Дененің импульсі (9 класс)

21.11.145ж. Физика  9 сынып

Сабақтың тақырыбы:    Дененің импульсі. Материалық  нүктенің  импульстерінің  өзгеруі. Денелер  жүйесі. Импульстің сақталу заңы.

Сабақтың мақсаты:   

1. Оқушыларға  күш импульсі, дене импульсі, қозғалыс мөлшері жөнінде  түсініктер беру. Импульстің механикадағы  рольін және оның  түрлерінің  өзара  әсерлесу уақытына байланыстылығын сонымен қатар тұрмыста, практикада  қолданатындығын түсіндіру.

2. Импульстің заңдарының басқа заңдардан  айырмашылықтарын салыстыра  білу  қабілеттерін дамыту.  Импульстің  сақталу заңдарын  пайдаланып, физиканың айла тәсілдерін қолдана білуге   дағдыландыру.

3. Импульстің заңдарын пайдаланып,  еліміздің  жаңа техникаларын игеруге  деген  құштарлықтарын арттыру және мамандыққа бағдарлау.

Сабақтың көрнекілігі: компьютер, интерактивті тақта, слайдтар, доп, 2 машина, гірлер, 5шар, жіп, 2 штатив, 2 сым, сызғыш.

Сабақтың әдісі: Деңгейлеп саралап оқыту. Түсіндірмелі сұрақ – жауап. 

                             Практикалық жұмыс.

Сабақтың  түрі : білім мен дағдыны тиянақтау, жүйелеу сабағы;

Сабақ әдісі : Блум таксономиясы.

Сабақтың  көрнекілігі : интерактивті тақта,  слайдтар,  сәйкестендіру,  тапсырмалар.

Сабақтың жоспары: 
І. Ұйымдастыру бөлімі (3 мин.) 
1). Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеріп, сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ. Негізгі бөлім (40 мин.) 
Б.Блум жүйесі «Оқыту – екі есе оқу» технологиясы білім мен қабылдауды 6 деңгейге бөлінетіндіктен, сабақтың жоспары 6 деңгейден тұрады: 
1. Білімділік - ақпараттық деңгей. (бұрынғы білімді еске түсіру) (5 мин)

«Миға шабуыл» (деңгейлік сұрақтар)
2. Түсіну – тезаурустық деңгей (алған білімді пысықтау) Мәселені шеш! (10мин)

«Ел ертеңі білімді ұрпақ»; Оқулықпен жұмыс.
3. Қолдану – методикалық деңгей. (алған білімді өмірде қолдануға үйрету)

 (10 мин.) Жасырын әріптерді  тап! «Физикалық  эстафета  ойыны» Сәйкестікті анықта.
4. Талдау (анализ) – технологиялық деңгей (Бұрынғы білім негізін пайдалана отырып, жаңа проблеманы шешу). (10 мин.) Тез есептей білеміз бе? «Есептеу – білімді  еселеу»; «Кім жылдам?» (бекіту сұрақтары)   «Физикалық  дуэль»
5. Жинақтау (синтез) – зерттеушілік деңгей (жалқыдан жалпыға, жеке бөлшектерден  жаңа дүние жасау). «Өтілген тақырыпты бекіту» (5 мин.) Тест.

ІІІ. Қорытындылау бөлімі (2 мин.) Рефлексия

IV Бағалау (2 мин.) 

V Үйге  тапсырма (1 мин.) 

1. Ұйымдастыру бөлімі.  Оқушыларды  түгелдеу , сабаққа  ынтасын аудару; Сабақтың  мақсатымен  таныстырып, нұсқау  беру.

ІІ. Негізгі бөлім (40 мин.) 
Б.Блум жүйесі «Оқыту – екі есе оқу» технологиясы білім мен қабылдауды 6 деңгейге бөлінетіндіктен, сабақтың жоспары 6 деңгейден тұрады: 

1. Білімділік - ақпараттық деңгей. (5 мин)

«Миға шабуыл» (бұрынғы білімді еске түсіру);

1.      Күш дегеніміз не және қандай шама?

2.      Қандай күштерді білесің?

3.      Ньютонның І, ІІ, ІІІ заңдарының мәні неде?

4.      Дененің массасы нені сипаттайды?

5.      Жылдамдық нені сипаттайтын шама?

6.      Қозғалысты қалай түсінесің?

2. Түсіну – тезаурустық деңгей (Жаңа білім алу) Мәселені шеш! (10мин)

«Ел ертеңі білімді ұрпақ»;     Жаңа материалы меңгеру.

Қозғалыстың масса m және жылдамдыққа υ тәуелділігін сипаттайтын шама дене импульсі немесе қозғалыс мөлшері деп аталады.

                                        (1)             []

Мысал,  жылдамдықпен қозғалып келе жатқан денеге  күш әсер етсе, оның жылдамдығы  өзгереді (1-сурет).

       ескерсек Ньютонның ІІІ заңы келесі түрде жазылады:

                                                                      

                                    1-сурет

егер                                және          

онда                         немесе                  (2)    [Н·с]

(2)-формула күш импульсін анықтайтын формула.

Дене импульсінің өзгерісі күш импульсіне тең.

Тұйық жүйе дегеніміз сыртқы күштер әрекет етпеген жағдайда жүйеге енетін денелер бір-бірімен ішкі күштер арқылы ғана әрекеттесетін жүйе.

Мысал:  және  жылдамдықпен бір-біріне қарама-қарсы бағытта қозғалып келе жатқан массалары m₁ және m₂ екі шардың өзара әрекеттесуін қарастырайық. Ньютонның ІІІ заңы бойынша олар былай байланысады:

Ғ  немесе         

                            

     Шарлардың әректтесуге дейінгі және әректтесуден кейінгі импульстерін теңдіктің екі жағына біріктіргенде:                 (3)

(3) формуладан келесі шығады:

    Тұйық жүйедегі өзара әректтесетін денелер импульстерінің қосындысы өзгеріссіз қалады, яғни

                                                (4)

(4)-формула импульстің сақталу заңы. 

3. Қолдану – методикалық деңгей. (алған білімді өмірде қолдануға үйрету)

 (10 мин.) Жасырын санды тап! «Физикалық  эстафета  ойыны» Сәйкестікті анықта.

1. Массасы 3 кг доңғалақ горизонталь бетпен сырғанаусыз 5 м жылдамдықпен домалап келеді. Доңғалақтың импульсін табыңыз.

  Берілгені : ____________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Рельстің бойымен 6 м/с жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адам рельсте тыныш тұрған 30 кг арбашаға секіріп мінді. Арбашаның рельспенен қандай жылдамдықпен қозғала бастайтынын табыңыз.

Берілгені: ______________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Талдау (анализ) – технологиялық деңгей (Бұрынғы білім негізін пайдалана отырып, жаңа проблеманы шешу). (10 мин.) Тез есептей білеміз бе? «Есептеу – білімді  еселеу»; «Кім жылдам?» (бекіту сұрақтары)   «Физикалық  дуэль»

1. Неліктен хоккейде қорғанушыны салмақтылау, ал шабуылшыны жеңілдеу әрі ептілеу болатындай етіп таңдайды?

2. Мылтықтан атқанда неге кері серпілу болады?

3.Массасы әртүрлі екі вагон бірдей жылдамдықпен қозғалады. Егер бірдей күшпен қозғалысқа қарсы әсер етсе, вагондардың жылдамдығы қалай өзгереді?

5. Жинақтау (синтез) – зерттеушілік деңгей (жалқыдан жалпыға, жеке бөлшектерден  жаңа дүние жасау). «Өтілген тақырыпты бекіту» (5 мин.) Тест.

1.Дене импульсінің формуласы

А)           B)              C) 

2. Күш импульсі деп

А) Күш пен әсер ету уақытының көбейтіндісі

В) Күш пен жылдамдықтың көбейтіндісі

С) Дене массасы мен жылдамдығының көбейтіндісі

3. Импульстің сақталу заңының формуласы

A)

B)

C)

4. Күш импульсінің өлшем бірлігі

A) H･c        B) H･м           C) Н/с

5. Өзара әсерлесетін денелер жүйесі үшін импульстің сақталу заңы қандай жағдайда

орындалады?

А) құйынды өріс

В) тұйықталмаған

С) тұйықталған

6. Дене импульсінің өлшем бірлігі

А) кг･м               В) кг･м/с              С) кг･м/с²

7. Денеге  10 с бойы 5 Н күш әсер етеді. Күш импульсін табыңдар.

А)50 Н с              В)5 Н с                  С) 0,5 Н с

8. Күш импульсі мен дене импульсінің арасындағы байланыс қандай?

А)               B)                 C)    

9.Массасы 10 кг дененің импульсі 50 кг м/с болғандағы  дененің жылдамдығын табыңдар

А)  4 м/с              В) 5 м/с                    С) 3,5 м/с

10. Импульс терминін  білдіретін шамалар

А) Күш импульсі және дене импульсі     В) Дененің жылдамдығы  С) Дененің массасы.

 Дұрыс жауаптар:      1.В,   2.А,  3.В,   4.А,   5.С,    6.В,   7.А,   8.C ,   9.В,  10.А.

5.     Қорытынды.

І Деңгей

№1. 6 км/сағ жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адамның импульсі қандай?

Бер:                 1,6 м/с  60кг  96 кг м/с 

       

Т/к:   

ІІ Деңгей

2. Массасы 50 кг бала 5 м/с жылдамдықпен жүгіріп келе жатып,2 м/с жылдамдықпен келе жатқан массасы 100 кг арбаның үстінде қарғып мінді.Осыдан кейін арба қандай жылдамдықпен қозғалады?

 Бер:            ()            

                                                           3 м/с

                                                                           

      

  Т/к:

ІІІ Деңгей

3.  Массасы 5кг денеге 10 Н күш 2 с  бойы  әсер етеді. Дененің күш әсерінен кейінгі импульсін анықтау керек. Дененің бастапқы жылдамдығы 3 м/с.

Бер:                                         35 Н

                                  

                                    +

          t = 2 c                        

   Т/к:

6. Бағалау. Рефлексия

7.    Үй жұмысы.   § 19 , 20 ж 17(2,3)