Бүкіләлемдік тартылыс заңы. Кеплерт заңдары. Кысқа мерзімді жоспар

Сыныбы:  10 «Б» Пәні:  Физика
Сабақтың тақырыбы:		Бүкіл әлемдік тартылыс заңы. Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы. Кеплер заңдары.
Сабақтың мақсаты:		Ø  Бүкіл әлемдік тартылыс заңы. Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы туралы түсініктерін кеңейту. Ø  Есептер шығару арқылы логикалық ойлауларын дамыту Ø  Оқушылардың өз бетімен білім алуына жағдай жасап, таным белсенділігін арттыра отырып, тақырыптың мазмұнын ашу. Ø  Оқушылар пәнге деген қызығушылықтарын топпен жұмыс жасау арқылы ояту. Ø  Оқушылар топта жұмыс жасау арқылы бірін-бірі сыйлауға, бір-бірінің пікірін тыңдай білуге тәрбиеленеді.
Негізгі  идеялар:		-Жер радиусы  -Жерден Айға дейін қашықтық.  тәулік ;    , осыдан ;  R мен Т-ның мәндерін қойсақ, онда ;  ал ,          осыдан   немесе  , демек центрге тартықш үдеу Жердің центріне дейінгі қашықтықтың квадратына кері пропорционал кемиді. Сонымен қатар  F~Mm ~   немесе G-гравитациялық тұрақты.  G=6,673ּ10-11Нּм2/кг2 Бүкіл әлемдік тартылыс заңы: екі нүктелік денелер арасындағы өзара әрекеттесу күші олардың массаларының көбейтіедісіне тура пропорционал, ал ара қашықтығының квадратына кері пропорционал.             гравитациялық өзара әректтесудің                                                                                       потенциалдық энергиясы. Сонда  немесе  яғни ауырлық күшінің жұмысы қарама-қарсы таңбамен алынған потенциалдық энергияның өзгерісіне тең. Ауырлық күшінің жұмысы дененің гравитациялық өрістегі қозғалыс траекториясының түріне тәуелсіз, тек оның бастапқы және соңғы орындарына ғана тәуелді. Әртекті гравитациялық өрісте атқарылған жұмыс: Массасы  m0 дене Жер бер бетінен R1 қашықтықта болсын.  күштің әрекетінен 2-орынға өтсін, онда оған   күш әрекет етеді.  деп алып, аурылқ күшінің жұмысын табамыз: .  және . Сонда  немесе  немесе 2-жағдайда ,    ендеше Кеплер заңдары. 1. Әрбір планета Күнді эллипстік орбита бойымен айналып жүреді және оның фокустарының бірінде Күн тұрады. 2. Күнді планетамен жалғастырып тұратын түзу,  бірдей уақыт аралығында бірдей аудандарды қамтып өтеді. 3. Барлық планеталар үшін эллипстің үлкен жарты осі кубының планетаның Күнді айналу периодының квадратына қатынасы бірдей болады:
Күтілетін нәтиже:		Ø   Оқушыларға бүкіл әлемдік тартылыс заңы, гравитациялық тұрақтының физикалық мағынасы ,гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы  туралы түсінік қалыптасады. Ø  Есептер шығару арқылы логикалық ойлаулары дамиды Ø   Пікірлерін еркін, сенімді айта алады, өз бетімен ізденеді, қарым – қатынастары қалыптасады, білімдері кеңейеді Ø  Топта бағалай алатын болады Ø  Сыни ойлауы дамиды
Уақыты	Мұғалім іс-әрекеті	Оқушылар іс-әрекеті	Ресурстар, көрнекі құрал жабдықтар
1 мин	І. Сабақ барысы: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2. Сынып оқушыларына жағымды ахуал туғызу 3. Түгелдеу 4. Топқа бөлу	1.Оқушылар топтарға бірлеседі.
6  мин	ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:	2. Оқушылар мұғалімнің берген сұрақтарына жауап береді. Аристотель мен Галилейдің көзқарастарынның  айырмашылығы неде? Ньютонның бірінші заңын тұжырымдаңдар. Ньютонның екінші заңын тұжырымдаңдар. Ньютонның үшінші заңын тұжырымдаңдар. Дене импульсінің моменті деп қандай шаманы айтады? Импульс моментінің сақталу заңы қалай тұжырымдалады?
15 мин	ІІІ.Тапсырма Ролдерге бөлініп, «Жигсо» әдісі арқылы оқулықтағы «Бүкіл әлемдік тартылыс заңы. Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы. Кеплер заңдары» тақырыптарын  3 ке бөліп береді.	Оқушылар 5 ролді: лидер, баяндамашы. Хатшы, уақыт сақшысы және бақылаушыларды анықтайды. Берілген мәтінді оқып, топпен бірлесе отырып, талқылайды және әр топтың бақылаушысы жасаған жұмыстарға сәйкес бағалау парағын жүргізеді. Әр оқушы өзіне жүктелген ролдің міндеттерін атқарады. Дәптерге керек анықтамалар мен формулаларды жазып отырады.  Топ пікірлерін тыңдау.	Оқулық
10 мин	5. Тапсырма Жеке жұмыс. Есептер шығару	Оқушылар мұғалімнің берген есептерін  орындап, жұпта бір-бірін критерий қою арқылы бағалайды. 1. Берілгені                          Шешуі Т1=365 тәулік                      Жердің Күнге құлаған уақытын табу үшін Кеплердің                                          үшінші заңын қолданайық. Осы жағдайда Жердің түсу                                          сызығы ε=1 қатты “сызылған» эллипстің шекті жағдайы           t=?                             деп санайық. Бұл жағдайда ;                                              R-Жер орбитасының радиусы, Т2-сығылған                                              эллипс бойынша Жердің айналу периоды.                                               тәулік, ал Жердің Күнге құлаған                                                       уақыты тәулік.        6-ж. №2. 2. Берілгені :                               шешуі         Жерден Марсқа ұшырылған зымыран перигейі Rж Жердің          радиусына тең және апогейі Марс орбитасының радиусына тең          эллипстік орбитасымен қозғалатын болады, яғни зымыран          орбитасының үлкен жарты осі тең болады: астр.бір. Осы орбита бойынша Т айналу     периодын Кеплердің үшінші заңынан анықтаймыз:   Т0=365 күн               Rж=1 аст. бір. Rм=1,5 астр. бір.   t=?  ,      зымыранның Марсқа жету уақыты:   күн.	Дәптер, қалам Критерий: 1.Тапсырмалардың толықтығы 2. Есептің берілгенінің дұрыс құрылуы 3. Нәтиженің дұрыстығы.
5 мин	Жаңа ұғымды кестеге түсіру	Жаңа ұғым Ан/ма белгіленуі өлшем бірлігі Формулалар аудармасы Бүкіл әлемдік тартылыс заңы.. Гравитациялық өрісте дененің потенциалдық энергиясы Гравитациялық тұрақты
5 мин	1, 2 мысалды топқа бөліп талдап, бірінші және екінші ғарыштық жылдамдықтар арасындағы байланысты және ғарыштық жылдамдықтардың формуласы мен мәнін есептеуге оқушыларды жұмылдыру.		Қосымша материал
2 мин	6.Тапсырма Кері байланыс	Не үйрендім, не қиын болды, сұрақ	Ақ парақ, қалам
1 мин	Үй тапсырмасы	Оқулықтан «Бүкіл әлемдік тартылыс заңы. Гравитациялық өрістегі дененің потенциалдық энергиясы. Кеплер заңдары» тақырыбын оқу. Қосымша материалдардан іздену.	Оқулық, интернет, дидактикалық материалдар