Буклет "Құстар туралы мағлұмат-буклет"

 «Головацкий атындағы орта мектеп мектепке дейінгі шағын орталығымен» мемлекеттік мекемесі

ҚҰСТАР   ӘЛЕМІ ЖӘНЕ

АТА-БАБА ДӘСТҮРІ

                                                     Биология пәнінің мұғалімі:  Г.Б.Рысбаева

                                          2014-2015 оқу жылы

    Сабақтың  тақырыбы: Құстар әлемі және ата-баба дәстүрі

Сабақтың  мақсаты;

Білімділік: Оқушылардың тақырып бойынша алған білімдерін тексеру және жетілдіру.

Дамытушылық; Оқытудың озық техлогиялары арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту,құстар әлемі туралы білімін кеңейтіп,дүниетанымын қалыптастыру .

Тәрбиелік;Оқушыларды құстардың табиғаттағы ролін сезінуге,оларды қорғай білуге тәрбиелеу.

Жасұлан: Халқымыздың ізгі армандары жүзеге асқан кезең де біз еліміздің ,жеріміздің тарихына ұлттық болмыс-бітімімізге бұрынғыдан да тереңірек үңіле бастадық.Ғасырлар қойнауынан бастау алған өткенімізді білмей турып, бүгінгімізді толық тану мумкін емес Көненің көзі қай жерден болсын табылады.Өзің туған ауыл шетіндегі баяу аққан өзенде шетсіз-шексіз далада ,бірде мұңды, бірде асқақ халық әндері де өткен күндердің куәсі.

Зере : Балалық жастық шақтағы оқығалар мен әсерлер адам мінезін қалыптастыратыны сияқты откенді түсінусіз, ғасырлар бойы жинақталған салт-дәстүрмен мәдениетсіз ұлттық мінезде болмайды қазақ халқының жақсы салт-дәстүрлері өте көп . Олардың ішінде жан-жануарларға байланыстысы бір төбе. Ата-бабаларымыз құстарды қалай бағалаған десеңші! Үйге қарлығаш ұшып келсе, ежелден жақсы ырым саналған ол шаңыраққа бақыт әкеледі. Ұя салып, балапан басып олардың қанаттары қатайып ұшқан кезде ғана  қазақтар үйін жығып көшуге бет алған. 

Жасұлан: Біз өткен тақырыптардың, сыныптан тыс оқығандарымыздың, құстар туралы көрген фильмдерді бақылап білгендеріміздің   қорытындысы ретінде бүгінгі сабақ құстардың ғажайып әлеміне, олардың ата-бабамыздың өміріндегі маңызына арналмақ.

Зере: Ерте кезден-ақ кез- келген халық құстарды дара қасиеттеріне қарап бағалаған. Мысалы, бүркіт – қырағылықты, билік иесін; қарға – ұзақ,

өмірді;қораз- шайқасуды білдіреді. 

Зере: Ата-бабамыз  жыртқыш  құстарға қалай қараған?

Ербақыт: Олар  қыран,сұңқар, т.б. құстарды  қадірлеген.Тәжірибелі  аңшылар бұл құстарды  қазіргі уақытта да аң аулауға  пайдаланады.Ауылдың маңында құсты  өлтірү сол  ауыл  тұрғындарын  мазақ  ету деп саналған. Өлген қыранды лақтыра  салмай, жерге көмген, ал аң  аулауға жарамсызын  тауға  апарып  еркіндікке  жіберген.

Жасұлан: Аңға құс салу қазақ тұрмысының қайталанбас ерекшеліктерінің бірі. Жабайы құстарды үйрету тәжірибесі ғасырлар бойы жинақталып, құпиялары әкеден балаға беріліп отырған.

Сіздер қазақ әдебиеті сабағында ұлы ақын Абай Құнанбаевтің шығармаларымен таныссыздар ғой. Оның бір өлеңінде бүркітпен аң аулау  көрінісі керемет суреттелген. Осы өлеңді Әсия оқып берсін.

Зере:Бүркітке   ұқсайтын  тағы  да  қандай  құс бар?

Батыр:Сұңқар деген құс-халық  ауыз  әдебиетінің сүйікті  киіпкері,батылдықтың,еркіндікті    сүйюдің белгісі. Мысалы,қазақ эпосы «Қозы Көрпеш-Баян сұлу». Қозы Көрпештің өзін сұңқарға теңейтін жері бар. 

Зере: Сұнқардың негізгі ерекшелігі – шапшаңдығы

.

Зере: Қазақ халқының өмірінде музыканың орны ерекше. Мұңы да, шаттығы да әуенмен алмасып жатады. Музыка арқылы халық табиғат дыбыстарын, өзінің сезім-толғаныстарын бере білген. Енді домбыраның сиқырлы үніне құлақ түрейік.

Зере: Аққу –тамаша құс. Оның бейнесі ертегілерде сұлулықты, тазалықты, қайырымдылық пен махаббатты паш етеді. Қазақтар оны киелі санайды. Аққу туралы Мәрияның дайындаған баяндамасын тыңдайық.

Іңкәр: Аққу-қаздар – ежелгі түріктер мен қазақтардың тотемі (аң құстарға табыну) болған. Аққуды – «қу» деп те атайды. Алтай түріктері – құмандардың атамекені Құмания (Қу елі) деп аталған. Өзінің этникалық атауын сақтаған алтайлықтар Қу өзені бойында әлі де өмір сүрудеДаланың абыз ақыны Асан-қайғы қазақтың тұңғыш ханы Жәнібекке айтқан  өсиетінде оны алысты болжайтын солақай саясаттан сақтандырып:

Құладың құстың құлы еді,                           Елге жау боп келеді:

Тышқан жеп жүні түледі,-                           Құладың қуды өлтірсе –

Аққу құстың төресі                                      Өз басыңа келеді!

Ен жайлап көлде жүр еді.                           Құлың көп сені өлтірер,

Аңдып жүрген көп дұшпан                        Осыны Асан біледі, - деген екен.

Жасұлан:  Қазақтың белгілі ақыны М.Мақатаевтың «Аққулар ұйықтағанда» поэмасы бар. Бұл шығарма аққуды өлтіру үлкен күнә, адамға бақытсыздық әкеледі деген халық сенімін арқау етіп,  аққулардың қадір-қасиетін баяндайды. (Аяулым осы поэмадан 5-6 шумақ үзінді оқысын)

Зере: Белгілі ақын  Сәкен Сейфуллин де кезінде аққу туралы көп материал жинап, аңыз әңгімелерді жарға қосқан. Аққудың сұлулығына бас иген. (Оқушы Б. Сымбат  С.Сейфуллиннің «Аққудың айырылуы» шығармасынан немесе аққуды суреттеген мақаласынан үзінді оқыды.

Зере Балалар енді мына жерде сұрақтар қойылған, осы сұрақтарға кім жылдам жауап береді?                                                                                                             

Ерсултан:

1.     Біздегі  қандай   құстарды  санитар  деп  атауға  боладысебебі?2Ауланатын    кәсіптік  құстарға   қайсысы  жатады?3Аққудың     кейбір   түрінің   дауысы   неге  ұқсайды?Қоқиқаздың  қосымша  аттары қандай?Қазақстанда   қандай   қорықтар  бар?Аңға  салатын   құстың басына  кигізетін   қалпақшаны  қазақ  тілінде қалай атайды?Құс баптап,онымен   аң аулаушының   қазақша атауы?   

Аққу халық ұғымында ненің белгісі.

 Зере:Балалар біз  табиғатты  қорғауымыз  керек,қорғау  үшін біз  табиғаттың   заңдылығын  білуіміз  керек.

Марал.Табиғат   өз  бойынан  көп мөлшерде  адамзатқа, жан-жануарларға  қ

ажетті   заттар  бөліп  шығарып, үнемі өзінің  тепе-теңдігін  сақтап отырады.                                                                                                                                                      Бұл-табиғаттың  тазалық  заңы.

Думан.Сұлулық  сақтау, көркемдікті  қызғыш  құстай   қорғау  өмір  сүрудің негізгі  сара жолы.Бұл-табиғаттың  сұлулық заңы.

 

Зере:Еліміз бейбіт,тыныш өмір кешсін, көгімізде бейбіт құсы-ақ көгершін қалықтасын! Ән Ақ көгершін                                                                                                         Жасұлан Бүгінгі құстар-біздің досымыз атты кешімізді аяқтай отырып,сөз кезегін сынып жетекшіміз Джанузакова Рабиға  апайға  береміз.                                                                                                   

 

Рысбаева Гүлмира Бейсембайқызы

Головацкий атындағы орта мектептің

Биология пәнінің мұғалімі.

Панфилов ауданы.