Күні: 24.11.2014
Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 10
Сабақтың
тақырыбы : Әлеуметтік –тұрмыстық қатынасқа қатысты этноленгвистикалық
атаулар, оларды қолдану жолдары.
Сабақтың
мақсаты :
а) тақырып туралы түсінік бере отырып, қазақ тілінің мәртебесін аяққа
баспай қашанда биік ұстауға үйрету;
ә) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылқ қасиеттерін
қалыптастыру;
б)
Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу,
Сабақтың
түрі : жаңа сабақты игерту
Сабақтың
әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену
Сабақтың
көрнекілігі : кеспе қағаздар, таблицалар
Пәнаралық
байланыс : әдебиет, тарих
Сабақтың
барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл
бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Қазақ тілінің қоғамдағы ролі туралы сұраймын
.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Әлеуметтік
–тұрмыстық қатынасқа қатысты этноленгвистикалық атаулар, оларды қолдану
жолдары.
Айтылады
тілменен сөз,сыр-ішің,
Жақсы
сөз де білсең –бедел, ырысың
Ж.Баласағұн
Тіл-адамзат
үшін тарихи, мәдени және өмірлік құндылық көзі, қарым-қатынас құралы.
Этнос
(ұлт,халық,тайпа ) тілі- этномәдениет, этнография, этноленгвистика
салаларына ортақ арна. Ұлт тілі арқылы ұлттың мәдениеті, қоғамдық-әлеуметтік
болмысы танылады.
Ғалым
Ә.Қайдар: «Этнос мәдениеті-әрбір этносқа тән табиғи, әлеуметтік ортаға
сәйкес қалыптасқан құбылыс. Өмір-тіршілік салты, ортақ тіл, ортақ
дүниетаным, ортақ психология. Осының бәрін біз этнос мәдениетінен таба
аламыз. Ал соның бәрін танып –білудің ең басты құралы-тіл екендігін
мәдениеттанушы ғалымдардың бәрі мойындайды» деп өз пікірін тұжырымдайды.
Этноленгвистика
–халықтың ұлттық болмыс, тұрмыс-салты, әдет-ғұрпы, өзге халықтармен тарихи
–мәдени байланысы және тыныс-тіршілігі мен рухани мәдениетін зерттейтін
тіл білімінің саласы.
Этноленгвистика этнос болмысына қатысты тіл фактілерін зерделеп, ұғым-
түсінігі мен мән мағынасын жан-жақты ашып, терең түсіндіреді, ол-ұлттың
мәдениетін, дүниетанымы мен құндылықтарын тіл тұрғысынан қарастыратын
сала. Бұл тұста әр ұлттың ерекшелігіне орай тілде этномәдени лексика
қоры қалыптасатынын айтып өту де орынды. Мәселен, А.Құнанбаев пен
Ш.Құдайбердіұлының шығармаларында кездесетін этномәдени лексика: қансонар,
томаға, ақ шомшы, күзеу, ұжымақ, ұршықтай, таспа, көже, құндақ, нажағай,
малта, ноқта, сәжде, кісен, асық, балгер, көсеу, желбау, ошақ,т.б.
Кітаппен жұмыс.
52-жаттығу.
Мақал-мәтелдерді ұлттың дүниетанымы , тыныс –тіршілігіне қатысты талдап
көрсетіп, өз пікірлеріңмен бөлісіңдер.
Жері байдың елі
бай.
Әлін білмеген
әлек.
Жауға жаныңды
берсең де, сырыңды берме.
Білгенің бір
тоғыз,
Білмегенің
тоқсан тоғыз.
53-жаттығу.Ақынның
өлеңіндегі қазақ халқына тән өзіндік қолданыс, ұғымдардың мазмұнын
танытатын сөздерді көшіріп жазыңдар. Қарамен берілген жолдардағы ойға
қатысты түсініктеріңді. Ортаға салыңдар.
Бабалардың шоқ басқан
табанымен
Бірдей екен жақсысы
жаманымен.
Бір жаманы — тынымсыз
көше берген,
Бір жақсысы — қимаған
даланы кең.
Бір жаманы — жел сөзге
ерген екен,
Бір жақсысы — тілге ерік
берген екен.
Бір жаманы — кетпенге
орашолақ
Бір жақсысы — найзагер,
мерген екен.
Бір жаманы — кешігіп
әліппе ашқан,
Бір жақсысы — күйлері
көбік шашқан.
Бір жаманы — қыздарын
малға сатқан,
Бір жақсысы — сүйгенін
алып қашқан.
Бір жаманы — шаруасын
маңдытпаған,
Бір жақсысы — қулықпен
жанды ұтпаған.
Бір жаманы — үйленіп
жеңгесіне,
Бір жақсысы — жесірін
қаңғытпаған.
Тату-тәтті көршілер шыр
бұзбаған,
Бірге тоңып суықта, бір
мұздаған.
Бір жаманы — сонда да үй
салмаған,
Бір жақсысы — абақты
тұрғызбаған…
Қадыр Мырза Әли
54-жаттығу.Сөйлемнің
тыныс белгісін қойып, сөз жинақылығына ұйытқы болып тұрған сөйлем мүшесін
талда.
Ер жігіттің екі
сөйлегені өлгені.
Алдау
зұлымдық,алдану ақымақтық.
Менің мақсатым
еліме пайдалы азамат болу.
Адам көркі
шүберек.
55-жаттығу.(ауызша)
56-жаттығу
|
Берілген
мәтін
|
Менің
ойым
|
|
Қатынасы
биік көлдерден,
Қатар
түзеп қу ұшар,
Алға сап
тіз оқ ата көрмеңіз,
Қанды
ауыздан сыйлы жебе сайламай;
Атаның
ұлы ер жігітке
Арту-тарту
бел келер,
Оқтан
қатты сөз келер.
Алған
сап жауап бермеңіз,
Арғы
түбін ойламай!
(Шалкиіз
)
|
|
|
Ағасы
келсе, ардақтап атын байлағандай;
Қонағы
келсе,құрметтеп жайлағандай;
Тындырымды
інісі болса;
Қанат-
құйрығы сай болып,
Көңілі
жай болып,
Ағаның
алар тынысы болса;
Інінің
міндеті –басқару,
Ағаның
реті-бас бағу емес пе?
(Әйтеке
би)
|
|
|
Хан
емессің ,қасқырсың
Қас
албасты басқырсың
Достарың
келіп табалап,
Дұшпаның
сені басқа ұрсын.
Хан
емессің, ылаңсың,
Қара
шұбар жылансың.
Хан
емессің, аярсың,
Айыр
құйрық шаянсың.
(Махамбет)
|
|
|
№
|
Тақырыбы
|
Атауларцы
|
|
1
|
Аңшылыққа
байланысты сөздер:
|
Саятшылық,
құсбегі,қызылшы, қызылдату,қағушы, шоршы, қансонар, келтесонар,
жым,қайыру,қоңыр аң,апан,
|
|
2
|
Бүркіттің
жасына қарай:
|
Қантүбіт,
тастүлек, тірнек,көктүбіт,мұзбалақ, қандыбалақ,.т.б.
|
|
|
Аң аулау
құралдары:
|
Тұзақ, тор,аран,аусар,атқы,қалжуыр,қамба,шарға,т.б.
|
|
3
|
Аң аулау
тәсілдері:
|
Індету,құлату,қаумалау,т.б.
|
|
5
|
Ат
спортына байланысты:
|
Аламан
бәйге,ошақ бәйге, ат айдау,құнан жарыс, жорға жарыс, көкпар, ат омыраулату,
аударыспақ, қызқуу, теңге алу,т.б
|
|
6
|
Күрес
түрлері:
|
Қазақша
күрес, тауық күрес,ырғақ, ұстау, шалу, ілу, ,т.б
|
|
7
|
Ашық
даладағы ойындар:
|
Соқыртеке,
қызылту, ақсерек-көксерек, бестас, асық, үштабан, құмар, алакүшік, ақсүйек,
айгөлек, алтыбақан, әткеншек, арқан тару, қашпадоп,т.б.
|
|
8
|
Үй
ішінде ойналатын ойындар:
|
Белбеу
тастау, ұшты-ұшты, білектесу, көрші, тоғызқұмалақ, дойбы, санамақ, инем
тап,т.б.
|
1.Мына
сөйлемді тұлғасына қарай талдау:
Оқушылар жазғы
демалыс кезінде тауға серуенге шықты
2.Сөз
таптарына қарай талдау
Қолындағы елу сиырды
жүз елуге жеткізген колхозшылар әлдеқашан орден алды.
Қақтаған ақ
күмістей кең маңдайлы.
Қорытынды
Үйге тапсырма:
Сатылай комплексті
талдау.
