"Дамыта оқыту технологиясы" арқылы оқушылардың құзіреттілігін арттыру

ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ.

            Бүгінгі таңда өмірде болып жатқан өзгерістерге байланысты қоғамның шығармашылық әрекет пен шығармашыл тұлғаға мұқтаж екендігі дәлелденуде. Осыған орай, орта білім беретін мектептерге үлкен талап қойылуда. Дамыта оқыту үрдісінде оқушы оқу әрекетімен шұғылданып, теориялық ойлауға икемделеді, білімді өзі меңгеруге мүмкіндік алады. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік-зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің осы кезге дейінгі білетін тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезініп, содан барып оның білім алуға әрекеттенеді. Сабақ мұндай жағдайда төмендегідей  құрамдас бөліктерден тұратын болады:

§  Оқу мақсаттарының нақты қойылуы.

§  Оны шешудің жолын бірге қарастыру.

§  Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.

Бұл үшеуі-дамыта оқытудың Д. Б. Эльконин-В. В Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушы алдына оқу мақсаттарын қоюда ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім сабақ үрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы рөлінде ғана болады. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын білуге үйреніп, әр оқушыға өз ойын, өз пікірін айтуға мүмкіндік беріледі.

Мақсатым: «Өзінің және қоғамдық мүддесінде өзін-өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру».

«Құзірет» термині соңғы кездерде ғылымның әр түрлі саласында қолданыс табуда. Қолдану мүмкіндігіне қарай құзірет, құзіреттілік, құзіретті (жетік, терең білетін) ұғымдары дифференцияланады.

Құзірет-субъектінің қойылған мақсаттарға жету үшін ішкі және сыртқы ресурстарды тиімді іске асыруға дайындығы. Сыртқы ресурстарға білім, білік, дағды, құзіреттіліктер (іс-әрекеттәсілдері) психологиялық ерекшеліктер, құндылықтар жатады. Мұны көрнекті түрде былай көрсетуге болады:

С. И. Ожеговтың сөздігінде «құзіреттілік» сөзіне төмендегідей анықтама берілген:

«Құзіреттілік»-біреудің бір топ мәселе төңірегінде жақсы хабардарлылығы.

§  Проблемаларды шешу құзіреттілігі әр түрлі жағдайдағы проблемаларды анықтауға, оны шешуге мақсат қоюға, жетістікке жету үшін жоспарлауға және ұйымдастыруға, өз қызметінің нәтижесін бағалауды іске асыруға, барабар қойлған міндеттерге технологиялар таңдау және қолдануға мүмкіндік береді.

Дамыта оқыту үрдісінде оқушының субъект ретінде танылуы мына төмендегі жағдайларға байланысты:

Қазіргі оқулықтар оқу әрекеті жүйесімен жазылғандықтан, оқушының негізгі құралына айналып, өздігінен ізденудің көзі болады. Бұдан мұғалім қызметі жеңілдеді деген пікір тумауы керек, керісінше, оқу үрдісінде өтіп жататын психологиялық, педагогикалық жағдайларды бірден танып, әр оқушы ерекшелігіне қарай оқу әрекетін шебер ұйымдастырушы психолог-мұғалім болу жауапкершілігі артып отыр.

Дамыта оқыту жүйесіндегі технологиялардың классификациялық сипаттамасы.

§  Қолдану деңгейіне қарай: жалпы педагогикалық.

§  Философиялық негізіне қарай: гумандық.

§  Психикалық даму факторына қарай: социатектік, психотектік.

§  Игерудің ғылыми тұжырымдамасына қарай: рефлекторлық, дамытушылық.

§  Мазмұндық сипатына қарай: білімдік, тәрбиелік.

§  Басқару мипіне қарай: шағын топтар жүйесі.

§  Ұйымдастыру формасына қарай: сыныптық, сабақтық, топтық және жеке.

§  Балаға қатынас амалына қарай: тұлғалық, бағдарлық.

§  Басымдық танытатын әдісіне қарай: дамытушы.

§  Оқушылар категориясына қарай: жалпы.

§   Жетілдіру бағытына қарай: балама.

Дамыта оқыту жүйесінің дидактикалық ұстанымдары:

Кешенді дамытушы жүйе негізінде мақсатты бағытталған даму;

Теориялық білімнің басты рөл атқаруы;

Мазмұнның толықтығы мен жүйелілігі;

Материалды игеруді қарқынды жүргізу.

Оқытуда эмоционалды үрдісті іске қосу;

Мазмұнды проблемаландыру;

Оқыту үрдісінің вариативтілігі;

Барлық оқушыны бірдей дамыту жұмыстарын жүргізу.

Дамыта оқыту белгілері:

§  Педагогикадағы түсіндірмелі – иллюстративті әдісі алмастырады. Бұл әдіс тұлға дамуымен  тығыз байланысты.

§  Дамытудың барлық заңдылықтарын ескереді, жеке бастың өзіндік деңгейі мен ерекшелігіне сәйкестендіріледі.

§  Балаға іс-әрекеттің толыққанды субъектісі болып табылады.

§  Балаға қоршаған ортамен өзара қатынасқа түсетін дербес субъект рөлі беріледі.

§  Тұлғаның барлық қасиетін тұтас дамытуға негізделген.

§  Баланың жақын даму аймағында жүзеге асады.

Дамыта оқытуда мұғалімнің басты міндеті:

Оқу материалдарын оқушыға дайын күйінде көрсету емес, оқушымен бірлесіп, жалпы іс-әрекетті ұйымдастыра отырып, алға қойылған міндеттерді түсіндіру, оларды шешудің тәсілдерін, жолдарын іздестіру арқылы өз іс-тәжірибесінде  қалай қолданады?

§  Оқу әрекетін қалыптастыру, айналадағы дүниемен белсенді әрекеттестік, этикалық, эстетикалық қарым-қатынасқа дайындау, дара тұлғалық адамгершілік нормаларын меңгерту;

§  Оқу барысында баланың бойындағы дамытуды қалыптастыруды дағдыға айналдыру.

§  Оқу мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса көңіл бөлу

§  Сөздік қоры мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса көңіл бөлу

§  Оқушының сезіміне әсер етіп, логикалық ойын дамыту.

§  Жалпы оқушының жан дүниесін дамыту.

Мектебіміздің өзекті тақырыбы: «Құзыреттілік тәсілі арқылы білім беру үрдісінің субъектісін дамыту».

§  ақпараттық құзыреттілік алынған ақпаратты сыни тұрғыдан ұғынуға және оны табуға, таңдауға, қайта құруға, жаңа жағдайлардағы міндеттерді шешуде сол ақпараттарды пайдалана алуға, логикалық операцияларды (талдау, жинақтау, қорыту, дәлелдеу, жүйелеу) пайдаланып ақпараттарды өңдеуге, оларды өз әрекеттерін жоспарлауда пайдалануға мүмкіндік жасайды.

§  Коммуникативтік құзыреттілік әр түрлі жағдайларда алдына қойған міндеттерін шешуде, өзінің көзқарасын әдеп нормасына сәйкес жеткізуде ауызша және жазбаша коммуникациялардың түрлі құралдарын пайдалануға мүмкіндік туғызады.

Коммуникативтік құзыреттілік – адамдармен өзара әрекет пен қарым-қатынас тәсілдерін білуді, түрлі әлеуметтік топтарда жұмыс істеу дағдыларын, қоғамдағы түрлі әлеуметтік ролдерді орындауды, өмірдегі нақты жағдайларда шешім қабылдау үшін байланыстың түрлі объектілерін қолдана алу білігін, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде, халықаралық қатынаста шетел тілінде қатынас дағдылары болуын қарастырады.   

Ақпараттық-технологиялық құзыреттілік – бағдарлай білу, өз бетінше іздей білу, талдай, таңдай білу, өзгерте білу, сақтай білу, білім мен ақпаратты ақпараттық технологиялар мен техникалық объектілердің көмегімен жеткізуді жүзеге асыра білу және интерпретациялау білігі.

Өзінің және қоғамдық мүддесінде өзін-өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру».

                                         Ә Д Е Б И Е Т Т Е Р:

§  ҚР Жалпыға міндетті білім берудің Мемлекеттік стандарттары; Жоба,          /12 жылдық білім беру, 2006ж/.

§  Эльконин-Давыдов «Дамыта оқыту технологиясы»

              / Педагогикалық шығармалар, 1998 ж/.

3.     Оқу үрдісіндегі дамыта оқытудың мәселелері
/ Психологиялық ғылым және білім беру №1/2003 ж /