

15. Термин сөздердің синонимдік жұбын табыңыз.

А) Омоним, антоним

В) Диалект, кәсіби сөз

С) Фонема, дыбыс

Д) Буын, бунақ

Е) Шумақ, буын

4-нұсқа

1.Кірме сөзді табыңыз.

А) көл - көсір

В) ағыл - тегіл

С) ақ - қара

Д) үтік – шәйнек

Е) балға – орақ

2. Омоним бола алмайтын сөзді көрсетіңіз.

А) Қаз

В) Сыр

С) Табыс

Д) Татулық

Е) Кіріс

3. Белгілі бір аймақта ғана қолданатын сөйлеу тілін көрсетіңіз.

А) табу

В) Көнерген сөз

С) Диалект

Д) Архаизм

Е) Неологизм

4. Көнерген сөздерге жатпайтын қатарды анықтаңыз.

А) Дүрия, патсайы,

В) Ханша, ханшайым

С) Кебеже, қызыл отау

Д) Дойыр қамшы

Е) Ақ қайың, долана

5. Мақал-мәтелді табыңыз.

А) Су жұқпайтын жорға

В) Қолы қимылдағанның, аузы қимылдар

С) Тайға таңба басқандай

Д) Сүттен ақ, судан таза

Е) Сегіз қырлы, бір сырлы

6. Синоним сөздердің тізбегін табыңыз.

А) Егін, дала, егіс

В) Мұнда, онда, сонда

С) Қыз, әйел, ана

Д) Қуаныш, мақтаныш

Е) Турашыл, әділ, шыншыл

7. Антонимдік жұпты көрсетіңіз.

А) Батыл-өткір

В) Шалғай-жырақ

С) Бар-жоқ

Д) Ауырлау-салмақты

Е) Бұйыру-бақыру

8. Аяғынан тік тұрды тіркесінің білдіретін мағынасын анықтаңыз.

А) Тура мағыналы сөз

В) Көмекші мағыналы сөз

С) Негізгі мағыналы сөз

Д) Көп мағыналы сөз

Е) Ауыспалы мағыналы сөз

9. Қосарлы сын есімді антонимді табыңыз.

А) Биік-биік

В) Таулы-тасты

С) Әкелі-балалы

Д) Ұзынды-қысқалы

Е) Үкілі-тұмарлы

10. Неологизмді табыңыз.

А) Автоқалам, киноқондырғы, изосызық

В) Халықаралық, тасбақа, сөздік

С) Қапшағай, ат жақты, кеуделі

Д) Вогон, спорт, ауыл

Е) Снаряд, халық, медресе

11. Сөздің ауыспалы мағынасын табыңыз.

А) Әлемге даңқың тарасын

В) Олардың ерлігі әлемге жайылды.

С) Әлемді көрдім аралап

Д) Бүркіт аспан әлемін шарлады

Е) Ән әлемі жүрегімді әлдиледі.

12. Тұрақты сөз тіркесін табыңыз.

А) Жас жүрек жайды саусағын...

В) Баяғы заман сол заман

С) Аттың айылын қатты тартты.

Д) Көп алдында айылын жимады.

Е) Жүрекке әмір жүрмейді.

13. «Айгүлдің әжесі» тіркесінің лексика-грамматикалық мағынасын айқындаңыз.

А) Көлемдік мағына

В) Туыстық мағына

С) Қимыл-сындық мағына

Д) Үлкендік мағына

Е) Пішіндік мағына

14. Омоним болатын сөзді көрсетіңіз.

А) Әркім

В) Қазақ

С) Сәби

Д) Отыз

Е) Қақ

15. Көп мағыналы антонимін көрсетіңіз. Ашық әңгіме.

А) Тартымды әңгіме

В) Қысқа әңгіме

С) Ұзақ әңгіме

Д) Құпия әңгіме

Е) Қызық әңгіме

5-нұсқа

1. Омонимді қатарды көрсетіңіз.

А) Қымбат, құнды, асылды, тағынды

В) Күніне мың түрленді

С) Сан рет жүгі ауады, сан рет терін сауады.

Д) Асық ойнауға асықтым

Е) Айтыс – сөз барымтасы

2. Қандай сөздер синоним бола алатынын көрсетіңіз.

А) Адамның көңіл-күйін білдіретін сөздер.

В) Заттың атын білдіретін сөздер.

С) Дыбысталуы бірдей, мағынасы әр түрлі сөздер.

Д) Мағыналары қарама-қарсы сөздер.

Е) Дыбысталуы әр түрлі, мағыналары жақын сөздер.

3. Антонимді табыңыз.

А) Білімдінің күні жарық.

В) Жақсыдан жаман туар, адам айтса нанғысыз.

С) Еңбек түбі – береке, береке түбі – мереке.

Д) Білекті бірді жығады.

Е) Досы көппен сыйлас.

4. «Сыңар» сөзінің қай сөзден синонимдес екенін көрсетіңіз.

А) 2

В) 7
С) 3

Д) 10

Е) 1

5. Ғылым мен техниканың әр саласына байланысты қолданылатын арнаулы сөздер қалай аталатынын көрсетіңіз.

А) Кәсіби сөз

В) Термин сөз

С) Дисфемизм

Д) Эвфемизм

Е) Тура мағыналы сөздер

6. Антоним сөздерді табыңыз.

А) Шеті-арты

В) Өтірікші-өсекші

С) Биязы-құпия

Д) Пәни-бақи

Е) Көңілді-қуақы

7. Синонимдік қатарды белгілеңіз.

А) Қырау, егеу, қағу

В) Тігу, сөгу, пішу

С) Ақ, көк, сары

Д) Алу, азайту, кеміту

Е) Ою, қию, бүгу

8. Диалект болатын сөзді табыңыз.

А) Кіреуке, сауыт

В) Шалбар, көйлек

С) Нарық, делдал

Д) Нән, тұқым

Е) Жұмыртқа, тауық

9. Неологизм сөздерді табыңыз.

А) Тұрмыс, төлқұжат

В) Делдал, құжат

С) Азаматтық, көзқарас

Д) Ата-ана, жанұя

Е) Күзем, көктеме

10. Тұрақты сөз тіркесін көрсетіңіз.

А) Қара торы

В) Ала шұбар

С) Бері жібер

Д) Ала көңіл

Е) Көкпеңбек

11. Сөздің тура мағынасын табыңыз.

А) Ер адам әйелін үлбіретіп ұстағаны жөн.

В) Ақша беті үлбіреп тұр.

С) Есік алды үлбіреген гүлдер.

Д) Сарғайып, әбден үлбіреп тозған.

Е) Қызы үлбіреп өсіп келеді.

12. «Кішкентай» сөзінің диалектісін табыңыз.

А) Зіңгіттей, дардай

В) Топал, тапал

С) Қортық, пәс

Д) Міттай, мұқымдай

Е) Дәу, нән

13. Интернационалдық терминді табыңыз.

А) Әдебиет

В) Шығанақ

С) Үйкеліс күші

Д) Грамматика

Е) Тарих

14. Кәсіби сөздің қатарын табыңыз.

А) Ықпал, буын

В) Атыз, жүйрік

С) Синус, ромб

Д) Биік, аласа

Е) Бор, тақта

15. «Сәукеле, атқамінер» сөздері қай қатарға жатады.

А) неологизм

В) диалект

С) тарихи сөз

Д) дәйексөз

Е) ауыспалы мағыналы сөз

1-тапсырма. 1) Лексика тарауы бойынша берілген 5 тестіні «Оқушының жауап

парағына» орындап шығыңыз.

2) Жауап кілті бойынша тест жауаптарын тексеріп шығыңыз.

3) Жіберген қателіктеріңді анықтап, «Лексика тарауы бойынша оқушы парағына»

қателеріңді азайту (-) белгісі арқылы белгілеп шығыңыз.

2-тапсырма.

1.Әкесі үшін қызы бар өмірінің мәні еді. Қызы үшін бар күшін салып жұмыс

жасайтын, тек оның қуанғанын ғана көргісі келетін. Бірақ қызы бір күні ауырып, қайтыс болады. Қызының бұл өмірден кеткеніне сенбей, көп қайғырады. Күндіз-түні көп жылайды. Бір күні әкесі түс көреді. Түсінде жұмақта жүр екен дейді. Барлық періштелер қолына шырақ алып, салтанат құрып жүргенін көреді. Кенет періштелер арасынан өз шырағын жаға алмай әуреленіп тұрған өз қызын көреді. Ол жақындап келіп, қызын құшақтап:

-Не болды. Сенің шырағың неге сөніп қала береді? – деп сұрайды.

Сонда қызы: ............................................... – деп жауап беріпті.

Ұйқыдан шошып оянған әкесі қызының шырағын сөндірмеуге өз-өзіне іштей

уәде беріпті.

Тапсырма: 1. Қызы әкесіне не деді?

2. Соңғы сөйлемге грамматикалық талдау жаса.

Ф.А. 13-кесте

Лексика тарауы бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Жіберген қате саны

Тура мағыналы сөздер

Ауыспалы мағыналы сөздер

Көп мағыналы сөздер

Омоним

Синоним

Антоним

Тұрақты тіркестер

Идиома

Мақал

Мәтел

Диалект

Термин

Кірме сөздер

Кәсіби сөздер

Табу сөздер

Эвфемизм

Историзм

Архаизм

Неологизм

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Мұғалімнің ескертпесі

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Лексика тарауы бойынша тест жауаптары:

Тест нөмері

1-нұсқа

2-нұсқа

3-нұсқа

4-нұсқа

5-нұсқа

Лексика тарауы бойынша қорытынды.

Оқушының өзін-өзі бағалауы

Мұғалімнің бағалауы

Морфология тарауын қайталауға арналған сұрақтар

1-нұсқа

1. Жатыс септігінде тұрған сөзді табыңыз.

А) Ауылда

В) Ауылға

С) Ауылмен

Д) Ауылдың

Е) Ауыл

2. Күрделі сөзді табыңыз.

А)Күзгі

В) Бүгін

С) Ақылды

Д) Аялдама

Е) Жолдас

3. Етістіктің бұйрық рай түрінде тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Үйге келу керек еді

В) Айтқанды орында

С) Жаңбыр жауса игі еді

Д) Ауылға барғысы келеді

Е) Бұл емтиханды тапсыру оңай емес

4. Қосарлану арқылы жасалған үстеуді табыңыз.

А) Төмен

В) Қолма-қол

С) Жолшыбай

Д) Азғантай

Е) Жыланша

5. Дыбыстық еліктеуіш сөзді табыңыз.

А) Қисалаң

В) Саңқ

С) Жарық

Д) Жалт

Е) Арбаң

6. Барыс септігіндегі сөзбен тіркесетін септеулікті көрсетіңіз.

А) Сайын, туралы, үшін

В) Соң, гөрі, кейін

С) Қатар, бірге, әрі

Д) Секілді, шамалы, екен

Е) Дейін, таман, қарай

7. «Үшінші, мен ақымақ емеспін». Қыстырма сөз қай сөз табынан, анықтаңыз.

А) Бөлшектік сан есім

В) Жинақтық сан есім

С) Реттік сан есім

Д) Есептік сан есім

8. Одағайдың тұлғалық түрін көрсетіңіз.

«Әттеген-ай»

А) Дара сөз

В) Қысқарған сөз

С) Қос сөз

Д) Түбір сөз

Е) Шылаулы сөз

9. Зат есімге лайық қатарды көрсетіңіз.

А) Көмекші сөздер

В) Еліктеу сөздер

С) Бейтарап сөздер

Д) Етістік

Е) Есім сөздер

10. Жіктеу есімдігін көрсетіңіз.

А) Өз, өзі

В) Кім? Не?

С) Мен, сен

Д) Бәрі, барлық

Е) Бұл, осы

11. Болымсыз етістіктің жұрнақтарын табыңыз.

А) –ма, -ме

В) –дап, -деп

С) –ыншы, -інші

Д) –лар, -лер

Е) –ған, -ген

12. Қосымшаның қанша болатынын көрсетіңіз.

А) 2

В) 4

С) 3

Д) 5

Е) 1

13. Жай шырай түрін белгілеңіз.

«Қайыр жеңіл қапты оп-оңай көтерді»

А) оп-оңай

В) жеңіл

С) көтерді

Д) қапты

Е) Қайыр

14. «Қатар, «Бірге» шылаулары қай септіктен соң келеді, табыңыз.

А) Шығыс

В) Жатыс

С) Көмектес

Д) Ілік

Е) Табыс

15. Сөздердің қосымша арқылы байланысын көрсетіңіз.

А) Соңғы тәсіл

В) Отыз шамалы кісі

С) Әбдірахманның әкесі

Д) Ерекше мінез

Е) Жалт-жұлт

2-нұсқа

1. Туынды сөзді табыңыз.

А) Ақылды, білім

В) Мектеп, сабақ

С) Мейірім, арман

Д) Әдемі, сұлу

Е) Кітап, дәптер

2. Жіктік жалғаулы сөзді табыңыз.

А) Оқушының

В) Оқушымен

С) Оқушы

Д) Оқушылар

Е) Оқушымын

3. Барыс септігіндегі сөзбен тіркесіп тұрған шылауды көрсетіңіз.

А) Сен үшін

В) Саған дейін

С) Сенімен бірге

Д) Сенен кейін

Е) Сенімен қатар

4. Тәуелдік жалғауының екінші жағында, сыпайы түрде тұрған сөзді табыңыз.

А) Қалаларында

В) Ұлттарымыз

С) Қазынаңызда

Д) Асылым

Е) Үйіміздегі

5. Болымсыздық есімдіктерді көрсетіңіз.

А) Қайсы, қайдам, қашан

В) Әркім, әлдекім, әрбір

С) Өзім, өзің, өзі

Д) Ол, олар, бұл

Е) Ешкім, ешқашан, дәнеңе

6. Етістіктің мақсатты келер шақ түрінде тұрған қатарын көрсетіңіз.

А) Жолыққысы келеді

В) Жолыққан еді

С) Жолықпақпын

Д) Жолықшы

Е) Жолықпады

7. Сөйлемнен мезгіл үстеуін белгілеңіз.

«Түн мұнарына батқан айнала енді тым-тырыс болды»

А) Батқан

В) Түн

С) Мұнарына

Д) Енді

Е) Тым-тырыс

8. Туынды үстеуді табыңыз.

А) Осыншама, соншалық

В) Бұрындау, төмен

С) Бұрынырақ, бері

Д) Жоғары, төмен

Е) Биыл

9. Күшейткіш буынның үстемеленіп қайталануы арқылы жасалған сын есім.

А) Үйдей-үйдей

В) Сұп-сұр

С) Қиралаң-қиралаң

Д) Ауызба-ауыз

Е) Сүт-мүт

10. Сөйлемде қолданылған оқшау сөздің түрін табыңыз.

«Маған, ең алдымен, орыс поселкесінің көше-көше боп орнауы ұнады»

А) Одағай сөз

В) Қаратпа сөз

С) Төл сөз

Д) Қыстырма сөз

Е) Төлеу сөз

11. Шартты жалғаулықтарды табыңыз.

А) Егер, егер де

В) Әйткенмен, бірақ, дегенмен, сонда да

С) Өйткені, себебі, неге десең

Д) Я, не, немесе, болмаса, біресе, әлде

Е) Мен, пен, бен, да, де, та, те

12. Жалпы есімді табыңыз.

А) Тау

В) Ертіс

С) Балқаш

Д) Жамбыл

Е) Сырдария

13. Реттік сан есімді көрсетіңіз.

А) Елуден

В) Екеу

С) Он бірінші

Д) Жүз елу

Е) Бестен үш

14. Дара есімдікті табыңыз.

А) Әр түрлі

В) Әлденеше

С) Өзіміз

Д) Бір мезгілде

Е) Бірін-бірі

15. Етістіктің мақсатты келер шақ түрін табыңыз.

А) Көрді

В) Көрмекпіз

С) Көрме

Д) Көрер

Е) Көрген

3-нұсқа

1. Есімдіктен жасалған қос сөзді көрсетіңіз.

А) Өзді-өзі

В) Менің ойым – осы

С) Анда-санда

Д) Қайта-қайта

Е) Алым-салым

2. Деректі зат есімдер қатарын табыңыз.

А) Ой, сана

В) Мектеп, ағаш

С) Ауа, жел

Д) Көңіл, сезім

Е) Ақыл, ес

3. «Сұлу» сөзі қай сөз табы екенін көрсетіңіз.

А) Етістік

В) Шылау

С) Сын есім

Д) Зат есім

Е) Сан есім

4. Одағайдың қай түрі, белгілеңіз.

«Тәйт, екінші мынандай мінез көрсетпе!»

А) Тыйым салу

В) Қапалану

С) Шақыру

Д) Ренжу

Е) Бұйыру

5. Еліктеу сөзді етістікті тіркесті көрсетіңіз.

А) Жалтақтап отырды

В) Үш рет сүрінді

С) Жалт қарады

Д) Қалың киінді

Е) Жоғары көтерілді

6. Туынды сөзді табыңыз.

А) Баладан, ұстаздан

В) Атадан, арамен

С) Қалада, әкемнің

Д) Түндік, өнерпаз

Е) Көкесі, әкесі

7. Сын-қимыл үстеуді белгілеңіз.

А) Мұнда

В) Тым

С) Соғұрлым

Д) Ақырын

Е) Қасақана

8. Есептік сан есімді көрсетіңіз.

А) Бесеу

В) Екі жарым

С) Бес-бестен

Д) Он үшінші

Е) Жүз

9.Тәуелдік жалғаулы өздік есімдігін табыңыз.

А) Өзім

В) Өзгелер

С) Өрмекші

Д) Біреулер

Е) Біркелкі

10. Шылауы бар сөйлемді көрсетіңіз.

А) Рас, бұл дұрыс айтады, қателік жоқ.

В) Сен оның көзіне көрінбе.

С) Еңбекпен тапқан бір теңге қымбат.

Д) Түу, өткен істі сөз қылмашы.

Е) Сен үйде қаласың ба, әлде киноға барасың ба?

11. Есімшенің болымсыз түрін табыңыз.

А) Ойлы

В) Тоқы

С) Келетін-ді

Д) Барар еді

Е) Алған жоқ

12. Мезгіл үстеулі тіркесті көрсетіңіз.

А) Әбден шаршаған

В) Анағұрлым үлкен

С) Шалқасынан құлады

Д) Таңертең тұрады

Е) Төмен түсті

13. Зат есімге лайық қатарды көрсетіңіз.

А) Көмекші сөздер

В) Еліктеу сөздер

С) Бейтарап сөздер

Д) Етістік

Е) Есім сөздер

14. Жіктеу есімдігін көрсетіңіз.

А) Өз, өзі

В) Кім, не

С) Мен, сен

Д) Бәрі, барлық

Е) Бұл, осы

15. Болымсыз етістіктің жұрнақтарын табыңыз.

А) –ма, -ме

В) –дап, -деп

С) –ыншы,- інші

Д) –лар, -лер

Е) –ған, -ген

4-нұсқа

1. Қосарлану арқылы жасалған күрделі зат есімді табыңыз.

А) Балабақша

В) Жауын

С) Сантиметр

Д) Ауыл-аймақ

Е) Ақ шағала

2. Бұйрық райда тұрған сөзді көрсетіңіз.

А) Ауылға ақындар келді.

В) Алатаудың көркін айтсаңшы, шіркін!

С) Осы жағдай сенің әр уақытта есіңде болсын.

Д) Мен шебер бола алар ма екенмін?

Е) Мәселесі шешілді.

3. Тәуелдік жалғаудың 2-жағында жекеше тұрған сөзді табыңыз.

А) Қағазың

В) Жолдасым

С) Мектептеріңіз

Д) Көшесі

Е) Қалада

4. Етістіктің қалау рай түрінде келуін табыңыз.

А) Бел асып кетті.

В) Құшақтағым келеді.

С) Тапсырды.

Д) Ойнап еді.

Е) Бармақ болды.

5. Жекіру одағайын көрсетіңіз.

А) Соң

В) Ой

С) Тек

Д) Бәсе

Е) Дейін

6. Етістіктің құрамына қарай бөлінуін белгілеңіз.

А) Дара, күрделі

В) Болымды, болымсыз

С) Есімше, көсемше

Д) Негізгі түбір етістік, туынды түбір етістік

Е) Салт, сабақты

7. Бөлшектік сан есімді анықтаңыз.

А) Тоқсан

В) Алтау

С) Төртінші

Д) Сегіз шамалы

Е) Үштің бірі

8. Сілтеу есімдігін табыңыз.

А) Өзі

В) Мен

С) Сен

Д) Кім

Е) Осы

9. Өздік есімдігі қатысқан сөз тіркесін табыңыз.

А) Тұрлаулы тағдыр

В) Ұлылар тағылымы

С) Сөз өнері

Д) Достық сезім

Е Өз тағдыры

10. Шылауы бар сөйлемді табыңыз.

А) Мейрам әлдекімге телефон арқылы әмір етті.

В) Зейнегүл он жылдық мектептің сегізінші класында оқиды.

С) Құлаққа жағымды қоңыр үндердің арасында тыңқ-тыңқ шертілген домбыра дауысы естілді.

Д) Көпшілігі жап-жас жігіттер, араларында екі-үш әйел заты бар.

Е) Олар бірнешеу еді.

11. Қимылдың әр түрлі белгісін, мекенін, мезгілін, мақсатын т.б. сипатын білдіретін сөз табын көрсетіңіз.

А) Шылау

В) Үстеу

С) Есімдік

Д) Еліктеу сөз

Е) Одағай

12. Шылаулар қатарын көрсетіңіз.

А) Гөрі, бұрын, бар

В) Ма, ме, бірақ

С) Секілді, ешқашан

Д) Өйткені, үшін, жүзге тарта

Е) Я, яки, қажет

13. Еліктеуіш сөзді көрсетіңіз.

А) Жә

В) Тәйт

С) Ту

Д) Жарқ

Е) Шөре-шөре

14. «Он төрт» - сан есімнің қай мағыналық түрі екенін белгілеңіз.

А) Жинақтық

В) Есептік

С) Реттік

Д) Бөлшектік

Е) Болжалдық

15. Туынды үстеуді табыңыз.

А) Көрмейінше, айтпайынша

В) Бұрындау, төмен

С) Бұрынырақ, бері

Д) Жоғары, төмен

Е) Ақырын, жай

5-нұсқа

1. Жалпы есімді табыңыз.

А) Балқаш

В) Алатау

С) Арман

Д) Көкшетау
Е) Абай

2. Жай шырайды көрсетіңіз.

А) Жап-жақсы орындалған

В) Өте жақсы екені

С) Жақсылау жұмыс

Д) Жақсы адам

Е) Жақсылық істеді

3. Шылау сөздер қатарын табыңыз.

А) Күн, мектеп, аула, ауа

В) Ақ, көк, тәуір, кең

С) Аса, өте, тым

Д) Арқылы, дейін, туралы, ғана

Е) Мен, бәрі, күллі, кім

4. Қатыстық сын есімді көрсетіңіз.

А) Жарық

В) Ақшыл

С) Аттылы

Д) Тәтті

Е) Қымбат

5. Реттік сан есімнің жұрнағын көрсетіңіз.

А) –дай

В) –ыншы

С) –даған

Д) –ау

Е) –дап

6. Есімдікті табыңыз.

А) Ол, біз

В) Біреу, үшеу

С) Жер, ауа

Д) Қызыл, көк

Е) Қара, кетті

7. Негізгі сын есімді көрсетіңіз.

А) Терең

В) Жазғы

С) Көйлек

Д) Бойшаң

Е) Сусыз

8. Шылауы бар сөйлемді табыңыз.

А) Олар бірнешеу еді.

В) Зейнегүл он жылдық мектептің сегізінші класында оқиды.

С) Құлаққа жағымды қоңыр үндердің арасында тыңқ-тыңқ шертілген домбыра дауысы естілді.

Д) Мейрам әлдекімге телефон арқылы әмір етті.

Е) Көпшілігі жап-жас жігіттер, араларында екі-үш әйел заты бар.

9. Тәуелдік жалғаулы сөзді табыңыз.

А) Ағаларым

В) Біреулер

С) Біркелкі

Д) Өзгелер

Е) Өрмекші

10. «Әлде» жалғаулық шылауына тән құрмаластың түрін анықтаңыз.

А) Талғаулы салалас

В) Қарсылықты салалас

С) Себеп-салдар салалас

Д) Кезектес салалас

Е) Ыңғайлас салалас

11.Есімше тұлғалы етістіктің жұрнақтарын табыңыз.

А) –ған, -ген

В) – лар, -лер

С) -дап, -деп

Д) –ыншы, -інші

Е) –ма, -ме

12. Тәуелдік жалғауынан соң жалғанып тұрған жатыс жалғауын табыңыз.

А) Қалада

В) Көшеде

С) Өндірісті

Д) Үйімді

Е) Орманда

13. Жалқы есімді табыңыз.

А) Тауық

В) Сауысқан

С) Қарлыға

Д) Дуадақ

Е) Қарға

14. Пысықтауыш қызметінде тұрған сан есімді табыңыз.

А) Бүгін үш үйірменің жұмысы болмайды.

В) Ертең жарыс басталады.

С) Оларға екі рет жәрдемақы берілді.

Д) Шексіз жазық басталды.

Е) Сабақ сегіз жарымда басталады.

15. Болымсыз етістік жұрнақтарын табыңыз.

А) –ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе

В) –ған, -ген, -қан, -кен

С) –ла, -ле, -да, -де, -та, -те

Д) –ып, -іп, -п

Е) –са, -се

Ф.А 12-кесте

Морфология саласы бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Сөз жасам

Сөз таптары

Қосым-шалар

Көмекші есімдер

Жіберген қате саны

Зат есім

Сын есім

Сан есім

Етістік

Үстеу

Шылау

Есімдік

Одағай

Еліктеуіш сөз

Жалғау

Жұрнақ

Көмекші есім

Көмекші етістік

Түбір сөз

Туынды сөз

Қос сөз

Біріккен сөз

Қыстырылған сөз

Тіркескен сөз

Күрделі сөз

Тұйық ет.

Есімше

Көсемше

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Мұғалімнің ескертпесі.

1-тапсырма:

1. Гүлдің жапырақтарында қандай сөздер жасырынған?

Овал: ?,Овал: ?,Овал: ?,Овал: ?
,Овал: ?
,Овал: ?,Овал: ?,Овал: ?

2-тапсырма: Сәйкестілік тестісін орындаңыз.

Жедел өткен шақ білімді

Жіктік жалғау ІІІ ж. барды

Сын есім тудырушы жұрнақ барады

Демеулік шылау көрген-ді

3-тапсырма:

Бір-бірін сүйетін қыз бен жігіт болыпты. Жігіт жұмыс бабымен алыс бір елге

кетеді. Ол кетерінде:

-Мен кеткеннен кейін 1 жылдан соң саған 100 раушан гүлін жіберемін.

Егер ол гүлдер 100-ге жетпесе, мені күтпе. Егер саны 100-ге жетсе, мені күт.

Осыған уәде бересің бе? – деді.

Қыз келіседі. Бір жылдан соң әдемі конвертпен бірге раушан гүлдері де келді. Қыз

раушан гүлдерін әрі санап, бері санап, 99-дан асыра алмады. Көңілі қалған қыз тіпті жігіттің хатын да ашып оқымады. Көп жылады. Ақыры бір күндері өзге адамға тұрмысқа шықты.

Бес жыл зырлап өте шықты. Жігіт сүйген қызын іздеп келіп, одан:

-Раушан гүлін алдың ба? – деді сұрады.

-Иә, жүзге бір тал гүл жетпеді, - деді қыз.

-Конверттегі хатты оқыдың ба?

-Жоқ, оқығам жоқ. Онда не жазып едің?-деп сұрайды қыз. Жігіт басын шайқап,

үндемей кетіп қалды.

Тапсырма: Жігіт хатында не жазды деп ойлайсың. Хатты қалпына келтірейік.

4-тапсырма: Төмендегі схема бойынша ережелерді еске түсіріңіз.

5-тапсырма:

Морфология саласы бойынша өзіңнің осал тұстарыңды анықтап, нені қайталау

керек екенін жазып қой.

Морфология тарауы бойынша тест жауаптары:

Тест нөмері	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
1-нұсқа
2-нұсқа
3-нұсқа
4-нұсқа
5-нұсқа

Морфология тарауы бойынша қорытынды.

Оқушының өзін-өзі бағалауы

Мұғалімнің бағалауы

Пунктуация тарауын қайталауға арналған сұрақтар

1-нұсқа

1. Ойдағайға байланысты тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді көрсетіңіз.

А) Сыналар, ей жігіттер, келді кезің.

В) Япырау әттеген-ай, атын сұрамаппын ғой.

С) Уа, шіркін, ән деп осыны айт!

Д) Ой Жиренше, жаңағы осы Қодар кім?

Е) Жүрегім, ойбай соқпа енді...

2. Қос нүктенің қойылу себебін анықтаңыз.

Алынған мәліметтердің дұрыс-бұрыстығын тексеру қиын: бір істеген тәжірибені қайта істеу қиындық келтіреді.

А) Қарсылықты салалас

В) Кезектес салалас

С) Себеп-салдар салалас

Д) Салалас құрмалас

Е) Жалпылауыш мәнді сөйлем.

3. Қыстырма сөзге байланысты қойылып тұрған тыныс белгілі сөйлемді табыңыз.

А) Жамбыл, Дина – өнердің қос қазығы.

В) Сол арада, шынын айту керек, аздап қуанып та қалдым.

С) Ой, Ардақ, сен ор қоян қырдан қашқан.

Д) Домбыра, сырнай, сыбызғы - қазақтың көне аспаптары.

Е) Ол математиканы, физиканы, әдебиетті жақсы оқитын.

4. Сан есім емлесіне сай қатарды көрсетіңіз.

А) 1930 жыл

В) V-XVI – ғасыр

С) төрт төрттен

Д) 12 қатар

Е) 10-қараша

5. Бастауыш пен баяндауыш арасында қойылған сызықшаны көрсетіңіз.

А) Құр барып қайтпа-алып қайт!

В) Болат – өз ауылының баласы.

С) Берсе алам ғой.

Д) Қойшы енді-бөлежан!

Е) Нем кетіпті-барып қайтам.

6. Дефис қойылатын орынды белгілеңіз.

А) Аңқау түлкі

В) Әуел бастан

С) Самал жел

Д) Премьер Министр

Е) Сәске түс

7. Нүктелі үтір қойылатын орынды көрсетіңіз.

А) Ой ерекше дауыспен көтеріңкі айтылса.

В) Санамалап айтылған, мағыналары ыңғайлас сөйлемдер арасына.

С) Оңашаланған айқындауышқа байланысты.

Д) Дәйексөздің қайдан алынғанын көрсететін жерде.

Е) Төл сөзге байланысты.

8. Сұрау белгісі қойылмайтын орынды табыңыз.

А) Мен қазір кітап оқимын, сіз ше.

В) Балалар пойызы осы ғой, ә.

С) Абай Оспанды мерт бола ма деп қорықты.

Д) Балтабектің үйін білесіз бе.

Е) Бұл кім өзі

9. Жалпылауыш сөзге тән тыныс белгілерін көрсетіңіз.

А) Тырнақша, жақша

В) Үтір, сұрау белгісі

С) Нүктелі үтір, леп белгісі

Д) Қос нүкте, сызықша

Е) Нүкте, дефис

10. Қай сөйлемде бастауыш пен баяндауыш арасына сызықша қойылмауы тиіс.

А) Шынында да, табиғаттың тұла бойы тұнған құпия ғой.

В) Жаның сүйген еңбегің жан рақаты.

С) Кітабы жоқ үй жансыз денеге ұқсас.

Д) Көрмес түйені де көрмес.

Е) Қайың күй таңдамайтын ағаш.

11. Тыныс белгісі дұрыс қойылған көп құрамды төл сөзді табыңыз.

А) –Мың-мың рахмет, атажан!, - деді Гүлжан, қуанып: -Дос болса, сіздей болсын.

Мен жыламаймын, қуанам!

В) –Мың-мың рахмет, атажан!, - деді Гүлжан қуанып: -Дос болса, сіздей болсын.

Мен - жыламаймын, қуанам!

С) –Мың-мың рахмет, атажан! - деді Гүлжан қуанып: -Дос болса, сіздей болсын.

Мен - жыламаймын, қуанам!

Д) –Мың-мың рахмет, атажан! – деді. Гүлжан қуанып: -Дос болса, сіздей болсын.

Мен жыламаймын, қуанам!

Е) –Мың-мың рахмет, атажан! - деді Гүлжан қуанып: -Дос болса, сіздей болсын.

Мен жыламаймын, қуанам!

12. Бірыңғай мүшеге үтір қойылмайтын орынды көрсетіңіз.

А) «Бірақ» шылауы келсе.

В) «Және» шылауы келсе.

С) «Кейде» шылауы келсе.

Д) «Бірде» шылауы келсе.

Е) «Біресе» шылауы келсе.

13. Қандай тыныс белгісі жетпей тұр, белгілеңіз.

Мен тауда ойнаған қарт марал.

А) Нүктелі үтір

В) Нүкте

С) Сызықша

Д) Қос нүкте

Е) Үтір

14. Одағай сөзге байланысты қойылып тұрған тыныс белгіні табыңыз.

А) Ой-бай Жақа-ау, ол-Жоламанның дүмпуі ғой.

В) Ой-бай, Жақа-ау ол-Жоламанның дүмпуі ғой!

С) Ой-бай, Жақа-ау! Ол-Жоламанның дүмпуі ғой.

Д) Ой-бай, Жақа-ау ол-Жоламанның дүмпуі ғой.

Е) Ой-бай, Жақа-ау! ол-Жоламанның дүмпуі ғой.

15. Сөйлем соңынан нүктенің қойылу себебі, дұрысын белгілеңіз. Шаңқай түс.

А) Хабарлай айтылған жалаң сөйлем.

В) Хабарлай айтылған атаулы сөйлем.

С) Хабарлай айтылған толымды сөйлем.

Д) Бұйрықты сөйлем.

Е) Хабарлай айтылған жайылма сөйлем.

2-нұсқа

1. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді көрсетіңіз.

А) –Армысыз ардақты, ата?!

В) –Армысыз ардақты ата.

С) –Армысыз, ардақты, ата.

Д) –Армысыз, ардақты ата!

Е) –Армысыз ардақты ата?

2. Салаласқа енген жай сөйлемдер «бірақ», «өйткені», «сондықтан», «дегенмен», «алайда» деген жалғаулықтармен келгенде қойылатын тыныс белгісін табыңыз.

А) Жалғаулықтардан бұрын үтір.

В) Жалғаулықтардан бұрын сызықша.

С) Жалғаулықтардан кейін үтір.

Д) Еш нәрсе қойылмайды.

Е) Жалғаулықтардан соң үтір, сызықша

3. Дефис қойылмайтын орынды көрсетіңіз.

А) Қарсы мәнді сөздердің қатар келуі.

В) Қос сөздерде.

С) Екі сөзден тұратын қызмет, дәреже, атауларды білдіретін сөздер.

Д) Қысқарған сөздер арасында.

Е) Реттік сан есімдер цифрмен жазылғанда.

4. Төл сөзге байланысты қойылған тырнақшаны көрсетіңіз.

А) Сейт. Жарайды (Кете береді).

В) Балалар «Менің елім – Қазақстан» әнін шырқады.

С) «Биік мансап – биік жартас,»-дейді Абай.

Д) Жылкелділер келіп қалды, Ақан аға.

Е) Қасымның «Туған жер» өлеңінен патриоттық үн есебі.

5. Тыныс белгісі дұрыс қойылған жерді көрсетіңіз.

А) – Сенің ана тілің –шексіз бай, тегеуріні мықты тіл, қымбатты балам!

В) «Сенің ана тілің –шексіз бай, тегеуріні мықты, тіл қымбатты балам!».

С) Сенің ана тілің –шексіз бай, тегеуріні мықты тіл қымбатты балам.

Д) Сенің ана тілің –шексіз бай, тегеурінді, мықты тіл, қымбатты балам!

Е) Сенің ана тілің –шексіз-бай, тегеуріні мықты тіл, қымбатты балам!

6. Төл сөздің автор сөзінен соң орналасып тұрған түрін көрсетіңіз.

А) –« Бәрекелді, мына ауыл алтыбақан құрып жатыр екен,»-деді Ербол.

В) «Емтихан оңай болмайды»,-деді ұстаз.

С) Абай: «Ғылым таппай мақтанба,»-деген.

Д) М.Горький былай деген екен: «Кітап-білім бұлағы».

Е) –«Япырай, мықты екенсіз, ақсақал,»-деді Байжан.

7. Тырнақшамен жазылатын сөздерге қосымша қалай жазылатынын көрсетіңіз.

А) Сызықша арқылы.

В) Бірге.

С) Дефис арқылы.

Д) Бөлек.

Е) Үтір арқылы.

8. Тыныс белгісінің дұрысын көрсетіңіз.

А) «Бұл кім болады екен, әлде»-деп, ойлай бастады ұста.

В) «Бұл кім болады екен, әлде...»-деп, ойлай бастады ұста.

С) Бұл кім болады екен, әлде деп, ойлай бастады ұста.

Д) «Бұл кім болады екен»-әлде-деп, ойлай бастады ұста.

Е) Бұл кім болады екен, әлде - деп, ойлай бастады ұста.

9. Біздер, жастар, ел сенімінен шыға білейік! Үтірдің қойылу себебін түсіндіріңіз.

А) Қаратпа.

В) Бірыңғай мүше.

С) Қыстырма.

Д) Оңашаланған айқындауыш.

Е) Одағай.

10. Жалпылауыш сөзге байланысты қойылмаған тыныс белгіні табыңыз.

А) Мәкіш, Ербол екеуі Абаймен құшақтасып амандасты.

В) Екі ақсақ, бір жел аяқ – үш боздақ енді базарға бет алды.

С) Алма, Жанат – екі қыз бір анадан туғандай, бір ауылда ер жетті.

Д) Адам баласының тамаша қасиеттері, атап айтқанда: табандылық, ерлік, қайсарлық – оның бойынан табылады.

Е) Жандармдар қораны, үйді – бәрін қоймай тінте бастады.

11. Сызықша қойылуға тиісті сөйлемді анықтаңыз.

А) Басқа пәле тілден.

В) Білекті бірді жығар...

С) Жалқаулық жаман ауру.

Д) Ақыл жастан шығады, асыл тастан шығады.

Е) Көп адам қорқытады, терең су батырады.

12. Қыстырма сөзге байланысты қойылған үтірді көрсетіңіз.

А) Апырау, сіздің ауыл алыс па?

В) Қысқасы, мүмкін осы дұрыс та болар.

С) Жақсы, сынап берейін.

Д) Мә, мынаны қарай тұр.

Е) –Ал, Абай аға, осы билік байлау ғой!

13. Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықшаны табыңыз.

А) Адам – ардақты ат.

В) Екі-үш күн күтесің.

С) Ертелі-кеш бір келер.

Д) Екі ұшты нәрсе екен.

Е) Баруға тиістісің бе?

14. Қыстырма сөзге байланысты қойылған үтірді көрсетіңіз.

А) Керісінше, ойлағанымыз жүзеге асып кетті.

В) Қазір жоспар құрып алайық, достар.

С) Арғы тегім – ақ бидай.

Д) Асан, көмектесіп жіберші.

Е) Күніне жүз толғанып, мың ойланам.

15. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді анықтаңыз.

А) Қазақстандағы ірі өзендер: мыналар Ертіс, Жайық, Сырдария.

В) Қазақстандағы ірі өзендер мыналар - Ертіс, Жайық, Сырдария.

С) Қазақстандағы ірі өзендер мыналар: Ертіс, Жайық, Сырдария.

Д) Қазақстандағы ірі өзендер мыналар; Ертіс, Жайық, Сырдария.

Е) Қазақстандағы ірі өзендер мыналар, Ертіс, Жайық, Сырдария.

3-нұсқа

1. Қос нүктенің қойылу себебі, дұрысын белгілеңіз.

Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас: қардың суы секілді тез суалар.

А) Ыңғайлас салалас

В) Қарсылықты салалас

С) Себеп-салдар салалас

Д) Кезектес салалас

Е) Жалпылауыш салалас

2. Емле бойынша дұрыс жазылған қысқарған сөзді табыңыз.

А) Ту-154-пен

В) ГАЗ-51 мен

С) Ил 86-мен

Д) Ту-154 пен

Е) Ан 24-пен

3. Тырнақша не үшін қойылған, дұрысын белгілеңіз.

«Қалауын тапса, қар жанар» деген мақал – үлкен философия

А) Диалог.

В) Объекті етіп алынған мақал.

С) Дәйек сөз.

Д) Объект етіп алынған сөз.

Е) Төл сөз.

4. Тыныс белгісі дұрыс қойылған төл сөзі бар сөйлемді табыңыз.

А) «Ай, ана, бала үшін сенен ардақты, сенен қымбат кім бар»-дедім ішімнен.

В) «Ай, ана, бала үшін сенен ардақты, сенен қымбат кім бар»:дедім ішімнен.

С) «Ай, ана, бала үшін сенен ардақты, сенен қымбат кім бар?», дедім ішімнен.

Д) «Ай, ана, бала үшін сенен ардақты, сенен қымбат кім бар?»-дедім ішімнен.

Е) «Ай, ана, бала үшін сенен ардақты, сенен қымбат кім бар»; дедім ішімнен.

5. Қойылмаған тыныс белгісін көрсетіңіз. Алынған заттар орындық, тақта, стол сынып бөлмесіне сән бергендей.

А) Сызықша

В) Көп нүкте

С) Нүктелі үтір

Д) Қос нүкте

Е) Нүкте

6. Тыныс белгісі дұрыс қойылған орынды көрсетіңіз.

А) «Сөйлемді сауатты құрастырған жөн»-деді мұғалім.

В) «Сөйлемді сауатты құрастырған жөн,»-деді мұғалім.

С) «Сөйлемді сауатты, құрастырған жөн,»-деді мұғалім.

Д) Сөйлемді сауатты; құрастырған жөн деді мұғалім.

Е) Сөйлемді сауатты: құрастырған жөн, деді мұғалім.

7. Тырнақша не үшін қойылған, дұрысын белгілеңіз.

«А» дауысты дыбыс

А) Төл сөз.

В) Объект етіп алынған сөз.

С) Диалог.

Д) Дәйек сөз.

Е) Объекті етіп алынған мақал.

8. Берілген сөйлемде қанша үтір болуы тиіс?

Сөздері осыған құйылғаннан кейін ол екеуі Айбаршаға не Самарқанды не Байжанды таныстырудың сәтін күтіп жүргенде сол сәт бір күні түсе қалғандай болады.

А) 5 В) 3 С) 2 Д) 1 Е) 4

9. Бастауыштан кейін сызықша қойылатын орынды көрсетіңіз.

А) Бұл күз айында болған әңгіме.

В) Бұл істі көпке қалдырмау керек.

С) Бұл баланың таланты бар екен.

Д) Мен бұл жағын білмеп ем.

Е) Бұл үйдің балалары естияр еді.

10. Қобыз алғашында аһ дегендей ащы үн шығарды. Сөйлемдегі тырнақшаға алынатын сөзді табыңыз.

А) Үн

В) Ащы

С) Аһ

Д) Қобыз

Е) Дегендей

11. Тыныс белгісі дұрыс қойылған төл сөзді белгілеңіз.

А) –Рахмет ақсақал, қош болыңыз-деп меңгеруші бізді шығарып салды.

В) Рахмет ақсақал, қош болыңыз!-деп меңгеруші бізді шығарып салды.

С) –Рахмет ақсақал қош болыңыз,-деп меңгеруші бізді шығарып салды.

Д) –Рахмет, ақсақал, қош болыңыз-деп меңгеруші бізді шығарып салды.

Е) –Рахмет, ақсақал, қош болыңыз,-деп, меңгеруші бізді шығарып салды.

12. Одағайға байланысты тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді табыңыз.

А) Жүрегім, ойбай соқпа енді...

В) Өй Жиренше, жаңағы осы Қодар кім?

С) Сыналар, ей жігіттер, келді кезің.

Д) Уа, шіркін, ән деп осыны айт!

Е) Япырау әттеген-ай, атын сұраппын ғой!

13. Дұрыс қойылған тыныс белгіні табыңыз.

А) Дауыл көтерілді де, төңірек ұйытқыған қалың қар болды да кетті.

В) Таныды да таң болды.

С) Даусы ащы да, қатал зілді шығады.

Д) Жабыларсың таларсың да жерсің.

Е) Сайра да зарла қызыл тіл.

14. Төл сөзді сөйлемді табыңыз.

А) –Е, біз қайда кетеміз?!-деп, Жетпіс күйіп кетті.

В) Ол даусын соза сөйлеп, өзінің Тайжан екендігін айтты.

С) Арғын, Найман, Керей, Уақ-төрт арыс бас қосыппыз.

Д) Өнер алды – қызыл тіл.

Е) Қиыншылықты жеңу үшін жігер керек.

15. Тыныс белгісі дұрыс қойылған қыстырма сөзді көрсетіңіз.

А) Бірақ, мұның сорына-министр, бүгін келушілерді ұзақ қабылдады.

В) Бірақ мұның сорына, министр, бүгін келушілерді ұзақ қабылдады.

С) Бірақ, мұның сорына, министр бүгін келушілерді ұзақ қабылдады.

Д) Бірақ, мұның сорына министр бүгін, келушілерді ұзақ қабылдады.

Е) Бірақ, мұның сорына министр, бүгін келушілерді ұзақ қабылдады.

4-нұсқа

1. Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемде алайда, бірақ деген жалғаулықтар түсіп қалса, екі сөйлем арасына не қойылатынын белгілеңіз.

А) Қос нүкте

В) Үтір

С) Нүкте

Д) Үтір, сызықша

Е) Үтір, дефис

2. Тыныс белгісі дұрыс қойылған жерді табыңыз.

А) Әй Баянды, деймін, осы дүниені Қызылжарға апаратын менмін ғой.

В) –Әй, Баянды деймін, осы дүниені Қызылжарға апаратын менмін ғой.

С) «Әй Баянды», деймін, осы дүниені Қызылжарға апаратын менмін ғой.

Д) Әй Баянды деймін, осы дүниені Қызылжарға апаратын менмін ғой.

Е) Әй, Баянды, деймін, осы дүниені Қызылжарға апаратын менмін ғой.

3. Драмалық шығармалардағы ремаркаларға (автордың түсіндірмелері) қандай тыныс белгісі қойылатынын көрсетіңіз.

Амангелді. Миша! Жайнаққа Әкет, машиналарыңды!

А) Сызықша

В) Үтір

С) Жақша

Д) Тырнақша

Е) Қос нүкте

4. Үтір белгісінің қойылу себебін көрсетіңіз.

Қаражан-ай, сенен де мырза бай болар ма екен?! –деді Абай.

А) Одағай

В) Қыстырма

С) Қаратпамен қосарланған шылау

Д) Одағай мен қаратпаның қосарлана келуі

Е) Оқшау сөз

5. Оңашаланған айқындауыш мүшеге байланысты қойылатын тыныс белгіні көрсетіңіз.

А) Мейірімсіздердің жолын кесу керек.

В) Досымның апасы келді.

С) Мен орталыққа барамын.

Д) Біздерге, қарттарға, жастар сияқты өмір сүруге тура келеді.

Е) Шын жүректен шыққан жылы сөздерде де, қошемет-құрметте де шек жоқ.

6. Қойылмаған тыныс белгісін көрсетіңіз.

Алынған заттар орындық, тақта, стол сынып бөлмесіне сән бергендей.

А) Сызықша

В) Көп нүкте

С) Нүктелі үтір

Д) Қос нүкте

Е) Нүкте

7. Тұрлаулы мүшелердің арасына қойылған сызықшаны көрсетіңіз.

А) Жанна мұны айтқан-ды.

В) –Менімен барасың ба?

С) Астана – бас қала.

Д) –Мен екі-үш сағаттан бері отырмын.

Е) Ата-анаңды құрметте.

8. Мына сөйлемде болымсыз етістікті көсемше құрмаластың қай түрі, дұрысын белгілеңіз. Жер тоймай, ел тоймайды.

А) Ыңғайлас салалас

В) Қарсылықты салалас

С) Себеп-салдар салалас

Д) Кезектес салалас

Е) Жалпылауыш сөз

9. Қыстырма сөзге байланысты тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді көрсетіңіз.

А) Байқаймын – ол мені танитын адамға ұқсайды.

В) Ең әуелі: жайдақ суға теңгердіңіз...

С) Амал нешік келдім.

Д) Дүниеде сірә сендей маған жар жоқ.

Е) Менің білуімше, ел бір заманда қой сияқты болған.

10. Төл сөзге байланысты қойылатын сызықшаны табыңыз.

А) –Е, біз қайда кетеміз?!-деп, Жетпіс күйіп кетті.

В) Ол даусын соза сөйлеп, өзінің Тайжан екендігін айтты.

С) Арғын, Найман, Керей, Уақ – төрт арыс бас қосыппыз.

Д) Өнер алды – қызыл тіл.

Е) Қиыншылықты жеңу үшін жігер керек.

11. Сызықша дұрыс қойылған сөйлемді табыңыз.

А) Бозбаламын-мен де енді.

В) Ата-ананың – ақ тілеуі ақ жол.

С) Сүрмерген аң аулап жүрсе, алдынан үш елік қаша жөнелді.

Д) Ата-ананың – ақ тілеуі ақ жол.

Е) Білім адамның - қанаты

12. Сызықша қойылуға тиісті сөйлемді анықтаңыз.

А) Ақыл жастан шығады, асыл тастан шығады.

В) Жалқаулық жаман ауру.

С) Басқа пәле тілден.

Д) Білекті бір жығар...

Е) Көп адам қорқытады, терең су батырады.

13. Қай сөйлемде үтір дұрыс қойылған, табыңыз.

А) Жарайсың, Баймұратов, мен саған отыруға рұқсат етемін.

В) Жарайсың, Баймұратов мен саған отыруға рұқсат етемін.

С) Жарайсың Баймұратов, мен саған отыруға рұқсат етемін.

Д) Жарайсың Баймұратов, мен саған, отыруға рұқсат етемін.

Е) Жарайсың Баймұратов мен саған, отыруға рұқсат етемін.

14. Үтір не үшін қойылған, дұрысын табыңыз.

Құс қалықтайды, ұшады, сайрайды.

А) Құрмалас сөйлем.

В) Оқшау сөз.

С) Қыстырма.

Д) Бірыңғай баяндауыш.

Е) Қаратпа.

15. Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықшаны табыңыз.

А) Көрмес – түйені де көрмес.

В) Үгіт-насихат жұмысын жүргіз.

С) Ағалы-інілі екеуіне сүйсіндік.

Д) Он-он бесі келді.

Е) Амангелді сынды батырын ел ұмытпас.

5-нұсқа

1. Автор сөзінсіз, екі я көп адамның алма-кезек сөйлесуі кезінде қандай тыныс белгі қойылады?

А) Үтір, сұрау белгісі.

В) Дефис, леп белгісі.

С) Сызықша, сұрау белгісі.

Д) Қосарлы тыныс белгілері.

Е) Диалогтың тыныс белгілері

2. Тырнақша дұрыс қойылған сөйлемді табыңыз.

А) Жасауыл басшысы: «Сапқа тұрыңдар!-деді.»

В) Жасауыл басшысы: «Сапқа тұрыңдар!»-деді.

С) Жасауыл басшысы: «Сапқа» тұрыңдар!-деді.

Д) «Жасауыл басшысы: Сапқа тұрыңдар!-деді.»

Е) «Жасауыл басшысы: «Сапқа тұрыңдар!»-деді.

3. Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықшаны табыңыз.

А) «Еңбек түбі – береке»

В) Үгіт-насихат жұмысын жүргіз.

С) Ағалы-інілі екеуіне сүйсіндік.

Д) Он-он бесі келді.

Е) Амангелді сынды батырын ел ұмытпас.

4. Тыныс белгісі дұрыс қойылған орынды көрсетіңіз.

А) Елге мойнымды созам, көрінбейді.

В) Елге мойнымды созам, - көрінбейді.

С) Елге мойнымды созам: көрінбейді.

Д) Елге мойнымды созам - көрінбейді.

Е) Елге мойнымды созам; көрінбейді.

5. Төл сөзге байланысты қойылған тырнақшаны табыңыз.

А) «Қазақ солдаты» романы талданды.

В) «Қорғансыздың күні» әңгімесін оқиық.

С) Қазақстан Республикасының «Тіл туралы» Заңы

Д) «Жақсы сөз жараны да жазар» дегендей, балаға әке тәрбиесі керек.

Е) «Еңбек адамды биікке жетелер,»-деді Ақнұр.

6. «Дегенмен» шылауының қатысуы арқылы қандай құрмалас жасауға болады.

А) Кезектес салалас

В) Қарсылықты салалас

С) Жалпылауыш сөз

Д) Ыңғайлас салалас

Е) Себеп-салдар салалас

7. Қай жердегі тыныс белгісі дұрыс, табыңыз.

А) Сөйледі Жамбыл бәріңе, жасың менен кәріңе.

В) Сөйледі Жамбыл, бәріңе: жасың менен кәріңе.

С) Сөйледі Жамбыл бәріңе: жасың менен кәріңе.

Д) Сөйледі, Жамбыл, бәріңе: жасың менен кәріңе.

Е) Сөйледі, Жамбыл бәріңе; жасың менен кәріңе.

8. Тырнақша не үшін қойылған, дұрысын белгілеңі

«Қалауын тапса, қар жанар» деген мақал үлкен философия.

А) Төл сөз.

В) Объект етіп алынған сөз.

С) Диалог.

Д) Дәйексөз.

Е) Объекті етіп алынған мақал.

9. Тыныс белгісі дұрыс қойылған орынды көрсетіңіз.

А) «Тарақ деген сөздегі та» буыны – ашық буын.

В) «Тарақ» деген сөздегі «та» буыны – ашық буын.

С) Тарақ деген сөздегі та буыны – ашық буын.

Д) «Тарақ» деген сөздегі «та» буыны – ашық буын.

Е) «Тарақ» деген сөздегі та буыны – ашық буын.

10. Әрі бейнелеуіш, әрі еліктеуіш сөз қатысқан сөйлемдегі үтірді көрсетіңіз.

А) Дала жым-жырт.

В) Ырғалып қарқ етті, ірімшік жерге салп етті.

С) Баяғы жартас бір жартас, қаңқ етер, түкті байқамас.

Д) Қазандағы ет бүлк-бүлк қайнады.

Е) Асығып тез аттандық.

11. Қыстырма сөз, дәйексөз алынған автордың аты-жөні, драмалық шығармалардағы ремаркаларға (автордың түсіндірмелері) қойылатын белгіні табыңыз.

А) Үтір В) Жақша С) Сызықша Д) Қос нүкте Е) Нүктелі үтір

12. Қыстырма сөзге байланысты қойылған үтірді көрсетіңіз.

А) Ой, әттеген-ай, айырылып қалдым-ау!

В) Әрине, айта беріңіз, ана.

С) Қарсы алатын апам жоқ.

Д) Жә, тоқтат!

Е) –Жеңеше-ау, мынау қайнағаң не деген өлерін білмес ақ көз еді.

13. Төл сөз қатысып тұрған сөйлемді көрсетіңіз.

А) Тәкежан балаларды ертіп, тоғайға апарды.

В) Ол менен сұрап отыр.

С) Ол менен: «Сен қашан келдің?»-деп сұрады.

Д) Ол менен сұрады.

Е) Ол менен қашан келгенімді сұрады.

14. Дефис белгісі қойылуға тиісті қатарды көрсетіңіз.

А) Ол көретін ді.

В) Кісісымақ.

С) Әлдебіреу.

Д) Көретін ді.

Е) Қалың орман.

15. Қай сөйлемде бастауыш пен баяндауыштың арасына сызықша қойылуы тиіс.

А) Бізде спортшы жастар көп.

В) Кітабы жоқ үй жансыз денеге ұқсас.

С) Көрмес түйені де көрмес.

Д) Бұл жігіттерді сізге өзім таныстырайын.

Е) Көл балыққа кедей емес көрінеді.

Ф.А. 14-кесте

Пунктуация бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Нүкте

Үтір

Қос нүкте

Нүктелі үтір

Сызықша

Жақша

Жіберген қате саны

Құрмалас сөйлем арасына

Төл сөз бен автор сөзі арасына

Бастауыш, баяндауыш арасына

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

1-тапсырма.

1) Пунктуация тарауы бойынша берілген 5 тестіні «Оқушының жауап

парағына орындап шығыңыз.

2) Жауап кілті бойынша тест жауаптарын тексеріп шығыңыз.ғ

3) Жіберген қателіктеріңді анықтап, «Пунктуация тарауы бойынша оқушы

парағына» қателеріңді азайту (-) белгісі арқылы белгілеп шығыңыз.

Мұғалімнің ескертпесі.

Мен мұны еске сақтаймын

______________________________________________________________________________________________________________________________________________

2-тапсырма:

1. Сөйлемдегі үтірлер қандай ережеге сай қойылған.

2. Бірінші сөйлем салаластың қай түрі. Дәлелде.

3. Екі сөйлемдегі үтірлер қандай ережеге сай қойылған.

3-тапсырма: Төмендегі сөйлемдердің тыныс белгісін қойып шығыңыз.

1. Күн жауып кетті бірақ оны елеген ешкім жоқ.

2. Күн жауып кетті оны елеген ешкім жоқ.

Пунктуация тарауы бойынша қорытынды.

Оқушының өзін-өзі бағалауы

Мұғалімнің бағалауы

Пунктуация тарауы бойынша тест жауаптары:

Тест нөмері

1-нұсқа

2-нұсқа

3-нұсқа

4-нұсқа

5-нұсқа

Сөз тіркесі тарауын қайталауға арналған сұрақтар

1-нұсқа

1. Сөз тіркесін көрсетіңіз.

А) Тіс жармады

В) Қара көк

С) Тайға таңба басқандай

Д) Көк ала

Е) Үйде қалды

2. Сөздердің орын тіртібі арқылы байланысын табыңыз.

А) Қиялға шомылу

В) Оқушылардың кітабы

С) Ғылымды игеру

Д) Ақырына дейін күту

Е) Алтын сәуле

3. Ол таңданғаннан жағасын ұстады.

Басыңқы сыңарын анықтаңыз.

А) Күрделі етістік

В) Тұрақты сөз тіркесі

С) Күрделі зат есім

Д) Дара сөз

Е) Сөз тіркесі

4. Етістікті сөз тіркесін табыңыз.

А) Оның өнері

В) Осы бала

С) Әсем қыз

Д) Жазда келді.

Е) Қиын сөз

5. Қосымша арқылы байланысқан сөз тіркесін көрсетіңіз.

А) Жұмсақ мінез

В) Әуежайға беттедік

С) Жібек – сауыншы

Д) Болашақ үшін

Е) Сабаққа дейін келу

6. Орын тәртібі арқылы байланысқан сөз тіркесін белгілеңіз.

А) Жұмсақ мінез

В) Әуежайға беттедік

С) Жібек – сауыншы

Д) Болашақ үшін

Е) Сабаққа дейін келу

7. Сөздердің септеулік шылау арқылы байланысын көрсетіңіз.

А) Мұражайға саяхат

В) Бас киім

С) Оқыған соң ұғу

Д) Бал арасы

Е) Әр уақытта

8. Анықтауыштық қатынастағы сөз тіркесін көрсетіңіз.

А) Ағаш отырғызу

В) Өнерге бейім

С) Кілт тоқтау

Д) Мектепке келу

Е) Әдепті бала

9. Көмекші есімді тіркесті табыңыз.

А) Қалаға бар

В) Астан кейін

С) Үйдің маңы

Д) Мектепке дейін

Е) Көппен бол

10. Сөздердің септеулік шылау арқылы байланысын көрсетіңіз.

А) Мұражайға саяхат

В) Бас киім

С) Сабақтан соң келу

Д) Бал арасы

Е) Әр уақытта

11. Интонация арқылы байланысу тәсілін табыңыз.

А) Қазан-аяқ

В) Қора-қопсылы үй

С) Арманы-Тоғжаны

Д) Жан-тәнімен берілу

Е) Кескін – келбетін көру

12. Табыс, шығыс, барыс, жатыс, көмектес, септік жалғауы арқылы байланысу түрін көрсетіңіз.

А) Қиысу

В) Меңгеру

С) Матасу

Д) Жанасу

Е) Қабысу

13.Меңгеруді табыңыз.

А) Әлсіз әйел

В) Баруға уақытым жоқ

С) Ол түсінеді

Д) Біздің өзіміз

Е) Қараңғы түн

14. Толық мағыналы ең кемі 2 сөз, бірі екіншісіне бағына байланысатын, қатынас негізінен зат, құбылыс жайында түсінік алушылыққа тән қатарды көрсетіңіз.

А) Дыбыс

В) Сөз

С) Сөйлем

Д) Буын

Е) Сөз тіркесі

15. Қабысу дегеніміз не?

А) Сөз бен сөздің ешбір жалғаусыз, бірде іргелес, бірде алшақ тұрып байланысқан түрі.

В) Сөз бен сөздің жіктік жалғауы арқылы немесе жіктік жіктелу ретімен жақ жағынан үйлесе байланысқан түрі.

С) Сөз бен сөздің барыс, табыс, жатыс, шығыс және көмектес септік жалғаулары арқылы байланысқан түрі.

Д) Сөз бен сөздің ешбір жалғаусыз, тек орын тәртібі арқылы іргелес байланысқан түрі.

Е) Сөз бен сөздің ілік септігі жалғауы мен тәуелдік жалғауы арқылы жақ жағынан үйлесе байланысқан түрі.

2-нұсқа

1. Қиысуды көрсетіңіз.

А) Абай өлеңі

В) Шақырылғандар келді

С) Еңбекті бағалау

Д) Таза бұлақ

Е) Биыл көшу

2. Анықтауыш қатысып тұрған тіркесті табыңыз.

А) Кешке қарай

В) Жалғыздың үні

С) Қуанғанынан күлді

Д) Еріктен тыс

Е) Жүгіріп келді

3. Толықтауышқа тән байланысу түрін көрсетіңіз.

А) Қабысу, матасу

В) Жанасу, матасу

С) Қиысу, қабысу

Д) Меңгеру, қиысу

Е) Меңгеру, жанасу

4. Бағыныңқысы үстеуден болатын етістікті тіркес түрін белгілеңіз.

А) Жанасу

В) Қабысу

С) Меңгеру

Д) Қиысу

Е) Матасу

5. Пысықтауыш қатынастағы сөз тіркесін көрсетіңіз.

А) Баланың кітабы

В) Оқуды бітірді

С) Көпір арқылы өту

Д) Менің оқушым

Е) Хатқа жауап

6.Сөз тіркесіндегі матасуды табыңыз.

А) Сегіз жас

В) Он жеті

С) Айтып бер

Д) Сенің үйің

Е) Ала тай

7. Анықтауыштық қатынас қалай байланысқан есімді тіркестерге тән екенін белгілеңіз.

А) Қабыса, жанаса

В) Матаса, жанаса

С) Меңгере, жанаса

Д) Меңгере, қабыса
Е) Матаса, қабыса

8. Толықтауыштық қатынасты табыңыз.

А) Тау басы

В) Суық жел

С) Жас бала

Д) Пештегі от

Е) Немереге айту

9. Септеулік шылау арқылы байланысқан сөзді көрсетіңіз.

А) Ойпаң жер

В) Екі-үш кісі

С) Досын кездестірді

Д) Үйге дейін келу

Е) Бір топ бала

10. Толықтауыштық қатынастағы сөз тіркесін табыңыз.

А) Орындалған арман

В) Тас жол

С) Қызметтен кету

Д) Жеңіл арба

Е) Қызыл шырайлы

11. Байланысудың қай түріне жататынын анықтаңыз.

Шапшаң жүру.

А) Қиысу

В) Матасу

С) Меңгеру

Д) Жанасу

Е) Қабысу

12. Есімді тіркесті сөз тіркесін анықтаңыз.

А) Кірпіш үй

В) Әдейі бару

С) Үзілісті күту

Д) Мектепке келу

Е) Балалармен әңгімелесу

13. Басыңқысы еліктеу негізді етістіктен болған тіркесті көрсетіңіз.

А) Ананың өсиеті.

В) Найзағай жарқ-жұрқ етті.

С) Біз сескеніп қалдық.

Д) Кешкі самал.

Е) Найзағай жарқылынан сескендік.

14. Бағыныңқы, басыңқы сыңары бар, лексикалық, тұлғалық негізі бар сөздер тобы.

А) Буын

В) Дыбыс

С) Сөз тіркесі

Д) Тасымал

Е) Екпін

15. Септеулік шылау арқылы байланысқан сөз тіркесін табыңыз.

А) Досын кездестіру

В) Екі-үш кісі

С) Ойпаң жер

Д) Бір топ бала

Е) Кешке дейін үлгеру

3-нұсқа

1. Сөз тіркесіне жатпайтын қатарды анықтаңыз.

А) Таудың басы

В) Таудың жаны

С) Ақтау қаласы

Д) Терең сай

Е) Желсіз түн

2. Өздік есімдікті тіркесті табыңыз.

А) Асқақ арман

В) Адамның өмірі

С) Өз арманым

Д) Арман қанатында

Е) Өркениетті ел

3. Жалғау арқылы байланысты табыңыз.

А) Бірте-бірте түсіну

В) Қалың орман

С) Батыр жігіт

Д) Үйге кіргізу

Е) Ұсақ жәндік

4. Күшейткіш үстеумен тіркескен жанаса байланысқан сөзді табыңыз.

А) Тіпті ұзақ

В) Сонша көп

С) Жаңа келді

Д) Осыншама кісі

Е) Олай болмады

5. Сөздердің орын тәртібі арқылы байланысын көрсетіңіз.

А) Неге көндім

В) Ойсыздарға қосылма

С) Біздің ауыл

Д) Шартты белгі

Е) Малыңды тап

6. Тура толықтауышты меңгеруді табыңыз.

А) Қазақ ақыны

В) Жауапқа дайын

С) Кітапты ашты

Д) Дүкенге барды

Е) Доппен ойнады

7. Есімді тіркесті көрсетіңіз.

А) Жыл құсымен енеді

В) Тау басына шығу

С) Тілін тигізу

Д) Жақсы бала

Е) Асықпай сөйлеу

8. Жанама толықтауышты меңгеруді көрсетіңіз.

А) Мерекеге ұласу

В) Өнерін тамашалау

С) Басынан сөз асырмау

Д) Бидай өңді

Е) Ерте келу

9. Қабыса байланысқан сөз тіркесін көрсетіңіз.

А) Алысқа аттану

В) Аспалы шам

С) Біздің мектеп

Д) Ауыл малы

Е) Ерте келу

10. Толықтауыш қатынастағы етістікті тіркесті көрсетіңіз.

А) Кәсіпкерлікпен айналысу

В) Кешкі мезгіл

С) Аспалы көпір

Д) Мақтаншақ жан

Е) Үлкеннің ақылы

11.Еркін тіркес түрі, белгілеңіз.

Кітапппен жұмыс.

А) Матасу

В) Жанасу

С) Қабысу

Д) Қиысу

Е) Меңгеру

12.Сөз тіркесіндегі меңгеруді табыңыз.

А) Жас бала

В) Дананың көзі

С) Тасқа ұру

Д) Жақсы азамат

Е) Өнегелі өмір

13.Қиыса байланысқан тіркесті көрсетіңіз.

А) Ала өкпе болу

В) Өкпе-тыныстау мүшесі

С) Алтын күн

Д) Вокзал алаңы

Е) Хат жазу

14. Орын тәртібі арқылы байланысқан сөз тіркесін көрсетіңіз.

А) Өмір гүлі

В) Колхоз малы

С) Асанның ағасы

Д) Жаңа мектеп

Е) Омбы қаласы

15. Матаса байланысқан сөз тіркесін көсетіңіз.

А) Алтын сағат

В) Қол сағат

С) Жар сағат

Д) Алтынның сағаты

Е) Жаңа сағат

4-нұсқа

1. Анықтауыш қатынастағы сөз тіркесін анықтаңыз.

А) Бұлардың ауылдары

В) Балуандар күресті

С) Аығып шығып кетті

Д) Ғалыммен бірге

Е) Суыққа шыдамайды

2. Етістікті тіркесті табыңыз.

А) Ел ырысы

В) Ананың бақыты

С) Адамның борышы

Д) Елді қорғау

Е) Ізгі сөз

3.Бұл қандай тіркес? Айтарым – осы.

А) Есімді тіркес

В) Етістікті тіркес

С) Тұрақты тіркес

Д) Еркін тіркес

Е) Сөйлем

4. Қай тіркестің бағыныңқы сыңары “қалай?” сұрағына жауап береді?

А) Бұл жерде

В) Тез кел

С) Жасыл қала

Д) Айтып болды

Е) Бес бала

5.Басыңқысы етістіктен, бағыныңқысы еліктеу сөзден болған етістікті тіркесті

белгілеңіз.

А) Мектепке келу

В) Қой көзді

С) Жалт қарау

Д) Орындалған арман

Е) Балалармен әңгімелесу

6. Меңгере байланысқан сөз тіркесін табыңыздар.

А) Ананың тілегі

В) Абайға қарады

С) Ертеңі бітпес

Д) Ақсу өзені

Е) Алғыр оқушы

7. Матаса байланысқан есімді тіркесті көрсетіңіз.

А) Сәлем беру

В) Келгенім осы

С) Жайлауға шықты

Д) Мұның қызметі

Е) Алты алаш

8. Қабыса байланысқан сөз тіркесін табыңыздар.

А) Баланың болашағы

В) Орман іші

С) Колхоз малы

Д) Алтын сағат

Е) Сәуленің арманы

9. Есімді сөз тіркесін белгілеңіз.

А) Тез жүру

В) Үзілісті күту

С) Таңдана қарау

Д) Балаға мейірімді

Е) Ерте тұру

10. Матаса байланысқан сөз тіркесін белгілеңіз.

А) Ауылдың маңы

В) Жақсы бала

С) Бүгін келді

Д) Кештете келді

Е) Малға бай

11. Еркін тіркес түрі, белгілеңіз.

Ертеңгілікті бастадық

А) Жанасу

В) Қабысу

С) Қиысу

Д) Меңгеру

Е) Матасу

12. Сөздердің орын тәртібі арқылы байланысқан қабысуды табыңыздар.

А) Желмаяға міну

В) Театрдан келу

С) Бұлақтың басы

Д) Олар үшін босатылған

Е) Көк аспан

13. Интонация арқылы байланысқан сөз тіркесін табыңыз.

А) Жұмсақ мінез

В) Әуежайға беттедік

С) Жібек – сауыншы

Д) Болашақ үшін

Е) Сабаққа дейін

14. Септеулік шылау арқылы байланысқан сөз тіркесін табыңыз.

А) Жұмсақ мінез

В) Әуежайға беттедік

С) Жібек – сауыншы

Д) Болашақтан күтеміз

Е) Сабаққа дейін

15.Сөз тіркесі дегеніміз не?

А) Біршама тиянақты ойды білдіретін синтаксистік бірлік

В) Толық мағыналы ең кемі екі сөздің бір-бірімен сабақтаса байланысқан

тобы

С) Жекелеген заттың, ұғымның атауы

Д) Әр сөзінің жеке толық мағынасы жоқ, тұтасымен бір мағына беретін

сөздер тобы

Е) Екі сөздің арасында басыңқы, бағыныңқы сыңары жоқ сөздер

5-нұсқа

1. Сөздердің қосымша арқылы байланысын көрсетіңіз.

А) Соңғы тәсіл

В) Отыз шамалы кісі

С) Әбдірахманның әкесі

Д) Ерекше мінез

Е) Жалт-жұлт етті

2. Бастауыштың кимыл әрекетін білдіріп, онымен қиыса байланысатын сөйлем

мүшесін табыңыз.

А) Баяндауыш

В) Айқындауыш

С) Толықтауыш

Д) Пысықтауыш

Е) Анықтауыш

3. Толықтауышты анықтаңыз.

А) Тозған шелек

В) Партизан бала осы ғой?

С) Әжесі шебер әңгімеші екен

Д) Оспан мынау қимылға тіптен сүйсініп кетті

Е) Арада жүздеген, мыңдаған жылдар өтті

4. Сөз тіркесін табыңыз.

А) Жақсы бала

В) Меніңше, Қанаттың осы тілегін орындауымыз керек

С) Біздің ашық сөйлесуіміз керек

Д) Бүгін осында қалуға болмайды

Е) Күн де батты

5. Қиысуды көрсетіңіз.

А) Жазғы көйлек

В) Он екі мың

С) Менің бақытым

Д) Еңбекті бағалау

Е) Шақырылғандар келді

6. Қабыса байланысқан сөз тіркесін табыңыздар.

А) Тәңірберген таныды

В) Аузын ашты

С) Орамалмен байлады

Д) Ақ шыт орамалмен

Е) Мықтап таңды

7.Сөздердің орын тәртібі арқылы байланысын көрсетіңіз.

А) Бұлақтың басы

В) Көк аспан

С) Желмаяға міну

Д) Мен үшін дайындалған

Е) Театрдан келу

8. Шылау арқылы байланысты көрсетіңіз.

А) Келгені үшін кінәлі

В) Жұмыстың аяғы

С) Алтын жүзік

Д) Тақырыпты зерттеу

Е) Кезекке тұру

9. Сөз тіркесінің байланысу тәсілін белгілеңіз. Жұқа кітап.

А) Жалғау

В) Септік жалғау

С) Шылау

Д) Дауыс ырғағы

Е) Орын тәртібі

10. Сөйлемдегі шылау арқылы байланысқан сөз тіркесін табыңыз.

Келген қоныстанушылардың аттары оған елең сияқты естілді.

А) Қоныстанушылардың аттары

В) Оған естілді

С) Өлең сияқты естілді

Д) Келген қоныстанушылардың аттары

Е) Келген қоныстанушылардың

11. Толықтауыштық қатынастағы етістікті тіркесті көрсетіңіз.

А) Кәсіпкерлікпен айналысу

В) Кешкі мезгіл

С) Аспалы шам

Д) Мақтаншақ бала

Е) Үлкеннің ақылы

12. Матаса байланысып тұрған тіркесті табыңыз.

А) Қаладан келді

В) Таулы жер

С) Ауылдың маңы

Д) Мөлдір махаббат

Е) Кірпіш үй

13. Көмекші есімді тіркесті табыңыз.

А) Зәуренің болашағы

В) Ауылдың малы

С) Баланың бесігі

Д) Орман іші

Е) Сәуленің қуыршағы

14. Басыңқысы еліктеу сөзді етістіктен болған тіркесті көрсетіңіз.

А) Ананың өсиеті

В) Найзағай жарқ-жұрқ етті

С) Найзағай жарқылынан сескендік

Д) Кешкі самал

Е) Найзағай жарқылдады

15. Сөз тіркесіндегі матасуды көрсетіңіз.

А) Ала тай

В) Сегіз жас

С) Сенің үйің

Д) Айтып бер

Е) Он жеті

1-тапсырма.

1) Сөз тіркесі тарауы бойынша берілген 5 тестіні «Оқушының жауап парағына» орындап шығыңыз.

2) Жауап кілті бойынша тест жауаптарын тексеріп шығыңыз.

3) Жіберген қателіктеріңді анықтап, «Сөз тіркесі синтаксисі бойынша оқушы парағына» қателеріңді азайту (-) белгісі арқылы белгілеп шығыңыз.

$Свиток: горизонтальный: Даналар өсиеті • Өзіне-өзі ғашық адамның қолынан шынайы махаббат келмейді. В.А.Сухомлинский \ • Өмірдегі ең зор мхаббат – өзіңді өзгелердің сүйетініне сенімділік. В.Гюго$

2-тапсырма.

Бірінші сөйлемде неше сөз тіркесі бар?

А) 4

В) 5

С) 6

Д) 7

Е) 3

Екінші сөйлемде неше сөз тіркесі бар?

А) 5 В) 6 С) 4 Д) 7 Е) 8

3-тапсырма: «Поэтикалық әткеншек» нақ осы шақтағы көңіл күйіңді қағаз бетіне түсіруге тырыс.

Мұғалімнің ескертпесі

Ф.А. 17-кесте

Сөз тіркесі синтаксис бойынша оқушы парағы

Тест нөмері

Сөз тіркесі

Грамат.мағына

Байланысу түрлері

Байланысу тәсілдері

Жіберген қате саны

Есімді тіркес

Етістікті тіркес

Бағыныңқы сыңар

Басыңқы сыңар

Анықтауыштық қатынас

Толықтауыштық қатынас

Пысықтауыштық қатынас

Қиысу

Меңгеру

Матасу

Жанасу

Қабысу

Жалғау арқылы байланыс

Интонация арқылы байланыс

Орын тәрт.арқ.байланыс

Шылау арқылы байланыс

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Мен мұны еске сақтаймын

Құрмалас сөйлем тарауын қайталауға арналған сұрақтар

Сөз тіркесі тарауы бойынша тест жауаптары:

Тест нөмері

1-нұсқа

2-нұсқа

3-нұсқа

4-нұсқа

5-нұсқа

1-нұсқа

1.Кезектес салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Күндіз қоңыр салқын болып тұр

В) Оттың жалыны әзір көрінбейді, жаңа тұтанды

С) Сізден сұрайтынымыз – бізге қамқоршы болыңыз

Д) Бірде ол ақтарыла салатындай сондайлық жақын көрінеді, бірде салқын тартып алыстап кетеді

Е) Абайдың келгенін алыстан көрді

2.Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Күндіз қоңыр салқын болып тұр

В) Үлкен еңбегі әперген беделі де үлкен еді, сол себепті қарауындағы жұмысшылардың барлығы оның айтқанын заң көретін-ді

С) Сізден сұрайтынымыз – бізге қамқоршы болыңыз

Д) Бірде ол ақтарыла салатындай сондайлық жақын көрінеді, бірде салқын тартып алыстап кетеді

Е) Күн де батты, жол айрығына біз де жеттік

3. “Әкесі кеткелі, Абай үйден шыққан жоқ”,-деген қандай сөйлем?

А) Сабақтас құрмалас

В) Салалас құрмалас

С) Жай сөйлем

Д) Ыңғайлас салалас

Е) Талғаулы салалас

4. “Денеме күш құйылып, еңкіштей бастаған арқама қанат бітіп, көңілім әлдеқайда шырқау биікке, көз ұшына аспандап кеткендей болды”,-деген қандай сөйлем?

А) Талғаулы салалас

В) Ыңғайлас салалас

С) Қарсылықты салалас

Д) Қарсылықты сабақтас

Е) Көп бағыныңқылы сабақтас

5.Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Сен қазір жұмысқа кіріс, әйтпесе мен сені бұл маңайдан қуамын

В) Күн де батты, жол айрығына біз де жеттік

С) Сізден сұрайтынымыз – бізге қамқоршы болыңыз

Д) Бірде ол ақтарыла салатындай сондайлық жақын көрінеді, бірде салқын тартып алыстап кетеді

Е) Үлкен еңбегі әперген беделі де үлкен еді, сол себепті қарауындағы жұмысшылардың барлығы оның айтқанын заң көреді

6. “Әңгіме жалпақ елдің жайына көшкен кезде, Абй шешіле түсті”,-деген сөйлем сабақтастың қай түрі?

А) мезгіл

В) мақсат

С) ыңғайлас

Д) себеп

Е) талғаулы

7. “Жылтыр мұзда ешбір салмақ түспей, шана өзі сырғанап келе жатқан тәрізді”,-деген сөйлем сабақтастың қай түрі?

А) шартты

В) қарсылықты

С) себеп

Д) қимыл-сын

Е) мезгіл

8.Мақсат бағыныңқылы сабақтастың бағыныңқы сыңары қандай мағынаны білдіреді?

А) себепті

В) шартты

С) мезгілді

Д) мақсатты

Е) талғаулы

9.Шартты бағыныңқы сабақтасты көрсетіңіз.

А) Әңгімені басынан бастау үшін, Сержанмен кездескен күнді есіме түсірдім

В) Білікті адам айтпай-ақ жаныңды ұғар

С) Ержан үйге кіріп кеткенде, Асқар мен Серік тыста қалды

Д) Жаңа жұмысшыларға техника қауіпсіздігін ұғындырмайынша, шахтаға жіберуге тыйым салған

Е) Жұмыс бізді үш үлкен жамандықтан: зерігуден, аурудан, жоқшылықтан құтқарады

10.Түсіндірмелі салаласты көрсетіңіз.

А) Мына ағайдың жүзінде әжімнен сау жер жоқ, әйтсе де беті ойнақы еді

В) Жолында асқар тау тұрса да, топ жарып өтетін сияқты

С) Күн бұлттанды

Д) Сыныпқа мұғалім, директор кірді

Е) Құс атаулы аспанда да толып жүр: қарлығаш, ұзақ, қарға, торғай – бәрі де бар.

11.Себеп бағыныңқы сабақтас сөйлемді көрсетіңіз.

А) Түн

В) Әңгіме жалпақ елдің жайына көшпек кезде, Абай шешіле түсті

С) Ағам келетін уақыт болды

Д) Әдейі танытпайын деп, ол бет-аузын жауып алыпты

Е) Мұғалім сөйлегеніне Кәрім шыдап отыра алмай, біресе орнынан ұшып тұрады,

біресе отырады

12.Қарсылықты салаласты табыңыз.

А) Талабы барларды жинап, курсқа жіберді

В) Біресе ол барады, біресе Айгүл барады

С) Күн де шығып тұр, жел де соғып тұр

Д) Мен кеше сабаққа келген жоқпын

Е) Бұл шөп әдем екен, бірақ зияны да бар

13.Кезектес салаластың жалғаулықтарын табыңыз.

А) Немесе, болмаса, әйтпесе, яки

В) Өйткені, себебі, сол себепті, сондықтан

С) Кейде, біресе

Д) Дегенмен, алайда, бірақ, сөйтсе де

Е) Және, әрі, да, де

14.Себеп бағыныңқы сабақтас сөйлемді табыңыз.

А) Ұлың өссе, ұлығың

В) Қараңғы түсті де, жұлдыздар көріне бастады

С) Олақ өзгеге сенсе, өнерлі өзіне сенеді

Д) Түлкінің қызылдығы өзіне сор

Е) Айтқандарын жаққан соң, алыс-жақын тыңдайды

15. “Дегенмен” шылауының қатысуы арқылы қандай құрмалас жасауға болады, белгілеңіз.

А) Себеп-салдар салалас

В) Қарсылықты салалас

С) Ыңғайлас салалас

Д) Талғаулы салалас

Е) Кезектес салалас

2-нұсқа

1.Салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Қоңырау соғылып еді, оқушылар да орындарынан тұрды

В) Ақыл айтсаң, тыңдар құлаққа айт

С) Ауа райы салқындағанмен, ел жайлаудан түсе қоймады

Д) Әйгерім әнін үзгенше, Абай қозғалмады

Е) Әні өте әдемі еді

2.Сабақтас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Тыңдаушы ықыласты болса, сөйлеуші шешен болады

В) Дәметкеннің жүрегі тулап кетті, себебі келген адамды ол бірден таныды

С) Шәрбану далаға шығып еді, бірақ олар кетіп қалыпты

Д) Телехабарда ән де, жыр да, кино да кезектесіп жүріп жатады.

Е) Саяхатшылар ұзап кетті

3.Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемді белгілеңіз.

А) Қонақтар кейде жиі келеді, кейде мүлдем болмай қалады

В) Жер де, аспан да көкпеңбек түтін

С) Бұл істің шындығын не көзімен көрген айтар немесе құлағымен естіген айтар

Д) Теңіз тынышталды, бірақ ештеңе көрінбейді

Е) Бұл уақыттың ел де өзгеріп кетті, адамдар да өзгерді

4.Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемді белгілеңіз.

А) Қонақтар кейде жиі келеді, кейде мүлдем болмай қалады

В) Жер де, аспан да көкпеңбек түтін

С) Бұл істің шындығын не көзімен көрген айтар немесе құлағымен естіген айтар

Д) Теңіз тынышталды, бірақ ештеңе көрінбейді

Е) Бұл уақыттың ел де өзгеріп кетті, адамдар да өзгерді

5.Кезектес салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Бұл жерде я сен тұрасың, я мен тұрамын

В) Оттың жалыны әзір көрінбейді, жаңа тұтанды

С) Сізден сұрайтынымыз – бізге қамқоршы болыңыз

Д) Бірде қарқылдап күледі, бірде еңкілдеп жылайды

Е) Ойымда ештеңе жоқ, кіріп келдім

6.Шартты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемді анықтаңыз.

А) Сара емтиханға көп дайындалған соң, жақсы тапсырды

В) Сөйлесіп болған соң телефонды маған бересің

С) Бұрын көрмегендіктен таңдана қарадым

Д) Бірлік болмай, тірлік болмас

Е) Ол кітапты көп оқығандықтан ба, көп біледі

7. «Ол отқа жақындап келгенде, қараңғыда кісінеген жылқы даусы естілді» деген қандай сөйлем?

А) мақсат бағыныңқы сабақтас

В) жай сөйлем

С) мезгіл бағыныңқы сабақтас

Д) талғаулықты салалас

Е) ыңғайлас салалас

8. Көп бағыныңқылы сабақтастың құрылымы қандай?

А) бірнеше бағыныңқы сыңары болады

В) бір ғана бағыныңқы сыңары болады

С) салаласа байланысады

Д) екі ғана бағыныңқы сыңары болады

Е) үш қана бағыныңқы сыңары болады

9. Жарыспалы көп бағыныңқылы сабақтастың негізгі белгісі қандай?

А) бірнеше бағыныңқы сыңары болады

В) бір ғана бағыныңқы сыңары болады

С) болмайды

Д) ) екі ғана бағыныңқы сыңары болады

Е) үш қана бағыныңқы сыңары болады

10. Жалғаулықсыз салалас құрмалас сөйлемді ажыратыңыз.

А) Бұрынғыдай емес, кеудесін қанша көтерсе де, еңсесі көтерілген жоқ.

В) Менің кім екенімді қысқаша түрде Жұмабайға әкесі айтып берді, сондықтан менен

қымсынбай сөйлейді.

С) Күн бата шұбартып мал шеті де көрінді, боран да үдеңкіреп кетті.

Д) Айналаға мойын созып қарап едім, қыбыр еткен жан көрінбеді.

Е) Сіздің қолыңыз босай қоймас және босағанмен бұл жұмыс сізге ауыр тиер.

11. Қарсылықты салаласты табыңыз.

А) Мен келдім, - уәде берген досым жоқ.

В) Түн ортасы асып кеткендіктен, берілген жұмыс шала орындалды.

С) Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей.

Д) Ертең мен кетемін.

Е) Ойлай берсең, басың ауырады.

12. «Сіздердің алдарыңызда таудай екі міндет тұр, сондықтан да ертеңнен бастап жұмысқа кірісулеріңіз керек» деген сөйлем салаластық қай түрі?

А) Түсіндірмелі

В) Себеп-салдар

С) Шартты

Д) Қарсылықты

Е) Ыңғайлас

13. «Ғылым таппай мақтанба» деген қандай сабақтас?

А) Қарсылықты

В) Мезгіл

С) Себеп

Д) Шартты

Е) Қимыл-сын

14. «Екі ат терлегенше, бір ат терлесін», - деген қандай сабақтас?

А) Шартты

В) Қарсылықты

С) Себеп

Д) Мезгіл

Е) Мекен

15. Аралас құрмалас сөйлемді ажыратыңыз.

А) Бет пердесі бұзылмағанмен, аяқ басуы ауырлап кеткен әкесінің хал-жайы оған енді түсінікті болды

В) Сақал-мұрты бар демесең, түптеп келеенде, осы Омардың өзі де жетім.

С) Кеген ауданына келгенше, мен де аңшы емес едім, мұнда келген соң еріксіз үйренді.

Д) Барып құлақ салсақта ешбір дыбыс естілмейді.

Е) Жайлаудың көлдеріне сене беруге болмайды: құрғақшылық жылы олардың көбі тартылып қалады.

3-нұсқа

1. Сабақтас құрмалас сөйлемнің құрамындағы жай сөйлем сыңарларын қалай атайды?

А) Жай сыңар, негізгі сыңар

В) Бағыныңқы, басыңқы

С) Есімшелі етістік, көсемшелі етістік

Д) Жалғаулықты сөйлем, жалғаулықсыз сөйлем

Е) Атау сөйлем, түсіндірмелі сөйлем

2. Сабақтас құрмалас сөйлемнің қанша түрі бар?

А) 2

В) 4

С) 7

Д) 6

Е) 5

3. «Жақсы ұстаздық етсең, болашақтан тірек табасың» деген қандай сабақтас?

А) шартты

В) қарсылықты

С) мезгіл

Д) мақсат

Е) себеп

4. Қарсылықты сабақтастың бағыныңқы сыңары қандай жұрнақтармен аяқталады?

А) –ғанша, -генше

В) –ғандықтан, -гендіктен

С) –ғалы, -гелі

Д) –дықтан, -діктен

Е) –да, -де

5. «Сол жылдың көктемі жаңбырлы болғандықтан, топырағы құнарлы жерге өскен қалың қау мен сайларға өскен қалың жоңышқаның биіктігі белуардан келеді екен» - деген сөйлем сабақтастың қай түрі?

А) шартты

В) қарсылықты

С) себеп

Д) талғаулы

Е) мезгіл

6. Жарыспалы көп бағыныңқылы сабақтаста қанша бағыныңқы болады?

А) бірнеше

В) бір ғана

С) болмайды

Д) екі ғана бағыныңқы сыңары болады

Е) үш ғана бағыныңқы сыңары болады

7. Себеп бағыныңқы құрамалас сөйлемнің бағыныңқы сыңары қандай жұрнақтарға аяқталады?

А) –дықтан, -діктен

В) –ғалы, -гелі

С) –ып, -іп, -п

Д) -ғанымен, -генімен

Е) –қалы,-келі

8. Қарсылықты салаласты табыңыз.

А) Өз жігіттеріме көзім түсіп еді, барлығының жүзінен әзірлікті көрдім.

В) Біздің селомыз үлкен.

С) Мал етінің асылдануы сондай-майы аузыңа салдырмайды.

Д) Мұхит пен Кенбай айғайласа сөйлеседі, себебі шамалы дауысты Көкдолы бұрқағы есіттірер емес.

Е) Байбосыновтың жүзінде әжімнен сау жер жоқ, әйтседе беті ойнақы еді.

9. Ыңғайлас салалас сөйлемдерді байланыстыратын шылауды көрсетіңіз.

А) Бірақ, дегенмен

В) Сонша, сондай

С) Я, яки, не

Д) Да, де, әрі

Е) себебі, сондықтан

10. Аралас құрмалас сөйлемді көрсетіңіз.

А) Үйлер, дүкендер – бәрі жөндеуді қажет етеді.

В) Күндегі сөзінен соң Жақыптың да жүрегіне жып-жылы сезім құйылғандай болып, орынан ұшып түргелді.

С) Күн шығып, ел тұра бастады, - Нұрлан әлі жоқ.

Д) Әңгіме жалпақ елдің жайына көшкен кезде, Абай шешіле түсті.

Е) Бір ұстасып қалсам деп, күшіңді байқап шенейсің.

11. Талғаулы салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Күндіз олар не өзіне жем іздейді, не өзінің басқаға жем болуын көздейді.

В) Оттың жалыны әзірге көрінбейді, жаңа тұтанды.

С) Сізден сұрайтынымыз – бізге қамқоршы болыңыз.

Д) Бірде ол ақтарыла салатындай сондайлық жақын көрінеді, бірде салқын тартып алыстап кетеді.

Е) Ойымда ештеңе жоқ, кіріп келдім.

12. Себеп-салдар салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Күндіз қоңыр салқын болып тұр.

В) Үлкен еңбегі әперген беделі де үлкен еді, сол себепті қарауындағы жұмысшылардың барлығы оның айтқанын заң көреді.

С) Сізден сұрайтынымыз – бізге қамқоршы болыңыз.

Д) Бірде ол ақтарыла салатындай сондайлық жақын көрінеді, бірде салқын тартып алыстап кетеді.

Е) Ойымда ештеңе жоқ, кіріп келдім.

13. Сабақтас құрмалас сөйлемнің негізгі құрылымы.

А) Екі жай сөйлемнен тұрады.

В) Екі құрмалас сөлемнен тұрады.

С) Сөз тіркесінен тұрады.

Д) Бағыныңқы, басыңқы жай сөйлемдерден тұрады.

Е) Құрмалас сөйлемдерден тұрады.

14. Сабақтас құрмалас сөйлемнің түріне қай сөйлем жатады?

А) Жай сөйлем

В) Шартты бағыныңқы сөйлем

С) Түсіндірмелі салалас сөйлем

Д) Қарсылықты салалас сөйлем

Е) Салыстырмалы құрмалас сөйлем

15. «Сақ болыңдар, қамысы тым үрейлі екен» деген сөйлем қандай салалас құрмалас?

А) Себеп-салдар

В) Қарсылықты

С) Шартты

Д) Ыңғайлас

Е) Түсіндірмелі

4-нұсқа

1. Себеп-салдар салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Күріш тұқымы суға қолмен себіледі, өйткені тұқым сепкіш суға жүре алмайды.

В) Не базардан алады, не дүкенге барып қымбатқа алады.

С) Ішін ашып көрсе, тып-типыл етіп кетіпті.

Д) Далаға қараса қар жауып тұр екен, көңілі бір түрлі құлазып сала берді.

Е) Ерте ме, кеш пе бір сұмдықтың боларын сезді.

2. Талғаулы салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Әрлі-берлі жүргендерден сұрап еді, ешкім білмеді.

В) Оған қарайласар ешкімді көрмеді.

С) Басын ұстап отыра қалды.

Д) Кезек-кезек шелекті не машинамен айналдырып шығарады, не атпен айналдырып шығарады.

Е) Аузынан көк түтін бұрқ-бұрқ етеді, оның ішіне кетіп жатқанын, не сыртқа кетіп жатқанын өзі де білмейді.

3. Кезектес салалас құрмалас сөйлем жасайтын жалғаулықтар.

А) біресе

В) не

С) немесе

Д) яки

Е) я

4. Қарсылықты бағыныңқы сабақтас сөйлемді белгілеңіз.

А) Теңіз тынышталғанмен, ештеңе көрінбейді.

В) Ашуланғаны сонша – өңінде ызаның ұшқындары шашырап тұрды.

С) Ат өнері ілінбес, бәйгеге түсіп жарыспай.

Д) Жел ауаны тазартсын, - дауыл боп құтырмасын.

Е) Біреу ар жағында аузына сөз салып тұрғандай, бала іркілмей сөйлей берді.

5. Қай сөйлемде төл сөзге байланысты тыныс белгілері дұрыс қойылған.

А) Балалар қуанып «Біз әлі де көп жаңалықтар табамыз!» - деді.

В) Балалар қуанып: «Біз әлі де көп жаңалықтар табамыз»! - деді.

С) Балалар қуанып: Біз әлі де көп жаңалықтар табамыз! - деді.

Д) Балалар қуанып: «Біз әлі де көп жаңалықтар табамыз!» - деді.

Е) Балалар қуанып «Біз әлі де көп жаңалықтар табамыз!» деді.

6. Кезектес салалас құрмалас сөйлем.

А) Машина жүрісін бірде шапшаңдатады, бірде баяулатып әндетеді.

В) Табыс тапқанына қуанып қалып еді, бірақ оның осылай тынарын ойлады ма екен?

С) Ақшасын шытырлатып санайды, аударып-төңкеріп сықырлатып қалған тиынын тағы санайды.

Д) Көрер көзге ешкімді таппады, состиып тұрып үйіне қайтты.

Е) Бөрінің бүгінгі қылығын байқай алмады, қайтарында да арнайы соққаны сол еді.

7. Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді анықтаңыз.

А) Құрышты тезірек қорыту үшін, пешті күштірек қыздыру керек.

В) Адам қанша болса, болжаулары да сонша екен.

С) Отауға барған соң, қонақтар қасына ел жиналды.

Д) Әдетте оруды ең құрметті кісі бастауға тиіс, сондықтан көпшілік бұл құрметін Сырбайға көрсетпек болды.

Е) Ашуланғаны сонша – өңінде ызаның ұшқындары шашырап тұрды.

8. Жарыспалы көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді ажыратыңыз.

А) Ой өлшеп, тіл кестесін келтіре алса, берер ем алуан-алуан алтын еңбек.

В) Вагонға кірер сыртқы есікті ашып, Асқар далаға қараса, ала-шұбар бұлты бар айлы аспан екен.

С) Ертеңіне кеменің бірінші ұзақ айқайын ести сала, ағаш чемоданды қолыма ала, Жайыққа қарай жөнелдім.

Д) Егер жазатайым жылқысын алдырған жігіттер біліп қалса да, соңынан қуғыншы қуған күннің өзінде, бұл онша саса қоймайтын.

Е) Жанат пен Жәнібекжеке кетіп, арбаларға тиелген электр жабдықтарын қарап шыққанша, Мәмбет малдарды қарап шыға алмады.

9. Мына сөйлемдердің ішінен салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Далада ақ қар себелейді, алдында тұрған жол лезде ақ ұлпаға айналып қала береді.

В) Жан-жағына жаңа қарап еді, көзіне ештеңе көрінбеді.

С) Бірақ байқалмайтын жел сезіледі.

Д) Танауын тарбитқан даудың бұнысына жол болсын.

Е) Ешкімге сенер түрі жоқ.

10. Сатылы көп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемді белгілеңіз.

А) Кезектен босаған Жылбек есік алдына шыққанда, толған ай сүттей жарық екен.

В) Ашу кернеген оның бет-ауызы қыбырлап, денесі қалшылдап кеткендіктен, отырғандар одан әрі сөз таластырмады.

С) Адам адамзат атанса, әйел ана атанса, адам баласы бір-біріне жолдас атанса, ана біткеннің содан басқа іздегені бар ма?

Д) Ән тыңдағым келіп тұрса да, математикті елеңдетпейін деп, радионы тұншықтыра бұрап қойдым.

Е) Қолдасып болғаннан кейін, ешкім қағылып орын бере қоймаған соң, Амантай есік алдында, ең шетте отырды.

11. Салалас құрмалас сөйлемнің неше түрі бар?

А) 3 В) 5 С) 6 Д) 4 Е) 9

12. Ыңғайлас салалас сөйлемдегі жай сөйлемдердің мағыналары бір-біріне қандай қатынаста болады?

А) Салалас мәнде

В) Шартты мәнде

С) Ыңғайлас мәнде

Д) Сабақтас мәнде

Е) Талғаулық мәнде

13. Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Кеше кетіп қалды, сондықтан артынан баруға тура келді.

В) Жиырылып қалған денесін жаза алатын түрі жоқ, бірақ көңілінде әйтеуір қуаныш лебі бар.

С) Көңіліне секем алды.

Д) Жанына жақындай берген кезде, қолы дір ете қалды.

Е) Салы суға кетті.

14. Мезгіл бағыныңқы сабақтас сөйлемді көрсетіңіз.

А) Мен шаңғы теуіп жүрмін.

В) Күдері сөзінен Жақыпбектің де жүрегіне жып-жылы бір сезім құйылғандай болып, орнынан ұшып түргелді.

С) Ол кітапханаға бара жатса, алдынан Серік шықты.

Д) Шахта жұмысы жаңа басталып жатқандықтан, Кенжебек бұл кемшіліктерге кеңшілік, кешірім жасады.

Е) Екпей, егін бітпес, үйренбей білім бітпес.

15. Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді көрсетіңіз.

А) – Әй, Шығанақ, сыртын айтқанша, ішін айтсайшы.

В) Ексең егін, ішерсің тегін.

С) Шіркіннің киген киімінде, бір кіршік болсайшы, бітімі де өзгеше.

Д) Ел орынға отыра, бір топ адам үйге кіріп келді.

Е) Еңбек – ана, білім – қазына.

5-нұсқа

1. Құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Кеше келем деген әлі жоқ.

В) Сағынып көрісті.

С) Өзінің істегенін өзі байқамады.

Д) Ашуы тарқайтын түрі жоқ.

Е) Біржолата долданып алған.

2. Аралас құрмалас сөйлемді көрсетіңіз.

А) Сенгені жыл қөұсындай көріне бастаған соң, Олжабектің ойына үміт дүниесі келіп қонды.

В) Төлеубекті мұғалімдердің көбі жек көрсе, Жанат оны жақсы көретін.

С) Көзін сәулеге үйреткен Асқар терезеден қараса, аспан айнадай ашық екен де, нұры толқи жарқыраған күн түске тармасып қалған екен.

Д) Арқадан аяз қысса, аяқты шоқай тайғанақтатып, жұмыскерлер жыбыр-жыбыртез қозғалып кетті.

Е) Менің ең алдымен айтарым сол-сіздің пікіріңізге түгелімен қосыламын.

3. Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Сапардың сүйетін екі нәрсесі бар: біріншісі – көгершін ұшыру да, екіншісі – көл бетінде қайықпен жүзу болатын.

В) Айқайлап анадайдан атой сап кірді, себебі білгілі.

С) Ақ орамалының ұшын түйіп алыпты, өзіне-өзі ұқсамайды.

Д) Көретін түрі жоқ, өзімен-өзі келеді.

Е) Іске кірісіп кеткен, тыңдайтын оны көрмедік.

4. Себеп-салдар салалас құрмалас сөйлемдер қандай шылаулармен байланысады?

А) бірақ

В) дегенмен

С) айтпақшы

Д) әйткенмен

Е) сондықтан

5. Сөйлемнің қайсысы салалас құрмалас сөйлемнің түріне жатады?

А) қарсылықты

В) мақсатты

С) мекен

Д) күшейтпелі

Е) құрмалас

6. Көп бағыныңқылы сабақтастың түрін ажыратыңыз.

Биыл Есіл қатты тасып, алқабына су мол жиналғандықтан, қазір шалғынға құлын жасырғандай.

А) қимыл-сын В) шартты С) сатылы Д) жарыспалы Е) мезгіл

7. Шартты бағыныңқы сабақтас сөйлемді белгілеңіз.

А) Теңіз тынышталғанмен, ештеңе көрінбейді.

В) Ашуланғаны сонша – өңінде ызаның ұшқыны шашырап тұрды.

С) Қараша айы жақындады, бірақ әлі суық түспеді.

Д) Ат өнері білінбес, бәйгеге түсіп жарыспай.

Е) Біреу ар жағында аузына сөз салып тұрғандай, бала іркілмей сөйлей берді.

8. Мезгіл бағыныңқы сабақтас сөйлемді белгілеңіз.

А) Бұлар ауылдан аттанарда, екі жігіт соларға қарай шаба жөнелген еді.

В) Ашуланғаны сонша – өңінде ызаның ұшқыны шашырап тұрды.

С) Ат өнері білінбес, бәйгеге түсіп жарыспай.

Д) Жел ауаны тазартсын, - дауыл боп құтырмасын.

Е) Біреу ар жағында аузына сөз салып тұрғандай, бала іркілмей сөйлей берді.

9. Мақсат бағыныңқы сабақтас сөйлемді белгілеңіз.

А) Бұлар ауылдан аттанарда, екі жігіт соларға қарай шаба жөнелген еді.

В) Жылтыр мұзда ешбір салмақ түсірмей, шана өзі сырғанап келе жатқан тәрізді.

С) Ат өнері білінбес, бәйгеге түсіп жарыспай.

Д) Жел ауаны тазартсын, - дауыл боп құтырмасын.

Е) Тұрмыс жақсы болу үшін, жалақы көп болуы тиіс.

10. Көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемнің неше түрі бар?

А) 5 В) 2 С) 3 Д) 4 Е) 1

11. Құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Ол асып та, тасып та сөйлейді.

В) Қарағым, бермен кел.

С) Ақылды қарттан нақыл шығады.

Д) Сен, сірә, жексенбі күні келерсің, не дүйсенбі күні келерсің.

Е) Ерлік көрсеткен ер болар.

12. Сабақтас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Абайдың қиналғанын Ділдә сезді, бірақ ол түк өкінген жоқ.

В) Алысырақта әлдекімдердің күбірлеген жаңғырығы естілген сияқтанды, бірақ қай жақтан естілгенін шамалай алмадым.

С) Еламан анық көріп келеді: жолаушы хабар берді білем, іштен ақ көйлекті әйел шығып, ат тізгінін ұстады.

Д) Мына думанды жиынды тастап кету оңай емес еді,әрі дайын тұрған көлік те бола қоймады.

Е) Екі көзі алдында жатқан балада болғанмен, төр жақта айтылып жатқан сөздерге Көпейдің сергек зейін салып отырғаны байқалды.

13. Салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Төлеубекті мұғалімдердің көбі жек көрсе, Жанат оны жақсы көретін.

В) Ашуланғаны сонша – өңінде ызаның ұшқыны шашырап тұрды.

С) Теңіз тынышталғанмен, ештеңе көрінбейді.

Д) Қараша айы жақындады, бірақ әлі суық түспеді.

14. Салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.

А) Көшпелі елдің қоры болғанша, егінші елдің зоры бол.

В) Арқалаған ауыр жүгім түскендей,

Көргендеймін еңбегімнің жемісін.

С) Ақын жауабын аяқтады, жастар тағы сұрақтар жаудырды.

Д) Көпті үлгі болсын десең, оның алдында өзің де үлгі бол.

Е) Қазақ – қазақ болғалы,

Көрдік қой талай хандарды.

15. Көп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемді көрсетіңіз.

А) Жайдары, ақкөңіл, бала мінезді болғандықтан, сақалы беліне түссе де, жұрт оны Антоша дейтін.

В) Аттылар жақындағанда, жиылған топ оларға ожырая, жатырқай да таңдана қарады.

С) Оның даусы әлсіз, нәзік болғанымен, денеме қуат құйғандай әсер етеді.

Д) Жылбек бөліміне жақындағанда, сарғайған таң да атып қалған еді.

Е) Гүлнар мен Айдос мектепке келді.

1-тапсырма.

1) Құрмалас сөйлем тарауы бойынша берілген 5 тестіні «Оқушының жауап

парағына орындап шығыңыз.

2) Жауап кілті бойынша тест жауаптарын тексеріп шығыңыз.

3) Жіберген қателіктеріңді анықтап, «Құрмалас сөйлем тарауы бойынша оқушы

парағына» қателеріңді азайту (-) белгісі арқылы белгілеп шығыңыздар.

2-тапсырма.

Құрмалас сөйлем тарауы бойынша тест жауаптары:

Тест нөмері

1-нұсқа

2-нұсқа

3-нұсқа

4-нұсқа

5-нұсқа

Құрмалас сөйлем тарауы бойынша қорытынды.

Оқушының өзін-өзі бағалауы

Мұғалімнің бағалауы

Ф.А. 16-кесте

Құрмалас сөйлем синтаксисі оқушы парағы

Тест нөмері

Сабақтас құрмалас

Аралас құрмалас

Жіберген қате саны

Ыңғайлас с/с

Қарсылықты с/с

Себеп-салдар с/с

Кезектес с/с

Талғаулы с/с

Түсіндірмелі с/с

Шартты бағ.саб.

Қарсылықты бағ.

Себеп. бағ.

Мезгіл бағ.

Қимыл сын бағ.

Мақсат бағ.

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7

№8

№9

№10

№11

№12

№13

№14

№15

Екінші сөйлемге төмендегі үлгіде толық синтаксистік талдау жаса.

Биыл Есіл қатты тасып, алқабына су мол жиналғандықтан, қазір шалғынына құлын

жасырынғандай. (Астын сызып, сөйлем мүшесіне талдау)

Айтылу мақсатына қарай: хабарлы

Құрамына қарай: құрмалас, жарыспалы көп бағыныңқы сабақтас.

Схемасы ____________, ____________, _______________

Сөйлем мүшесінің қатысына қарай:

1-жай сөйлем – толымды, жақты, жайылма

2-жай сөйлем - толымды, жақты, жайылма

3-жай сөйлем - толымды, жақты, жайылма

1-жай сөйлем:

Байланысу түрлеріне қарай:

Есіл // тасып – қиысу, сөйлемнің грамматикалық негізі

қатты // тасып – жанасу [үст-ет], пысықтауышты қатынас, етістікті тіркес,

орын тәртібі арқылы байланыс

биыл // тасып - жанасу [үст-ет], пысықтауышты қатынас, етістікті тіркес,

орын тәртібі арқылы байланыс

2-жай сөйлем:

Су // жиналғандықтан – қиысу, сөйлемнің грамматикалық негізі

Мол // жиналғандықтан – қабысу [сын е-ет], анықтауышты қатынас, етістікті

тіркес, орын тәртібі арқылы байланыс

алқабына // жиналғандықтан – меңгеру [з.е-ет], пысықтауышты қатынас, етістікті

тіркес, жалғау арқылы байланыс

3-жай сөйлем:

Есіл // тасып – қиысу, сөйлемнің грамматикалық негізі

қатты // тасып – жанасу [үст-ет], пысықтауышты қатынас, етістікті тіркес,

орын тәртібі арқылы байланыс

биыл // тасып - жанасу [үст-ет], пысықтауышты қатынас, етістікті тіркес,

орын тәртібі арқылы байланыс

Мұғалімнің ескертпесі.

Бұл – МЕН!

- Мен бұл пәннен жақсы білетініме сенімдімін!

- Олқы тұсымды толықтыруға менің жігерім жетеді!

- Менің мақсатым – ҰБТ-дан жоғары ұпай жинап, ата-анамды, достарымды,

ұстаздарымды, өзімді шексіз қуанышқа бөлеу.

- Өз мақсатыма жету үшін өзім жасаған күн режиміне бағынамын.

- Жұрттың бәріне табыс тілеймін!

Скачать материал

Скачать материал "Баяндама "ҰБТ-ға дайындаудың тиімді жолдары""

Как учитель может зарабатывать на Инфоуроке?

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 663 033 материала в базе

Найти материалы

Скачать материал

Другие материалы

docx

Методическая разработка урока русского языка в 8 классе в соответствии с требованиями ФГОС ООО по теме: «Тире между подлежащим и сказуемым»

28.01.2016
1005
1

rar

Конспект урока с презентацией по теме Орфоэпия в 5 классе

Рейтинг: 3 из 5

28.01.2016
21272
2810

pptx

Презентация литературе на тему "Пермские поэты 20 века"

28.01.2016
3840
38

pptx

Презентация к уроку русского языка в 8 классе в соответствии с требованиями ФГОС ООО по теме: «Тире между подлежащим и сказуемым»

28.01.2016
1903
0

docx

Конспект урока "Обобщающий урок по теме "Имя прилагательное"в 6 классе УМК Бабайцевой

Учебник: «Русский язык. Теория 5-9 классы», Бабайцева В.В, Чеснокова Л.Д.
Тема: Имя прилагательное

28.01.2016
564
1

«Русский язык. Теория 5-9 классы», Бабайцева В.В, Чеснокова Л.Д.

docx

Сценарий музыкально-литературной гостиной, посвященной юбилею Р.Рождественского

28.01.2016
4667
9

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

Скачать материал
- 28.01.2016 1649
- DOCX 1.8 мбайт
- 30 скачиваний
- Оцените материал:
Настоящий материал опубликован пользователем Гумарова Агзия Зулхарнаевна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Автор материала

Гумарова Агзия Зулхарнаевна
- На сайте: 8 лет и 2 месяца
- Подписчики: 0
- Всего просмотров: 27051
- Всего материалов: 13