Бозиева С.О. "Не заживающие раны" ДепортациЯ балкарского народа

АЧЫКЪ ДЕРС

«Сау болмагъан жюрек жара…»

             

                                   9 – чу школну малкъар тилден бла     литературадан устазы

Бёзюланы Саният

хазырлагъанды.

                                       2019 жыл

Дерсни аты:   « Сау болмагъан жюрек жара…»

                            «Не затянувшиеся раны…»

Дерсни мураты:  1) Малкъар халкъны тарых бетлерин

                                    ачыкълау.

                               2) Таулу халкъны къыйын заманын   

                                  эсгериу.

                                 Вспоминая трагическую историю

                               балкарского народа(гость)

                               3) Сабийлени тёзюмллюкге,   

                                   чыдамлыкъгъа итиндириу.

                                 Воспитание в детях чувства талерантности.

Дерсге керекли затла:   компьютер, къабыргъа газет.

Дерсни баргъаны:  Газаланы Алимни айтыуунда

 «8 - чи март»  деген жырны юзюгю барады, сабийле дерсни темасын  биледиле.

                             Устазны сёзю.

     Кёчгюнчюлюкню юсюнден кинону юзюгю ( 2 мин).

Таулада бек уллу къаргъышха «Юйюнг тюп болсун» дегенни санайдыла. Бизни уа беш да тау элибиз бирден тюп болгъанды, 1944 жылны март айыны 8-чи кечесинде. Ол эрттенликде халкъыбызны сау онюч жылгъа созулгъан узакъ да, азап да, къыяма да жолу башланган эди. Бизни тёлю кесибиз кёрмегенликге, сынамагъанлыкъгъа жашау къадарыбызда кёчгюнчюлюкню заранын чекгенлей, сезгенлей барабыз. Къабырсыз , кебинсиз къалгъанла , сабийликни сынамагъан , кюлкюлери жиляугъа айланган , ол затланы унутсакъ, Азияны къум аулакъларында къалгъан ёлгенлерибиз бизге аны кечмезле. 1944 жылны 8-чи мартыны юсюнден кёпле жазгъандыла эм да жазарыкъдыла. Биз а, бу дерсде,  кёчгюнчюлюк бла байламлы бир къауум шартланы сизни энтда бир кере эсигизге салыргъа сюебиз.

 Cоруула:

- Таулы халкъ туугъан жерлерине къайтханлы ненча жыл болады?

- Сюргюнде ненча жыл тургъандыла, къайсы жерлеге тюшгендиле?

-Таулуладан сора къайсы миллетле кёчюрюлгендиле?

- Кёчгюгчюлюкню юсюнден не чыгъармала билесиз?

 ( авторларын айтыгъыз).

Ус. 3-чю  классны окъуучусу …, Моттайланы Светлананы «Къара чаукалы сабийлигим» деген назмусун окъуйду.

                  Сабийлигим тууду Черек бойнунда,

                      Алай озду Азияны къойнунда,

                      Иссиден да сууукъдан да жунчуду,

                      Жаралы итлей, орамда улуду.

                      Къысталгъанны боламыды ышыгъы?

                     Чыгъамыды аны кюню, ашыгъып?

                     Жалан ызын сары юзмез жабады,

                     Келе-келип уу жилянны къабады.

                    Жокъду аны Ата журту, не аты,

                    Ажал аны сермегенди бек къаты,

                   Тыш дунияны къарайды ол кёзюне,

                   Жалынчакъда, къулакъ салып сёзюне…

                   Мугур болуп, сюеледи сабийлигим,

                  Бермеди къадар анга гыржын, кийим,

                  Къара чаукала бийилеген межгитден

                 Хапар келмей адамлыкъдан, тенгликден.

                  Сюймегенден сюйдюм сени, Азия,

                 Эсде болмай, болдунг манга хаух уя,

                 Сени къойнунгда жилядым, жунчудум,

                 Орам итлей, босагъангда улудум.

Бизде бюгюн къонакъда уа сабийлиги Азияда ётген, кёчгюнчюлюкню кюйсюзлюгюн сынагъан ……..берейик.

Устаз : Кёчгюнчюлюкню къыйын жылларында халкъыбыз ууалмагъан эсе да, кесини тилин, намысын, той- оюнларын сакълагъан

эсе , ала таулу тиширыуланы ётгюрлюклерини , жигерликлерини, тёзюмлюклерини кючюндендиле.

3 –чю  классны окъуучусу …., Къулийланы Къайсынны «Ана къоллары» деген  назмусун окъуйду.

                     Сиз мени бёледигиз,

                      Гырхы ана къоллары,

                      Ёзгелегеми бердигиз

                       Жылыуугъузну барын –

                       Башха тюйюлдю , бар жерни

                        Хурмети саулай сизде.

                       «Анам» десенг, эки эрининг

                        Жылыналла ол сёзден.

                        Кийимлерибизни этип,

                        Ийдиле кёп жоллагъа.

                        Жалан аналаны сютю

                        Тенгди ана къоллагъа.

                         Ана къоллары, насыплы,

                         Насыпсыз сабийле да

                         Ёсдюрюгюз сиз, акъыллы,

                          Акъылсыз сабийле да.

Ус. Бизни таулу халкъ сынагъанны, аммаларыбыз, аналарыбыз кёргенни , энди бир киши да, бир заманда да сынамасын.

 Сиз а , ёсюп келген жаш тёлю, аны унутмазгъа, эсде тутаргъа борчлусуз.

3-чю классны окъуучусу …., Макитланы Сафарны

 « Малкъарлы Малкъаргъа къайтады»  деген назмусун окъуйду.

             Малкъарлы Малкъаргъа къайтды-

             Ёксюз къалмады жерибиз!

             Кюз тауларыбызны жарытады-

             Гыржын ийис этди юйюбюз!

             Эски журтлада от этилди,

             Тау эллеге къууат кирди,

             Малкъаргъа тау берекет келди,

             Бушуубуз узакъда къалды!

            Малкъарлы бет жарыкълы болду-

             Аны жюрек къайгъысы кетди,

             Туугъан жеринде солуду,

             Бек бийик муратына жетди!

             Малкъарлы Малкъаргъа къайтды,

            Жюрегибиз насыпдан толду ,

            Малкъарлы жангы жырла айтды,

            Малкъарлы энтда малкъарлы болду! 

Ус.  Дерсни  ахырында рефлексия бардырыу.

Бюгюнгю дерс манга хайырлы эди, мен  кёп жангы зат билдим деген , жашил гюллени, манга  дерсде сейир тюйюл эди, заманымы бошуна кетердим  деген а, къызыл гюллени кётюрюгюз.

Сау болугъуз, сабийле , бюгюнгю дерс сизге бошуна

ётмегенине, тарыхыбызны эсде тутаргъа итингенигиз ючюн да аперим, ол къыйынлыкъны унутур кюн келмесин энди бизни миллетге , ёмюрюгюз узакъ болсун! 

     Юй иш:    « Сау болмагъан жюрек жара…» деген темагъа      кёлденжазма жазып келирге.