Бірқалыпсыз қозғалысты зерттеу 7 сынып

Есимжанова Надия Галибековна

Физика пәнінің зертханашысы

Алматы облысы

«Ескелді ауданы әкімдігінің

Ш.Уәлиханов атындағы орта мектебі»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі

№4 зертханалық жұмыс

Бірқалыпсыз қозғалысты зерттеу

Жұмыстың мақсаты:  Бірдей уақыт аралығында дененің әр түрлі жол жүруін зерттеу.

Қажетті құрал-жабдықтар: арбаша, жүктер, сызғыш, тамызғыш, су.

ЖҰМЫСҚА ДАЙЫНДЫҚТЫ ТЕКСЕРУ СҰРАҚТАРЫ

1.                 Бірқалыпты қозғалыс дегеніміз не?

2.                 Бірқалыпсыз қозғалыс деп нені айтамыз?

3.                 Қозғалыс жылдамдығы дегеніміз не?

4.                 Ол нені көрсетеді? Формуласы қандай?

5.                 Жылдамдық қандай жағдайда оң, қандай жағдайда теріс болады?

6.                 Км/сағ-пен берілген жылдамдықты м/с-қа қалай өрнектейміз.

              ТЕОРИЯДАН ҚЫСҚАША МАҒЛҰМАТ

Дене тең уақыт аралығында ұзындығы бірдей жол жүрсе, ондай қозғалыс бірқалыпты қозғалыс деп аталады.

Мыс: поезд темір жолдың тегіс бөлігінде бірқалыпты қозғалады; бұл кезде доңғалақтары рельстің түйіскен жерінде сығылғанда шығатын дыбыс-та бірдей аралықта тұсымыздан өтіп артта қалып жатады.

Сол сияқты моторы өзгеріссіз жұмыс істейтін афтомобиль жолдың түзу бөлігінде, конькиші немесе жаяу жарысқа түскен спортшы жүргізу аралығының орта тұсында бірқалыпты қозғала алады.

Бірқалыпты қозғалысқа тағы да толып жатқан мысалдар келтіруге болады. Стакандағы судан шыққан газ түйіршігі, жаңбыр тамшысы, т.б

Бірқалыпты қозғалыс табиғатта өте сирек кездеседі, көпшілігі бірқалыпсыз болады.

Мысалы: поезд орнынан қозғалғанда өзара тең уақыт аралығында барған сайын ұзағырақ жол жүреді.

Дене тең уақыт аралығында  әр түрлі жол жүріп өтсе, ондай қозғалысты бірқалыпты емес қозғалыс деп атайды.

Мысалы, мынандай тәжірибені қарастыруға болады. Тамызғыштан арбаның үстіне орнатылған өзара тең уақыт аралығы өткен сайын, су тамшылап тұрады. Арбаша қозғалғанда қағаз бетіне тамған тамшылардың ара қашықтықтары бірдей, демек арбаша бірдей уақыт аралығында ұзындықтары бірдей жол жүреді, яғни бірқалыпты қозғалады.

Енді, бірқалыпты емес қозғалысты қарастырайық, бұл жағдайда тамшы іздерінен қозғалыстың бірқалыпты емес екендігін байқауға болады.

Қозғалыстағы алуан түрлі денелердің бірдей уақыт ішіндегі орын ауыстырулары түрліше болуы мүмкін. Олар бірдей орын ауыстыруы үшін әр түрлі уақыт жұмсайды.

Мыс: жаяу адам 1минутта 100метр жол жүреді. Жердің жасанды серігі бір минутта 500 км жол жүреді, ал радиодабыл немесе жарық дабылы 1 минутта 18 млн км жол жүреді.

Әр түрлі қозғалыстар аралығындағы айырмашылықты сипаттау үшін қозғалыс жылдамдығы деп аталатын жаңа физикалық шама енгізіледі. Айырмашылық-олардың жылдамдықтарында.

Бірқалыпты қозғалыстан дененің жылдамдығын анықтау үшін оның бірлігін уақыт ішіндегі орын ауыстыруын сол уақыт аралығына бөлу керек:

           

Бірқалыпты қозғалыстың анықтамасына жүгінсек мұндай қозғалыстың жылдамдығы тұрақты шама.

Айталық уақыт мезетінде кординатасы

 уақыт мезетінде уақыт кординатасы

болсын. Демек - аралығындадененің орын ауыстыруы  шамаға өзгереді.

 

                             формуласымен өрнектеледі.

 

          -=t. ал   -=L деп алсақ, онда     

Бірқалыпты түзу сызықты қозғалыстағы дененің  L – орын ауыстыруы, оның S – жүрген жолына тең.

	=

 

Сондықтан                      алуға болады.

Бірліктердің халықаралық жүйесінде (S1) жылдамдықтың бірлігіне секундына метр (м/с) алынады. Бұл жылдамдық бірқалыпты түзу сызықты қозғалатын нүктенің 1с ішінде 1м орын ауыстыратынын білдіреді.

Егер, - және L>0 болса, жылдамдық оң болады.

-  және L>0  болса, жылдамдық теріс болады.

ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ ТӘРТІБІ

1.     Кішкентай арбаны столдың үстіне қояды.

2.     Кішкентай арбаның үстіне тамызғыш орнатылады.

3.     Арбаны қозғалысқа келтіреді, одан өзара тең уақыт аралығы өткен сайын су тамшылап тұрады.

4.     Байланған жүктің әсерінен арбаша қозғалған кезде, тамшы іздерінің ара қашықтықтары бірдей емес екенің көреміз.

5.     Тамшы уақыт аралығында қалдырып отырған іздерімен ара қашықтығын өлшеп кестеге жазыңдар.

t , сек
t , см

6.     Координатаның уақытқа тәуелділік графигін сызыңдар.

Мысалы: