ҰБТ-ге дайындаудағы шебелік сыныбы. әдістемелік материал

Жаңақала аудандық білім беру бөлімі

М.Жүнісов атындағы ЖОББМ

ҰБТ-де “Фонетика” тарауы бойынша оқушылар білімін тұрақтандыру

Шеберлік сыныбы

Шакенова Баян Сибағатқызы

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің жоғары санатты мұғалімі

Жаңақазан-2015

Аты-жөні: Шакенова Баян Сибағатқызы

Туған жылы, айы, күні: 4.07.1971

Білімі: жоғары

Бітірген оқу орыны: А.С.Пушкин атындағы Орал педагогикалық институты-1992

Мамандығы: қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Санаты: жоғары

Еңбек өтілі: 23 жыл

Ұстанымы: Ұстаздардың алға қойған мақсаты-шәкірттерді ана тілінің уызына жарыту, ұлттық рух, салт-дәстүрмен сусындату, ана тілінің асыл қасиеттерін меңгерген дара тұлға тәрбиелеу

Әріптес пікір

Шакенова Баян Сибағатқызы қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен көп жылдардан дәріс береді. Үнемі ізденіс үстінде жүретін ұстаз, әр сабағын заман талабына сай жаңа технологиялық әдіс-тәсілдерді пайдалану арқылы тиімді өткізеді.

Орта мектептерде оқытылатын жүйелі курсының бір саласы-фонетика.

Баян Сибағатқызының бұл сабағы оқушыларды ҰБТ-ге дайындауда фонетика тарауы бойынша теориялық білімдерін жан-жақты жетілдірумен қатар, фонетикалық талдау тәсілдері арқылы қазақ тілінің дыбыс жүйесінен білімдерін нығайта түсті.

ҰБТ-жалпы орта білім беру ұйымдарында оқушыларды қорытынды аттестаттаудың бір түрі.

Олай болса, ұстаз «фонетика»  тарауы бойынша оқушыларды блокты кестелерді басшылыққа ала отырып, деңгейлік тапсырмалар, жаттығу жұмыстарын, тест әдістерін түрлендіріп беру арқылы оқушының білім-біліктері мен дағдыларын жетілдіре алды.

Қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі: Боранқұлова Ж.Б.

Мақсаты:

Білімділік:

Оқушылардың ҰБТ-ге дайындығын байқау мақсатында фонетика саласынан алған теориялық білімдерін қайталау және іс жүзінде қолдану жолдарын деңгейлік тапсырмалар арқылы анықтау

Дамытушылық:

Іскерлік белсенділіктерін, ойлау қабілетін ауызша және жазбаша талдаулар арқылы дамыту, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Тәрбиелік: Елжандылыққа, имандылыққа, ұжымшылдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: білім дағдыларын бекіту сабағы

Әдісі: сұрақ-жауап, талдау, деңгейлік тапсырмалар, жаттығу жұмысы, тест.

Фонетика тарауы бойынша оқушылардың білімдерін жинақтау.

1.     Фонетика нені зертейді?

2.     Дыбыстау мүшелерін атаңдар

3.     Дауысты дыбыстар қалай жасалады?

4.     Қазақ тілінде буынның неше түрі бар?

5.     Екпін дегеніміз не?

6.     Қазақ тіліне тән дыбыстарды атаңдар.

7.     Үндестік заңы дегеніміз не?

8.     Орфография нені зерттейді?

9.     Орфоэпия нені зерттейді?

10. Әліпби дегеніміз не?

Блокты кесте арқылы оқушылардың ойларын жүйелеу.

Фонетикалық талдауды басшылыққа алу

Деңгейлік тапсырмалар

І деңгей.

1.     Тасымал дегеніміз не?

2.     Қазақ тіліндегі сөздердің жазылу заңдылығына сәйкес кестені толтырыңыз.

Айтылуы	Жазылуы
Ақпала
Сассырнай
Ағ ешкі
қарағоға

3. Б,В,Г,Д дыбыстарының қолдану орындарын айтыңыз

4. ансамбль, ромб, археолог, драматург сөздеріне қосымша жалғап, ондағы өзгеріске түсінік бер.

  ІІ деңгей.

1.    Кестені толтыр.

дыбыстар	Қосарлы дыбыстар	Сөз басында келмейтін дыбыстар	Буын талғайтын дыбыстар	Қазақ тіліне тән дыбыстар	Жұп қрайтын дауыссыз дыбыстар
Ф
Я
Қ
Ң
Ц
Ё
Ю
Ғ
О
Ө
Ә
Ү
К

1.     «Ү» дыбысына талдау жаса

2.     Сөз ішіндегі ілгерінді ықпалды тап:

Ұл-қыздарымыз         тасбақа

ІІІ деңгей.

Тарауды қайталауға арналған тапсырмалар 

1-тапсырма.

Күбі

         Қазақ жерінде күбі – ағаштан жасалынып, май шайқауға, қымыз, шұбат пісуге, кейде көже ашытуға арналған піспе шелек. Күбінің ауыз жағы жіңішкелеу келеді де, дөңгелек қақпағының үстінде піспек өткізетін тесік жасалынады. Қазақтар күбі мен піспекті қайыңнан, еменнен, аршадан, жидеден жасайды.

1.     Мәтінді оқып, түсініп ал. Буын, дыбыс үндестігіне байланысты әңгімеле. Әр буындағы әріп саны бірдей ме?

2.     Қайыңнан сөзінде неше буын бар?

2-тапсырма.

Мәтінді көшіріп жазып, білім, оқушы, күш   сөздеріне дыбыстық талдау жаса.

Қазіргі кезде терең білім болмаса, елімізді өркендете алмаймыз.

Әр оқушы жан-жақті білім алуға міндетті. Білім алу да зор күш екенін ұмытпа.

3-тапсырма.

Буын түрлеріне ажыратыңыз.

Өмір. Динара. Ұзақ. Гауһар. Махаббат. Болашақ. Өнерпаз. Келешек. Ұрпақ. Отан. Ғылым. Бата. Үлкен. Кітап.

4-тапсырма.

Төмендегі сөздерге тиісті қосымшалар жалғап, бұрынғы дыбыстың соңғы дыбысқа тигізген ықпалын көрсетіңіз.

Адам. Дала. Парта. Дәптер. Кітап. Тарақ. Қағаз. Үй. Қоян. Лақ. Балық. Кеме. Кілем. Зауыт.

5-тапсырма.

1.     Төмендегі сөз тіркестерінің сыңарлары аралығындағы кейінді ықпалды табыңдар.

2.     Үлкен ғалым. Көз сала жүр. Жүз жыл. Бас штаб. Жүз  шамалы. Торы ала ат. Бара алмадым. Қара ала. Күз сайын. Шөп егу. Көп адам. Жүйрік ат. Бос шелек. Қора іші. Күз жақсы. Көк дөнен.

6-тапсырма.

Сөздердің орфографиялық, орфоэпиялық нормаларын айқындап,  екі бағанға жіктеңіздер.

Көрінбеді. Қолбасшы. Өнеркәсіп. Әкім. Ұшқышсың. Бүгін. Маржангүл. Күмісжан. Күрек. Көкірек. Абайла. Сабақ. Қызба. Кеще.

     7  тапсырма.

Семантикалық карта

№	Мысалдар	Ашық буын	Тұйық буын	Бітеу буын	Аралас буын
		А	Ә	Б	В
1	Тәуелсіздік
2	Егемендік
3	Гүлім
4	Уыз
5	Биіктеу
6	Көбелек
7	Уақыт
8	Нұрберген
9	Аударыспақ
10	Жансүгір

Балама тест (Иә немесе Жоқ)     

1.Қазақ әліпбиінде 42 әріп  бар ма?

2.Ата, ақын  сөздері тасымалдана ма?

3.”О”дыбысы қазақтың төл сөздерінде  сөз соңында келеді ме?

4.Қазақ тілінде дауысты дыбыстың саны-12 ме?

5.З-Ш дыбыстары жұп құрай алады ма?

6. «Кінәлі»  сөзі фонетикалық принцип бойынша дұрыс жазылған сөз бе?

7.Хирургқа қосымшасы дұрыс жалғанған сөзге жата ма?

8.Жауын сөзінде “У” дыбысы дауысты дыбысты құрайды ма?

9.Тасымал дауысты дыбыстардың санына байланысты ма?

10.  Үн  мен салдардың қатысына қарай дауыссыз дыбыстар  3-ке бөлінеді ме?

Анықтау тесті:

№	Тапсырма	Жауабы
1	Сөз ішіндегі бір буынның күшті айтылуын не дейміз?
2	Салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды не дейміз? Анықта.
3	Әрі жуан, әрі жіңішке дауыстылар тобына жататын дыбыс қай дыбыс? Анықта.
4	Алдыңғы дыбыстың соңғы дыбысқа әсерін не дейміз? Анықта.
5	Бір сөздің ішіндегі бір дыбысты көтеріп не созып айту тәсілі қай екпінге тән? Анықта.
6	Қазақ тілінде екпіннің неше түрі бар? Анықта.
7	Қазақ әліпбиінде неше дыбыс бар?
8	Дауыссыз дыбыстар арасындағы үндестік қалай аталады?
9	Тіл білімінің дыбыстық жағын зертейтін сала қалай аталады?
10	Сингормонизм  заңына бағынбайтын септік жалғауын ата

Фонетика тарауын қайталауға арналған тест.

1.     Тіл білімінің дыбыстық жағын зерттейтін саланы белгілеңіз.

А) Фонетика        

В) Морфология     

С) Лексикология      

Д) Сөзжасам     

Е) Дыбыс үндестігі

2. Дыбыс пен әріп санында айырмашылық бар сөзді табыңыз.

А) Алпыс   

В) Дарабоз    

С) Жарнама     

Д) Тасаттық    

Е) Баяғыда

3. «Әуендері» сөзіндегі дауысты дыбыс санын айтыңыз.

А) 4         

В) 6       

С) 5        

Д) 3        

Е) 2

4. Жұп дауыссыз дыбыстар қатысқан сөздер қатарын анықтаңыз.

А) Дас, табыс     

В) Өлшем, қанағат   

С) Өмір, жолдас      

Д) Ескілік, нұр    

Е) Ес, ақыл

5. Буын құрай алатын дыбыстарды белгілеңіз.

А) Дауысты дыбыстар.   

В) Үнді дауыссыз дыбыстар.     

С) Дауыссыз дыбыстар

Д) Қатаң дауыссыз дыбыстар    

Е) Ұяң дауысыз дыбыстар

6. «ог, уг, рг» дыбыстарына аяқталған сөздерге жалғанатын қосымшалардың жалғану тәртібі.

А) Жуан дыбыстан басталады.     

В) Үндіден басталады.    

С) Жіңішке дыбыстан басталады.    

Д) Дәнекер арқылы

Е) Ұяңнан басталады.

7. Тіркестердің ішінен ашық буынды қатарды көрсетіңіз.

А) Аспандап кеткен.

В) Айтылған сыр

С) Көгілдір жан.

Д) Жаңа қала

Е) Көр арман

8. Тасымалданбайтын сөздерді табыңыз.

А) Бата, немере, астық.

В) Ант, ата, ақын.

С) Кілем, көрпе, алаша.

Д) Орта, жақсы, үздік.

Е) Аспан, жұлдыз, айна.

9. Дауысты дыбыстардың үндесуінің аталуы.

А) Екпін дейміз.

В) Орфоэпия дейміз.

С) Дыбыс үндестігі дейміз.

Д) Орфография дейміз.

Е) Сингарманизм дейміз.

10. Үндестік заңына бағынбайтын сөзді белгілеңіз.

А) Синтаксис.    

В) Вагон.

С) Роман.

Д) Пысықтауыш.

Е) Проза.

11. «Қара ала» сөзіндегі үндестік орнын көрсетіңіз.

А) Қос сөзде 

В) Түбір сөзде

С) Күрделі сөзде

Д) Тұрақты тіркесте

Е) Біріккен сөзде

12. Сөз арасындағы ілгерінді ықпалды табыңыз.

А) Еңбек түбі.

В) Қара ала.

С) Жаңбырлы жер.

Д) Сенбек.

Е) Өте көп.

13. Біріккен сөздегі кейінді ықпалды табыңыз.

А) Қараойда жалғыз үй отыр.

В) Белдеуден атын босатпады.

С) Ақын секем ала бастады.

Д) Салт аттылар осылай беттеді.

Е) Махамбет елден жырақ кетті.

14. Кісі аттарындағы кейінді ықпалды табыңыз.

А) Болатқожа, Алшағыр.

В) Таңшолпан, Дәмежан.

С) Ханшайым, Зәмзагүл.

Д) Сәрсенбек, Ауданбай.

Е) Айдархан, Әубәкір.

15. Сөздерге дұрыс жазу заңдылығы сақталатын сөздік.

А) Синонимдік сөздік.

В) Орфоэпиялық сөздік.

С) Терминологиялық сөздік.

Д) Аударма сөздік.

Е) Орфографиялық сөздік.

16. Орфография бойынша дұрыс жазылған сөзді табыңыз.

А) Кәрия.

В) Кәриа.

С) Қариа.

Д) Қария.

Е) Кариа.

17. Бас әріппен жазылмайтын сөздер қатары.

А) Қазақ, Орыс, Өзбек.

В) Япырай, мынау Тоғжан ғой!

С) Бөрібасар, Тайбурыл.

Д) Анаргүл, Марат.

Е) Қазақстан Республикасы.

18. Емле ережесіне сай жазылған сөзді көрсетіңіз.

А) Қойу.

В) Кеийді.

С) Жұу.

Д) Сила.

Е) Басұу.

19. Біріккен сөздегі ілгерінді ықпалды табыңыз.

А) Өскемен.

В) Кішкентай.

С) Қаракүйе.

Д) Сырдария.

Е) Қартқожа.

20. Үндестік заңына бағынбайтын қосымшаны белгілеңіз.

А) –лар.

В) –кеш.

С) –ым.

Д) –лық.

Е) –шы.