"Бөлім бойынша жиынтық бағалау" (6 сынып)

Жиынтық бағалауға арналған  әдістемелік ұсыныстар

Жаратылыстану

6- сынып

Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 6-сынып Білім алушыларына "Жаратылыстану" пәні бойынша жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретінде құрастырылған. Әдістемелік ұсыныстар (қазақ тілінде білім беретін) 6-сыныптың "Жаратылыстану" пәні бойынша оқу бағдарламасы негізінде дайындалған. 

 Бөлім / ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге Білім алушылардың тоқсан бойынша жоспарланған Оқу мақсатына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. 

 Әдістемелік ұсыныстарда бөлім / ортақ тақырып бойынша  жиынтық бағалауды өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған. Сондай-ақ, жинақта Білім алушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.

Әдістемелік ұсыныс негізгі мектеп мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған. 

   Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет - сайттағы қолжетімді ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар) қолданылды.

МАЗМҰНЫ

1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР ........... 4

6.1А «Ғылым әлемі» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ............................................................. 4

6.1В «Адам. Жер. Ғалам»  бөлімі бойынша жиынтық бағалау ................................................... 8

2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР ......... 13

6.2А «Заттар және материалдар» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ...................................... 13

3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР. ........ 18

6.3А «Тірі және өлі табиғаттағы үдерістер» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .................... 18

6.3В «Энергия және қозғалыс» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ......................................... 22

4-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР ......... 26

6.4А «Экология және тұрақты даму»бөлімі бойынша жиынтық бағалау ................................ 26

6.4В «Әлемді өзгертетін жаңалықтар» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ............................. 32

1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

6.1А «Ғылым әлемі» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Тақырып	Ғылымның рөлі. Зерттеуді жоспарлау. Деректерді жинау және тіркеу. Деректерді талдау. Қорытынды және талқылау
Оқу мақсаты	6.1.1.1 Жаратылыстану ғылымдарының зерттеу нысандарын тізіп атау 6.1.3.1  Жоспар бойынша зерттеу жұмысын жүргізу 6.1.3.2 Қауіпсіз жұмыс жүргізудің жағдайларын анықтау 6.1.5.1 Алынған деректерді графикалық түрде көрсету 6.1.6.1 Алынған қорытындыларды түрлі формада көрсету
Бағалау критерийі	Білім алушы •      Жаратылыстану      ғылымдары    жүйесінің       зерттеу нысандарын жазады •      Берілген жоспарға сәйкес зерттеу жұмысын орындайды  •      Тәжірибе жүргізген кездегі қауіпсіздіктің жалпы ережелерін және «ескертуді білдіретін», «тыйым салынған»  қауіпсіздік белгілерін ажыратып жазады •      Жүргізген тәжірибесінің деректерін графикалық түрде көрсетеді •      Өз зерттеуінің  нәтижесін  жазады
Ойлау дағдыларының деңгейі	Қолдану Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты	20 минут

Тапсырма

1.      Мәтінді аяқтаңыз.

Жаратылыстану ғылымдары жүйесі

.............................................................................................................................................................. ......................................................................................................................нысандарын зерттейді.

2.      Микроскоппен зерттеу жұмысына жоспар құрыңыз.

Жоспар	Зерттеудің жүру барысы
зерттеу орны	биология кабинеті
зерттеу уақыты	бір апта
зерттеудің тақырыбы
мәліметтер жинау әдісі
зерттеу нәтижесі

3.      (а) Зерттеу жүргізу барысында сақталуы тиіс екі қауіпсіздік ережесін жазыңыз.

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

(b) Қауіпсіздік белгілерінің «ескертуді білдіретін» және «тыйым салынған» түрлерін жіктеңіз.

1	2	3	4	5	6	7

Тыйым салынған
Ескертуді білдіреді

4. Зерттеу барысындағы сарымсақтың өсуін графикалық түрде көрсетіңіз.

(а)
				(b)
			(d)
	(с)

5.Суретте не көрсетілген?

 

(a)_____________________________________________________________________________

(b) Өз зерттеуіңізді қандай формада ұсынар едіңіз?

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Тапсыр ма №	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Жаратылыстану ғылымдары жүйесінің зерттеу нысандарын жазады	1	жаратылыстану ғылымдары жүйесінің зерттейтін нысандарын жазады;	1
Берілген жоспарға сәйкес зерттеу жұмысын орындайды	2	зерттеу тақырыбын айқындайды;	1
		мәліметтер жинау әдісін анықтайды;	1
		зерттеу нәтижесін сипаттайды;	1
Тәжірибе жүргізген кездегі қауіпсіздіктің жалпы ережелерін және  «ескертуді білдіретін», «тыйым салынған»  қауіпсіздік белгілерін ажыратып жазады	3	тәжірибе жүргізу барысындағы екі қауіпсіздік ережесін жазады;	1
		«ескертуді білдіретін» белгілерді ажыратады;	1
		«тыйым салынған» белгілерді ажыратады;	1
Жүргізген тәжірибесінің деректерін графикалық түрде көрсетеді	4	сарымсақтың өсу барысын  графикалық түрде көрсетеді;	1
Өз зерттеуінің  нәтижесін  жазады	5	суретте көрсетілген зерттеуді жазады;	1
		өз зерттеуінің қандай формада ұсынатынын анықтайды.	1
Жалпы балл			10

6.1А «Ғылым әлемі» бөлімі бойынша жиынтық бағалау нәтижесіне қатысты атааналарға  ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының  аты-жөні ___________________________________________

Бағалау критерийі			Оқу жетістіктерінің деңгейі
	Төмен			Орта	Жоғары
Жаратылыстану ғылымдары жүйесінің зерттеу нысандарын жазады	Жаратылыстану ғылымдары жүйесінің зерттейтін нысандарын жазуда қиналады			Жаратылыстану ғылымдары жүйесінің зерттейтін нысандарын жазуда қателіктер жібереді	Жаратылыстану ғылымдары жүйесінің зерттейтін нысандарын жазады
Берілген жоспарға сәйкес зерттеу жұмысын орындайды	Мәліметтер жинау барысын жазуда, мәліметтерді реттеуде, зерттеу нәтижесін сипаттауда қиналады			Зерттеу тақырыбын /мәліметтер жинау әдісін / зерттеу нәтижесін жазуда қателіктер жібереді	Мәліметтер жинау барысын  жазады, мәліметтерді реттейді, зерттеу нәтижесін сипаттайды
Тәжірибе жүргізген кездегі қауіпсіздіктің жалпы ережелерін және «ескертуді білдіретін», «тыйым салынған»  қауіпсіздік белгілерін ажыратып жазады	Тәжірибе жүргізген кездегі қауіпсіздік ережелерінің екеуін  жазуда, «ескертуді білдіретін», «тыйым салынған» белгілерді суреттен  ажыратуда қиналады			Қауіпсіздік ережелерін  жазуда / «ескертуді білдіретін» / «тыйым салынған» белгілерді ажыратуда  қателіктер жібереді	Тәжірибе жүргізген кездегі қауіпсіздіктің жалпы ережелерінің екеуін жазады,  «ескертуді білдіретін», «тыйым салынған» белгілерді суреттен ажыратады
Жүргізген тәжірибесінің деректерін графикалық түрде көрсетеді	Сарымсақтың өсу барысын  графикалық түрде көрсетуде қиналады			Сарымсақтың өсу барысын  графикалық түрде көрсетуде қателіктер жібереді	Сарымсақтың өсу барысын  графикалық түрде көрсетеді
Өз зерттеуінің  нәтижесін  жазады	Суретте көрсетілген зерттеуді сипаттауда, өз зерттеуінің қандай формада болатынын көрсетуде қиналады			Суретте көрсетілген зерттеуді сипаттауда / өз зерттеуінің қандай формада ұсынылатынын анықтауда қателіктер жібереді	Суретте көрсетілген зерттеуді  сипаттайды, өз зерттеуінің қандай формада ұсынылатынын көрсетеді

6.1В «Адам. Жер. Ғалам» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Тақырып	Жер туралы жалпы мағлұматтар. Жер қабықтары  және олардың  құрамдас бөліктері. Жердегі тіршілік. Жер бетін бейнелеу тәсілдері
Оқу мақсаты	6.2.2.1  Жер бетіндегі бақыланатын үдерістер мен құбылыстарды түсіндіру 6.2.2.2  Жердің қасиеттерін түсіндіру 6.2.4.2 Адамның Жерде тіршілік етуінің қазіргі жағдайларын бағалау 6.2.5.2 Шартты белгілерді пайдаланып, географиялық карталарды оқу 6.2.5.4  Географиялық координаталарды анықтау
Бағалау критерийі	Білім алушы •      Үдерістер мен құбылыстарды ажыратады •      Суреттегі жердің қасиетін анықтап, маңызын сипаттайды •      Жердегі адам өмірінің қазіргі жағдайын талдайды •      Карталардың мазмұнын анықтайды, шартты белгі арқылы нысандарды жазады •      Координаталарды анықтау жолдарын көрсетеді
Ойлау дағдыларының деңгейі	Қолдану  Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты Тапсырма	20 минут

1. (а) Табиғаттағы үдеріс дегеніміз не?

_________________________________________________________________________

(b) Табиғаттағы құбылыстардың бөлінуін жазыңыз.

                                                                                                                

2. 

	(а) Суретте жердің қандай қасиеті бейнеленген?
	(b) Бұл қасиеттің тіршілік үшін маңызы неде?

3.  (a) Суреттен табиғи және жасанды компонентті ажыратыңыз.

                    

                 __________________________________            _______________________________ (b) Жасанды экожүйелер дегеніміз не және олардың табиғи экожүйеден қандай айырмашылығы бар? 

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

(с) Техногендік ортаны қалай түсінесіз?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

4.  Берілген картаға талдау жасаңыз.

 

(a) Карта мазмұнына қарап, түрін анықтаңыз.

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________ (b) Биіктік шкаласы арқылы ойпаттар мен тауларды анықтаңыз.

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

5. Координаталар берілген. Нысанды табыңыз

51˚   с.е.,  71˚   ш.б           _____________

 

Бағалау критерийі	Тапсырма №	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Үдерістер мен құбылыстарды ажыратады	1	табиғаттағы үдеріс терминіне анықтама береді;	1
		табиғаттағы құбылыстардың  түрлерін жазады;	1
Суреттегі жердің қасиетін анықтап, маңызын сипаттайды	2	жердің қасиетін анықтайды;	1
		жердің қасиетінің тіршілік үшін маңызын жазады;	1
Жердегі адам өмірінің қазіргі жағдайын талдайды	3	табиғи компонентті ажыратады;	1
		жасанды компонентті ажыратады;	1
		жасанды экожүйенің табиғи экожүйеден айырмашылығын жазады;	1
		техногендік ортаны  анықтайды;	1
Карталардың мазмұнын анықтайды, шартты белгі арқылы нысандарды жазады	4	картаның мазмұнын анықтайды;	1
		биіктік шкаласы арқылы ойпатты анықтайды;	1
		биіктік шкаласы арқылы тауды анықтайды;	1
Координаталарды     анықтау жолдарын көрсетеді	5	берілген координата бойынша нысанды анықтайды.	1
Жалпы балл			12

6.1В «Адам. Жер. Ғалам» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты  ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

 Білім алушының  аты-жөні ___________________________________________

Бағалау критерийі	Оқу жетістігінің деңгейі
	Төмен			Орташа			Жоғары
Үдерістер мен құбылыстарды ажыратады	Табиғаттағы үдеріске анықтама беруде,  табиғаттағы құбылыстардың  бөлінуін жазуда қиналады			Табиғаттағы үдеріс терминіне анықтама беруде / табиғаттағы құбылыстардың  түрлерін жазуда қателіктер жібереді			Табиғаттағы үдеріске  анықтама береді, табиғаттағы құбылыстардың  бөлінуін  жазады
Суреттегі жердің қасиетін анықтап, маңызын сипаттайды	Жердің қасиетін анықтауда, жердің қасиетінің тіршілік үшін маңызын жазуда қиналады			Жердің қасиетін анықтауда / жердің қасиетінің тіршілік үшін маңызын жазуда қателіктер жібереді			Жердің қасиетін анықтайды, жердің қасиетінің тіршілік үшін маңызын жазады
Жердегі адам өмірінің қазіргі жағдайын талдайды	Табиғи компонентті  жасанды компоненттен  ажыратуда,  жасанды экожүйенің табиғи экожүйеден айырмашылығын жазуда, техногендік ортаны  анықтауда			Табиғи компонентті  жасанды компоненттен  ажыратуда /  жасанды экожүйенің табиғи экожүйеден айырмашылығын жазуда / техногендік ортаны  анықтауда			Табиғи компонентті және жасанды компонентті  ажыратады, жасанды экожүйенің табиғи экожүйеден айырмашылығын жазады, техногендік ортаны  анықтайды
	қиналады			қателік жібереді
Карталардың мазмұнын анықтайды, шартты белгі арқылы нысандарды жазады	Картаның мазмұнын  анықтауда, биіктік және тереңдік шкаласы арқылы ойпаттар мен тауларды тауып  жазуда қиналады			Картаның мазмұнын  анықтауда / биіктік шкаласы арқылы ойпатты / тауды анықтауда қателіктер жібереді			Картаның мазмұнын  анықтайды, биіктік және тереңдік шкаласы арқылы ойпаттар мен тауларды тауып жазады
Координаталарды анықтау жолдарын көрсетеді	Координата бойынша нысанды анықтауда қиналады			Координата бойынша нысанды анықтауда қателіктер жібереді			Координата бойынша нысанды анықтайды

2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

6.2А «Заттар және материалдар» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаты	6.3.1.1  Атом мен молекулаларды, қарапайым және күрделі заттарды айыра білу   6.3.2.1 Заттарды органикалық және бейорганикалық заттар күйінде жіктеу  6.3.2.2  Тірі және өлі табиғатта қышқыл, сілтілі және бейтарап ортаны айыра біледі және әмбебап индикатор көмегімен ортаны анықтау
Бағалау критерийі	Білім алушы •      Қарапайым және күрделі заттардың, атом мен молекула ұғымдарының өзара байланысы мен айырмашылығын көрсетеді •      Заттарды органикалық және бейорганикалық заттар күйінде жіктеп, бір-бірінен ажыратады. •      Тірі және өлі табиғатта қышқылдық, сілтілі және бейтарап ортаны анықтайды  және әмбебап индикатор көмегімен ортаны зерттейді
Ойлау дағдыларының деңгейі	Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты Тапсырма	20 минут

1.(а) Қарапайым зат және күрделі зат ұғымдарының ортақ белгілері мен айырмашылықтарын анықтаңыз. 

Ортақ белгісі -          Айырмашылығы - (b) Суретті қарастырыңыз.

Алтын	Ас тұзы	Су

Берілген үлгілерді қарапайым және күрделі заттарға жіктеңіз:    қарапайым заттар_________________________    күрделі заттар ____________________________

(с) Суретті қарастырыңыз.  

 

Сізге 9 түрлі қосылыстың құрылымдық формуласы берілген. Екі әртүрлі атомнан түзілген қосылыстың нөмірін көрсетіңіз.

2. (а) Берілген сөйлемде көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып сөйлемді толықтырыңыз.

Шығу тегіне байланысты заттар _____________ және ____________болып жіктеледі. Органикалық қосылыстар – құрамында негізгі элемент ретінде әрдайым

______________атомы болатын химиялық қосылыстар.

(b) Суретті қарастырыңыз.

 

Органикалық және бейорганикалық заттарды анықтаңыз.

Органикалық	Бейорганикалық

3. Қышқылдар мен сілтілерді анықтау үшін әртүрлі ортада өздерінің түстерін өзгерте алатын индикаторлар - «көрсеткіштер» қолданылады. Табиғи экстракттар индикаторлар ретінде қолданылады. Табиғи экстраттарға түрлі–түсті гүлдер, жемістер мен көкөністердің қайнатпалары жатады. 

Зерттеңіз!

Индикаторларды қолданып, қышқылдар мен сілтілерді анықтау үшін мини жоба жасаңыз.

Төменде берілген суретте раушан гүл жапырағынан дайындалған индикатордан алынған нәтиженің суреті көрсетілген.

(а) Берілген заттардың ерітінділерінде  табиғи экстракт индикаторы түсін  қалай өзгертеді? Болжам жасап кестені толтырыңыз.  

	Берілген заттар	Табиғи экстракт индикаторының түсі
1.	кока -кола
2.	су сабын
3.	дистилденген су
4.	кір сабын
5.	апельсин шырыны

(b) Берілген заттардың ерітінділерінде лакмус индикаторы түсін қалай өзгертеді? Болжам жасап кестені толтырыңыз. 

	Берілген заттар	Лакмус индикаторының түсі
1.	кока -кола
2.	су сабын
3.	дистилденген су
4.	кір сабын
5.	апельсин шырыны

Бағалау критерийі	Тапсырма №	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Қарапайым және күрделі заттардың, атом мен молекула ұғымдарының өзара байланысы мен айырмашылығын көрсетеді	1	«қарапайым» және «күрделі» зат ұғымдарының ортақ белгілерін анықтайды;	1
		«қарапайым» және «күрделі» зат ұғымдарының айырмашылығын анықтайды;	1
		қарапайым затты анықтайды;	1
		күрделі  затты анықтайды;	1
		әртүрлі       атомнан       түзілген        екі қосылысты көрсетеді;	1
Заттарды органикалық және бейорганикалық заттар күйінде жіктеп, бір-бірінен ажыратады	2	органикалық          заттар           ұғымын сипаттайды;	1
		бейорганикалық       заттар        ұғымын сипаттайды;	1
		суреттен  бейорганикалық заттарды анықтайды;	1
		суреттен органикалық заттарды анықтайды;	1
Тірі және өлі табиғатта қышқылдық, сілтілі және бейтарап ортаны анықтайды  және әмбебап индикатор көмегімен ортаны зерттейді	3	табиғи экстракт индикаторының көмегімен қышқылдық ортаны анықтайды;	1
		табиғи       экстракт       индикаторының көмегімен сілтілі ортаны анықтайды;	1
		табиғи экстракт индикаторының көмегімен бейтарап ортаны анықтайды;	1
		лакмус индикаторының көмегімен қышқылдық ортаны анықтайды;	1
		лакмус индикаторының көмегімен сілтілік ортаны анықтайды;	1
		лакмус            индикаторының             көмегімен бейтарап ортаны анықтайды.	1
Жалпы балл			15

6.2А «Заттар және материалдар» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Орташа

Жоғары

Қарапайым және күрделі заттардың, атом мен молекула ұғымдарының өзара байланысы мен айырмашылығын көрсетеді

Қарапайым және күрделі заттардың, атом мен молекула ұғымдарының өзара байланысы мен айырмашылығын көрсетуде қиналады

Қарапайым және күрделі зат ұғымдарының ортақ белгілерін / айырмашылығын / суреттен қарапайым затты анықтауда/     суреттен әртүрлі атомнан түзілген екі қосылысты көрсетуде қателіктер жібереді

Қарапайым және күрделі заттардың, атом мен молекула ұғымдарының өзара байланысы мен айырмашылығын  дұрыс көрсетеді

Заттарды органикалық және бейорганикалық заттар күйінде жіктеп, бір-бірінен ажыратады

Заттарды органикалық және бейорганикалық  заттар күйінен жіктеп, бір-бірінен ажыратуда қиналады

Органикалық / бейорганикалық заттар ұғымын сипаттауда/ суреттен бейорганикалық/ органикалық заттарды анықтауда қателіктер жібереді

Заттарды органикалық және бейорганикалық  заттар күйінен жіктеп, бір-бірінен дұрыс ажыратады

Тірі және өлі табиғатта қышқылдық, сілтілі және бейтарап ортаны анықтайды  және әмбебап индикатор көмегімен ортаны зерттейді

Тірі және өлі табиғатта қышқылдық, сілтілі және бейтарап ортаны анықтауда  және әмбебап индикатор көмегімен ортаны зерттеуде қиналады

Табиғи экстракт индикаторының көмегімен қышқылдық / сілітілік / бейтарап ортаны анықтауда лакмус индикаторының көмегімен қышқылдық/ сілітілік/ бейтарап ортаны анықтауда қателіктер жібереді

Тірі және өлі табиғатта қышқылдық, сілтілі және бейтарап ортаны анықтайды  және әмбебап индикатор көмегімен ортаны дұрыс зерттейді

3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ 6.3А «Тірі және өлі табтиғаттағы үдерістер» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Тақырып                            Тірі және өлі табиғаттағы үдерістер

Оқу мақсаты	6.4.2.3 Ағзалардың қоректену типтерін ажырату  6.4.2.4 Толыққанды тамақтану рационын құру  6.4.2.6 Ағзалардағы қоректік заттардың тасымалдануын модельдеу  6.4.2.8 Ағзадан бөлініп шығатын өнімдерді атау
Бағалау критерийі	Білім алушы •          Ағзалардың қоректену типтерін анықтайды •          Tолыққанды тамақтану рационын анықтайды •          Ағзалардағы қоректік заттардың тасымалдануын модель арқылы көрсетеді •          Өсімдік           мүшелерінен бөлініп            шығатын          өнімдерді атайды
Ойлау дағдыларының деңгейі	Қолдану Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты	20 минут

1.Aғзалардың қоректену типтерін анықтаңыз.

А	B	C

2. Толыққанды тамақтану рационын құруда нені ескеру қажет? Кем дегенде 2 пікір келтіріңіз.

____________________________________

____________________________________

(b) Тамақтану пирамидасынан  өзіңіздің тамақтану рационыңызға қандай тамақтарды таңдар едіңіз.

 

____________________________________________________________________

Өз таңдауыңызды түсіндіріңіз.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

3. Адамның қан тамыры тасымалдау қызметін атқарады. 

(a)                Сіздің таңғы аста жеген бәлішіңіздің  құрамындағы қанттың жүрген жолын сипаттаңыз. Ол үшін берілген мәтінге керек сөздерді қойыңыз. 

Тірек сөздер: ас қорыту, ұлтабар, аш ішек, бүйрек

Бәліштің қанты ауызға түскеннен кейін _____________  жүйесі мүшелерінің бойымен жылжиды.  ________________  қант глюкозаға дейін ыдырайды,   ____________ сіңіріліп, қан тамырлары арқылы денеге тарайды,  қан құрамындағы қант қалдықтары __________________  фильтрациядан өтіп, ағзадан сыртқа шығарылады. 

(b)                Сіздің таңғы аста жеген бәлішіңіздің  құрамындағы қанттың жүрген жолын сызбадан белгілеңіз.

  

4. Бөліп шығару барлық тірі ағзаларға тән қасиет. Жануарлар бөліп шығару өніміндерін арнайы мүшелер арқылы сыртқа шығарады. Ал өсімдіктерде ондай мүшелер жоқ. Өсімдіктер жапырақ және тамыр арқылы қандай өнім және оларды қалай бөліп шығарады? ______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Тапсырма №	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Ағзалардың қоректену типтерін анықтайды	1	ағзалардың қоректену типтерін анықтайды;	1
Tолыққанды тамақтану рационын анықтайды	2	толыққанды тамақтану рационын ұсынады;	1
		пирамидадан толыққанды тамақтануға қажетті тамақты таңдайды;	1
		өз таңдауын түсіндіреді;	1
Ағзалардағы қоректік заттардың тасымалдануын модель арқылы көрсетеді	3	қанттың тасымалдану моделін сипаттауда ас қорыту жүйесі мен ұлтабардың орнын анықтайды;	1
		қанттың тасымалдану моделін сипаттауда аш ішек пен бүйректің орнын анықтайды;	1
		сызбадан қанттың қан тамырлар бойымен жылжу жолын белгілейді;	1
Өсімдік мүшелерінен бөлініп шығатын өнімдерді атайды	4	жапырақ арқылы бөліп шығару өнімдерін атайды;	1
		тамыр арқылы бөліп шығару өнімдерін атайды.	1
Жалпы балл			9

6.3А «Тірі және өлі табтиғаттағы үдерістер» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні _______________________________________

Бағалау критерийі	Оқу жетістіктерінің деңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Ағзалардың қоректену типтерін анықтайды	Ағзалардың қоректену типтерін анықтауда қиналады	Ағзалардың қоректену типтерін анықтауда қателіктер жібереді	Ағзалардың қоректену типтерін дұрыс анықтайды
Tолыққанды тамақтану рационын анықтайды	Толыққанды  тамақтану рационын құруда, тамақтану пирамидасынан толыққанды тамақтану  үшін тамақты таңдауда, өз таңдауын түсіндіруде қиналады	Толыққанды тамақтану рационын құруда/ тамақтану пирамидасынан толыққанды тамақтану  үшін тамақты таңдауда/ өз таңдауын түсіндіруде қателіктер жібереді	Толыққанды тамақтану рационын құрады,тамақтану пирамидасынан толыққанды тамақтану  үшін тамақты таңдайды, өз таңдауын түсіндіреді
Ағзалардағы қоректік заттардың тасымалдануын модель арқылы көрсетеді	Ағзалардағы қоректік заттардың тасымалдануын модельдеуде, сипаттауда қиналады	Ағзалардағы қоректік заттардың тасымалдануын модельдеуде/ қанттың тасымалдану моделін сипаттауда/ ас қорыту жүйесі мен ұлтабардың/ аш ішек және бүйректің орнын анықтауда қателіктер жібереді	Ағзалардағы қоректік заттардың тасымалдануын модельдейді/қоректік заттардың тасымалының  модельін сипаттайды
Өсімдік мүшелерінен бөлініп шығатын өнімдерді атайды	Өсімдіктің жапырағы, тамыры арқылы бөлініп шығатын өнімдерді атауда қиналады	Өсімдіктің жапырағы/ тамыры арқылы бөлініп шығатын өнімдерді атауда қателіктер жібереді	Өсімдіктің жапырағы, тамыры арқылы бөлініп шығатын өнімдерді атайды

6.3В «Энергия және қозғалыс» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаты	6.5.1.2  Энергияны шығарумен және оның жұтылуымен байланысты үдерістерді атау және мысалдар келтіру 6.5.1.3  Электр энергиясының бірлігін атау  6.5.1.5  Энергияны алудың баламалы көздерін ұсыну 6.5.2.3  Адам қаңқасының құрылысын сипаттау  6.5.2.6  Атмосфералық қысымды өлшеу және оның мәнін түсіндіру
Бағалау критерийі	Білім алушы •      Энергияның жұтылу және түрлену процестерін анықтайды •      Электр энергиясының өлшем бірлігін түрлендіреді •      Табиғи, жасанды энергия көздерін сипаттайды •      Адам   қаңқасының   құрылысы      мен      қызметін сипаттайды •      Атмосфералық қысымның анықтау тәсілін сипаттап, мәнін түсіндіреді
Ойлау дағдыларының деңгейі	Қолдану Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты Тапсырма	20 минут

1.       Энергия көздерін сипаттаңыз. Бірінші баған үлгі үшін толтырылған.

	Газ	Жел	Су	Тас көмір
Жер қойнауынан алынады	Ия
Жылу энергиясына айналады	Ия
Электр энергиясына айналады	Жоқ
Жаңартылған энергия көзі бола алады	Жоқ

2.       Бір ай бойы тұтынылған энергия құны 2000 теңгені құрады. Электр энергиясының тариф бойынша құны 13,06 теңге. Ай бойы тұтынылған энергия мәнін анықтаңыз.

3.       Елімізде табиғи пайдалы энергия қоры таусылып келе жатқаны белгілі. Қандай энергия көздері олардың орынын толықтыра алады?

4.       а) Адам қаңқасының тірек-қимыл жүйесінің маңызын сипаттаңыз.                    

b) Дұрыс жауапқа сәйкес сөздердің астын сызыңыз: 

1)      Қаңқа ... (сүйектердің, бұлшықеттердің, сіңірлердің) көмегімен қозғалады.

2)      Бұлшық еттер жиырылған кезде ... .(ұзарады, қысқарады).

3)      Адамның қимыл әрекетін ... (сопақша ми, жұлын, мишық) реттейді.

4)      Миды ... (ми сауыты, омыртқа жотасы, кеуде) қорғайды.

5. Суретте Торричелли барометрі (ішінде сынабы бар түтік) көмегімен атмосфералық қысымды өлшеу нәтижесі көрсетілген. Түтіктердегі сынап биіктіктерінің әртүрлі болу себебін түсіндіріңіз. Тау биіктігін анықтаңыз.

 

Бағалау критерийі	Тапсырма №	Дескриптор	Балл
		Білім алушылар
Энергияның жұтылу және түрлену процестерін анықтайды	1	жел энергиясын сипаттайды;	1
		су энергиясын сипаттайды;	1
		тас көмір энергиясын сипаттайды;	1
Электр энергиясының өлшем бірлігін түрлендіреді	2	тұтынылған     энергия      мәнін       өлшем бірлігін көрсетіп, анықтайды;	1
Табиғи, жасанды энергия көздерін сипаттайды	3	энергия қорының азаюын түсіндіреді;	1
		баламалы            энергия             көздерінің қажеттілігін сипаттайды;	1
Адам қаңқасының құрылысы мен қызметін сипаттайды	4	адам қаңқасының тірек-қимыл жүйесінің атқаратын рөлін сипаттайды;	1
		қаңқа мен бұлшық етті сипаттайды;	1
		адамның қимыл әрекеті мен миды сипаттайды;	1
Атмосфералық қысымның анықтау тәсілін сипаттап, мәнін түсіндіреді	5	түтіктегі сынап деңгейінің қысымы атмосфералық қысымға тең болатынын анықтайды;	1
		атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеретіндігін түсіндіреді;	1
		тау биіктігін анықтайды.	1
Жалпы балл			12

6.3В «Энергия және қозғалыс» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика     Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Орташа

Жоғары

Энергияның жұтылу және түрлену процестерін анықтайды

Жел, су, тас көмір энергияларының қолданылуына сипаттама беруде қиналады

Жел / су / тас / көмір энергияларының қолданылуына сипаттама беруде қателіктер жібереді

Жел, су, тас көмір энергияларының қолданылуына сипаттама береді

Электр энергиясының өлшем бірлігін түрлендіреді

Тұтынылған электр энергиясының мәнін анықтауға қиналады

Тұтынылған электр энергиясының мәнін/ өлшем бірлігін көрсетіп анықтауда қателіктер жібереді

Тұтынылған электр энергиясының мәнін өлшем бірлігін көрсетіп анықтайды

Табиғи, жасанды энергия көздерін сипаттайды

Табиғи энергия көздерін сипаттауда  және баламалы энергия көздерін анықтауда қателеседі

Табиғи энергия көздерін сипаттауда/  баламалы энергия көздерін анықтауда қателіктер жібереді

Табиғи энергия көздерін сипаттайды және баламалы энергия көздерінің қажеттілігін

түсіндіреді

Адам қаңқасының құрылысы мен қызметін сипаттайды

Адам қаңқасының тірек-қимыл жүйесінің атқаратын қызметін сипаттауда қиналады

Адам қаңқасының тірек-қимыл жүйесінің атқаратын қызметін сипаттауда қателіктер жібереді

Адам қаңқасының тірек-қимыл жүйесінің атқаратын қызметін сипаттайды

Атмосфералық қысымның анықтау тәсілін сипаттап, мәнін түсіндіреді

Түтіктегі сынап деңгейінің қысымы атмосфералық қысымға тең болатынын, атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеретіндігін түсіндіруде, тау биіктігін анықтауда қиналады

Түтіктегі сынап деңгейінің қысымы атмосфералық қысымға тең болатынын/ атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеретіндігін түсіндіруде/тау биіктігін анықтауда қателіктер жібереді

Түтіктегі сынап деңгейінің қысымы атмосфералық қысымға тең болатынын, атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеретіндігін түсіндіреді және тау биіктігін анықтайды

4-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ 6.4А «Экология және тұрақты даму» бөлімі бойынша жиынтық  бағалау

Тақырып                                   Экология және тұрақты даму

Оқу мақсаттары	6.6.1.1 Экожүйе құрамдас бөліктерінің өзара байланысын график түрінде көрсету және түсіндіру 6.6.1.3 Экологиялық пирамидада энергия мен заттардың ауысуын түсіндіру  6.6.2.2 Жергілікті экожүйелердегі тірі ағзалардың алуан түрлілігін зерттеу 6.6.2.1 Өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін анықтау үшін ағзалардың өзіндік ерекшеліктерін қолдану  6.6.3.1 Өзінің аймағындағы кейбір экологиялық мәселелердің себептерін талдау
Бағалау критерийі	Білім алушы •      Экожүйенің құрамдас бөліктерінің өзара байланысын сипаттайды • Тірі ағзалар арасында энергия мен заттардың ауысуын түсіндіреді  •      Жергілікті экожүйелерді анықтайды және тірі ағзалардың алуан түрлілігін салыстырады •      Ағзалардың өзіндік ерекшеліктерін қолданып, өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін анықтайды •      Өзінің аймағындағы кейбір экологиялық мәселелердің себептерін анықтайды
Ойлау дағдыларының деңгейі	Қолдану Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты Тапсырма	20 минут

1.      Сызбадағы тор көздерге өндірушілерді «1», бірінші реттік консументтерді «2», екінші реттік консументтерді «3» сандарымен белгілеп, экожүйенің құрамдас бөліктерінің өзара байланысын көрсетіңіз.

 

2.      Сызбадағы ақпаратты пайдаланып, экологиялық пирамида құраңыз.

(b) Экологиялық пирамидада энергиясы мен заттардың ауысуын түсіндіріңіз.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

3. Cуретте берілген экожүйелер (А,В) түрлерін анықтаңыз.

                          А                                                     В

А ____________________________________________________________

B_____________________________________________________________

(b)      Аталған экожүйелердегі ағзалар түрін анықтаңыз.

А__________________________

В __________________________

(c)      В экожүйеде биоалуантүрлілік көп болу себебін түсіндіріңіз.

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

4.  Суретте бунақденелілер берілген.

 

Суреттегі бунақденелілерге тән ортақ белгіні атаңыз.

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Сипаттау «кілтін»  қолданаып, әр жәндікті анықтап, атауын жазыңыз.

	Кілт	Жәндіктің атауы
	1 (a) денесінде жолақтар бар    (b) денесінде жолақтар жоқ	2-ге өтіңіз  3-ке өтіңіз
	2 (a) басы ұзын және жіңішке    (b) басы жуан және домаланқы	Бізтұмсық Колорад қоңызы
	3 (a) мұртшалары басының енінен ұзынырақ    (b) мұртшалары басының енінен қысқарақ	Жапырақ жегі Қанқыз қоңызы

А ____________________________   В ___________________________

С ____________________________   D ___________________________  

5.  Сызбада экологиялық проблемалардың бірі-қышқылдық жаңбырдың пайда болу көздері берілген. Осы мәселені шешу жолдарын ұсыныңыз (2 кем емес).

 

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Тапсырма  №	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Экожүйенің құрамдас бөліктерінің өзара байланысын сипаттайды	1	өндірушілерді анықтайды;	1
		бірінші реттік консументтерді анықтайды;	1
		екінші реттік консументтерді анықтайды;	1
Тірі ағзалар арасында энергия мен заттардың ауысуын түсіндіреді	2	ағзаларды трофикалық деңгей бойынша орналастырып, экологиялық пирамидада тұрғызады;	1
		экологиялық пирамидада энергия мен заттардың ауысуын түсіндіреді;	1
Жергілікті экожүйелерді анықтайды және тірі ағзалардың алуан түрлілігін салыстырады		сызбада берілген А экожүйені атайды;	1
		сызбада берілген B экожүйені атайды;	1
	3	А экожүйесіндегі ағзалардың түрін анықтайды;	1
		B экожүйесіндегі ағзалардың түрін анықтайды;	1
		В экожүйеде биоалуантүрлілік  көп болу себебін түсіндіреді;	1
Ағзалардың өзіндік ерекшеліктерін қолданып, өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін анықтайды	4	бунақденелілерге тән ортақ белгіні атайды;	1
		ағзаларға  тән ерекше белгіні атайды;	1
		қадамдарды дұрыс  қолданып, ағзаны анықтайды;	1
Өзінің аймағындағы кейбір экологиялық мәселелердің себептерін анықтайды	5	сызбадағы экологиялық меселені анықтайды;	1
		сызбадағы экологиялық мәселенің пайда болу себебін түсіндіреді.	1
Жалпы балл			15

6.4А «Экология және тұрақты даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні______________________________________

Бағалау критерийі	Оқу жетістіктерінің деңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Экожүйенің құрамдас бөліктерінің өзара байланысын сипаттайды	Өндірушілерді, бірінші реттік консументтерді,  екінші реттік консументтерді анықтауда қиналады	Өндірушілерді, бірінші реттік консументтерді,  екінші реттік консументтерді анықтауда қателіктер жібереді	Өндірушілерді, бірінші реттік консументтерді, екінші реттік консументтерді толық анықтайды
Тірі ағзалар арасында энергия мен заттардың ауысуын түсіндіреді	Экологиялық пирамиданы құруда, экологиялық пирамидада энергия мен заттардың ауысуын түсіндіру барысында қиналады	Экологиялық пирамиданы құруда/ экологиялық пирамидада энергия/ заттардың ауысуын түсіндіру барысында қателіктер жібереді	Экологиялық пирамиданы құруда, экологиялық пирамидада энергия мен заттардың ауысуын түсіндіреді
Жергілікті экожүйелерді анықтайды және тірі ағзалардың алуан түрлілігін салыстырады	Сызбада берілген экожүйе түрлерін атауда, аталған экожүйелердегі ағзалар түрін анықтауда,  В экожүйеде биоалуантүрлілік  көп болу себебін түсіндіруде қиналады	Сызбада берілген экожүйе түрлерін атауда/ аталған экожүйелердегі ағзалар түрін анықтауда/  В экожүйеде биоалуантүрлілік  көп болу себебін түсіндіруде қателіктер жібереді	Сызбада берілген экожүйе түрлерін атайды, аталған экожүйелердегі ағзалар түрін анықтайды,  В экожүйеде биоалуантүрлілік  көп болу себебін түсіндіреді
Ағзалардың өзіндік ерекшеліктерін қолданып, өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін анықтайды	Бунақденелілерге тән ортақ белгіні атауда,  ағзаларға  тән ерекше белгіні қолдануда, ағзаны анықтауда қиналады	Бунақденелілерге тән ортақ белгіні атауда/ ағзаларға  тән ерекше белгіні қолдануда/ ағзаны анықтауда қателіктер жібереді	Бунақденелілерге тән ортақ белгіні  атайды, ағзаларға  тән ерекше белгіні қолданып, ағзаны анықтайды
Өзінің аймағындағы кейбір экологиялық мәселелердің себептерін анықтайды	Өз өлкесіндегі экологиялық проблемалардың шешу жолдарын ұсынуға қиналады	Өз өлкесіндегі экологиялық проблемалардың шешу жолдарын ұсыну барысында қателіктер жібереді	Өз өлкесіндегі экологиялық проблемалардың шешу жолдарын ұсынады

6.4В «Әлемді өзгертетін жаңалықтар» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Оқу мақсаты	6.7.1.1  Әлемді өзгерткен жаңалықтардың маңызын талқылау 6.7.1.2  Жаратылыстану ғылымдарын дамытуда қазақстандық ғалымдардың үлесін талқылау 6.7.1.3  Ғылыми  зерттеулердің  бағыттарының болашақтағы дамуына  болжам жасау
Бағалау критерийі	Білім алушы •      Ғылыми жаңалықтарға талдау жасайды •      Қазақстандық ғалымдардың ғылым саласындағы үлестерін сипаттайды •      Ғылыми мәселелерді шешу бойынша ұсыныс жасайды •      Ғылыми жаңалықтардың маңызын сипаттайды
Ойлау дағдыларының деңгейі	Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты	20 минут

Тапсырма

1.      Америкалық өнертапқыш Сэмюэль Морзе 1844 жылы өзі ойлап тапқан әдіс көмегімен алғашқы хабарламаны жіберген.  Морзе әдісі қазіргі кездегі технологиядағы қандай саланың дамуының бастамасы болды деп ойлайсыз?

2.      Адамдардың оттың алыну жолын ойлап табуы әлемдегі маңызды жаңалық бола алатынындығына дәлелдер келтіріңіз.

3.      Геолог-ғалым, профессор, академик Қаныш Сатпаевтың Қазақстан ғылымының дамуына қосқан үлесі қандай? Қазіргі кезеңде ол қаншалықты маңызды?

4.      Қазіргі кездегі ауқымды мәселелердің бірі еліміздің жасыл экономикасын сақтау, дамыту болып табылады. Алдағы уақытта осы мәселелерді шешілуі үшін қандай ұсыныстар жасар едіңіз?

5.      Ғылым мен техника саласында ашылған жаңалықтардың адамдардың өмір сүру жағдайына қандай әсері болады деп ойлайсыз? Мысалдар келтіріп, өз ойыңызды түсіндіріп жазыңыз.

Бағалау критерийі	Тапсырма №	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Ғылыми жаңалықтарға талдау жасайды	1	Морзе әліппесінің қазіргі аналогын анықтайды;	1
	2	оттың алынуының маңызды жаңалық бола алатындығына дәлелдемелер келтіреді;	1
Қазақстандық ғалымдардың ғылым саласындағы үлестерін сипаттайды	3	Қаныш Сатпаевтың ғылымға қосқан үлесін сипаттайды;	1
		ғалым еңбегінің        маңыздылығына талдау жасайды;	1
Ғылыми мәселелерді шешу бойынша ұсыныс жасайды	4	жасыл         экономиканы          дамыту қажеттілігін түсіндіреді;	1
		жасыл экономиканы дамыту үшін қажетті шараларды анықтайды;	1
		жасыл экономиканы дамыту үшін қажетті ұсыныс жасайды; (Білім алушының еркін ойы)	1
Ғылыми жаңалықтардың маңызын сипаттайды	5	ғылыми ашылулардың адамдар үшін маңыздылығын сипаттайды;	1
		ғылыми жаңалықтардың әсеріне болжам жасайды. (Үлгі: адамның өмір сүру жағдайы жақсарады, мысалы, бұрын алыс қашықтықтарға хабарлама жету үшін бірнеше сағаттар немесе, тәуліктер керек болса, қазір мобильді байланыс арқасында бірнеше секундтарда хабарламалар жетеді).	1
Жалпы балл			9

6.4В «Әлемді өзгертетін жаңалықтар» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика   Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Орташа

Жоғары

Ғылыми жаңалықтарға талдау жасайды

Морзе әліппесінің қазіргі аналогын анықтауда, оттың адамдар үшін маңыздылығын дәлелдеуде қиналады

Морзе әліппесінің қазіргі аналогын анықтауда / оттың адамдар үшін маңыздылығына дәлелдер келтіруде қателіктер жібереді

Морзе әліппесінің қазіргі аналогын анықтайды, оттың алынуының адамдар үшін маңызды екеніне дәлелдемелер

келтіреді

Қазақстандық ғалымдардың ғылым саласындағы үлестерін сипаттайды

Қаныш Сатпаевтың қазақ ғылымын дамытуға қосқан үлесін сипаттауда, маңыздылығына талдау жасауда қиналады

Қаныш Сатпаевтың қазақ ғылымын дамытуға қосқан үлесін сипаттауда / маңыздылығын талдауда қателіктер жібереді

Қаныш Сатпаевтың қазақ ғылымын дамытуға қосқан үлесін сипаттайды және оның маңыздылығын талдайды

Ғылыми мәселелерді шешу бойынша ұсыныс жасайды

Жасыл экономиканы дамыту қажеттілігін түсіндіруде, оны дамыту үшін қажетті шараларды анықтауда қиналады

Жасыл экономиканы дамыту қажеттілігін түсіндіруде/ оны дамыту үшін қажетті шараларды анықтауда қателіктер жібереді

Жасыл экономиканы дамыту қажеттілігін түсіндіреді және оны дамыту үшін қажетті шараларды анықтап, ұсыныс жасайды

Ғылыми жаңалықтардың маңызын сипаттайды

Ғылыми ашылулардың адамдар үшін маңыздылығын сипаттауда және мысалдар келтіруде

Ғылыми ашылулардың адамдар үшін маңыздылығын сипаттауда / мысалдар келтіруде қателіктер

Ғылыми ашылулардың адамдар үшін маңыздылығын сипаттайды және мысалдар келтіреді

қиналады

жібереді