Баяндама «Физика және астрономия» пәніндегі астрономия курсын оқыту ерекшеліктері.

Атырау қаласы,Дамбы селосы

Амангелді орта мектебі

Физика пәнінің мұғалімі

Утегалиева Гульшат Каиргалиевна

Баяндама «Физика және астрономия» пәніндегі астрономия курсын оқыту ерекшеліктері.

 

 

1. Кіріспе.

 

    Физика ғылымы – қоршаған әлемнің сансыз құбылыстарында көрініс табатын табиғаттың жалпы заңдылықтарын қарастырады.Физиканың зерттеу ауқымы өте кең, сондықтан ол қоршаған әлем жайлы білімнің маңызды көзі болып табылады.

    Орта мектепке арналған «Физика және астрономия» курсының негізгі мақсатына мыналар саяды:

1)      Оқушылардың ақыл – ойын, танымдық және шығармашылық қабілетін дамыту.

2)      Физиканың қазіргі қоғам өміріндегі және жалры адамзат мәдениетін дамытудағы рөлін ашу;

3)      Табиғатқа ғылыми – көзқарасты бекіту;

4)      Адамның дүниеге қатынасына, жеке тұлғаның құндылық жүйесіне алғы шарт болатын әлеуметтік мәні бар біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.

 

Ол үшін мынадай міндеттер орындалуы қажет:

-          Оқушылардың ғылыми дүниетанымын дамыту, әлемнің физикалық бейнесінің біртұтастығы, ондағы адамның орны мен рөлі жайлы көзқарасты қалыптастыру.

-          Оқушылардың ғылыми ойлауын танымдық және шығармашылық қабілетін ғылыми мәліметтерді түсінуін, ғылыми білімді өз бетінше игеруді қалыптастыру;

-          Технологияландырылған әлемде бағдар ала білуге;

-          Ғылыми және экологиялық мәдениетке тәрбиелеу ;

«Физика және астрономия» пәні бойынша мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартында анықталған. «Оқушылардың міндетті дайындық» деңгейіне қойылатын талаптарды басшылыққа ала отырып, 7 – 9 сыныптар аралағында астрономиялық курсын оқыту ерекшеліктеріне тоқталайық.

а) Бағдарлама бойынша

 

7 сыныпта астрономия тақырыбы

1)     « Астрономия аспан денелер туралы ғылым» -2 сағат

2)     « Қозғалыс тарауында – планеталар қозғалысы. Күннің жылдық қозғалысы. Күн жүйесінің құрылыс туралы ежелгі ғалымдардың көзқарастары. Коперниктің гелиоцентрлік жүйелер – 3 сағат.

3)     Масса және күш тарауында «Басқа планеталардағы ауырлық күші» - 1 сағат

 

8 – сыныпта:

1)     «Ай, Шолпан, Марстағы термодинамикалық жағдайлар» - 1 сағат.

2)     «Күн – жұлдыз» -  1 сағат

 

9 – сыныпта – 5 сағат « Астрономия негіздері» оқытылады.

       Осындай сағат көлемінде оқушыларға астрономиядан бірізділік принципіне сүйенген жүйелі білім беруіміз қажет.

 

10,11 сыныптардағы астрономия мәселелерін оқуды оқушы орта мектеп курсынан алған білімдеріне яғни 7 – 9 сыныптарда оқушы негізгі базалық білімді игеруі тиіс.

      Санаулы уақыт көлемінде оқушы білімін біртұтас жүйелі күйде қалыптастыру үшін оқулықтан тыс тестілер, танымдық сұрақтар, жұлдыздық картамен жұмыс сияқты оқушы қызығушылығын арттыратын әдістемелік, дидактикалық қосымшалардың қажеттілігі сөзсіз.

 

II.  Негізгі мектепте жаратылыстану пәндеріне бөлінген апталық сағат саны 1,5 – 2 еседей қысқарса, ал физика мен астрономия логикалық түрде толық аяқталған біртұтас курс болғандықтан, одан берілетін білім мазмұны керісінше 1,5 – 2 есе артып отыр. Мұндай жағдайда оқу үрдісін бұрынғысынша ұсақ тақырыптарға бөліп, экстенсивті жолмен ұйымдастыру оң нәтиже бермейді. Сондықтан тығырықтан шығу үшін оқу материалын жүйелеуге, ірі блоктарға біріктіріп, ірілендіруге жол ашатын жаңа технологиялық амалдарға көшу қажет. Осыған байланысты оқу үрдісін ұйымдастырудың төмендегі технологияларын қолдану ұсынылады.

 

-          Дидактикалық бірліктерді ірілендіру (ДБІ)

-          Оқытудың модульдік – кредиттік технологиясы. ДБІ – технологиясының әдіснамалық ұстанымдары мен тиімділігі:

-          Оқу үрдісінде, соның ішінде әр сабақта жүйелі жалпылауда қолдану (системное обобщение)

-          Оқу материалы арасындағы логикалық байланыстарды ашу,

-          Оқу материалының ең мәнді қырларын көрсету.

-          Пәнаралық және пәнішілік байланыстарды күшейту.

-          Оқу үрдісін қарқындандыру және уақыттан ұту.

 

 

Астрономия курсынан дүниетанымдық  және жалпы білім берерлік маңызы өте жоғары. Сондықтан қазіргі «Физика және астрономия» пәні интегралды курс болып есептелінеді. Анализ жасап көрсек, бұл екеуінің  арасындағы байланысты ашып көрсетуге және астрономияны оқып үйренудегі қажетті физикалық білімдерді анықтауға болады.

 

Аспан объектісі	Сипаттары	Құбылыс тар мен процесстер	Зерттеу әдісі, құралы
1.Күн жүйесі: 1. Күн гравитациялық центр. 2.Планета(ғаламшар) 3.Серіктеп 4.Астероид 5.Комета 6.Метеор,болид,метеорий, метеороид. 7.Планетаралық орта. II.Галактика. 1.Жұлдыз: А)Күн – жұлдыз Ә)алып,ергежейлі,қара құрдым Б)цефеидтер 2)Жұлдыз шоғыры 3)азды тұмандық	Атмосферасы,планетаның айналуы,периоды,радиациялық белдеу, алып планеталардың сақиналары,жылдамдығы,спектр,фаза, ғаламшар мен жұлдыздардың физикалық сипаттамалары.(магниттік өріс,масса,радиус,жарықтары,тығыздығы,температурасы),химиялық құрылымы,түсі,күн дағы,жарқыл,күн белестері,циклі.	Күн және ай тұтылу,жарық қысымы, Жердің басқа планеталардың сығылуы,галактика, Метег/а, ғаламшардың,Жердің,Күннің эволюциясы, белсенділігі (Күн,галактика ядролары)	Бақылау(визуалды, фотосурет,радио- астрономиялық,спектрлік анализ,телескоп, спектроскоп, стектрограф)

 

 

       Орасан зор информация әлемінде аспан денелері мен ғарыштық құбылыстар жөніндегі оқу материалдары 3 негізгі ұғым төңірегінде топтастырылады: «Ғаламшар», «Жұлдыз» және «Әлем»

 

 

«Жұлдыз» ұғымын сатылап қалыптастыру құрылымы.

 

№	Ұғым сипаттамасы	Физикалық курстың тараулары	Оқушылар жарық жқлдыздарды тауып,олардың пішінін,қозғалысын тауып,жұлдыздық картаны пайдалануды үйрету
1	Ұғымның анықтамасы	1)Мкт және термодинамика	Күн – жұлдыз.Күннің термодинамикалық сипаттамаларын М –К теңдеуін қолданып,анықтау.
		Электродинамика негіздері, плазма	Күн бетіндегі электромагниттік құбылыстар,күн желі,күн активтілігі
2	«Ұғым» туралы білімді Дамыту және кеңейту.	Электромагниттік тербелістер мен толқындар	Жер бетінде көрінерлік жұлдыздар нүктелік жарық көзі болып табылады.Жұлдыздық шаманы арақашықтығымен салыстыра отырып,жарықтану заңына келуге болады.Одан жұлдыздардың жврықтылығы және алып жұлдыздар мен ергежейлілер туралы түсінік қалыстасады.
3	Ұымдық классификациялау және жүйелеу	Кванттық физика,Бор теориясы,Шығару және жұтылу спектрлері	Спектрлік анализ және газдардың физикалық жағдайы,тұтас спектрдегі жұтылу сызықтары күшейетін температуралық интервал туралы түсінік.
4	Ұымдық жалпылау		«Жұлдыз» ұғымын жалпылаудың түйіні «ГерцшпрунгРессел» диаграммасы

 

 

 

 

 

 

 

    Астрономиялық білім негіздерін қалыптастыруда ЖАЖК танып – білудің маңызы ерекше. Оны қолданып,жұлдыздар қозғалысының көптеген ерекшеліктерін үйренуге болады.

    Негізгі астрономиялық құбылыстар: жұлдызды аспанның тәуліктік қозғалысы, оның жыл мезгілдері бойынша қозғалысын бақылау,жұлдыздардың шығу және бату мезгілдері, кульминациясын анықтау.

 

 

    Карта аспан сферасының жазықтыққа көшірілуінен құрылған.Картада жұлдыздар,шоқжұлдыздардың бейнесі, олардың шекаралары, экваторлық координаталар торы бейнеленген. Қондырма дөңгелек көмегімен бақылаушының географиялық ендігіне сәйкес, берілген күн мен берілген сағатқа сәйкес аспандағы жұлдыздардың орнын анықтауға болады. ЖАЖК көмегімен әртүрлі астрономиялық есептерді шешуге болады.

 

 

 

                        Аспан сферасының негізгі элементтері:

 

1. Зенит Z

Надир N

 

2. ZN сызығына көкжиек сызығы (NESW)
3. Дүние осі PP₁ (солтүстік полюсінде – Темірқазық)
4. Аспан меридианның қиылысуы S және N нүктелері
5. Талтүстік сызық NS
6. PP₁  жазықтық аспан экваторы
7. Эклиптика - .......
8. Көктемгі (21.03), күзгі (23.09) күн теңелу нүктелері – эклиптика мен аспан экваторының қиылысу нүктелері.
9. Жазғы (22.07) және қысқы (22.12) күн тоқырау нүктелері.

 

 

Аспан координаталары

 

1. Көкжиектік жүйе (азимут,шырақ)
2. Экваторлық жүйе:

А) Еңістік δ(0-90⁰,0-(-90⁰))

В) Тура көтерілу  α(0⁰-360 немесе (0 – 24 сағ)

 

3. Кульминация

А) Жоғарғы шарықтауы

В)Төменгі шарықтауы

(Батпайтын жұлдыздар,тумайтын жқлдыздар)

 

4. Жер бетіндегі географиялық ендікті анықтау.

 

  φ = һ_p,

  φ = δ+(90⁰-һ)

 

һ-щырвқ биіктігі

 

      Оқушыларды астрономия негіздерін оқытуда, оның физика заңдылықтарында байланыстылығын ашып көрсеткенде түрлі дидактикалық қосымшаларды пайдалану жақсы нәтиже береді. Қазіргі заманда, ақпараттардың кеңістіктің орасан үлкен болуына байланысты түрлі мәліметтерді оқушылар өз беттерімен ізденіп, таба алады. Мәселе, осы ізденістерді ұйымдастыруда. Осы бағытта өзім құрастырып пайдаланып жүрген материалдарды ұсынғым келеді.

 

1. 7-сынып «Жұлдызды аспан сырлары». Оқушылардың білімін кеңейтіп, оқу іскерліктерін дамытуға арналған танымдық сабақ. Балалардың жұлдызды аспанды танып, білуге деген құштарлығын арттырумақсаты көзделеді.Олар бұл сабақта жұлдызды аспанда еркін бағыт бағдар алуға үйренеді. Шоқжұлдыздардың аттарымен және орналасу орындарымен, оларға байланысты аңыздармен танысады. Жұлдызды аспан картасымен танысып, одан шоқжұлдыздарды табуды, суретін ойша салып үйренеді. Оқушылардың үй тапсырмасына шоқжұлдыздарға қатысты аңыздарды дайындап келуді тапсырса, ол балаларды ізденуге талпындырады.
2. «Күн жүйесіне саяхат» - планеталар қозғалысы тақырыбына байланысты сұрақ – жауап ойыны. Мұнда күн жүйесімен, ғаламшарлар қозғалысымен таныса отырып, Күн жүйесіндегі кіші денелермен танысады. Күн жүйесінің құрылым туралы жаратылыстану пәнінен  алған білімдерін жүйелеп, гео және гелиоцентрлік  көзқкарастарды талқылауға қатысады.
3. 8 – сыныпта Оқулықтағы үш ғаламшардан басқа ғаламшарлардағы термодинамикалық жағдайларды іздестіруге, сол арқылы планеталардың термодинамикалық сипаттамаларын дайындап, хабарлама жасау, тапсырмалар беріледі.Жинақталған материалдар бойынша ТК жасау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Танымдық сұрақтар:

1. Күн жүйесінде неше ғаламшар бар?
2. Бұл ғаламшарлардың серіктері «Қорқыныш» деген ұғымды білдіреді? Бұл қай ғаламшар?
3. Астрономияда Жерден Күнге дейінгі арақашықтық қалай аталады?
4. Телескопты ойлап тапқан кім?
5. Планеталар бетінен электромагниттік толқындардың шағылу қасиеті, қай зерттеу әдісінің негізіне алынған?
6. Бұл  шоқжұлдыздың жарық жұлдызы – Регул, яғни патша жұлдызы. Бұл қай шоқжұлдыз?
7. Бұл шоқжұлдыздың аты – ақындар мен музыканттардың дем берушісі.Өнер мен астрономияны қолдаушы 9 муза мекендейтін Париас тауына тек соған мініп жетуге болады. Бұл  қай шоқжұлдыз?
8. «Планета» атауы қайдан шыққан?
9. «Гео» және «гелиоцентрлік» жүйелердің айырмашылығы неде?
10. Біздің планетаның жасы?
11. Ганимед – күн жүйесіндегі ең ірі серік.Қай планетаның серігі?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тест сұрақтар:

 

1. Шолпан,Нептун және Марс планеталары.

  А)Ежелгі Рим құдайларының

  Б) Астрономдардың

  В) Египет перғауындарының құрметіне аталған

     

2.  Сириус, Бетельгейде, Вега бұл жұлдыздар ма әлде планеталар ма?

              А) жұлдыздар

              Б)астероидтар

              В) планеталар

    

 3. Жұлдыздардан шыққан радиотолқындар өздерімен бірге:

              А)жұлдыздардың шытырлауын

              Б)Басқа галактикалардағы жол – транспорт оқиғасының дыбысын

              В)Жеңіл әң әуенін жеткізеді.

     

4. Алғашқы телескопты жасаған:

             А) Ньютон

             Б) Кеплер

             В) Галилей

   

 5. Жұлдыздар тобы:

             А) Коллекция

 Б) Шоқжұлдыз

 В) Топ жұлдыз деп аталады

  

  6. Бір кезде күн өтеді бұл дүрыспа?

  

  7. Күнге тура қарау қауіпті ма?

 

   8. Төмендегілердің қайсысын космоста кездестіруге болады?

           А)қара алыпты

           Б) Ақ ергежейлі

           В) Жасыл гномды

 

  9. Ай бетіне алғаш із тастаған ғарышкер:

           А) Юрий Гагарин

           Б) Нил Армстронг

           В) Леонов

 

  10. 9 сақиналы планета:

          А) Меркурий

          Б) Уран

          В) Сатурн

 

Осы мақсатпен таңдау курсының бағдарламасын ұсынамын. «Астрофизика негіздері» тақырыбымен алынған бұл курс оқушылардың астрономияға қызығушылығын және қабілеттерін ескере отырып жасалды. Әлемді тану, астрономияның даму жолдарымен адамзаттық мәдениетпен, ғылым жетістіктерімен байланыстырып, оқушылардың өз бетінше білім алу дағдыларын, шығармашылығының дамуына әсер етеді.

Курс мазмұнында оқушылардың ақпарат көздерімен: әдебиеттермен, интернет жүйесімен жұмыс жасау алуы қарастырылады.

 

№	Тақырыбы
	I тарау (13 сағат)
1	Аспан денелерін зерттеу
2	Зерттеу құралдары. Телескоптар.
3	Аспан щырақтарының жарқырауы және түсі.
4	Спектрлер және спектрлік анализ.
5	Ғарыштық зерттеулер
6	Ғарыштық игеру кезеңдері
7	Күн жүйесіндегі кіші денелердің физикалық табиғаты. Тициус – Бодэ ережесі
8	Астероидтар
9	Құйрықты жұлдыздар
10	Метеорлар – метеорлық ағындар
11	Метеорлар – астероидтардың жарықшақтары
12	№1 практикалық жұмыс
13	№1 семинар
	ІІ тарау(6 сағат)
14	Жұлдыздар ерекшеліктерінің өзара байланыстылығы
15	Нейтрон жұлдыздар, жұлдыз дабылдар және құрдым апандар.
16	Айнымалы жұлдыздар
17	Тұтылмалы айнымалы жұлдыздар
18	Физикалық айнымалы жұлдыздар
19	№2 практикалық жұмыс
	ІІІ тарау Галактика заңдылықтары (13сағат)
20	Құс жолы және галактика
21	Диффузиялық зат
22	Магнит өрісі және ғарыш сәулелері
23	Жұлдыз шоғырлары және жұлдыз ассоциациялары
24	Жұлдыздар мен Күн жүйесінің қозғалысы
25	Галактиканын айналуы және құрылымы
26	Жұлдыздар мен галактиканың пайда болуы
27	Жұлдызды жүйелерді ашу
28	Галактикалардың кейіптері, қашықтықтары және өлшемдері
29	Радиогалактикалар және квадрлар
30	Галактикалар шоғыры
31	Космология элементтері
32	№2 Семинарлық сабақ. «Жұлдыздар эволюциясы».
33- 34	Қорытынды сабақ. Ғылыми рефераттарын қорғау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды:

 

     Орта мектептегі астрономия курсын оқыту – физика пәнінен бастау алатын, ортақ заңдылықтарға сүйенетін, табиғат құбылыстарын анықтайтын ғылым екендігін оқушыларға жеткізу.

    1957 жылдан басталған ғарыш дәуірінің жетістіктері ұлан – ғайыр. Ғылым астрономдардың алдарында Жер планетасының кездейсоқ, туралап келген апаттардан, үлкенді – кішілі астероидтармен, құйрықты жұлдыздардан дер кезінде қорғап қалу проблемасы тұр. Ғарыш арқылы ауа қабаттарының тазалығын зерттеу, ауа райына байланысты болатын қауіп қатерді білу жұмыстары жалғаса бермек. Ғарышты игеру саласында мыңдаған ғылыми зерттеу жобалары жүзеге асырылады. Ғарыштың пайдасын да қиындығын да көрдік, азабын да шектік. Ғалымдар адамзаттың әрі қарай өмір сүруіне қажетті жетістіктерді ғарыштан табамыз деп отыр. Өз жерімізде ғарыш кіндігі Байқоңырымыз бола тұрып, ғарыш мәселелерімен айналысатын қазақстандық мамандардың аздығын үлкен проблемамыз болуда. Осы орайда мектеп қабырғасынан ақ ғарышқа ынтызар, оны білуге зерттеуге құмар жастарды тәрбиелеудің маңызы зор.

       Бағдарламадағы сағаттарды өтіп қана қоймай, оқушылардың зерттеушілік, шығармашылық қабілеттерін ояту – біздің міндетіміз. Түрлі қосымша материалдарды пайдалану, шығармашылық тапсырмалар орындау, сыныптан тыс шаралар ұйымдастыру арқылы біз Қазақстанның болашақ интеллектуалды негізін салуға үлес қосуға тиіспіз.

 

 

 

 

 

 

		Әлемді танып -  білуге ынталануы
						ынтымақтастық
	Қоршаған ортаға қамқорлық көзқарастарын қалыптасуы
									жауапкершілік
				Бірлескен шығармашылық әрекет
								іскерлік

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Адамзаттық құндылықтарды бағалауы

                                                                                                                                

 

 

	Ғылымға құштарлығының артуы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Кішкентай адамның рухани әлемін оқуға ғана жетелеуге болмайды. Егер біз баланың бар күшін сабаққа жұмсауға ұмтылсақ, оның өмірі адам төзгісіз болады. Ол оқушы ғана емес, ең алдымен қызығушылығы, сұранысы, ынтасы бар адам болуы керек», - деп В. Сухомлинский айтқандай, оқушының жаңа білімді дайын күйде емес, өзі үйренуі арқылы білуге үйретуге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Бағдарламалар:

7 сынып

8 сынып

9сынып

10 -11 сынып

 

2. «Астрономия», Воронцов – Вельяминов. Алматы,Мектеп – 1988
3. «Физика және астрономия» - «Мектеп» -  2009
4. « Физика в школе» - научно – методическ.журнал әр жылғы сандары.
5. «Физика және астрономия» ғылыми – әдістемелік, педагогикалық журнал.
6. «Астрофизика», Дагаев, Чаругии. Астрономия бойынша әңгімелер.
7. Мемлекеттік білім стандарты.
8. «Занимательные вопросы по астрономии»

«Первое сентября» газеті, әр жылдардағы нөмерлері