Киров
жалпы білім беретін негізгі мектебі
Медбике:
Мусалимова Ж.О
«Денсаулық – зор байлық» дейді
қазақ. Халықтың денсаулығын сақтау аурулардың алдын-алу мен оларды емдеу
бағыттары: мемлекеттік, әлеуметтік, экономикалық (нарықтық экономика,
макроэкономика), медициналық және биологиялық (физиологиялық) проблема.
Қазіргі күнге дейін денсаулық деген түсініктің біркелкі алынған дәлелді
анықтамасы болмағандықтан, адамдардың денсаулығына дұрыс баға беру біршама
қиындық туғызады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының жарғысы бойынша,
денсаулық деп «аурушандық пен дене бітімінде кемшіліктердің бар не жоғы ғана
емес, сонымен қатар адамдардың толық физикалық, әулеметтік және рухани қолайлы
жағдайларын» түсінеміз.
Академик
В.П.Казначеевтің жеке бас денсаулығы туралы анықтамасы бұдан да толығырақ:
"денсаулық дегеніміз, организмнің ұзақ өмір сүру барысында биологиялық
және психикалық әрекеттері мен тиімді жұмыскерлігінің, әлеуметтік
белсенділігінің, сондай-ақ жас ерекшеліктеріне сәйкес дені сау ұрпақ жалғастыру
қабілетінің сақталуы мен дамуы”.
Адамның
еңбек пен түрмыс жағдайын жақсарта беру, аурулардың алдын алу, халықтың дене
және рухани күшінің жан-жақты дами беруіне қолайлы жағдайлар туғызу, халыққа
тегін, жалпыға бірдей, жоғары дәрежедегі мамандандырылған медициналық көмек
көрсетуді қамтамасыз ету біздің тәуелсіз егеменді мемлекетіміздің аса маңызды
міндеттсрінің бірі. Бұл туралы біздің Ата Заңымызда (Конституциямызда) кең
көлемде жазылған. Денсаулык дегеніміз — ағзаның айналаны қоршаған сыртқы орта
факторларына бейімделуі. Айналаны қоршаған сыртқы орта факторлары әсерінен
адамдардың денсаулығы қалыптасып, ол дами түседі. Қазіргі кезде денсаулықтың
бірнеше түрі бар екені белгілі болды. Олар:
1. Физикалық денсаулық – ағза жүйесі мен органдардың өсу деңгейі. Оның негізін
морфологиялық және функциялық кесектер қалайды. Олар ағзаның бейімделу
реакциясын қамтамасыз етеді.
2.
Соматикалық денсаулық – ол адам ағзаларының арасындағы биологиялық жағдайы. Оның
негізін ағзаның жеке басы дамуының биологиялық бағдарламасы реттейді.
3.
Психикалық денсаулық – ол адамның психикалық сферасының жағдайы. Ауруды
болдырмау, адекватты реакцияларды жасау, адам өмірінің мақсатын болжау, мұның
бәрі биологиялық және әлеуметтік қажеттіліктен туындайды. Ағзасында
функциялардың өздігінен реттелуі, функциялық үдерістердің келсімді түрде өтуі,
айналаны қоршаған сыртқы орта факторларының әсерлеріне бейімделу қасиеттерінің
жоғары дөрежелі жағдайда болуы.
4.
Рухани денсаулық — ол адамдардың ақпаратты қабылдау қабілеттілігі мен түрткілік
(мотивациялық) іс-әрекетінің арасындағы қарым-қатынастардың сипаттамасын
көрсетеді. Оның негізгі бағалық жүйесі, индивидтердің қоғамдағы орны мен оның
мотивті түрде орнығуын баяндайды. Ол адамның көңіл-күйін анықтайды. Өйткені
рухани денсаулық жалпы адамдардың жомарттығын, сүйіспеншілігін және
жан-дүниесінің сұлулығын көрсетеді.
Физикалық,
соматикалық, психикалық және рухани денсаулықтардың өздерінің жинақталған
көрсеткіштері мен критерийлері болады. Олар:
1.
Соматикалық және физикалық денсаулықтың критерийі Мен бәрін "өзім жасай
аламын” деп көрсететін критерий;
2.
Психикалық денсаулықтың критерийі — Маған қажет заттардын бәрін "өзім
тауып аламын”;
3.
Рухани денсаулықтың негізгі критерийі — Менің «өзім жасауым керек».
Денсаулықты көрсететін негізгі белгілер:
1)
Адам ағзаларында арнаулы (иммунды) және арнаулы емес түрде пайда болып
қалыптасқан денсаулық және оны бұзатын факторларға денсаулықтың қарсы тұра
алатыны;
2) Ағзаның өсуі мен дамуының көрсеткіші;
3)
Ағзаның қор ретінде (резервте) жиналған және функционалды жағдайын сипаттайтын
белгілер.
4) Әр
түрлі ақауларға (дефекттерге) байланысты дамымай қалған немесе бір ауруларға
сәйкес денсаулықтың болмауы және денсаулық деңгейі;
5)
Моралды еріктің деңгейі және рухани-мотивациялық белгі.
Адамдардың
денсаулығы неге байланысты болады деген сауалға келетін болсақ, денсаулықты
шартсыз түрде 100 пайыз етіп алсақ, оның 20%-і тектік факторларға, 20%-і
айналаны қоршаған сыртқы орта жағдайларына, экологиялық факторлардың әсеріне,
10%-і денсаулық сақтау жүйесіне байланысты болатыны анықталып отыр.
Денсаулықтың 50%-інің жақсы болуы адамдардың өздеріне байланысты болатынын
медицина және биология ғылымдары ғылыми тұрғыдан дәлелдеп шықты.
Көптеген
адамдар олардың ішінде жас жеткіншекгер денсаулықтарын өздері бұзатыны байқалып
отыр. Олар: ішімдік ішу, есірткі заттармен айналысу және уытты (токсикалық)
уларды иіскеу, немесе денелеріне жағумсн әуестену. Қандай да болмасын, олардың
адам өмірін өте қысқартып жіберетіні сөзсіз.Соңғы жылдары елімізде халықтың
денсаулығын жақсарту үшін салауатты өмір салтына, әсіресе тұрғындардың спортпен
айналысуына көп көңіл бөлінуде.
Қазақ
"Тазалық - саулық негізі, саулық - байлық негізі" деп бекер айтпаса
керек. Гүлденген экономиканы дені сау, саналы азаматтар жасайды. Сондықтан
Елбасы Жолдауындағы салауатты өмір салтын қалыптастыру, оны насихаттау
шараларын белсендірек жүргізгеніміз абзал. Әсіресе жас ұрпақтың бойына тазалық
пен сергектікті орнықтыру - біздің міндетіміз.
Адамзат өмірге келген соң өмірін қалай болса солай өткізбеуі тиіс. Яғни адам
саналы да жарқын өмір сүруі қажет. Ол үшін ең алдымен ата-бабамыз айтып
кеткендей
Бірінші байлық – денсаулық
Екінші байлық – ақ жаулық
Үшінші байлық – он саулық
демекші,
ең алдымен саналы да жарқын өмір сүру үшін денсаулық қажет. Ал сол денсаулықты
сақтау – өз қолымызда, яғни өз еншімізде. Қазіргі таңда аурулардың түрі көбейіп
барады. “Тірі адам түбінде бір ауырмай тұрмайды” деп данышпан Баласағұнидің
айтқан сөзі рас сияқты. Өйткені, әрбір адам басында өзіне белгілі бір аурулары
бар. Бірақ біз сол аурулардың шарықтауына жол бермей оған төтеп беруіміз қажет.
Яғни “Ауруын жасырған өледі” (Ә.Науаий) деген сөзге қарсы адам өз бойындағы
ауруы бойынша дәрігерлерден кеңес алып, білгендерден сұрап отыруы қажет. Ең
алдымен сәбилердің дұрыс жетіп қалыптасуына қарсы дисплазия деген аурулар бар.
Ол аурумен сәби күресе алмайды, ал онымен күресетін ата-анасы. Бұл ауру
дәрігерлердің айтуынша, әсіресе соңғы кездері балалар арасында кеңірек тарап бара
жатқан дисплазия ауруының пайда болуына бірнеше себептер негіз. Олардың
біріншісін экологиялық жағдайлармен байланыстырсақ, екінші себебі ағзадағы йод
темір, сондай-ақ кальцийдің тапшылығына тікелей қатысты. Мұның ақыры
мүгедектікке әкеліп соғуы мүмкін. Сондықтан баланың сауығып кетуіне де өзіміз
жәрдемші болуымыз керек. Ауруға қарсы сылап-уқалау сәбидің екі аяғын тізесінен
кісен секілді темірмен керіп қою керек.
Ал енді
еліміздегі экономикалық жағдайдың өзгеріп нарықтық қатынастардың дамуы,
қоғамның әлеуметтік тұрғыда жіктеле бастауы ол мүмкіншіліктердің бірдей болмауы
және осы теңсіздіктің балалардың тұлға болып қалыптасуына да өз ықпалын
тигізетіні анық. Ал бұл кәмелетке толмағандар арасында қылмыстың көбеюіне
әкеліп соғады. Есірткі құмарлық жасарып келеді. Бұл – дабыл соғарлық жағдай.
Бүгін Республикамыздағы тұрақты есірткі құмарлардың 2/3 бөлігін жасөспірімдер
мен 25-30 жасқа дейінгі жастар құрайды. Балаларда да есірткіні тұтынатын
жағдайларда болады. Мамандардың айтуынша есірткіні татып көрген немесе
оқтын-оқтын тұтынған адамдардың жартысынан астамы 13-17 жаста жасаған. Есірткі
құмарлықтың үдеп бара жатқаны қылмыстық ахуалдың күрт нашарлауына тікелей әсер
ететіні анық. Сондықтан жастарды улап, халықтың болашағына қатер төндіріп
жатқан бұл дертке аяусыз күрес ең бірінші өзіміз, отбасымыз және мектепте
басталуы қажет. Еліміздің ертеңгі тізгіні жастар қасында мемлекетіміздің алдына
қойып отырғаны елулікке ену стратегиясы жүзеге асу үшін жас ұрпақтың дені сау
болуы қажет. Сонда ғана өз елімізді елулік қатарынан көре аламыз. Сол үшін өз
денсаулығымызды өзіміз күтуіміз қажет.
Денсаулық
механизмі бар екені белгілі, ал, денсаулық өзі АЛТЫ АСПЕКТІДЕН тұрады:
а)физикалықденсаулық.
б)психикалық және интеллектуалды денсаулық.
в)жеке.
г)руханиденсаулық.
д)эмоционалдыденсаулық.
е) әлеуметтік денсаулық.
ФИЗИКАЛЫҚ
ДЕНСАУЛЫҚ келесі түсініктерден тұрады: біздің денеміз қалай құрылған және қалай
жұмыс жасайды, ешқандай дене аурулары жоқ, ол жаттыққан немесе шыныққан.
ПСИХИКАЛЫҚ
ЖӘНЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ДЕНСАУЛЫҚ - бұл психикалық аурудың және кем ақыл-дылықтың
болмауымен түсіндіріледі. Психикалық денсаулық адам жаңа білімді қабылдау және
оны қолдау қабілетімен, негізгі психикалық процестердің күші және
қозғалғыштығымен сипатталады.
ЖЕКЕ
ДЕНСАУЛЫҚ - бұл адам өзін-өзі адам ретінде сезінуі, талпынысы, өзін көрсетуі,
жетістігі, негізгі құндылықтары. Біреулер жұмысынан, біреулер - өнерден,
үшіншілері - отбасынан, төртіншілер - жеке басынан жетістік іздейді. Өзін-өзі
таныту неғұрлым қоғамға қарсы келмесе, соғұрлым ол адамның өзіяе пайдалы,
осыдан барып нақты адамның жеке денсаулығы сипатталады.
РУХАНИ
ДЕНСАУЛЫҚ - бұл адам өмірінің орталығы, бұл - мораль, тәртіп және басқа
біреудің әрекетін қабылдау этикасы, мейірімділік пен қайырымдылық, әсемдікті
қабылдау этикасы.
ЭМОЦИОНАЛДЫ
ДЕНСАУЛЫҚ - бұл өз сезімдерін түсіну және бақылау, керек кезінде өз сезімін
түсінікті түрде шығара білу, эмоцияның тыйым салатын және салмайтын
көріністерін білу керек.
ӘЛЕУМЕТТІК
ДЕНСАУЛЫҚ - бұл ең алдымен өзін қоғамның бір бөлшегі ретінде сезіну, қоғамда
және қоғам өмірінде өз жетістіктерін сезіну. Мұнда өндірістік қатынас пен
профессионалды сапаның орны айқын. Маңызды және материалды жағы - қандай адам
болса да, қажеттіліктермен қамтамасыз етілуі (яғни, оның жұмыс істеуі,
шеберлігі мен тәртібі).
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.