Инфоурок Другое КонспектыБеседа "Эр кижи кандыг болурул"

Беседа "Эр кижи кандыг болурул"

Скачать материал

Беседа: «Эр кижи – торээн чуртунун камгалакчызы»

Сорулгазы: 1.Ёзулуг тура-соруктуг, куш-дамыр талазы-биле быжыг эр

                         кижи деп чуулду билиндирер.                              

                        2.Куш-дамыр талазы-биле сайзырангай болурунга, мозу-

                        будуштуг, угаан-медерелдиг болурунга кижизидер.

                        3.Улегер домактар, шулуктер дузазы-биле  уругларнын

                        дыл домаан, угаан-медерелин, чуве шингээдип алырын

                        сайзырадыр.

Дерилгези: плакат, шарлар, улегер домактар, ТСО,

Оол уругнун кижизиг, чараш аажы-чаны, оон будужу, сагыш-сеткилинин байлаа, иштики культуразы чонуну тоогузун, шажын-чудулгезин эки билиринден, ак сеткилдиинден, эрес-кежээзинден, огбелеринин чаагай чанчылдарын эки билиринден кол хамааржыр.

Тыва эр кижинин овур-хевири улустун аас чогаалында хойу-биле шыгжаттынып арткан. Ында эр кижинин дугайында хой-хой ханы бодалдар илереттинген. Кандыг-даа маадырлыг тоолдарны алыр болза, оларда эр кижинин салым-чолун тода, шын болгаш чедимчелиг коргускен. Тыва тоолдарнын эр маадырларын эрес-дидим, аваангыр, кашпагай кылдыр чураан.

Ачыты-Кезер мерген дугайында тоолда «Он чуктун ээзи, он хораннын ундузун ускен Ачыты-Кезер-Мерген маадыр чырык ортемчейге торуттунерде, он талакы холун дыгдынып алган, солагай будун коступ, дортен беш ак дижин ызырнып алган торуттунуп келген. Ол авазынга: «Он талакы холумну дыгдынып алган ужурум болза, дошкун дайзыннарны базарым дедээ-дир, авай. А солагай солагай будумну коступ алганым – торе (куруне) делгередиринин демдээ-дир. Солагай караамны коруп алганым – сарыг ортемчейни база Алдыы, Устуу ораннарны коруп торуттунгеним ол-дур. Дортен беш ак дижимни ызырнып алганым – дошкун дайзыннарны уре-ундузун узе дайнап торуттунгеним ол-дур. Он караамны базып алганым – шажын номналын ооренип, шээжилеп торуттунгеним ол-дур, авай» деп чугаалап турар.

Ачыты-Кезер-мерген маадырнын чаагай эчис-соруу, ыдыктыг хулээлгелери мындыг. Эрнин эрези деп чуве ол-дур.

Езулуг эр кижинин ындыг болурун тыва улустун улегер домактары бадыткап турар. «Эр аъдым олурунун орнунга, эр бодум олзумзе дээре», «Ада олур – оглу артар, аът олур – баглаажы артар».

Эр кижи сонгу-башкы тандыларны ажылдыр ай-айы-биле чорук-херек кылып аъттанырда азы дайын чага киржип чоруптарда, торээн черинин довураан, торээн хеминин сай-дажын хойнунга так шыгжап алыр чораан.

         «Кижи чуртту кидирээштиг» дижир. Экер эрнин хойнунда торээн черинин сай-довураа оске черге ООН амы-тынынын камгалакчызы болур. Эр кижи чыл-чылы-биле дайын-чаага чоруп, торээн чуртун, черин сактып ийлей бээрге, торээн черинин сай-довураа ону оожургадыптар деп тоолчургу чугаа бар.        Амгы уеде ылангыя шериг баар оолдар торээн черинин сай-довураан, торээн хеминин сай-дажын хойнунга так шыгжап алыр. Оске черге чеде бээрге, эр кижинин амы-тынынын камгалакчызы торээн чернин сай-довураа, торээн хеминин сай-дажы болур. Олар айыыл-халаптан, хай-бачыттан, алгыш-кырыштан эр кижини камгалап чоруур.

         Эр кижи чуртталгазында таваржып кээр бергелерни эртип шыдаар кылдыр бодун белеткээр, кижизидер ужурлуг. «Тос бергеге» торулбазы дээрге, эр хиндиктиг кижи бурузунун сагыыр дуруму болур. Эр кижинин эртер «тос бергези» амгы-даа уеде мерген утка-шынарын чидирбээн. А мол «тос бергелерни» корээлинер:

1.     Эр кижи тос-тостун соогунга дадыгар.

2.     Тос харлыында чарыш аъды мунар, адазынга эш болур, эмдик аът ооредир.

3.     Эр кижи тос кулаш сыдымнын ээзи болур.

4.     Эр кижи эжинге шынчы болур.

5.     Олум ажыын шыдап эртер.

6.     Эр кижи тос хемни кежер.

7.     Эр кижи бодунун назынын иштинде амыдыралдын тос артын ажар.

Тутканын салбас, кылганын будурер,улуг херек – улуг арт болур.

8.     Эр кижи тос дээрнин чанныындан чайлай дужуп чоруур ужурлуг. Ол дуне-хундус-даа, каанда, чаъстыгда-даа орукка чоруур.

9.     Эр кижи назынынын иштинде тос Тандынын кежиин четтирер ужурлуг.

«Тос бергени» ажып эртеринге оолдарны баш бурунгаар белеткээри-амыдыралдын негелдези-дир.

Эрес-дидим, аваангыр-кашпагай кылдыр, толептиг аажы-чанга оол уругну бичиизинден-не кижизидеринге ада кижи кончуг улуг салдарлыг. Солгу уеде адалар оол уругну мозу-будуштуг, торээн чуртунун толептиг камгалакчылары болурунга белеткээрин уе негеп турар.

 

Эр кижинин дидим сузуу,

Эргий бодаар угаанында

Кара сагыш, халап удур

Хая корбейн туржурунда.

 

Торээн чурттун камгалажыр

Тогу салгаан хулээлгени

Эр кижинин экти чуктээр

Эн-не бедик салымы ол.

         «Отка-пашка душпес-ле болза, оол уругнун орлан-шоваазы эки» деп улегер домак бар болгай. Амдыралдан коруп чоруурга, чамдык эр кижилер ажы-тол кижизидилгезинче конгус сагыш салбас апарган.

         Эр кижилер ажыл-ишчи, шалыпкын, эртем-билигге чуткулдуг, уран-шевер, кижизиг, мозулуг болур болза, ажы-толу база ындыг болур. Адалар оол уругну орлан толептиг аажы-чанга кижизидип эгелээр болза, амгы уеде ышкаш кем-херек уулгедиишкини, оорланыр чорук эвээжээр.

         Эр кижи дээрге ог-буленин даянгыыжы, чоленгиижи болур. Ынчангаш эр улустун хей-ады бедик-ле болзун!

         Кичээлди туннеп, оолдардан айтырыгларны салып, оолдарны мактааш кичээлди  тондурер.

Просмотрено: 0%
Просмотрено: 0%
Скачать материал
Скачать материал "Беседа "Эр кижи кандыг болурул""

Методические разработки к Вашему уроку:

Получите новую специальность за 3 месяца

Специалист по охране труда

Получите профессию

Бухгалтер

за 6 месяцев

Пройти курс

Рабочие листы
к вашим урокам

Скачать

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 663 097 материалов в базе

Скачать материал

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

  • Скачать материал
    • 09.02.2016 4544
    • DOCX 20.3 кбайт
    • 12 скачиваний
    • Оцените материал:
  • Настоящий материал опубликован пользователем Монгуш С албакай Хулбус-ооловна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

    Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.

    Удалить материал
  • Автор материала

    • На сайте: 8 лет и 3 месяца
    • Подписчики: 0
    • Всего просмотров: 9662
    • Всего материалов: 5

Ваша скидка на курсы

40%
Скидка для нового слушателя. Войдите на сайт, чтобы применить скидку к любому курсу
Курсы со скидкой