Дидактикалық материалдар: Кестелер мен сызбалар (10-11 сыныптарға)

Кестелер мен сызбалар

Солтүстік Американың табиғат зоналары

Табиғат зоналары	Негізгі ерекшеліктері
Арктикалық шөл зонасы	Гренландия аралы мен Канада Арктикалық архипелагты алып жатыр. Зонада мұз дәуірінен сақталған қой-өгіз тіршілк етеді. Ол дүниежүзілік қызыл кітапқа енгізілген.
Тундра зонасы	Солт.жағалық бөлік пен Гудзон шығанағының оңтүстігін, Лабрадор түбегін қамтиды. Мұнда солт. бұғыларының айрықша түрі Карибу өседі.
Тайга зонасы	Кордильераның шығыс беткейінен Атлант мұхитына дейін алып жатыр. Топырағы – күлгін, ерекше сақталған ағаш түрлері: ситхил шыршасы, тсуга, дуглас май қарағайы, қызыл самырсын. Жасы 4000 жылға дейін жеткен жасыл секвойя, мамонт ағашы деп аталатын алып секвойя және қантты қарағай өседі.
Аралас және жалпақ жапырақты ауыспалы ылғалды ормандар	Материктің шығыс бөлігін бойлап, оңтүстік Мексика шығанағы жағалауына дейін таралған. Аралас орманда – сұр, қызыл, сары топырақты, қызыл қарағай, қант үйеңкісі өседі. Ауыспалы орманда – магнолия, емен, ергежейлі сабаль пальмасы, батпақтар – батпақ кипарисі, эверглейдс батпағы
Орманды дала, дала зонасы	Биіктігі 1,5 м жететін селеу, боз-шойғын, бидайық, бизон шөбі өседі. Бизон, дала қасқыры – кайот.
Шөлейттер	Құрғақшылыққа бейімделген ағаш тәрізді кактус, алое, сүттіген, опунция, юкка сияқты ылғалды бойына жинайтын өсімдіктер – суккуленттер.
Ылғалды мәңгі жасыл ормандар (немесе саванна)	Орталық Америка мен Кариб теңізі аралдарында орналасқан. Жануарлары – кең танаулы маймылдар, ягуар, қалталылар, құстар, қансорғыш жарқанаттар.

Дүниежүзілік мұхиттарға қысқаша түсініктеме

Мұхиттың аты	Ұғымдар мен түсініктер	Географиялық объектілер	Есімдер	Анықтама материалдары
Тынық мұхит - барлық мұхиттар ішіндегі ең үлкені әрі ең тереңі	Географиялық орны, материктік беткейі, қазан-шұңқырлары, мұхит түбі жоталары, «Тынық мұхиттық отты шеңбер», тайфун, пассад, муссон.	Теңіздер: Беринг, Охот, Жапон, Сары, Шығыс – Қытай, Оңтүстік – Қытай, Коралл, Фиджи, Тасмания, Амундсен, Белинсгаузен. Шығанақтар: Аляска, Колифорния. Аралдар: Алеут, Курил, Сахалин, Жапон, Филлипин, Жаңа Гвинея, Жаңа Зеландия, Пасха, Галапагос, Гавай. Түбектер: Камчатка, Корея, Малакка. Бұғаздар: Магелан, Дрейк, Беринг. Мұхит түбі жоталары: Шығыс Тынық мұхиттық, Оңтүстік Тынық мұхиттық.Қазаншұңқырлар: Оңтүстік, Солтүстік-Шығыс. Ағыстар: Солтүстік пассат, Оңтүстік пассат, Пассат-аралық ағыстар, Куросио, Солтүстік Тынық мұхиттық, Колифорния, Перу, Батыс желдер.	Ф.Магелан, Дж.Кук, Ж.Ф. Крузинштейн, С.О.Макаров және т.б.	Көлемі – 178,6 млн км3. Су көлемі – 710,36 млн км3. Орташа тереңдігі – 3980 м. Ең терең жері – 11022 м. Су бетінің орташа температурасы – +18,10С. Орташа тұздылығы – 36,6 ‰. Басты қазан-шұңқырлары-16.Су асты жоталары – 6. Шұңғымалар (6000 м.терең) – 14. Теңіздер – 13.
Атлант мұхиты – мұхиттар ішіндег ең созылың қысы және ең ерте игерілген.	Литосфералық плиталардың қозғалуы, мұхит ортасы жоталары, айсбергтер, курорт шаруашылығы	Теңіздер: Норвегия, Солтүстік, Балтық, Жерорта, Кариб. Шығанақтар: Бискай, Гвиней, Мексика. Аралдар: Гренландия, Исландия, Ұлыбритания, Ирландия, Жасыл мүйіз, Үлкен Антил, Кіші Антил, Бермуд. Түбектер: Скандинав, Пиреней. Бұғаздар: Гибралтар. Мұхит түбі жоталары: Солтүстік және Оңтүстік жоталары. Ағыстар: Гольфстрим, Солтүстік- Атлант, Лабрадор, Канар, Бенгал, Бразилия, Батыс желдер.	Х. Колумб, А.Аламинос, Б.Франклин, Ж.Пикар және «Челенджер» ғылыми-зерттеу экспидициясы	Көлемі - 91,62 млн км3. Су көлемі – 330 млн км3. Орташа тереңдігі – 3600 м. Ең терең жері – 8742 м. Су бетінің орташа температурасы - +16,50С. Орташа тұздылығы – 37,5 ‰. Басты қазан-шұңқырлары – 15. Су асты жоталары – 6. Шұңғымалар – 2. Теңіздер – 9.
Үнді мұхиты – ең жылы әрі ең тұзды мұхит	Муссон, Мұхит жыланы, мұнаймент ластануы	Теңіздер: Қызыл, Аравия,. Шығанақтар: Парсы, Бенгал, Үлкен Австрия. Аралдар: Мадагаскар, Шри-ланка, Кергелен, Мальдив, Сейшел.  Түбектер: Аравия, Үндістан, Сомали. Бұғаздар: Мозамбик, Аден, Баб-эль-мандеб. Ағыстар: Муссон, Сомали, Батыс желдер.	Гипал,     Васко да Гамма,   Ахмад ибн Маджат.	Көлемі – 76,17 млн км3. Су көлемі – 282,65 млн км3. Орташа тереңдігі – 3710 м. Ең терең жері – 7729 м. Су бетінің орташа температурасы - +170С. Орташа тұздылығы 36,5‰. Басты қазан-шұңқырлары – 10. Су асты жоталары – 11. Шұңғымалар – 1. Теңіздер – 5.
Солтүстік Мұзды мұхит – мұхиттар ішіндегі ең кішісі әрі ең суығы.	Арктика, поляр станциясы, дрейв, торос, «құс базары», «ауа райы асханасы». Солтүстік теңіз жолы	Қазаншұңқырлар: Канада, Нансен. Жоталар: Гаккел, Ломоносов, Менделеев. Теңіздер: Чукот, Шығыс-Сібір, Лаптевтер, Карск, Баренц, Ақ, Гренландия, Баффин6 Бофорт. Аралдар: Элемир, Арктикалық Канада архипелагы, Солтүстік Жер, Жаңа Сібір, Жаңа Жер, Шпицберген.	М.В.Ломоносов, В.Баренц, Д..Я.Лаптевтер, Н.Норденшельд, Ф.Нансен, В.А.Русанов, Г.Я.Седов, С.О.Макаров, О.Ю.Шмидт	Көлемі – 14,75 млн км3. Су көлемі – 18,1 млн км3. Орташа тереңдігі – 1220 м. Ең терең жері – 5527 м. Су бетінің орташа температурасы - +1,20С. Орташа тұздылығы - 30‰. Басты қазан-шұңқырлары – 7. Су асты жоталары – 3. Шұңғымалар – жоқ. Теңіздер - 9.

 Басқару түрі бойынша

Монархиялы
Конституциялық	Ұлыбритания, Жапония, Норвгия, Швеция
Абсолютті монархия	Сауд Аравиясы
Теократиялық монархия	Ватикан (Римде) дінбасы басқарады.
Республикалық
Президенттік	Мысыр, Түркия, Франция.
Парламенттік	Батыс Еуропаның көптеген елдері

Мемлекеттік құрылысы бойынша

Федерациялық	АҚШ, Бразилия, Үндістан
Унитарлы	Қазақстан, Франция, Венгрия
Конфедерациялық	Швейцария.

Дүние жүзіндегі монархтық түрде басқарылатын елдер

Елдер	Басқару үлгісі
Шетелдік Еуропа:
Андорра	Княздік
Бельгия	Корольдік
Ватикан	Теократиялық монархия
Ұлыбритания	Корольдік
Дания	Корольдік
Испания	Корольдік
Лихтенштейн	Княздік
Люксенбург	Ұлы Герцогтік
Монако	Княздік
Нидерланды	Корольдік
Норвегия	Корольдік
Швеция	Корольдік
Шетелдік Азия:
Бахрейн	Әмірлік
Бруней	Сұлтанат
Бутан	Корольдік
Иордания	Корольдік
Катар	Әмірлік
Камбоджа	Сұлтанат
Кувейт	Әмірлік
Малайзия	Сұлтанат
Непал	Корольдік
Оман	Сұлтанат
Біріккен Араб Әмірліктері	Әмірліктер
Сауд Арабиясы	Корольдік
Тайланд	Корольдік
Жапония	Империя
Африка:
Лесото	Корольдік
Морокко	Корольдік
Свазиленд	Корольдік
Мұхиттық аралдар:
Тонга	Корольдік

Экономикалық даму деңгейіне байланысты

Дамыған елдер (капиталистік)	Жапония, ГФР, АҚШ, Франция, Батыс Еуропа.
Дамушы елдер	Үндістан, Мексика, Шығыс Еуропа.
Өтпелі экономикалық елдер	ТМД елдері, Орталық Шығыс Еуропа елдері және Куба

                                 90 ж. аяғндағы электр өндіру көлемі бойынша дүние жүзінің бірінші он елі

Елдер	Өндіру
	Барлығы, млрд кВт∙сағ	Жан басына алғанда, мың кВт∙сағ
АҚШ	3700	13,50
Қытай	1100	0,90
Жапония	1000	7,60
Ресей	840	5,70
Канада	550	18,40
ГФР	530	6,55
Франция	520	8,60
Үндістан	430	0,45
Ұлыбритания	350	5,50
Бразилия	300	1,75

Дүние жүзінің аса ірі су электрстансалары

СЭС аттары	Қуаты, млн кВт	Елдер	Өзендер
Итайпу	12,6	Бразилия\Парагвай	Парана
Гури	10,3	Венесуэла	Кароно
Гранд-Кули	9,8	АҚШ	Колумбия
Саян-Шушенск	6,4	Ресей	Енисей
Краснояр	6,0	Ресей	Енисей
Ла-Гранд 2	5,3	Канада	Ла-Гранд
Черчилл-Фоле	5,2	Канада	Черчилл
Братск	4,5	Ресей	Ангара
Усть-Илим	4,3	Ресей	Ангара
Тукуруи	4,0	Бразилия	Токантинс

                  Қала халқының саны бойынша дүние жүзінің аса ірі елдері

елдер	Қала халқы, млн адам	Қала халқының үлесі %
Қытай	370,0	30,3
Үндістан	250,7	26,8
АҚШ	200,7	76,2
Бразилия	126,6	78,2
Ресей	108,5	73,0
Жапония	97,1	77,6

Халқының табиғи өсуі ең көп және ең аз он ел

елдер	Табиғи өсім %	елдер	Табиғи өсім %
Оман	49	Украина	-6,2
Того	36	Латвия	-5,9
Йемен	36	Болгария	-5,4
Ирак	36	Ресей	-5,2
Кот-д-'Ивуар	35	Беларусь	-4,0
Сирия	35	Венгрия	-3,7
Нигер	34	Эстония	-2,9
Сенегал	34	Румыния	-2,5
Ливия	34	Чехия	-2,1
Иордания	34	ГФР	-1,4

Өмір сүруінің ұзақтығы жағынан алда тұрған елдер (1997ж.)

Елдер	Күтілетін өмір сүруінің ұзақтығы, жасы
Жапония	79,9
Австралия	79,6
Швеция	79,1
Канада	79,0
Швейцария	78,8
Исландия	78,8
Франция	78,4
Италия	78,3
Израиль	78,2
Греция	78,2
Норвегия	78,1
Нидерланды	77,9
Испания	77,4
Люксембург	77,3
Жаңа Зеландия	77,3
Ұлыбритания	77,3
Бельгия	77,2
Австрия	77,2
Финляндия	77,0
ГФР	76,8
Кувейт	76,4
Тайвань	76,2
Дания	76,1
Ирландия	76,0
АҚШ	76,0
Коста-Рика	75,8
Португалия	75,4
Куба	75,2
Уругвай	75,2
Ямайка	75,1

Дүние жүзіндегі халқының саны ең көп елдер

Елдер	1990 ж тұрғындар саны, млн адам	Елдер	2000ж тұрғындар саны, млн адам
Қытай	1120	Қытай	1275
Үндістан	830	Үндістан	1010
Кеңес Одағы	289	АҚШ	280
АҚШ	250	Индонезия	215
Индонезия	180	Бразилия	170
Бразилия	150	Пәкістан	157
Жапония	124	Ресей	146
Пәкістан	112	Нигерия	130
Бангладеш	112	Бангладеш	127
Нигерия	90	Жапония	126
Мексика	86	Мексика	98
ГФР	80	ГФР	82
Вьетнам	68	Вьетнам	80
Филиппин	60	Иран	76
Түркия	59	Филиппин	73
Италия	58	Египет	68
Тайланд	58	Түркия	65
Ұлыбритания	57	Тайланд	63
Франция	56	Эфиопия	63
Украина	52	Франция	59

Дүние жүзіндегі табиғи газдың аса ірі қорын иемденетін елдер

Елдер	Барланған қорлар, трлн м3
Ресей	48,0
Иран	20,7
Катар	7,0
БАӘ	5,3
Сауд Арабиясы	5,1
АҚШ	4,5
Нигерия	4,0
Алжир	3,6
Венесуэла	3,6
Ирак	3,1
Канада	2,2
Норвегия	2,0
Мексика	1,9
Малайзия	1,9
Нидерланд	1,8
Индонезия	1,8
Қытай	1,6
Кувейт	1,5

Дүние жүзіндегі мұнайдың аса қорын иемденетін елдер

Елдер	Барланған қорлар, млрд т
Сауд Арабиясы	43,1
Ирак	16,7
БАӘ	16,2
Кувейт	15,7
Иран	14,9
Венесуэла	10,3
Мексика	8,5
Ресей	6,7
Қытай	4,0
АҚШ	3,8
Ливия	3,8
Нигерия	3,0
Норвегия	1,6
Алжир	1,5

Ұлттық құрамына қарай мемлекеттер бөлінеді

1) Бір ұлтты	Норвегия, Швеция, Жапония және т.б.
2) Көп ұлтты	Үндістан, Ресей, Швейцария, Қазақстан және т.б.

Әлеуметтік-экономикалық даму деңгейіне қарай мемлекеттер бөлінеді

1) Социалистік мемлекеттер	Куба
2) Экономикасы дамыған мемлекеттер	АҚШ, Канада, Баты Еуропа, Жапония, ОАР және т.б.
3) Дамушы мемлекеттер	Азия, Африка, Латын Америкасы, Мұхитты аралдар бар елдер
4) Жаңа индустриалды мемлекеттер	Сингапур, Корея Республикасы, Тайвань, Гонконг

Мемлекеттер арасындағы экспорт құрылымы, 2003 жылғы есеп бойынша

Бермуд аралдары	17%
Ресей	15%
Швейцария	13%
Қытай	13%
Италия	8%
Украина	3%
Басқа елдер	31%

Мемлекеттер арасындағы импорт құрылымы, 2003 жылғы есеп бойынша

Ресей	39%
Германия	9%
АҚШ	6%
Қытай	6%
Украина	4%
Ұлыбритания	3%
Басқа елдер	33%