Delphi бағдарламалау ортасында “Саясаттану және әлеуметтану негіздері” пәнінен электронды оқу құрал жасақтау

2.1 Delphi бағдарламалау ортасы

Delphi-де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма - программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесi. Delphi алғашқы рет iске қосылған кезде форма Form1 атауымен (тақырыбымен) көрiнедi (1.1-сурет). Оның жиектерiне тышқан көрсеткiшiн орналастырып, ол екi жақты нұсқама түрiне айналған кезде жылжыту және қалдыру тәсiлi бойынша форманы кеңейту не қысу қиын емес.

  Құрылатын программада пайдалану үшiн формада түрлi компоненттер (форма компоненттерi) орнатылады. Негiзгi компоненттердiң кейбiрi Access берiлгендер қоры жүйесiнде пайдаланылатын элементтер панелiне енгiзiлген түймелер сияқты. Олар Delphi терезесiнiң компоненттер палитрасына орналастырылған.

Форманың және формаға енгiзiлетiн компоненттердің түрлi қасиеттерi бар. Қасиет (Сипаттама, параметр) - айнымалылардың ерекше түрi. Олар объектiнiң түрлi мүмкiндiктерiн сипаттап, ағымдық күйiн анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерiнiң мәндерi - форма тақырыбының мәтiнi, өлшемi, экранда орналасуы, түсi т.б. Delphi iске қосылған кезде  форма  қасиеттерiне алғашқы сәйкес мәндер меншiктелiп қойылады.

  Терезенiң екi қосымша бетi бар: Properties (Қасиеттер) және Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан тұратын оның Properties бөлiмi ашылулы тұрады (1.1-сурет). Бiрiншi бағанда көрiнетiндер – қасиет атаулары, екiншi бағанға сәйкес жазылғандар – олардың мәндерi.

Форма қасиеттерi:

Name (Атау) – формаға берiлген атау. Ол Delphi объектiлерiнiң (компоненттердiң) негiзгi қасиеттерiнiң бiрi. Delphi-дiң жұмыс iстеуi кезiнде ол объектiнi осы атау бойынша ажыратып таниды. Delphi-дiң формаға автоматты түрде алғашқы рет меншiктеген атауын (Form1) өзгертiп, басқа атау беруге болады. Форманың iс-әрекетi атауынан белгiлi болуы үшiн атауды мазмұнға жақын етiп енгiзген жөн. Мысалы, форма квадрат теңдеудi шешуге пайдаланылатын болса, Form1 орнына KvTend атауын енгiзу. Ол үшiн қасиеттер терезесiнен Name атауын таңдап, жаңа атауды клавиатура арқылы терiп алса болғаны. Терiлген атау Name жолының оң қатарына жазылып   қойылады.

Оқиғалар.  Программалық код терезесi.

Windows-тағы сияқты Delphi-де программалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программаны көру үшiн алдымен форматқа компонент орнатуы, форманы не фор­мада орналастырылған компоненттi тышқан арқылы шертуi мүмкiн. Оның әр iс-әрекетi оқиға шақырады. Яғни, оқиға -программаның жұмыс iстеуi кезiнде объект жағдайының   өзгеруi.

  Delphi-де әр оқиғаға атау берiлiп қойылған. Мысалы, ком­поненттер палитрасының Button түймесi арқылы формада орнатылған Button1 компонентiн шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.

  Әр объектiге байланысты оқиғалар жеткiлiктi Мысалы, формаға байланысты оқиғалар саны – 35 (2-сурет). Олар қасиеттер терезесiнiң Events қосымша бетiне енгiзiлген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксi (қосымшасы) тiркестiрiлiп жазылған. Ол - атаудың оқиға екендiгiн бiлдiретiн белгi.

 

Сурет 2. Форма оқиғалары

 Delphi ортасында жиi кездесетiн оқиғалар:

OnClick – тышқан түймесiн бiр рет басу;

OnDblClick – тышқан тұймесiн екi рет басу;

OnKeyDown – клавиштi басу;

OnKeyUp – басылған клавиштi босату;

OnMouseDown – тышқан түймесiн басу;

OnMouseUp – тышқан түймесiн босату;

OnMouseMove – тышқан көрсеткiшiн жылжыту;

OnCreate – форманы екi рет шерту, т.б.

Delphi-де программа (проект) екi бөлiмнен тұрады: алғашқыда автоматты түрде project1 атауы берiлетiн проект файлы (негiзгi модуль) және unit1.pas атауы берiлетiн модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сәйкес iс-әрекеттердi орындайтын про­грамма мәтiнi (процедуралар) енгiзiледi. Программа мәтiнiн программалық код деп, терезенi программалық код терезесi не қысқаша редактор терезесi деп те атайды. Терезе белсендiрулi түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы (үлгiсi) көрiнедi. Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлiнген класс және процедура атауларынан тұрады (1.5-сурет), т.б.

Кейде модульдiң соңына инициалдау (initialization) бөлiмi енгiзiледi. Бөлiм модуль айнымалыларын инициалдап (бастапқы мәндер берiп), программаны дайындау үшiн қажет. Егер ол толтырылса, бұл бөлiм басқаруды программа денесiне беруден бұрын орындалады. Бөлiм нұсқауларын begin және end кiлттiк сөздерiнiң арасына енгiзу керек. Жоғарыда көрсетiлген сияқты, бөлiм толтырылмаса, begin сөзi жазылмай, оған тек end. Сөзi енгiзiледi. Ол - модульдiң соңын бiлдiретiн кiлттiк сөз.

2.2“Саясаттану және әлеуметтану негіздері” пәнінен оқу құрал жасақтау

                            Сурет-1. Delphi программасымен жасалған басты модуль.

Саясаттану және әлеуметтану негіздері пәнінен электрондық оқуқұрал  Delphi бағдарламасымен жасақтау. Сурет 1 көрсетілген  Delphi  бағдарламасымен және Adobe фотошоп көмегімен жасалған.